تهذيب و عبوديت 
كسى كه خود ساخته و مهذب باشد به مرحله عبوديت و تسليم محض در برابر حق تعالىو احكام الهى مى رسد و آن چه را كه پيامبران و امامان معصوم (ع ) مى گويند مى پذيرد.چنين كسى چون نفس خود را پاكيزه كرده ديگر مسئله منيت و خود خواهى در او راهندارد و هر چه را كه خسرو كند، نيكو مى داند.
اختلافى هست ميان بزرگان در اين كه : اوامر و نواهى در قرآن و شريعت براى چيست ؟
برادران اهل سنت مى گويند: اوامر و نواهى چيزى است كه خدا از ما خواسته است .
ولى شيعه اين حرف و اين نظر را نمى پسندد و معتقد است : بايد يك مصلحت تامه ملزمه اىدر كار باشد، اگر چه ما آن را نفهميده باشيم . تمام دستورها و قوانين خداوند به جهتمصلحتى است كه ما از آن اطلاع نداريم و...
اما قول سومى هم در اين جا وجود دارد و آن اين كه مى گويند. نظر فقهاى اسلام درست استاما يك حرف بالاترى در اين جا وجود دارد و آن اين كه : خداوند امر و نهى كرده است تاروح تعبد در ما زنده شود؛ به عبارت ديگر، امر و نهى خدا براى اين است كه ما دربرابر حق تسليم شويم . مثلا حج از عبادت هاى بسيار مهم و بزرگ است و ارتباطىناگسستنى با مسائل سياسى و اجتماعى دارد، امام روح تعبد در آن موج مى زند.
انسان وقتى كه درباره اعمال حج مى انديشد، فلسفه بسيارى ازاعمال آن را نمى فهمد؛ مثلا فلسفه احرام بستن و طواف كردن چيست ؟ به چه جهت بايدطواف كنيم ؟ سعى بين صفا و مروه چه حكمتى دارد؟ رمى جمره ، ماندن در عرفات ، ماندندر مشعر، ماند در منى و... براى چيست ؟ نمى دانيم ، تنها اين را مى فهميم كه ايناعمال روح تعبد و روح تسليم را در ما زنده مى كند و اين بالاترين فضيلت است .
تعبد و عبوديت به اندازه اى اهميت دارد كه خداوند در نماز، آن را بر رسالت مقدم داشتهاست : اشهد ان محمدا عبده ورسوله . يعنى پيامبر ابتدا عبد است و مقامعبوديت را دارد، آن گاه رسالت .
شخصى خدمت امام صادق (ع ) رسيد و عرض كرد: يابنرسول الله !اين انارى كه در دست شماست اگر آن را نصف كنى و يك قسمش راحلال كنى و قسم ديگرش را حرام ، من مى پذيرم و تسليم حرف شما هستم . اين است معناىتسليم و عبوديت در برابر احكام خدا. اين تسليم از آن روست كه حكم امام صادق (ع ) حكمخداست .
از آن چه گفته شد دانستيم كه تهذيب ، امر بسيار مهمى است كه قرآن و پيامبران ، به آنبسيار توصيه كرده اند. اين تهذيب در سامان دهى كار مردم و رسيدگى به امور آنان ،نقش كليدى دارد. كسانى كه متصدى امور مردم ومسئول گره گشايى از كار آنان هستند به تهذيب بيشتر نياز دارند. آنان اگر خود ساختهباشند با دل سوزى ، دقت ، همه جانبه نگرى و وظيفه شناسى به كارها مى پردازند، امااگر مهذب نبودند با بى تفاوتى ، سهل انگارى ، سطحى نگرى و كاغذ بازى با اموربرخورد مى كنند. طبيعت اداره ها اين چنين است كه هر كارمندى بايد ازمسئول مافوق خود دستور بگيرد و با قانون ها و ماده ها و تبصره ها پيش برود، طبعا چنينكارى با پيچ و خم رو به رو مى شود و گاه خستگى ودل زدگى به وجود مى آورد، اگر كارمندى مهذب و پاكيزه و داراى قلب سليم باشد، بىهيچ گونه دلسردى و بدون اين كه قوانين را پشت سر بگذارد، و قانون شكنى كند،مشكلات را حل مى كند و ارباب رجوع را راضى و خشنود به خانه مى فرستد.
