تـعـبـير به يموج يا بخاطر فزونى و كثرت انسانها در آن صحنه است همانگونه كه درتـعبيرات معمولى نيز مى گوئيم در فلان جريان جمعيت موج مى زد و يا بخاطر اضطرابو لرزه اى است كه به اندام انسانها در آن روز مى افتد، گوئى همچون امواج آب پيكر آنهامى لرزد.
البته اين دو تفسير تضادى با هم ندارند، ممكن است هر دو جهت موجب اين تعبير باشد.
سـپـس اضـافـه مى كند: آنگاه در صور دميده مى شود، و ما آنها را حيات نوين مى بخشيم وجمعشان مى كنيم (و نفخ فى الصور فجمعناهم جمعا)
بـدون شـك همه انسانها در آن صحنه ، جمع خواهند بود، و احدى از اين قانون مستثنا نيست ،تعبير جمعناهم جمعا نيز اشاره به همين حقيقت است
از مـجـمـوع آيـات قرآن بخوبى استفاده مى شود كه در پايان جهان و آغاز جهان ديگر، دوتـحـول عـظـيـم انـقـلابـى در عـالم رخ مـى دهـد: نـخـسـتـيـنتحول ، فناى موجودات و انسانها در يك برنامه ضربتى است ، و دومين برنامه كه معلومنـيـسـت چـه انـدازه بـا بـرنـامـه نخست فاصله دارد. برانگيخته شدن مردگان آنهم با يكبرنامه ضربتى ديگر است ، كه از اين دو برنامه در قرآن به عنوان نفخ صور(دمـيـدن در شـيـپـور) تـعـبـيـر شـده اسـت ، و مـا بـه خـواسـت خـدا شـرح آنـرا درذيل آيات 68 سوره زمر بيان خواهيم كرد.
در ايـنـجـا روايـتـى از اصـبـغ نـبـاتـه از عـلى (عـليـه السـلام )نـقـل شده كه امام در تفسير جمله تركنا بعضهم يومئذ يموج فى بعض ‍ مى فرمايد منظورروز قيامت است
مـمكن است چنين تصور شود كه اين روايت با آنچه ما در بالا در تفسير آيه آورديم منافاتدارد زيـرا مـا آن را بـه مـرحـله فـنـاء دنـيـا تـفـسـيـر نـمـوديـم (هـمـانگونه كه ظاهر آياتقبل و بعد آن است ).
امـا تـوجـه بـه يك نكته اين اشكال را بر طرف مى سازد و آن اينكه گاهى روز قيامت بهمـعـنـى وسـيـع كـلمـه بـه كـار مـيـرود كـه مـقـدمـات آن را نـيـزشامل مى شود و مى دانيم يكى از مقدمات آن ، فناى ضربتى دنيا است .
سـپـس بـه شرح حال كافران مى پردازد، هم عاقبت اعمالشان و هم صفاتى را كه موجب آنسـرنـوشـت مـى گـردد بـيـان مـى دارد و چـنين مى گويد: ما جهنم را در آن روز به كافرانعرضه مى داريم (و عرضنا جهنم يومئذ للكافرين عرضا).
جـهـنـم بـا عـذابـهاى رنگارنگش و مجازاتهاى مختلف دردناكش در برابر آنها كاملا ظاهر وآشكار مى شود كه همين مشاهده و ظهورش در برابر آنان خود عذابى است دردناك و جانكاه ،تا چه رسد به اينكه گرفتار آن شوند.
كـافـران كـيـانند و چرا گرفتار چنان سرنوشت مى شوند؟ در يك جمله كوتاه آنها را چنينمـعرفى مى كند: همانان كه چشمهايشان در پرده بود، و نتوانستند چهره حق را ببينند و بهياد من بيفتند (الذين كانت اعينهم فى غطاء عن ذكرى ).
و همانها كه گوش داشتند اما قدرت شنوائى نداشتند (و كانوا لا يستطيعون سمعا).
در حـقـيـقـت آنـهـا مـهـمـتـريـن وسـيـله حـقـجـوئى و درك واقـعـيـات و آنـچـهعـامـل سـعـادت و شـقـاوت انـسـان مـى شـود از كـار انـداخـتـه بـودند، يعنى چشمهاى بينا وگـوشـهـاى شـنـوا را بـر اثـر انـديشه هاى غلط و تعصبها و كينه توزيها و صفات زشتديگر در حجابى سخت و سنگين فرو برده بودند.
جـالب ايـنـكـه در مـورد چشم مى گويد: چشمهايشان در پوششى دور از ياد من قرار داشت ،اشـاره بـه ايـنكه چون در پوشش و حجاب غفلت بودند آثار خدا را نديدند و چون نديدندحقيقت ، ره افسانه زدند، و خدا را فراموش كردند.
آرى چـهره حق آشكار است ، و همه چيز اين جهان با انسان سخن مى گويد تنها يك چشم بيناو يك گوش شنوا لازم است و بس .
به تعبير ديگر ياد خدا چيزى نيست كه با چشم ديده شود، آنچه ديده مى شود آثار او است، اما آثار او، سبب ياد او است .
آيـه بـعـد بـه يـك نقطه انحراف فكرى آنها كه پايه اصلى انحرافات ديگرشان بودهاسـت اشـاره كـرده مـى گـويـد: آيا كافران گمان كردند مى توانند بندگان مرا بجاى منولى و سرپرست خود انتخاب كنند (افحسب الذين كفروا ان يتخذوا عبادى من دونى اولياء).
آيا اين بندگانى كه معبود واقع شدند همچون مسيح و فرشتگان هر قدر مقامشان والا باشداز خود چيزى دارند كه بتوانند از ديگران حمايت كنند؟ يا بعكس ، خود آنها هم هر چه داشتنداز ناحيه خدا بود، حتى خودشان نيز نيازمند
به هدايت او بودند اين حقيقتى است كه آنها فراموشش كردند و در شرك فرو رفتند.
در پـايـان آيـه بـراى تـاكـيد بيشتر مى فرمايد: ما جهنم را براى منزلگاه كافران آمادهساختيم و از آنها در اين منزل پذيرائى مى كنيم ! (انا اعتدنا جهنم للكافرين نزلا).
نزل (بر وزن رسل ) هم به معنى منزلگاه آمده ، و هم به معنى چيزى كه براى پذيرائىمـهـمان آماده مى شود، بعضى گفته اند نخستين چيزى است كه با آن از مهمان پذيرائى مىكنند، همانند شربت يا ميوه اى كه در آغاز ورود مهمان براى او مى آورند.
آيه و ترجمه