(يحيى بن اكثوم از اعلم علماى عصر خود و قاضى القضاة بود، و همه او را به برترىعلمى و هوش ، قبول داشتند) محمد بن العلاء مى گويد: يحيى بن اكثم قاضى سامره راآزمودم و با او گفتگو و بحث و مناظره داشتم و درباره علومآل محمد(ص ) از او پرسيدم ، شنيدم مى گفت : روزى وارد مسجد النبى شدم ، و قبررسول اكرم (ص ) را زيارت مى نمودم ، حضرت محمد بن على (امام جواد) را در آنجا ديدمكه مشغول طواف قبر پيامبر(ص ) بود، درباره چند مساءله با او به گفتگو پرداختم ،همه را پاسخ داد، در آخر گفتم : من از تو يك سؤال ديگر دارم ، ولى شرم مى كنم بپرسم ، فرمود:قبل از آنكه بپرسى به تو خبر مى دهم ، مى خواهى بپرسى اكنون امام مردم كيست ؟ گفتم :آرى به خدا مى خواستم همين مطلب را بپرسم ، فرمود: (امام من هستم ).
يحيى : علامت و نشانه صدق امامت تو چيست ؟
در دست آن حضرت عصايى بود، ناگاه ديدم همان عصا به سخن در آمد و باكمال فصاحت گفت : صوم (ان مولاى امام هذا الزمان و هو الحجة : همانا صاحب من ، امام اينزمان است ، و او است حجت خدا).
معصوم دوازدهم امام هادى عليه السلام ⁽³³⁹⁾

(امام جواد(ع ) در مدينه مى زيست ، پس از شهادت حضرت رضا(ع )، آن حضرت از روىاجبار، دوبار از مدينه به سوى بغداد آمد، يكبار ماءمون (هفتمين خليفه عباسى ) او را بهبغداد طلبيد، و دخترش ام الفظل را همسر او گردانيد، بار دوم ، معتصم (هشتمين خليفهعباسى ) برادر ماءمون آن حضرت را به بغداد طلبيد، و در همين سفر، آن حضرت راتوسط همسرش ‍ ام الفظل مسموم نمود).
اسماعيل بن مهران مى گويد: بار اول هنگامى كه امام جواد(ع ) از مدينه به سوى بغدادرهسپار شد، به حضورش رفتم و عرض كردم : (فدايت گردم من در مورد اين مسافرتتو، احساس خطر مى كنم ، مقام امامت بعد از تو، از آن كيست ؟)
آن بزرگوار با لبى خندان متوجه من شد و گفت : (آن غيبتى كه تو گمان مى كنى ،امسال انجام نمى شود، نگران نباش .)
هنگامى كه آن حضرت بار دوم (در سال 220 ه - ق ) از مدينه به سوى (معتصم ) دربغداد روانه شد، به حضورش شتافتم و عرض كردم : (شما در مدينه بيرون مى رويد،مقام امامت بعد از شما از آن كيست ؟
امام جواد(ع ) گريه سختى كرد به طورى كه ريشش خيس شد، و در اينحال به من رو كرد و فرمود:
(عند هذا يخاف على ، الامر من بعدى الى ابنى على (ع ): در اين سفر در مورد من نگرانىهست ، مقام امامت بعد از من از آن پسرم (امام هادى عليه السلام ) مى باشد.) ⁽³⁴⁰⁾(همانگونه كه فرموده بود، آن حضرت با دسيسه معتصم عباسى (برادر ماءمون ) و جعفرپسر ماءمون ، در آخر ذيقعده سال 220 ه - ق در سن 25 سالگى بر اثر زهرى كههمسرش ام الفظل به او خورانيد، به شهادت رسيد).

(هنگامى كه امام جواد(ع ) بر اثر زهر، مسموم و بيمار و بسترى شد) شخصى به نام(خيرانى ) مى گويد: پدرم خدمتكار خانه امام جواد(ع ) بود، و شخصى به نام (احمدبن محمد بن عيسى ) هر شب هنگام سحر به خانه امام جواد(ع ) مى آمد، تا از وضعبيمارى آن حضرت ، با خبر گردد، اكنون ماجرا را از زبان (پدرم خيرانى ) خدمتكارخانه امام بشنويد:
پدر خيرانى : بين امام جواد(ع ) و من شخصى (مثلا به نامرسول ) واسطه بود، وقتى او به خانه امام جواد(ع ) مى آمد، احمد (نامبرده ) مى رفت .
روزى من با رسول خلوت كردم ، رسول گفت : (آقايت (امام جواد) به تو سلام مىرساند، و مى فرمايد: من از دنيا مى روم ، و بعد از من ، مقام امامت به پسرم على (امام هادى )مى رسد، و او بعد از من همان حقى را برگردن شما دارد كه من بعد از پدرم بر شماداشتم )
سپس رسول رفت ، با اينكه سخن من با او سرى بود، احمد (نامبرده ) كه در گوشه اىپنهان شده بود، سخن ما را شنيد، و به من گفت :(رسول به تو چه گفت ؟)
گفتم : سخن خيرى گفت .
احمد به من گفت : من سخن رسول را شنيدم ، آن را از من پنهان مكن (سپس ‍ آنچه شنيده بودبيان كرد)، من به احمد گفتم : اينك سخن سرى ما را شنيدى براى تو روا نبود، زيراخداوند مى فرمايد:
(ولا تجسسوا: تجسس نكنيد) (حجرات - 12) اكنون كه شنيده اى ، اين گواهى را (كه امامبعد از امام جواد(ع )، حضرت هادى (ع ) است ) پيش خود نگهدار، و مكتوم بدار تا آن هنگامىكه به آن گواهى ، احتياج شد، گواهى بده .
هنگامى كه صبح شد، پدر خيرانى (خدمتكار حضرت امام جواد) همان خبررسول را (كه امام بعد از امام جواد، حضرت هادى است ) در ده ورقه نوشت و مهر كرد، ومخفيانه به ده نفر از بزرگان قوم داد، و به هر يك از آنها گفت : (اگر منقبل از آنكه اين ورقه را به شما مطالبه كنم ، از دنيا رفتم ، آن را باز كنيد و مضمونشرا به اطلاع مردم برسانيد)
هنگامى كه امام جواد(ع ) از دنيا رفت ، پدر خيرانى طبق دعوت (محمدبن فرج ) (ازاصحاب موثق امام رضا و امام جواد و امام هادى ) به خانه او رفت ، ديد دوستان در خانه اوجلسه تشكيل داده اند، در آن جلسه ، ورقه ها را از ده نفر (مذكر) دريافت كرد، و نوشته آنورقه ها را براى حاضران خواند.
حاضران گفتند: (خوب بود كه گواه ديگرى نيز مى داشتى ).
پدر خيرانى گفت : خداوند آن گواه را نيز درست كرده ، آنگاه به ابوجعفر اشعرى (هماناحمد نامبرده ) كه در آنجا حاضر بود، گفت : (آنچه ازرسول امام شنيدى گواهى بده ).
ولى احمد، منكر شد و (به دروغ ) گفت : چيزى نشنيده ام .
پدر خيرانى ، احمد را به مباهله طلبيد (يعنى به او گفت : با هم دعوا كنيم و از خدابخواهيم ، عذابش را بر آن كسى كه دروغگو است برساند).
در اين هنگام احمد اقرار كرد و گفت : (آرى من اين پيام (امام جواد(ع ) توسطرسول ) را شنيدم ، و اين (مقام امامت ) شرافتى بود كه دوست داشتم به مردى از عرببرسد، نه به عجم .
در اين هنگام همه حاضران ، به امامت حضرت هادى (ع )، بعد از امام جواد(ع ) اعتقاد يافتند.⁽³⁴¹⁾