مردم اگر با چنين كارمندانى رو به رو شوند- اگر كارشان همحل نشود- باز راضى اند، چرا كه تلاش صادقانه و خالصانه آن ها را ديده اند.
نابسامانى هايى كه در پاره اى از جاها ديده مى شودمعلول آن است كه انسان هاى غير مهذب به كار گماشته شده اند.
وقتى مى گوييم مهذب ، منظورمان فقط تقيد افراد به نماز و روزه نيست بلكه همه جنبهها را در بر مى گيرد؛ فى المثل اگر فردى را به كارى گماشته اند و او مى بيند كهانجام آن ها در توان او نيست ، وظيفه اش آن است كه كنار برود و ميدان را براى افرادشايسته ترى باز كند. اگر چنين كرد او خود ساخته و مهذب است .
امانت دارى و حفظ اموال بيت المال از مصاديق ديگر تهذيب است . فردى كه مسئوليتى دارد واموال كم يا زيادى در اختيارش هست بايد پروا داشته باشد و آن ها را در راه صحيح و بهطور حساب شده و با برنامه ، مصرف كند.
معلم و استادى كه تدريس مى كند و شاگردان زيادى با او سر و كار دارند بايد مهذبباشد تا با وجدان سالم و روش صحيح ، استعدادهاى دانش آموزان و دانشجويان راپرورش دهد و آن ها را براى فرداى جامعه آماده سازد. هم چنين عالمان و دانشوران بايد نفسخود را تهذيب كنند، كه اگر چنين شد، عالم اصلاح خواهد شد.
بدين ترتيب نقش تهذيب در سامان دهى صحيح كارها و اداره امور جامعه روشن مى شود وبه عظمت قرا: و تعاليم انبيا- كه اين همه بر تزكيه نفس ‍ تاكيد كرده اند- پى مىبريم .
خدمت گزارى و آرامش 
خدمت به مدرم از جنبه هاى مختلفى براى آدمى موثر است ، يكى از آن جنبه ها آرامش روحى وروانى است ؛ يعنى كسى كه در انديشه گره گشايى از كار مردم است وجدانش دائما او رايارى مى كند و اكسير آرامش را به او هديه مى دهد. همه مردم بهدنبال كسب آرامش اند، اما راه هاى آن را گم كرده اند، معمولا در تكاپو هستند تا باپول و امكانات مادى آن را به دست آورند. روشن است كه رفاه ، آسايش و خوشى مرهونپول و قدرت نيست ، چه بسيار افرادى كه تمكن و قدرت و شخصيت وپول دارند اما به اندازه اى
غم ، غصه ، دلهره و اضطراب خاطر و نگرانى آنان را احاطه كرده كه اگر مرگ خريدنىبود تمام هستى خود را مى دادند و آن را مى خريدند. عكسش را هم فراوان مى بينيم كهانسانى خانه و يا فرشى كه روى آن بنشيند ندارد اما با نشاط و روحيه است و طمانينه ووقار دارد.
از نظر قرآن ، كسى رفاه و آسايش دارد كه امنيتدل دارد:
الذين آمنوا و لم يلبسوا ايمانهم بظلم اولئك لهم الامن وهم مهتدون ؛⁽⁹⁹⁾
كسانى كه ايمان آورده و ايمان خود را به شرك نيالوده اند، آنان راست ايمنى و ايشان راهيافتگانند.
افرادى كه ايمان دارند و ايمانشان آلوده به گناه و ظلم نيست ، مومن و متقى اند، اگر چهپول ، مكنت و قدرت ندارند اما رفاه و آسايش دارند، چرا كه امنيت قلبى دارند و بالاترينرفاه و آسايش يعنى اين ، انسان در زندگى همه چيز را براى آرامش مى خواهد.تشكيل خانواده مى دهد براى اين كه سكينه و آرامش به دست آورد.
و من آياته ان خلق لكم من انفسكم ازوجا لتسكنوا اليهاوجعل بينكم مودتا و رحمة ؛⁽¹⁰⁰⁾
و از نشانه هاى او اين كه از نوع خودتان همسرانى براى شما آفريد تا بدان ها آرامگيريد و ميان شما دوستى و رحمت نهاد.
تشكيل خانواده براى آن است كه آرامش دل پيدا شود، اگر خانه ناامن شد زندگى تلخ مىشود، وقتى معنويت بر خانواده اى حاكم نشد زن و شوهر حقوق يكديگر را رعايت نمىكنند، مرد پرخاشگر و زن زبان دراز مى شود و زندگى را به جهنمتبديل مى كنند.
