تحصيل آگاهی كوتاهی كرده است مورد مؤاخذهء الهی قرار میگيرد و ناآگاهی برای او عذری محسوب نمیشود ، همچنين يك فرد و يا يك جامعهء ناتوان نيز كه در تحصيل قدرت و توانايی كوتاهی كرده است مورد مؤاخذه الهی قرار میگيرد كه چرا كسب قدرت و توانايی نكرده است ، ناتوانی او عذری برای او محسوب نمیشود . . 5 آزادی و اختيار مكلف است به انجام يك وظيفه كه اجبار و يا اضطراری در كار نباشد ، اگر اجبار ( اكراه ) يا اضطرار در كار باشد ، تكليف ساقط میگردد . اجبار ( اكراه ) مانند اينكه يك قوهء جابره شخصی را تهديد كند به اينكه حتما روزهء خود را بخورد بطوريكه اگر نخورد ، جانش در خطر قرار خواهد گرفت . بديهی است كه در چنين مورد تكليف روزه ساقط میشود ، يا اگر كسی مستطيع شود و يك شخص جابر او را تهديد كند كه اگر به حج برود به جان او يا كسانش صدمه وارد خواهد آورد . پيغمبر اكرم فرمود : « رفع ما استكرهوا عليه » . آنجا كه اكراه و اجبار به ميان آيد تكليف ساقط است . اضطرار آن است كه انسان از طرف شخصی مورد تهديد قرار نمیگيرد بلكه اين خود اوست كه انتخاب میكند ، ولی اين انتخاب معلول شرايط سختی است كه پيش آمده است ، مانند كسی كه در بيابانی درمانده و گرسنه است و جز مردار غذايی كه سد جوع كند نمیيابد ، در چنين موارد تكليف حرمت خوردن مردار ساقط میشود . |