خيران اسباطى مى گويد: از شهر سامره به مدينه آمدم ، و به حضور امام هادى (ع )شرفياب شدم ، به من فرمود:
(از واثق (نهمين خليفه عباسى كه در سامره سكونت داشت ) چه خبر؟)
گفتم : قربانت گردم ، وقتى كه از او جدا شدم ، سالم بود، ديدار من ، از همه مردم به اونزديكتر بود، زيرا ده روز قبل او را ديده ام ، و در اينجا كسى نيست كه او را بعد از من ديدهباشد.
امام هادى (ع ) فرمود: اهل مدينه مى گويند واثق مرده است .
خيران مى گويد: از اين خبر (كه امام به طور سر بسته به مردم داد) فهميدم كه آنحضرت به وسيله علم غيب فهميده كه واثق مرده است و تقيه مى كند.
سپس فرمود: جعفر (متوكل دهمين خليفه عباسى ) چه كرد؟
گفتم : از او جدا شدم ، در حالى كه او در زندان شهر سامره بود، و در فشار سختى بهسر مى برد.
فرمود: (او زمام خلافت را به دست گرفت و فرمانروا شد).
سپس فرمود: از (ابن زيات ) (وزير معتصم هشتمين خليفه عباسى ) چه خبر؟
گفتم : مردم با او بودند، و فرمانروايى او رونق داشت .
فرمود: پيشروى ابن زيات ، بركتى براى او نداشت - آنگاه آن حضرت اندكى سكوتكرد- و سپس فرمود: تقديرات و احكام الهى بناچار بايد جريان يابد، اى خيران ! واثقمُرده و متوكل به جاى او نشست ، و ابن زيات نيز كشته شد.
عرض كردم : قربانت گردم ، ابن زيات ، چه وقت كشته شد؟
فرمود: شش روز پس از بيرون آمدن تو از سامره (و با توجه به اينكه خيران ، ده روزبود از سامره بيرون آمده بود، معناى سخن امام ، اين است كه زيات چهار روزقبل كشته شد) ⁽³⁴²⁾

(متوكل دهمين طاغوت عباسى ، امام هادى (ع ) را از مدينه به سامرا تبعيد كرد، هنگامى كه آنحضرت را وارد سامره كردند، متوكل يك روز خود را از امام هادى (ع ) پنهان نمود، و بهدستور او (براى اينكه به امام هادى (ع ) توهين شود) آن حضرت را در كاروان سراىگداها فرود آورد ⁽³⁴³⁾ اكنون به اين داستان توجه كنيد:)
صالح بن سعيد مى گويد: در آن كاروان سرا، نزد امام هادى (ع ) رفتم و عرض ‍ كردم(قربانت گردم ، دشمنان در هر امرى مى خواهند نور شما را خاموش ‍ سازند و در اداى حقشما كوتاهى كنند تا آنجا كه شما را به اين كاروان سراى بدنام و نامناسب كه به(سراى گدايان ) معروف است آورده اند!)
امام هادى (ع ) فرمود: (اى پسر سعيد! تو هم چنين فكرى مى كنى ؟) (و با آن معرفتىكه به مقام ما دارى فكر مى كنى اين گونه امور، از عظمت ما بكاهد؟)
آنگاه آن حضرت با دستش اشاره كرد و به صالح بن سعيد فرمود: (خوب نگاه كن ).
صالح مى گويد: بوستانهائى بسيار خرم ، با ميوه هاى تازه و نوجوانان زبيا وخوشبو ديدم كه مانند مرواريد در صدف بودند، پرندگان و آهوان و نهرهائى كه آبصاف و زلال از آنها مى جوشيد، در آن بوستانها بود كه چشمم از ديدار آنها خيره گريد.
آنگاه فرمود:
(حيث كنا فهذا لنا عتيد لسنا فى خان الصَّعا ليك : ما هر جا باشيم ، چنين بوستانهائىبراى ما فراهم است ، بنابراين ما در كاروانسراى گدايان نيستيم ) ⁽³⁴⁴⁾

ماه ذيحجه نزديك انجام مراسم حج بود، (اسحاق بن جلاب ) مى گويد (به دستور امامهادى ) گوسفندهاى بسيار، خريدم ، آنها را به اصطبلى كه درمنزل امام بود آوردم ، سپس مرا خواست ، و آن گوسفندان را از آناصطبل به جاى وسيعى انتقال داد، در آنجا همه گوسفندان را بين مردم و بستگانش ‍ تقسيمنمود، (تا براى مراسم عيد قربان ، گوسفند فراوانى در دسترس ‍ باشد)
سپس من در روز هشتم ذيحجه از آن حضرت خواستم اجازه دهد تا (از سامره ) به بغداد نزدپدرم بروم ، آن بزرگوار به من نوشت : (فردا در نزد ما بمان ، سپس برو).
من روز عرفه (نهم ) در سامره ماندم و شب عيد قربان در ايوان خانه امام هادى (ع ) خوابيدم، هنگام سحر، آن جناب نزد من آمد و فرمود: (اى اسحاق برخيز) برخاستم و چشمم راگشودم ناگاه خود را در خانه ام در بغداد ديدم ، نزد پدرم رفتم و در كنار دوستان وآشنايان نشستم ، به آنها گفتم : (روز عرفه (نهم ) در سامره بودم و اكنون روز عيدبه بغداد آمدم ) ⁽³⁴⁵⁾ با اينكه فاصله سامره تا بغداد بسيار است .

متوكل (دهمين طاغوت عباسى ) بر اثر دمل و زخم بزرگى كه در بدنش پديد آمده بودآنچنان بيمار شد كه نزديك بود بميرد، و كسى هم جرئت نداشت تا نُشْتَر آهن به آنبگذارد (تا شكافته گردد و چركش بيرون آيد.)
مادر متوكل نذر كرد كه اگر پسرش از اين بيمارى جان سالم بدر ببرد، از دارائى خود،پول بسيارى براى امام هادى بفرستد.
تا اينكه روزى (فتح بن خاقان ) (وزير و نويسنده تركمتوكل ) به متوكل گفت : (كاش براى اين مرد (امام هادى ) پيام مى فرستادى و از او چارهجوئى مى كردى ، زيرا او حتما طريق درمان را مى داند، و درمان او موجب سلامتى خواهدشد).
متوكل شخصى را نزد امام هادى (ع ) فرستاد، و آن شخص جريان بيمارىمتوكل را به امام هادى (ع ) عرض كرد، امام به او فرمود: (عصاره روغن كنجد (ياپشكل زبر دست و پاى گوسفند) را با گلاب درآميزند و روى زخم بگذارند)
پيام آورنده ، دستور امام را به متوكل گزارش داد، اطرافيان و خودمتوكل چنين دستورى را به مسخره گرفتند، ولى (فتح بن خاقان ) سوگند ياد كرد كهامام هادى (ع ) آگاهتر از همه است و دستورش مؤ ثر واقع مى شود، سرانجام به هماندستور عمل كردند، متوكل در خواب آرامى فرو رفت ، و سپس زخمش سر باز كرد و چركهاىزخم بيرون آمد و از آن بيمارى نجات يافت .
سلامتى او را به مادرش خبر دادند، او براى اداى نذرش ده هزار دينار در ميان سكه اىگذارد و مهر كرد و براى امام هادى فرستاد.
متوكل وقتى كه از بستر برخاست و سلامتى خود را باز يافت ، شخصى به نام(بطحائى علوى ) نزد متوكل ، در مورد امام هادى (ع ) سخن چينى كرد، و گفت : براى امامهادى (ع ) پول و اسلحه فرستاده مى شود (كه اگر آمادگى يافت براى حكومت تو خطرآفرين است .)
متوكل به وزير دربارش به نام سعيد، دستور داد، تا شبانه به خانه امام هادى (ع ) حملهكند و هرچه پول و اسلحه در خانه آن حضرت وجود دارد، همه را ضبط و مصادره نمايد.
ابراهيم بن محمد مى گويد: سعيد دربان ، شبانه مرا ماءمور جستجوى خانه امام هادى (ع )نمود، من شبانه بسوى خانه امام هادى (ع ) رفتم ، و نردبان نهادم و بالاى بام خانهرفتم ، و سپس نردبان را به داخل حياط خانه امام نهادم و چند پله از نردبان پائين رفتم ،چون هوا تاريك بود، ناگاه امام هادى (ع ) مرا با نام صدا زد: (اى سعيد! همانجا باش تابرايت چراغ بياورم ) اندكى بعد چراغ آوردند و من پائين آمدم ، ديدم آن حضرت روپوشبلندى پوشيده و كلاه پشمى بر سر دارد، و يك جا نماز حصيرى درمقابل او است ، فهميدم كه مشغول نماز است ، وقتى كه مرا ديد، به من فرمود: (اطاقها دراختيار تو است ، همه را جستجو و برسى كن ، و در همان اطاق آن حضرت ، كيسه پولى كهبا مهر مادر متوكل بود و كيسه ديگرى با مهر ديگر، به من داد، فرمود: (جانماز را نيزبرسى كن ) جا نماز را بلند كردم ، شمشير ساده اى در ميان غلاف در زير آن بود، آنهارا برداشتم و نزد متوكل شتافتم ، وقتى كه نگاهمتوكل به مهر مادرش كه در كيسه پول بود افتاد، بهدنبال مادرش فرستاد، او نزد متوكل آمد و جريان نذر خود را بيان كرد و گفت : (وقتى كهسلامتى خود را باز يافتى من اين كيسه حاوى ده هزار دينار را براى امام هادى (ع )فرستادم ).
كيسه ديگر را گشودند و در ميان آن چهارصد دينار بود.
ابراهيم بن محمد مى گويد: (وقتى كه متوكل در يافت كه سخن چين در مورد امام هادى (ع )،بى اساس بوده ) همان كيسه ها را به اضافه يك كيسه ديگرپول ، به من داد و گفت : (همه اينها را به خدمت امام هادى (ع ) ببر).
من آن كيسه ها را با آن شمشير ساده ، نزد امام بردم و عذر خواهى كردم ، فرمود:
(و سيعلم الدين ظلموا اى منقلب ينقلبون : آنانكه ستم كردند، بزودى خواهند دانست كهبازگشتشان به كجاست ) (شعراء - 227) ⁽³⁴⁶⁾

على بن محمد نوفل مى گويد: محمد بن فرج (يكى از اصحاب موثق امام جواد و امام هادى )به من نامه نوشت : (اى محمد! كارهايت را سر و سامان بده و مراقب خودت باش )
من كارهايم را جمع و جور كردم ، ولى ندانستم منظور امام چيست ؟، طولى نكشيد، ماءمون(طاغوت عصر) نزد من آمد و دستهايم را بست و مرا به سوى زندان حركت داد، همه دارائىمرا مصادره كرد، هشت سال در زندان بودم ، سپس نامه اى از امام هادى (ع ) به من كه درزندان بودم رسيد، نوشته بود: (اى محمد! در سمت بغداد براى خود خانه تهيه نكن )
پس از خواندن نامه ، با خود گفتم : (من در زندان هستم و او برايم چنين نامه نوشته است، براستى عجيب است )
چندان نگذشت كه خدا را شكر مرا از زندان آزاد كردند.
محمد بن فرج پس از آزادى ، براى امام هادى (ع ) نامه نوشت و درباره استرداد اموالش كهاز طرف حكومت به ناحق تصرف شده بودند، استمداد نمود.
امام هادى براى او در ضمن نامه نوشت : (بزودى اموالت را به تو باز مى گردانند واگر به تو نرسد، زيانى به تو نمى رسد).
هنگامى كه (محمد بن فرج ) به شهر سامره رفت ، نامه اى برايش آمد كه اموالت بهتو برگردانده شد، ولى او قبل از دريافت نامه از دنيا رفت . ⁽³⁴⁷⁾

(متوكل سعى وافر داشت تا امام هادى (ع ) را جزء اطرافيان خود كند، تا آن حضرت همكاسهو همدمش گردد و بدين وسيله آبرو و شخصيت امام هادى (ع ) را از نظرها ساقط نمايد،متوكل در اين مورد، پافشارى و ترفندهاى بسيارى نمود، ولى در برابر مقاومت آن حضرت، درمانده گرديد) به گونه اى كه به اطرافيان گفت :
(ويحكم قد اعيانى امر ابن الرضا، ابى ان يشرب معى اويناد منى او اجد فيه فرصةفى هذا:
واى بر شما! موضوع پسر رضا(ع ) (يعنى امام هادى عليه السلام ) مرا عاجز و درماندهساخت ، او از ميگسارى و همدمى با من دورى ميكند، و من هر كارى مى كنم قادر نيستم ،فرصتى براى وارد كردن او به بزم خود بيابم ). ⁽³⁴⁸⁾
(آرى مقاومت هاى خلل ناپذير امام هادى (ع ) در برابر هوسهاى طاغوت قلدرى مانندمتوكل ، درس بزرگ مقاومت در برابر هوسها را به انسانهاى آزاده پيرو خط امامان (ع ) مىآموزد، كه آنان هرگز تسليم هوسها و زرق و برقهاى زودگذر زراندوزان دين به دنيافروش نگردند)

شخصى به نام (زيدبن على ) مى گويد: (به بيمارى سختى مبتلا شدم ، شبانهپزشك آوردند پزشك دستور به خوردن دوائى داد تا در آن شب و چند روز بخورم بلكهخوب شوم ، چنان دوائى را پيدا نكردم هنوز پزشك از خانه بيرون نرفته بود كه(نصر) (خدمتكار امام هادى ) به خانه ام آمد، شيشه اى را كه همان دوا در آن بود به منداد، و گفت : (امام هادى (ع ) سلام رساند، و مى فرمايد: (از همين دوا در اين چند روزاستفاده كن ).
آن دوا را گرفتم و نوشيدم و سلامتى خود را باز يافتم ⁽³⁴⁹⁾

يكى از پسران امام هادى (ع )، محمد نام داشت (كه اكنون به امامزاده سيد محمد معروف است ومرقد شريفش در چند فرسخى شهر سامره واقع شده )
اين بزرگوار در زمان پدرش امام هادى (ع ) از دنيا رفت ، شيعيان و دوستان (در شهرسامره ) از هر سو به خانه امام هادى (ع ) مى آمدند و به آن حضرت تسليت مى گفتند،حدود صدوپنجاه نفر از خاندان عبدالمطلب و بنى هاشم ، درمنزل امام هادى (ع ) به گرد هم آمده بودند، و به امام هادى (ع ) سر سلامتى مى دادند،ناگهان در اين هنگام ديدند جوانى كه گريبانش را به خاطر مصيبت رحلت برادرش سيدمحمد (ع ) چاك زده بود، وارد مجلس ‍ شد.
او حضرت حسن عسكرى (ع ) بود كه آمد و در جانب راست پدرش امام هادى (ع ) نشست ، امامهادى (ع ) به او رو كرد و فرمود:
يابنى احدث لله عزوجل شكرا، فقد احدث فيك امرا
(پسرم جانم ! خدا را شكر كن ، كه درباره تو امرى را پديد آورد ) (مقام امامت بعد ازمرا به تو سپرد).
حضرت حسن عسكرى (ع ) گريه كرد، و شكر خداى نمود و كلمه استرجاع را به زبانآورد و گفت :
(حمد و سپاس خداى را كه پروردگار جهانيان است ، و من از درگاه خدا،كامل كردن نعمتش را براى ما از جانب تو، مى خواهم ، انا لله و انا اليه راجعون : (همه مااز آن خدا هستيم و به سوى او باز مى گرديم ).
بعضى از حاضران كه اين جوان را نمى شناختند: پرسيدند: (اين جوان كيست ؟ ).
گفته شد: (اين جوان ، حسن (ع ) پسر امام هادى (ع ) است ).
حاضران حدس زدند كه آن حضرت ، در آن وقت در حدود 20سال يا اندكى بيشتر دارد، و در آن روز او را شناختند و فهميدند كه امام هادى (ع ) (درسخن فوق ) به امامت او اشاره فرموده ، و او را به عنوان جانشين خود تعيين نمود. ⁽³⁵⁰⁾
محمد (پسر ارشد امام هادى )، امام بعد از پدرش گردد (امام بعد از وفات او، آشكار شد كهامام بعد از امام هادى (ع )، فرزند ديگرش حسن عسكرى (ع ) مى باشد، چنانكه در موردفرزندان امام صادق (ع ) تصور مى شد كه امام بعد از او،اسماعيل وفات كرد، آشكار شد كه امام بعد از امام صادق ، امام كاظم (ع ) مى باشد).
ولى قبل از آنكه در اين باره سخن بگويم ، امام هادى (ع ) به من رو كرد و فرمود: (آرىاى ابو هاشم ، براى خدا درباره حسن عسكرى (ع )، بعد از سيد محمد، (بدا)حاصل شد (يعنى خداوند از اول مقدر كرده بود كه امام حسن عسكرى (ع )، امام بعد از امامهادى (ع ) باشد، گرچه در ظاهر تصور مى شد كه امام بعد از امام هادى (ع )، سيد محمداست ، ولى با وفات سيد محمد(ع )، براى مردم ، امامت مقدر شده امام حسن عسكرى (ع ) آشكارشد) چنانكه براى امامت موسى بن جعفر(ع ) پس از وفات برادرش ‍اسماعيل ، تقدير الهى آشكار گشت ، و اين مقايسه ، همانگونه كه در خاطر تو گذشت ،درست است اگر چه باطل گرايان بدشان آيد، اين را بدان كه :
(ابو محمد ابنى الخلف من بعدى ، عنده علم ما يحتاج اليه ،و معه الة الامامة :
ابو محمد (حسن عسكرى عليه السلام ) پسرم جانشين من بعد از من است ، علوم مورد نياز مردم، در نزد اوست ، و ابزار امامت (كتاب و سلاح پيامبر(ص ) همراه او مى باشد)⁽³⁵¹⁾

ابو هاشم جعفرى مى گويد: در حضور امام حسن عسكرى (ع ) بودم ، يك نفر ازاهل يمن اجازه ورود طلبيد، سپس به محضر آن حضرت آمد، ديدم مردى فربه ، بلند قامت وتنومند است ، هنگام ورود، به عنوان امامت بر امام حسن (ع ) سلام كرد، امام حسن (ع ) جوابسلام او را داد و به او فرمود: (بنشين ، او نزد من نشست ، من پيش خود مى گفتم : اى كاشمى دانستم كه اين شخص كيست ؟)
امام حسن (ع ) (بى آنكه از او سؤ ال كند) فرمود: (اين شخص فرزند همان بانوى عرباست (يعنى حبابه والبيه ) كه سنگ كوچكى دارد و پدرانم با انگشتر خود آن را مهر كردهاند، و اكنون آن را نزد من آورده تا من نيز آن را مهر كنم .
سپس امام حسن (ع ) به آن مرد يمنى فرمود: (آن سنگ كوچك را بده ).
او سنگ كوچكى را بيرون آورد كه يك طرف آن صاف بود، امام حسن (ع ) آن را گرفت وانگشتر خود را بر آن زد، كه جاى انگشتر بر آن سنگ نقش ‍ بست ، گوئى اكنون نقش آنانگشتر كه (الحسن بن على ) بود در برابر چشمم مى باشد.
ابو هاشم مى گويد: من به آن مرد يمنى گفتم : تا كنون آيا امام حسن (ع ) را ديده اى ؟ اوجواب داد: نه به خدا سوگند، سالها مشتاق ديدارش بودم تا اينكه همين ساعت جوانناشناسى نزد من آمد و مرا به اينجا آورد، سپس ‍ آن مرد يمنى برخاست در حالى كه مىگفت : (رحمت و بركت خدا بر شما خاندان باد كه دودمانى هستيد بعضى از شما،فضائل را از بعضى ديگر به ارث مى بريد، سوگند به خدا كه نگهدارى و اداى حقشما همانند نگهدارى و اداى حق امير مؤ منان على (ع ) و امامان بعد از او (صلوات خدا بر همهآنها) واجب است ، سپس او از آنجا رفت ، و من ديگر تا آخر عمر او را نديدم .
ابو هاشم گفت : (وقتى كه او هنوز نرفته بود) از او پرسيدم : نامت چيست ؟
گفت : نام من (مهجع بن صلت بن عقبة بن سمعان بن غانم بن ام غانم ) (حبابه ) همانزن يمنى صاحب سنگ كوچك است كه اميرالمؤ منان على (ع ) و نوادگانش تا حضرت رضا(ع) آن سنگ را مهر كرده اند (و نقش ‍ مهر آنها در سنگ باقى مانده است ) ⁽³⁵²⁾

احمد بن عبيدالله بن خانق (از طرف طاغوت وقت ، معتصم عباسى ، پانزدهمين خليفه عباسى) متصدى ارضى و ماليات آن ، در قم بود، روزى در مجلس او از علويان و مذاهبشان ، سخنبه ميان آمد، او اين داستان را نقل كرد:
من در شهر سامره ، مردى از آل على (ع ) را از جهت رفتار، وقار، پاكى ، شخصيت ،بزرگوارى در خاندان خود مانند (حسن بن على ) نديده ام ، همه مردم از لشكرى وكشورى و بزرگ و كوچك به او احترام مى كردند، و او را بر سالخوردگان و ريشسفيدان ، مقدم مى داشتند، روزى نزد پدرم (عبدالله بن خانق ) (يكى از صاحب منصبان خليفهوقت ) بودم ، ناگاه دربانان گفتند: (ابو محمد، ابن الرضا (امام حسن عسكرى ) دم در است).
پدرم با صداى بلند گفت : (اجازه اش دهيد).
من تعجب كردم ، كه مردى را نزد پدرم اين گونه با القاب ياد نمايند، در صورتى كههيچ كس جز خليفه و وليعهد يا نماينده خليفه ، اينگونه در نزد پدرم ، با احترام ياد نمىشدند.
سپس ديدم : مردى گندمگون ، خوش قامت ، زيبا چهره ، نوجوان شكوهمند، با هيبت مخصوصوارد گرديد، تا پدرم او را ديد، برخاست و چند قدم از اواستقبال كرد، با اينكه گمان ندارم كه پدرم در برابر هيچ كس از بنى هاشم وسرلشگرى اين گونه رفتار نمايد، آن حضرت را كنار خود نشانيد، و با احتراممخصوص كنارش نشست و متوجه او گرديد و با او به سخن پرداخت و مكرر مى گفت :(قربانت گردم ...)
من از برخورد پدرم با امام حسن (ع ) در تعجب فرو رفته بودم ، ناگاه دربان آمد و گفت:موفق (برادر سرلشگر خليفه ) آمده است ، قبلا هرگاه او مى آمد، دربان و افسران پدرمبه استقبال او مى رفتند و در دو صف مى ايستادند و با تشريفات مخصوص او را نزدپدرم مى آوردند، و در بدرقه او نيز چنين رفتار مى شد، در اين هنگام پدرم به امام حسنعسكرى (ع ) گفت : (خدا مرا قربانت كند، اكنون اگر بخواهيد مى توانيد تشريفببريد)
آن حضرت برخاست و پدرم با او معانقه كرد و بدرقه اش نمود، و به دربانان گفت :(آن حضرت را از پشت صف ببرند كه موفق ، آن حضرت را نبيند!)
من به دربانان پدرم ، گفتم : (واى بر شما! اين چه شخصى بود كه شما در نزد پدرماو را با القاب بلند ياد كرديد و آنهمه احترام به او نموديد و پدرم نيز به او فوقالعاده احترام كرد؟).
گفتند: (او از آل على (ع ) است و نامش (حسن بن على ) (ع ) مى باشد و به (ابنالرضا) معروف است ).
من بيشتر شگفت زده شدم ، آن روز، بى قرار و پريشان بودم تا شب شد، بعد از نماز عشانزد پدرم رفتم ، كسى نزدش نبود، به من گفت : (آيا براى كارى نزدم آمده اى ؟).
اجازه طلبيدم و گفتم : (اين مردى كه صبح آنهمه احترام به او نموديد، چه كسىبود؟).
پس از ساعتى سكوت ، گفت :(پسر جان ! اگر مقام رهبرى از خلفاء بنى عباس جداگردد، هيچكس از بنى هاشم ، مانند او (امام حسن عسكرى ) به خاطر كمالاتى كه داردشايسته و بايسته مقام رهبرى نيست .
احمد بن عبيد الله بن خاقان مى گويد: (من در مورد امام حسن عسكرى (ع ) بيشتر حساس وناراحت شدم ، از آن پس همواره با كنجكاوى خاصى درباره او از قضاوت ، نويسندگان ،ارتشيان ، بنى هاشم و... سؤ ال مى كردم ، همه و همه او را در نهايت بزرگى و عظمت وكمال ، ياد مى كردند:
(فعظم قدرة عندى ، اذلم اراله وليا ولا عدوا الا و هو يحسنالقول فيه والثنا عليه :
(ارزش و مقام او در نظرم بزرگ شد، زيرا هيچ دوست و دشمنى نبود مگر اينكه ، آنحضرت را به نيكى ياد مى كردم ، و او را تعريف و تمجيد مى نمود).⁽³⁵³⁾

احمد بن عبيد الله بن خاقان مى گويد: هنگامى كه امام حسن عسكرى (ع ) در بستر بيمارى ورحلت قرار گرفت ، بيمارى او را به پدرم عبيد بن خاقان (يكى از صاحب منصبان بزرگدستگاه خلافت عباسى ) خبر دادند، پدرم بى درنگ سوار شد و به دربار خليفه (معتمد،يازدهمين خليفه عباسى ) رفت و بازگشت ديدم پنج نفر از درباريان مورد وثوق خليفهكه (نحرير) (دژخيم بى رحم ) نيز در ميانشان بود، همراهش مى باشد، پدرم به آنهادستور داد تا در خانه حسن بن على (ع ) (امام حسن عسكرى ) باشند، و وضع بيمارى او راگزارش دهند، و پدرم به قاضى القضاة دستور داد كه همراه ده نفر از موثقين و امناء، بهخانه آن حضرت بروند، همه آنها در خانه امام حسن عسكرى (ع ) بودند كه آن حضرتوفات كرد.
شهر سامره يكپارچه به عزا و گريه و شيون ،تبديل يافت ، خليفه وقت ، ماءمور فرستاد تا اطاقهاى خانه امام حسن (ع ) را بررسىنمايند، هر چه آنجا بود مهرو موم كرد و در جستجوى فرزندش پرداخت ، حتى زنهائى راماءمور بررسى كنيزان امام كردند تا آنها را كه آبستن هستند، تحت نظر بگيرند.
نيز خليفه ، (ابو عيسى بن متوكل ) (برادر خود) را به خانه امام فرستاد، ابوعيسى ،پرده از روى جنازه امام حسن (ع ) برداشت و آن را به حاضران نشان داد و گفت : (اين حسنبن على بن محمد بن الرضا(ع ) است كه به اجل خود در بستر خود، وفات كرده است )(نه اينكه كشته شده باشد).
جمعى از خدمتگزاران و قضات و پزشكان دربارى و...كه در آنجا جمع شده بودند گواهىدادند (به اين ترتيب با اين تشريفات خواستند مسموميت و شهادت آن حضرت را كتمانكنند).
سر انجام جنازه آن حضرت را برداشتند و در خانه اى كه قبر پدرش امام هادى (ع ) در آنجابود، به خاك سپردند.
خليفه دوم و مردم ، به جستجوى فرزندش (حضرت مهدى - عج ) پرداختند، ولى از او خبرىنيافتند...آنگاه اموالش را بين مادرش و برادرش ‍ (جعفر كذاب ) تقسيم نمودند، مادر امامحسن (ع ) ادعا مى كرد كه وصى آن حضرت است ، و وصايت او نزد قاضى ثابت شد.
خليفه دوم وقت همچنان در مورد فرزند آن حضرت ، نگران بود، و با ماءمورينش درجستجوى او بودند.⁽³⁵⁴⁾

(جعفر كذاب يكى از پسران امام هادى (ع )، و يكى از برادران امام حسن عسكرى (ع ) بود وبعد از پدرش ، به دروغ ادعا كرد كه من امام بعد از او هستم ، با اينكه فردى فاسق وشرابخوار بود، او بعد از وفات امام حسن عسكرى (ع ) نيز ادعا كرد كه جانشين برادرم ،من هستم )
احمد بن عبيدالله بن خاقان مى گويد: جعفر كذاب نزد پدرم (عبيد الله كه داراى مقام عالىدر دربار خليفه بود) آمد و گفت : (مقام برادرم را بر من بده ، در عوض ، من سالى 20هزار دينار براى تو مى فرستم ).
پدرم به او تندى كرد و با خشم و ناسزا گوئى به او گفت :
(اى احمق نادان ! خليفه ، به روى معتقدين به امامت برادرت (امام حسن عسكرى ) شمشيركشيد، تا آنها را از اين اعتقاد برگرداند، نتوانست ، بنابراين اگر آنها و شيعيان ، امامتتو را قبول دارند، نيازى به خليفه و غير او ندارى ، و اگر آنها تو را به امامت ،قبول ندارند، به وسيله ما هرگز نمى توانى به اين مقام برسى ).
پدرم از آن پس ، اصلا به جعفر اعتنا نكرد، و تا زنده بود اجازه نداد كه جعفر نزدشبيايد. ⁽³⁵⁵⁾

محمد بن على بن ابراهيم بن موسى بن جعفر (ع ) مى گويد: به تهديستى و فقر مبتلاشده بوديم و زندگى را به سختى مى گذرانديم ، پدرم (على بن ابراهيم ) گفت نزداين مرد (امام حسن عسكرى ) برويم ، زيرا او به جوانمردى و بزرگوارى ،
توصيف مى شود.
گفتم : آيا او (امام حسن ) را مى شناسى ؟
پدرم گفت : نه ، نمى شناسم و هرگز او را نديده ام ، با هم به حضور آن حركت كرديم ،در مسير راه ، پدرم گفت : (چقدر نياز داريم كه آن حضرت دستور پانصد درهم را براىما بدهد، تا 200 درهم آن را صرف در پوشاك ، و 200 درهم آن را صرف در بدهكارىكنيم ، و 100 درهمش را براى مخارج زندگى به مصرف رسانيم ).
من با خود گفتم : كاش 300 درهم نيز به من بدهد، صد درهم آن را پوشاك ، صد درهمش رادر مخارج زندگى به مصرف برسانم ، و با صد درهم آن الاغى خريدارى كنم تا بهكوهستان (باختران و همدان و اطراف آن ) بروم ، وقتى كه به در خانه امام حسن (ع )رسيديم ، خدمتكار آن حضرت بيرون آمد و گفت : (على بن ابراهيم و پسرش محمد) واردگرديد.
ما به محضر آن حضرت شرفياب شديم و سلام كرديم ، و جواب سلام ما را داد، و بهپدرم فرمود: (اى على ! چرا تا كنون نزد ما نيامده اى ؟).
پدرم در پاسخ گفت : (اى آقاى من ، خجالت مى كشيم با اين وضع به حضورتانبيائيم ).
پس از ساعتى از محضر امام حسن (ع ) مرخص شديم ، غلامش آمد و كيسه پولى به پدرم دادو گفت : (اين كيسه ، حاوى 500 درهم است ، 200 درهم آن براى پوشاك ، 200 درهم آنبراى براى بدهكارى ، و 100 درهم آن براى مخارج زندگى شما است ).
و كيسه ديگرى به من داد و گفت : (اين كيسه حاوى 300 درهم است ، صد درهمش براىپوشاك و صد درهمش براى مخارج زندگى ، و با صد درهمش الاغى براى خود خريدارىكن ، ولى به كوهستان (باختران و اطراف ) نرو بلكه به (سوراء) برو، محمد بنعلى بن ابراهيم به سوراء رفت و در آنجا با زنى ازدواج كرد.
روايت كننده گويد: اكنون على بن ابراهيم (به خاطر آن كمكهاى امام حسن ) املاكى دارد كهقيمت محصول آن معادل هزار درهم است ، در عين حال پيرو (مذهب واقفى ) است (يعنى معتقداست كه امام كاظم (ع ) همان امام قائم (ع ) است و بعد از او امامى نيست ).
محمد بن ابراهيم مى گويد: به على بن ابراهيم گفتم : (واى بر تو! مگر دليلىروشنتر از اين (درباره امامت امام حسن عسكرى عليه السلام ) مى خواهى (كه به آنچه دردلت گذشت آگاه بود و مطابق آرزوى قلبى تو به تو كمك كرد)
على بن ابراهيم در پاسخ گفت : (اى كيشى است كه به آن عادت كرده ايم ) ⁽³⁵⁶⁾
(اين داستان نيز بيانگر آگاهى امام حسن (ع ) به نهانيها است ، و هم نشانگر جوانمردى وبزرگوارى آن حضرت است ، و هم حاكى از لطف او حتى به غير شيعه دوازده امامى است ، وهم شيوه صله رحم را مى آموزد، زيرا على بن ابراهيم ، و محمد بن على بن ابراهيم ، نوههاى امام كاظم (ع ) بودند - تو خود حديث مفصل بخوان از اينمجمل )

احمد بن حارث قزوينى مى گويد: با پدرم (حارث ) در شهر سامره بوديم ، پدرمنگهبان و سرپرست دامهاى كاروان سراى منسوب به امام حسن عسكرى (ع ) بود، در آن هنگام، در نزد (المستعين ) (دوازدهمين خليفه عباسى ) استرى بود كه از نظر زيبائى و قامتبلند و چالاكى ، نظير نداشت ، ولى بر اثر سركشى نمى گذاشت كسى او را زين كند يالقام بر دهانش ببندد، و يا كسى بر پشتش سوار شود.
گروهى از سواران با تجربه اجتماع كردند و هر گونه حيله و نيرنگى به كار بردندنتوانستند آن را رام كنند و بر پشتش سوار گردند، يكى از دوستان نزديك مستعين به وىگفت : (براى حسن بن على (امام حسن عسكرى عليه السلام ) پيام بفرست ، به اينجابيايد، يا بر اين استر سوار شود و يا اين استر او را خواهد كشت ).
مستعين ، شخصى را نزد امام حسن عسكرى (ع ) فرستاد و آن حضرت را احضار كرد، آنحضرت ناگزير نزد مستعين رفت ، پدرم (حارث ) نيز همراه آن حضرت بود، وقتى كه امامحسن (ع ) وارد خانه مستعين شد، من هم خود را به خانه او رسانيدم ، ديدم استر باكمال چالاكى در حياط خانه ايستاده است ، امام حسن (ع ) به طرف آن رفت ، و دستى برپشتش كشيد، ديدم بدن آن استر چنان عرق كرد، كه قطرات عرق از پيكرش مى ريختناگاه امام حسن (ع ) نزد مستعين آمد، مستعين احترام نمود و خير مقدم عرض كرد، سپس گفت :(اى ابو محمد! اين استر را لگام كن ...).
امام حسن (ع ) رو پوشش را در آورد و كنار گذاشت ، و جلو استر رفت و دهان او را لگام زد،سپس نزد مستعين برگشت و نشست .
مستعين گفت : اين استر را زين كن ...حضرت برخاست زين بر پشت استر نهاد و بست ، وسپس به جايگاه خود بازگشت .
مستعين گفت : مى خواهى بر آن سوار شوى ؟
امام حسن (ع ) فرمود: آرى ، رفت و بر آن سوار شد، و چند قدمى ، با بهترين شيوه راهرفتن ، راه رفت و باز گشت و پياده شد.
مستعين گفت : اين استر را چگونه مى بينى ؟
امام (ع ) فرمود: در زبيائى و راهورى بى نظير است .
مستعين گفت : آن را به تو واگذار كردم .
امام حسن (ع ) به پدرم (حارث ) فرمود: افسار استر را بگير، پدرم افسار آن استر راكشيد و از آنجا برد.⁽³⁵⁷⁾

از جانب طاغوت زمان ، امام حسن عسكرى را دستگير كرده و به زندانى بردند كه زندانبانآن (على بن نارمش ) دشمن ترين و خشن ترين افراد نسبت بهآل على (ع ) بود و به زندانبان دستور دادند كه هر چه مى خواهى بر حسن بن على سختبگير.
ولى زندانبان ، آنچنان تحت تاءثير جذبه معنوى و سيماى ملكوتى امام حسن عسكرى (ع )قرار گرفت ، كه بيش از يك روز نكشيد، در برابر امام به گونه اى خاضع شد كه دربرابر امام ، چهره اش را بر خاك زمين نهاد، و ديده از زمين بر نداشت تا امام حسن از نزد اوخارج گرديد.
على بن نارمش با اينكه از سرسخت ترين دشمنان خاندان رسالت بود، در همين ملاقاتاندك با امام ، آنچنان شيفته امام شد كه بصيرتر از همه نسبت به امام گرديد، و از همهبيشتر، آن حضرت را مى ستود. ⁽³⁵⁸⁾

سفيان بن محمد مى گويد: به امام حسن (ع ) در ضمن نامه اى سؤال كردم : منظور از (وليجه ) در اين آيه (16 سوره توبه ) چيست ؟ آنجا كه خداوند مىفرمايد:
(و لم يتخذوا من دون الله و لا رسوله و لا المؤ منين وليجة :
آن مجاهدان مخلصى كه غير از خدا و رسولش و غير از مؤ منان را، محرم اسرار خود قرارندادند).
و با خود فكر مى كردم ، كه منظور از (مؤ منين ) در اين آيه كيانند؟
امام حسن (ع ) در جواب نامه من چنين نوشت : (وليجه ، غير امام حق است كه به جاى او نصبمى شود، و امام اينكه در خاطرات گذشته كه منظور از (مؤ منين ) در آيه فوق كيانند؟بدان كه آن مؤ منين ، امامان برحقند، كه خدا براى مردم ، امان مى گيرد، و امان آنها مورداجازه و قبول خدا قرار مى گيرد.⁽³⁵⁹⁾

(ابو هاشم جعفرى از اصحاب گرانقدر و مخلص امام هادى (ع ) و امام حسن عسكرى (ع ) بود،و بجرم و حمايت از ائمه حق ، از جانب دژخيمان طاغوت زمان ، دستگير و زندانى شد، و تحتشكنجه سخت و فشار زنجير زندان قرار گرفت )، ابو هاشم مخفيانه نامه اى براى امامحسن (ع ) نوشت ، و از وضع زندان و شكنجه سخت آن ، به امام شكايت كرد.
امام حسن (ع ) در پاسخ او نوشت : (تو امروز (آزاد مى شود) و نماز ظهرت را در خانه مىخوانى ).
همانگونه كه امام فرموده بود، ابو هاشم ، همان روز آزاد شد، و نماز ظهرش ‍ را در خانهاش خواند.
ابو هاشم مى گويد: بعد از رهائى از زندان ، از نظر معاش زندگى در مضيقه سخت بودمتصميم گرفتم كه در ضمن نامه اى ، چند دينار از امام حسن (ع ) درخواست كنم ، ولىخجالت كشيدم ، طولى نكشيد كه امام حسن (ع ) صد دينار برايم فرستاد، و برايمنوشته بود: (هرگاه نيازمند شدى ، خجالت نكش و پروا مكن ، از من بخواه كه به خواستخدا آنچه را خواستى به آن مى رسى ) ⁽³⁶⁰⁾

نصير خادم مى گويد: بارها شنيدم كه امام حسن عسكرى (ع ) با غلامان ترك و رومى وصقالبى ⁽³⁶¹⁾ خود به زبان خودشان سخن مى گفت ، من تعجب مى كردم و با خود مىگفتم : امام حسن (ع ) در مدينه متولد شده و تا هنگام رحلت پدرش ، به جائى نرفت ، وكسى او را نديد (كه درس زبان نزد كسى بخواند) پس چگونه به زبانهاى مختلف ،سخن مى گويد؟ در همين فكر بودم كه ناگاه آن حضرت به من متوجه شد و فرمود:
(همانا خداوند حجت خود را در همه چيز به ساير مردم ، امتياز داده ، و آگاهى و زبانها وشناخت نسبتها و مرگها و حوادث آينده را به او عطا فرموده است ، اگر چنين نبود، بين حجتو ساير مردم فرقى نبود). ⁽³⁶²⁾