گناه ، غم و غصه مى آورد، اضطراب و نگرانى به همراه دارد، وقتى مى بينيد كسى خانهاى چون قصر دارد، رياست و قدرت دارد، حسرت نخوريد.
و الذين كفروا اعمالهم كسراب بقيعة يحسبه الظمان ماء⁽¹⁰¹⁾
و كسانى كه كفر ورزيدن كارهايشان چون سرابى در زمين هموار است كه تشنه آن را آبمى پندارد.
فرد گناه كار دائما كوبندگى و عذاب وجدان دارد،مثل پتكى كه بر روى سندان كوبيده مى شود، بر سر و روى زندگى چنين افرادى غم ،غصه و اضطراب مى بارد. اين گرفتارى ها و اضطراب ها نه فقط گريبان گير خودآنان است ، بلكه به اطرافيان ، وابستگان و خويشان نيز سرايت مى كند، همانند ديوانهاى كه كبريتى بر اتاق مى اندازد و چون جريان طبيعى آتش سوزاندن است لذاوسايل خانه ، زن ، فرزند و خودش همگى در معرض خطر و خسارت قرار مى گيرند، آتشظلم و ظالم دام ديگران را نيز مى گيرد.
زندگى منهاى خدا، زندگى توام با گناه (مخصوصا گناه اجتماعى و تجاوز به حقالناس ) تاريك و وحشتناك است :
او كظلمات فى بحر لجى يقشاه موج من فوقه موج من فوقه سحاب ظلمات بعضهافوق بعض اذا خرج يده لم يكديراها و من لم يجعل الله له نورا فما له مننور؛⁽¹⁰²⁾
يا كارهايشان مانند تاريكى هايى است كه در دريايى ژرف است كه موجى آن را مىپوشاند و روى آن موجى ديگر است و بالاى آن ابرى است تاريكى هايى است كه بعضىبر روى بعضى قرار گرفته است . هر گاه انسان غرق شده دستش را بيرون آورد، بهزحمت آن را مى بيند و خدا به هر كسى نورى نداده باشد او را هيچ نورى نخواهد بود.
گناه بزرگ آن است كه مسئوليت هايى كه به دوشمان گذاشته شده انجام ندهيم و درفكر حل مشكلات مردم نباشيم . آرامش خاطر و آسايش وجدان براى يك كارمند و يا منصب دارآن است كه در پست و سمتى كه هست به خوبى انجام وظيفه كند. اگر نكند بى شك مرتكبگناه عظيم گشته كه عاقبت آن نيز از كف دادن آرامش و راحتى وجدان است .
در آخر سوره كهف چند آيه وارد شده كه از متشابهات قرآن است و بايد بگوييم يك دنيا علمدر اين چند آيه موجود است و مسئله قضا و قدر جبر و تفويض و تجسماعمال را به خوبى حل مى كند. در اين سوره داستانى درباره خضر و موسى است كهبسيار خواندنى است : آن دو، وارد شهر يا دهى شدند و درخواست غذا كردند اما مردم بهآنان ندادند و گرسنه از ده بيرونشان كردند. در بيرون ده به ديوار شكسته اى برخوردكردند، حضرت خضر گفت : بايد اين ديوار را تعمير كنيم موسى با اين كه به حضرتخضر قول داده بود كه اعتراضى نكند امام باز هم نتوانستتحمل كند، لذا به حالت اعتراض گفت : به ما غذا ندادند و حالا ديوار شان را هم تعميركنيم .
حضرت خضر در تفسير اين قضيه فرمود: زير آن ديوار، مالى از دو بچه يتيم مدفوناست ، براى اين كه اين مال از بين نرود و به دست بچه يتيم ها برسد آن را تعمير كردم. در همين آيه مى فرمايد: (و كان ابوهما صالحا) براى اين كه پدر و مادرش شايسته وصالح بودند.
خوبى پدر و مادر باعث شد كه حضرت خضر و موسى آن ديوار را تعمير كنند. اين آيهشريفه به ما مى فهماند كه اگر مى خواهيم آينده اولاد و فرزندانمان تامين شود، بايدخدمت گزار جامعه باشيم و تا مى توانيم به مردم درمانده و بينوا، و افرادى كه جز خداپناهى ندارند خدمت كنيم . خداوند بيناست و بر تمامى كردارهاى بندگان نظارت دارد.وقتى كه از ما كردار صحيح و خدمات صادقانه ببيند خودش را راه هاى فراوانى كه داردما را تامين مى كند.
بسيار رخ داده است كه پدر و مادرى آينده فرزندانشان را از نظر مادى تامين نكرده و مردهاند و هنگام مردن چيزى نداشته اند، اما آن شايستگى و شخصيتى را كه براى فرزندانخود به ارث گذاشته بودند آنان را به مقام والا رسانيده و در جامعه عزيزشان كرد.
يكى از خلفاى بنى عباس به عالم و دانشمندى گفت : به من نصيحتى كن ، عالم گفت : عمربن عبد العزيز وقتى مرد، بچه هايش شام نداشتند، امام از آن جا كه وى خدمت بسيارى بهجامعه كرد بچه هايش عزيز شدند، امام از خلفاى بنى اميه ديدم كسى (مروان حمار) را كهوقتى مرد شمش هاى طلايش را با تبر تقسيم كردند و طولى نكشيد ديدم كه بچه هاى اوبه گدايى افتاده اند.
اگر تامين آينده و خوشبختى و سعادت فرزندت را مى خواهى در جامعه خدمت گزار باش ،در صورتى كه مردم آزار باشى و ظلم كنى ، مكافات اين ظلم ها دست و پايت را مى گيرد،و فرزندانت نيز در زندگى خير نمى بينند.
اگر خوشبختى و سعادت فرزندانت را مى خواهى و تنها به فكر تامين دنيايشان نيستى ،اگر قصد دارى تحصيلات عالى را ادامه دهند و پست هاى مهم اجتماعى را بگيرند، اگر مىخواهى از او تاجر يا صنعت گر بسازى و يا اگر دنيا را براى او به ارث بگذارى ، تازمانى كه به وظايفش آشنا نسازى ، مسائل شرعى ، اجتماعى و اخلاقى اسلام را به اونياموزى ، نتيجه اى ندارد، اول نماز، بعد شغل و تجارت و پست هاى اجتماعى و سياسى .
آسايش و رفاه ، ثروت و دارايى در زندگى ، آسودگى خاطر و آرامش وجدان نمى آورد.شهيد مطهرى مى فرمود: شخصى از نظر مال و تمكن و ازنظر شخصيت در سطح عالى بودو همه ما حسرت مى خورديم و مى گفتيم اين آدم چقدر خوشبخت است !تا اين كه روزى درضمن صحبت به او گفتم چر بچه دار نمى شوى ؟ داشتن اولاد خوب است ، عصبانى شد وگفت : آقا!چه مى گويى ؟!خودم بدبخت شدم بس است ، نمى خواهم اولادم نيز بدبختشوند. ديدم زندگى برايش به قدرى تلخ است كه حاضر نيست داراى اولاد شود!
شما تصور نكنيد حال كه كشورهاى متمدن ، از نظر مادى و نظم اجتماعى و پيشرفتصنعتى تكامل يافته اند، آسودگى خاطر و آرامش وجدان هم دارند، هرگز چنين نيست ، بلكهمردم اين كشورها، هر شبانه روز چندين ميليون قرص خواب آور مى خورند تا چند ساعتىبه خواب روند و استراحتى بكنند.
آرى ، خدمت گزار مردم بودن و كارهاى آنان را سنجيده و صادقانه انجام دادن ، سبب آرامشاست . اين حالت روحى را در همه انسان هاى خدوم به روشنى مشاهده مى كنيم . خدمت به مردم، خدمت به خداست و كسى كه به خدا خدمت كرد، در آرامش است .
حساب رسى از منصب داران در قيامت 
از نظر قرآن و روايات ، در روز قيامت حساب خواص و افراد منصب دار و متنفذ غير از حسابعموم مردم است ، براى خواص پرونده جداگانه اىتشكيل مى شود و سخت گيرى هايى كه به آنان مى شود به عوام و عموم مردم نمى شود.
در روايات آمده است كه خداوند در روز قيامت هفتاد گناه ازجاهل مى آمرزد قبل از آن كه يك گناه از عالم آمرزيده شود. بهقول باباطاهر، مردم عوام با يك حساب و كتاب مختصر و با يك شفاعت رستگار مى شوند: