مباهله
فمن حاجك فيه من بعد ما جائك من العلم فقل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائكم و نسائنا ونسائكم ... (سوره آل عمران : 61)
بين مكه و مدينه شهرى بود كه (نجران ) ناميده مى شد. اهالى شهر در آغاز بت پرستبودند و سپس به كيش يهود در آمدند و پس از مدتى ، به ارشاد يكى از مسيحيان ، دينمسيح را پذيرفتند.
ذونواس (پادشاه حمير) كه يهودى بود و ميل داشت يهوديت را در همه جا آئين رسمى اعلامكند، به نجران حمله كرد و گروهى از مسيحيين آن را در شعله هاى سوزان آتشسوزانيد.⁽⁴³⁾
با اينكه بسيارى از مسيحيان نابود شدند، ولى پس اززوال قدرت ذونواس ، مجددا مذهب مسيح رواج يافت و مردم به نصرانيت روآوردند. در نجرانمعبدى وجود داشت كه در مقابل كعبه معظمه ساخته شده بود و جمعى از بزرگان و راهبان ،در آن معبد به عبادت اشتغال داشتند.
مهمترين شخصيت هاى نجران سه نفر به نامهاى : عاقب (عبدالمسيح ) و ايهم (معروف بهسيد) و ابوحارثة بن علقمه كه اولى فرماندار و حاكم نجران و دومى از محترمين و خدمتگذاران جامعه و سومى رهبر روحانى و اسقف نجران بشمار مى آمد.
رسول محترم اسلام (ص ) به منظور دعوت نجرانيان به اسلام ، نامه اى به اسقف آن شهرنوشت و مضمون نامه اين بود:
بسم الله الرحمن الرحيم
نامه اى است از محمد فرستاده خدا بسوى اسقف نجران . اگر اسلام را بپذيريد و دربرابر سخن حق تسليم باشيد، من حمد خدا كه معبود ابراهيم و اسحق و يعقوب است ، بسوىشما مى فرستم و پس از آن ، شما را از ذلت پرستش مخلوق ، به عزت پرستش خداونددعوت مى كنم و از ولايت و حكومت بندگان بسوى ولايت پروردگار جهان مى خوانم . درصورتى كه از پذيرفتن اسلام امتناع داريد، بايد بر طبق مقررات ، جزيه بپردازيد واگر از آن هم خوددارى كنيد. به شما اعلان جنگ مى دهم . والسلام .
نامه توسط چهار نفر از اصحاب رسول خدا(ص ) به نجران فرستاده شد و وقتى اسقف ،نامه را دريافت كرد و از مضمون آن مطلع شد، سخت مضطرب و نگران گرديد و ترسىعظيم در دل او راه يافت . آنگاه براى بدست آوردن راهحل ، چند تن از رجال و بزرگان را احضار كرد و مطلب را به آنان اطلاع داد و نظرشان راجويا شد.
شرجيل كه از مردان نامى نجران و به همين منظور احضار شده بود، اظهار داشت : تو خودمى دانى كه خداوند به ابراهيم خليل وعده فرموده كه از ذريه فرزندشاسماعيل ، پيامبرى برانگيزد. ولى در اين مورد من صلاحيت اظهار نظر ندارم . اگر ازكارهاى اجتماعى و سياسى بود، مى توانستم نظر خود را بگويم .
نفر دوم از احضار شدگان ، مردى از بزرگان حمير، به نام عبدالله بنشرحبيل بود. او نيز خود را شايسته اظهار نظر در اين امر نبودت و رسالت نديد و گفت :من در مورد كارهاى دنيوى و امور اجتماعى مى توانم به شما كمك فكرى كنم . ولى در اينمسائل تخصصى ندارم .
جبار بن فيض ، سومين شخصيتى بود كه براى مشورت احضار شد. او هم جوابى ماندديگران داد و خود را لايق و صالح نديد كه در اين گونه امور دخالت كند.
بديهى است كه اسقف از نظر اطلاعات دينى ، نيازمند به مشورت ديگران نبود و نگرانيشفقط از اين نظر بود كه مبادا به واسطه مسلمان شدن نجرانيها رياست و حكومت او،دستخوش فنا و زوال شود.
چون اسقف از مشاورين خود نتيجه اى نگرفت ، صلاح در اين ديد كه به آراء عمومى مراجعهكند و از همه مردم نظر بخواهد. عقيده اكثريت مردم بر اين بود كه هيئتى به مدينه اعزامشوند و درباره محمد تحقيقاتى نموده ، گزارشى تهيه كنند. آنگاه تصميم قطعى اتخاذشود.
به دنبال اين جريان ، هيئتى مركب از شصت نفر بسوى مدينه رهسپار شدند و در راس آنهاحاكم نجران و اسقف نامبرده قرار داشتند. در بين راه مركب اسقف پايش لغزيد و او را برزمين زد. برادر او كه ملازم ركابش بود، سخنى جسارت آميز بهرسول محترم اسلام گفت .
اسقف با حال خشم بر برادرش لعنت فرستاد و گفت : چرا به محمد به مى گوئى ؟ اوهمان پيغمبر موعود است كه ما انتظار او را داريم . گفت : در صورتيكه چنين است ، چرا او راتصديق نمى كنى و مسلمان نمى شود؟! گفت : مسيحيان اين همهمال و ثروت و خدم حشم به ما داده اند و مايل به مسلمانى نيستند. اگر ما پيرو اسلامشويم ، تمام اين مزايا را از دست خواهيم داد. اين سخن دردل برادر اسقف اثر گذاشت و بالنتيجه پس از شرفيابى خدمترسول اكرم (ص ) مسلمان شد.
بارى ، هيئت نجران در حاليكه جامه هاى ابريشم گرانبها پوشيده بودند و انگشترهاىطلا در دست داشتند، به مدينه وارد شدند و در مسجد به حضور پيغمبر اسلام (ص ) آمدند.رسول خدا كه آنان را با چنان وضعى ديد، جواب سلامشان را نداد و اعتنائى به آنهانكرد.
نجرانيان ، با آن لباس ها و وضع شاهانه آمده بودند كه خود را در نظر مسلمانان بزرگجلوه دهند. ولى بى اعتنائى رسول اكرم (ص ) موجب شد كه عموم مسلمين به آنان بىاعتنائى كنند و عملا آنها را تاديب نموده ، بفهمانند كه شخصيت انسان ، به لباس زيبا وانگشتر طلا نيست .
سه روز، آن هيئت در مدينه سرگردان و بلاتكليف بودند و بالاخره به راهنمائىاميرالمومنين على (ع ) وضع خود را تغيير دادند و لباس معمولى پوشيدند و زر و زيورهارا از خود دور كردند و به حضور پيغمبر آمدند.رسول اكرم (ص ) آنان را پذيرفت و به مذاكره پرداخت .
نكته اى كه در اين مورد نبايد از نظر دور داشت آن است كه ، نجرانيان مراسم دينى خود رادر مسجد پيغمبر انجام مى دادند و با اينكه بر مسلمانان ناگوار بود،رسول اكرم (ص ) اجازه داد كه آنها با كمال آزادى در مسجد،اعمال دينى خود را اجرا كنند و با اين روش ثابت كرد كه اسلام دين حريت و آزادى است وبيگانگان نيز مى توانند به مجامع مسلمين بيايند و سخنان خدا را بشنوند و بسوى حقراهنمائى شوند.
در آغاز مذاكرات ، نجرانيان پرسيدند: ما را به چه دعوت مى كنى ؟ فرمود: شما را دعوتمى كنم بسوى خداى يگانه كه شريك و همتائى ندارد و اينكه من پيغمبر و فرستاده خدايمو اينكه عيسى بنده خدا و آفريده او است .
گفتند: اگر واقعا عيسى بنده خدا است و فرزند خدا نيست ، پس پدر او كيست ؟رسول خدا به دستور وحى به آنها فرمود: شما درباره آدم چه عقيده اى داريد؟ آيا آدم بندهو مخلوق خدا بوده يا نه ؟ گفتند: آرى . فرمود: پدر او كيست ؟ مسيحيان متحير ماندند كه چهبگويند. رسول اكرم (ص ) اين آيه را بر آنها خواند:
ان مثل عيسى عند الله كمثل ادم خلقه من تراب (آل عمران :59)
يعنى : همانا مثل خلقت عيسى (بدون پدر) مانند خلقت آدم است كه (بدون پدر و مادر) خداونداو را از خاك آفريد و به اراده خود او را انسانىكامل قرار داد.
مسيحيان نجران ، بناى مجادله را گذاشتند و حاضر نشدند كه بپذيرند عيسى ، پسر خدانيست و بنده خدا است و چون از بحث و استدلال نتيجه اى گرفته نشد،رسول اكرم (ص ) آنان را به مباهله دعوت كرد، كه طرفين در پيشگاه خداوند لب بهنفرين بگشايند و هر كدام كه بر حق نيستند و دروغ مى گويند، به عذاب الهى گرفتارشوند.
هيئت نجران ، اين پيشنهاد را عادى تلقى كردند وقبول نمودند كه با رسول خدا مباهله كنند. ولى پس از آن ، به اهميت مطلب پى بردند و ازاين كار سخت مضطرب و نگران شدند.
بامداد روز بعد، اجتماعى عظيم از مردم مدينه در بيرون شهر ديده مى شد و گروهى بىشمار براى تماشاى مباهله گرد آمده بودند. در آنحال مشاهده كردند كه پيغمبر اكرم (ص ) با اميرالمومنين (ع ) و دو فرزندش حسن و حسين درحاليكه دست آنها در دست پيغمبر بود و بانوى بزرگوار اسلام فاطمه زهرا(ع ) پشتسر ايشان بود، از راه رسيدند و محلى را براى مباهله در نظر گرفتند.
به اتفاق تمام نويسندگان و مفسرين شيعه و سنى ،رسول اكرم (ص ) غير از اميرالمومنين و فاطمه و حسن و حسين كه تنها مصداق آيه :
قل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائكم و نسائنا و نسائكم و انفسناو انفسكم ... بودند،هيچ كس را همراه نبرد و در آن روز صريحا فرمود:
اللهم هولاء اهل بيتى .
پروردگارا اينان اهل بيت منند.
مسيحيان كه از دور ناظر ورود رسول اكرم (ص ) بودند، بر خلاف انتظار خود ديدند كهآن حضرت با جمعيت و ازدحام نيامده و فقط يك مرد و يك زن و دو پسر با خود آورده است .
پرسيدند كه همراهان پيغمبر با او چه نسبتى دارند؟ گفته شد: كه اينان محبوب ترينمردم نزد رسول محترم اسلام هستند. يكى فاطمه دختر او و ديگرى على داماد و پسر عمش وآن دو پسر، فرزندان دختر او، حسن و حسين مى باشند.
شرجيل كه از خردمندان و بزرگان هيئت نجران بود، به ياران خود گفت : بخداى جهانسوگند من صورت هائى مى بينم كه اگر از خداوند درخواست كنند كوه ها را متلاشى كند،در خواستشان را رد نمى كند. از اقدام به مباهله بر حذر باشيد. هيچ كس با پيغمبرى ازپيغمبران مباهله نكرد، مگر اينكه هلاك شد.
گروهى از دانشمندان آن قوم ، نزد عاقب (فرماندار و حاكم نجران ) گرد آمدند. بهتبادل نظر پرداختند. عاقب گفت : آقايان ! شما خودتان مى دانيد، محمد همان پيغمبرى استكه مسيح (ع ) بعثت او را بشارت داده . اگر به شما نفرين كند، همه هلاك مى شويد.
شرجيل اظهار داشت : به عقيده من مطلب خيلى مهم تر و خطرناك تر از آن است كه شما فكرمى كنيد. اگر محمد مرد دنيا طلب و رياست خواهى بود،اول كسى كه با او مى جنگيد، ما بوديم . ولى علائم و آثارى كه در دست داريم نشان مىدهند كه او فرستاده خدا است و مباهله با او نابود كننده ما خواهد بود. صلاح در اين است كهمباهله را موقوف سازيم و كار را به مصالحه خاتمه دهيم و چون محمد، مردى آراسته و منصفاست ، خودش ‍ را به حكميت انتخاب مى كنيم و هر طور نظر داد و حكم كرد، مى پذيريم .
حاضرين جلسه ، نظريه شرجيلرا تصويب كردند و به دنبال آن ، پيامى بهرسول اكرم (ص ) فرستادند كه از مباهله درگذر و تو خودت در ميان ما حكم باش و كار رابا مصالحه خاتمه بده .
رسول اكرم (ص ) با پيشنهاد آنها موافقت كرد و صلح نامه اى به خط اميرالمومنين على (ع) و تعيين جزيه سبك و آسانى كه ساليانه بپردازند، تنظيم گرديد و كار خاتمه يافت.
در پايان اين بحث شايسته است داستان كوتاهى كه مسلم ، در صحيح خودنقل كرده ، به نقل از كتاب (غاية المرام ) ذكر كنيم :
معاويه به سعدابن ابى وقاص گفت : چرا به ابوتراب (كنيه اميرالمومنين ) دشنام نمىدهى ؟! شعد گفت : سه چيز از رسول الله (ص ) شنيده ام كه اگر يكى از آنها درباره منبود، در نظرم بهتر از شتران نجيب و اصيل دنيا ارزش ‍ داشت .
اول - آنكه در يكى از جنگ ها (جنگ تبوك ) پيغمبر اكرم (ص )، على را به جانشينى خود درمدينه گذاشت . على گفت : يا رسول الله ! مرا نزد زنها و بچه ها مى گذارى ؟! فرمود:ايا راضى نيستى كه نسبت به من چون هارون نسبت به موسى باشى ؟! جز آنكه پيغمبرىپس از من نيست .
دوم - آنكه ، در روز خيبر، رسول اكرم (ص ) فرمود: فردا علم را به مردى مى دهم كه خداو رسولش را دوست ، و خدا و رسول هم او را دوست داشته باشند. سعد مى گويد هر كىاز ما انتظار داشتيم كه آن مرد باشيم . چون فردا شد، پيغمبر(ص ) فرمود: على را نزد منبخوانيد. على را با اينكه مبتلا به درد چشم بود حاضر نمودند. پيغمبر(ص ) آب دهان بهچشمش كشيد و درد چشمش زايل گرديد. سپس پرچم را بدست او داد و خداوند بدست او، فتحرا نصيب مسلمانان گردانيد.
سوم - آنكه ، چون آيه :
قل تعالوا ندع ابنائنا و ابنائكم و نسائنا و نسائكم و انفسنا و انفسكم ... نازل شد، پيغمبر(ص ) على و فاطمه و حسن و حسين را طلبيد و گفت : خدايا ايناناهل بيت منند.
آيه مباهله و جريان مباهله رسول اكرم (ص ) با مسيحيان نجران ، سندى قرآنى بر عظمتاهلبيت عصمت عليهم السلام است كه شيعه و سنى اعتراف دارند كه در آن روز تاريخى ،رسول اكرم (ص ) جز على و فاطمه و حسن و حسين عليهم السلام ، كسى را همراه نبرد.
علما و مفسرين شيعه در اين مورد اتفاق نظر دارند و در ميان علماءاهل سنت نيز، كسانيكه احاديث مربوط به مباهله را بهمين صورتنقل كرده اند فراوانند.
قاضى نور الله شوشترى در جلد سوم از كتاب نفيس (احقاق الحق ) طبع جديد، صفحه46 مى گويد:
مفسران در اين مسئله اتفاق نظر دارند كه (ابنائنا) در آيه فوق اشاره به حسن و حسينو(نسائنا) اشاره به فاطمه و(انفسنا) اشاره به على عليهم السلام است . سپس (درپاورقى كتاب مزبور) از حدود شصت نفر از بزرگاناهل سنت نقل مى كند كه آنها تصريح كرده اند كه آيه مباهله دربارهاهل بيت نازل شده است و نام آنها و مشخصات كتب آنها را از صفحه 46 تا صفحه 76مشروحا آورده است .
از جمله شخصيت هاى سرشناسى كه اين مطلب در كتب آنهانقل شده افراد زير هستند:
1. صحيح مسلم ، جلد 7 صفحه 120.
2. مسند احمد ابن حنبل ، جلد 1 صفحه 185.
3. تفسير طبرى ، جلد 3 صفحه 192.
4. مستدرك حاكم ، جلد 3 صفحه 150.
بقيه منابع و مدارك را علاقه مندان مى توانند در كتاب (تفسير نمونه ) جلد 2 صفحه240 و ساير تفاسير معتبر شيعه بررسى و مطالعه نمايند.
آخرين سفر پيامبر(ص )
و اذن فى الناس بالحج ياتونك رجالا و علىكل ضامر ياتين من كل فج عميق . (سوره حج :29)
از شبى كه رسول محترم اسلام (ص ) مخفيانه ، با دلى افسرده ، از مكه هجرت فرمود وبا آن سرزمين مقدس خداحافظى كرد، تا پايان عمرش ، بيش از سه بار بسوى مكهعزيمت ننمود.
در سفر اول ، مواجه با مخالفت سران قريش و منجر به قرار داد صلح گرديد كه شرحآن قبلا ذكر شد و رسول اكرم (ص ) در آن سال موفق به حج نشد.
سفر دوم موقعى بود كه فتح مكه واقع شد و آن بيت شريف از آلايش بتان پاك گرديدولى چون موسم حج نبود، نمى توان آن را به عنوان سفر حج ياد كرد.
در سال دهم هجرت ، رسول اكرم (ص ) ماموريت يافت كه مردم را از دور و نزديك با پيام ونامه و اعلام ، دعوت كند تا براى حج ، بسوى مكه معظمه رهسپار شوند. كسانى كهتوانائى داشتند، آماده شدند و در ركاب رسول اكرم (ص ) با دقت تمام ، ناظر و شاهداعمال آن حضرت بودند كه مناسك حج را فراگيرند و مطابققول و عمل او، عمل كنند.
چهار روز به پايان ماه ذى قعده مانده بود كه كاروان از مدينه خيمه بيرون زد. كاروانىكه مانند رسول اكرم (ص ) كاروان سالار و رهبرى داشته باشد، مسلم است كه پرشكوه وجلال خواهد بود.
گفته مى شود كه در اين سفر، يكصد و بيست چهار هزار مرد و زن ، در ركابرسول اكرم (ص ) به جانب مكه رو آورده بودند. در مسجد شجرعه كه ميقات مردم مدينهاست احرام پوشيدند و محرم شدند. فرياد:
لبيك اللهم لبيك لاشريك لك لبيك . ان الحمد و النعمة لك و الملك لاشريك لك.
در و دشت را بلرزه در آورده بود.
روز چهارم ذى حجه ، اين كاروان با عظمت وارد مكه شد. مكه اى كه تا چندسال پيش بت خانه عربها بود. ولى اينك نور توحيد و يكتا پرستى و نداى لا اله الاالله و محمد رسول الله سراسر مكه را فراگرفته بود.
رسول اكرم (ص ) بر در مسجد الحرام ايستاد و حمد و ثناى خداوند را بجا آورد و برابراهيم خليل ، بنيان گذار خانه كعبه درود فرستاد. سپس به درون مسجد قدم گذارد وبه طواف پرداخت . حجرالاسود را استلام كرد و بوسيد و در پشت مقام ابراهيم دو ركعتنماز خواند، حجرالاسود بازگشت و دست بر آن ماليد و متوجه صفا شد. سعى بين صفا ومرور را با توجه و دعا و خضوع كامل بجاى آورد.
تا روز هشتم ذى حجه رسول اكرم (ص ) در مكه توقف نمود و در ظهر روز هشتم ، بسوىمنى رو آورد .نماز ظهر و عصر و مغرب و عشا و صبح را با مسلمانان در منى بجا آوردند.بامداد روز نهم با همراهانش بسوى عرفات حركت كرد. هنگام ظهر،غسل نمود و داخل عرفات شد.
در صحراى عرفات خطابه اى در برابر آن اجتماع عظيم ايراد فرمود و در ضمنبياناتش مردم را به تقوى و پاكدامنى توصيه و به انجام كارهاى نيك وفضائل دعوت نمود. از رباخوارى نكوهش كرد و ان را خلاف قوانيت اسلام بشمار آورد. خطبطلان بر نظامات و مقررات بى اساس جاهليت كشيد و مردم را از شر شيطان و كيد او برحذر داشت . درباره وظايف زن و شوهر نسبت به يكديگر فرمود:
در دين من ، زنها بر مردها و مردها بر زنها حقوقى دارند كه بايد رعايت كنند. وظيفه زناناين است كه جز شوهر خود، كسى را به خويشتن راه ندهند.
دامن به گناه و فحشا نيالايند. مردها و ظيفه دارند كه خوراك و پوشاك همسر خويش راتامين سازند و زن را امانت خدا بدانند و اين امانت را گرامى بدارند.
خداوند متعال تمام افراد بشر را از خاك آفريده و بازگشت همه بسوى خدا است . تنهاآنكس در ميان افراد بشر گرامى تراست كه پارساتر و پرهيزكارتر باشد. آنان كهدر اين صحرا، سخنان مرا مى شنوند، به كسان ديگر كهع حضور ندارند، ابلاغ كنند.شايد پس از اين سال ديگر شما را ديدار نكنم .
پس از غروب آفتاب روز نهم از عرفات ، بسوى مشعر عزيمت فرمود، نماز مغرب و عشا رادر آنجا انجام داد و شب را در آنجا بسر برد. پس از اداء نماز صبح و طلوع خورشيد ازمشغر حركت كرد و در سرزمين منى نزول نمود.
رمى جمرات و مراسم قربانى را بجا آورد. همان روز سر تراشيد و متوجه خانه كعبهگرديد. خانه خدا را طواف كرد. سعى صفا مروه را انجام داد و ديگر باره به منىبازگشت . تا روز سيزدهم كه آخر روزهاى تشريق است در آنجا ماند ورد آن روز رمىجمرات نمود و بار ديگر به مكه معظمه مراجعت فرمود.
روز چهاردهم ذى حجة الحرام ، رسول اكرم (ص ) مكه را به قصد مدينه ترك گرفت واكثر كسانى كه با آن حضرت آمده بودند، در مراجعت نيز ملازم ركاب بودند و مطابقنقل مورخين شيعه و سنى متجاوز از يكصد و بيست هزار تن ، پيغمبر اسلام را همراهى مىكردند.
روزهاى و شبها يكى پس از ديگرى مى گذشت و اين كاروان بزرگ ،منازل بين راه را پشت سر مى گذاشت . روز پنجشنبه هيجدهم ذيحجه ، قافله به غدير خمرسيد.
در آن سرزمين خشك و آن هواى گرم و سوزان ،رسول اكرم (ص ) ماموريت يافت . بزرگترين و حساس ترينمسائل اسلامى را به اطلاع مردم برساند؛ يعنى جانشين و خليفه خود را تعيين و به مردممعرفى كند تا پس از وفات او، ملت اسلام بى سرپرست نباشند و به راهباطل نيفتند.
اينك شرح جريان غدير مطابق نقل نويسندگان بزرگاهل سنت ...
غدير: پر ماجراترين روزهاى اسلام
يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليك من ربك و ان لمتفعل فما بلغت رسالته و الله يعصمك من الناس ان الله لا يهدى القوم الكافرين . (سوره مائده : 67)
كاروان حج به غدير خم نزديك جحفه رسيده بود. كم كم به سه راهى انشعاب نزديك مىشد. در اين سه راه ، كاروان پرشكوه اسلام ، منشعب مى گرديد. مصريها از يك راه وعراقى ها از راهى ديگر و اهل مدينه به راه سوم قدم مى گذاشتند. در آخرين لحظاتى كهكاروان از هم نپاشيده و هنوز تمام مردم ملازمرسول اكرم (ص ) بودند، اين آيه نازل گرديد:
يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليك من ربك ...
يعنى :(اى فرستاده ما و اى رسول اسلام ! فرمانى كه بر تو فرود آمده به مردمبازگوى و اگر اين فرمان را ابلاغ نكنى ، اساسا رسالت خدا را ابلاغ نكرده اى .پروردگار بزرگ تو را از گزند (دست و زبان ) مردم حفظ خواهد كرد و كفار را ازفروغ هدايت بى بهره خواهد گذاشت .)
چه مطلب مهمى است كه خداوند به رسولش فرمان ابلاغ مى دهد؟! و به او گوشزد مىكند كه اگر اين فرمان به مردم ابلاغ نشود،مثل اين است كه هيچ يك از دستورات خدا، ابلاغ نشده است . على القاعده و باتوجه بهسياق آيه ، بايستى اين فرمان از تمام آنچه تا كنونرسول اكرم (ص ) ابلاغ نموده ، مهم ترين باشد. زيرا خداوند به رسولش اطمينان مىدهد كه اگر به واسطه ابلاغ اين فرمان ، خطرى از طرف دشمنان ، متوجه تو و دين توشود، خداوند حافظ و نگهبان خواهد بود.
در آن حال ، روز به نيمه رسيده و آفتاب سوزان حجاز، بطور عمودى بر سر مردم مىتابيد. قسمتى از قافله نزديكى هاى جحفه رسيده بود.رسول اكرم (ص ) دستور داد كاروان توقف كند و كاروانيان فرود آيند. آنان كه پيشاپيشرفته اند، برگردند عقب مانده ها برسند.
روز بسيار گرمى بود. زير سايه بانها، اذان ظهر گفته شد. نماز را به جماعتخواندند. گرمى هوا به حدى بود كه مردم ، گوشه عباى خود را روى سر و گوشهديگرش را زير پاى خود قرار داده بودند كه از شدت حرارت كمى آسوده شوند.
نماز به پايان رسيد و سپس رسول اكرم (ص ) بر منبرى كه از جهاز شتران ترتيب دادهشده بود، بالا رفت و در برابر آن اجتماع عظيم كه همه ، براى استماع بيانات او،سراپاگوش شده بودند، اين خطيبه را به صداى بلند ايراد كرد.
الحمد لله و نستعينه و نومن به ، و نتوكل عليه ، و نعوذ بالله من شرور انفسنا، و منسيئات اعمالنا، الذى لاهادى لمن ضل و لامضل لمن هدى و اشهد ان لا اله الا الله ، و ان محمداعبده و رسوله . اما بعد. ايها الناس قد نبانى اللطيف الخبير انه ...
يعنى : حمد و سپاس مخصوص خداوند يكتا و بى همتا است . در تمام شؤ ون زندگى ازذات مقدسش مدد مى خواهيم و به آن قادر ناديده ايمان داريم و در كارها بر اوتوكل مى كنيم و از شرورى كه از جانب دشمن خانگى (نفس اماره ) متوجه ما است به او پناهمى بريم و از كارهاى نارواى خويش ، خود را در پناه لطف و عنايت او قرار مى دهيم .خداوندى كه هر كه را به حال خود واگذارد و لطفش را از او بردارد، ديگر هدايت كننده اىنخواهد داشت و هر كه را در پرتو نور هدايت خود قرار دهد، كسى قادر به گمراه ساختناو نخواهد بود.
گواهى مى دهم كه خدائى جز ذات لايزال او نيست و محمد بنده و پيامبر اوست . اما بعد. باقرائنى كه در دست است احتمال مى رود اجل من برسد و دعوت حق را اجابت كنم و از ميان شمابروم . نكته مهم آن است كه من و شما در پيشگاه خداوند مسؤول خواهيم بود. شما چه مى گوئيد؟
مردم را گوشه و كنار گفتند: شهادت مى دهيم كه تو اىرسول محترم ، دستورات خدا را ابلاغ نمودى ، مردم را پند و اندرز دادى و نهايت كوشش ‍را در راه ارشاد بندگان خدا بكار بردى . خدايت جزاى خير دهد.
فرمود: آيا شهادت نمى دهيد كه خدائى جز خداى قادرمتعال نيست و محمد بنده و رسول او است و بهشت و دوزخ و مرگ و قيامت همه حق است و روزرستاخيز، خداوند مردگان را براى محاسبه برخواهد انگيخت ؟!
گفتند: به تمام اين مطالب شهادت مى دهيم . سپس فرمود: اى مردم ! در روز رستاخيز همهشما به حضور من خواهيد آمد. ايك بنگريد كه با دو امانت گرانمايه و نفيسى كه به شمامى سپارم چه خواهيد كرد!
يكى از ميلان جمعيت پرسيد: آن دو امانت چيستند؟
فرمود: امانت بزرگتر، قرآن كريم كتاب آسمانى خداوند است كه از يك سوى به ذاتمقدس حق و از سوى ديگر با شما مرتبط است . اين ارتباط و پيوند را حفظ كنيد و ازراهنمائى هاى آن استفاده نمائيد تا گمراه نشويد.
امانت دوم ، عترت و اهلبيت منند. خداوند به من خبر داده كه آن دو، از هم جداشدنى نيستند.بيدار باشيد و هماهنگى خود را با آن دو، حفظ كنيد تا به راهباطل نيفتند.
در اين هنگام كه بيانات خاتم انبياء(ص ) به انيجا رسيد، دست دراز كرد و دست على (ع )را گفت و آنرا بادست خود بالا برد كه از دور و نزديك ، همه مردم على را ببينند. سپسفرمود:
اينها الناس ! چه كسى به مومنين از خود آنها اولى است ؟
گفتند: خدا و رسول به اين مطلب داناترند.
فرمود: همانا خداوند مولاى من و من مولاى مؤ منينم و من بر مؤ منين اولى از خود آنها هستم !آنگاه سه مرتبه و مطابق نقل احمد حنبل (امام حنبلى ها) جهار مرتبه فرمود:
من كنت مولاه فعلى مولاه .
يعنى : هر كس من مولاى او بودم ، على مولاى اوست . پس از آن فرمود:
اللهم وال من والاه ، و عاد من عاداه ، و احب من احبه ، و ابغض من ابغضه ، و انصر مننصره ، و اخذل من خذله ، و ادر الحق معه حيث دار، الا فليبلغ الشاهد الغايب .
يعنى : خداوندا! دوست بدار هر كه على را دوست دارد. دشمن بدار هر كه او را دشمن دارد.يارى كن كسى كه على را يارى كند. خوار كن آنكه را كه از يارى او دست بكشد. حق راهميشه و در همه حال ملازم او قرار ده . اى مردم ! شما كه اين سخنان را از من شنيديد، بهكسانى كه در اين نقطه حضور ندارند، ابلاغ كنيد.
اى گروه مردم ! همانا خداوند متعال ، على را به امامت و ولايت شما نصب فرمود. اطاعت او رابر هر مسلمانى واجب گردانيد. كسى كه بر خلاف او قدمى بردارد، مورد لعنت حق قرارخواهد گرفت . بشنويد و اطاعت كنيد! خداون مولاى شما و على امام شما است و پس از آن همامامت در ميان فرزندن من - از صلب على - تا روز قيامت برقرار خواهد بود. او از همه مردم -بعد از من - افضل است و اين سخن را من از جبرئيل امين و او از جانب رب العالمين آورده است .
محكمات قرآن را بفهميد و از متشابهات آن پيروى نكنيد و هيچ كس آيات قرآن را بر شماتفسير نمى كند، نگر اين مردى كه دستش در دست من است . همانا هر كس من مولاى او بودم ،اينك على مولاى او است . آگاه باشيد. من پيام خدا را رساندم . من اداء رسالت كردم . منمطلب را با كمال وضوح براى شما گفتم . هيچ كس جز او صلاحيت رهبرى مومنان را پس ازمن ندارد.
در آن حال جبرئيل امين ، اين آيه را به رسول اكرم (ص )نازل كرد:
اليوم اكملت لكم دينكم و اتممت عليكم نعمتى و رضيت لكم الاسلام دينا.
يعنى : امروز دين شما را كامل نموده و نعمت خود را بر شما تمام كردم و دين اسلام را براىشما پسنديدم . اين ايه به اتفاق مفسرين شيعه و تصريح بسيارى از علماء سنى ، درروز غدير نازل گرديد. خداوند به واسطه تعيين جانشينرسول اكرم (ص ) دين را به سر حد كمال رسانيد و نقطه ابهامى در آن باقى نگذاشت .
حسان بن ثابت كه از شعراء و سرايندگان زبردست بود، از جا برخاست و گفت : يارسول الله ! اجازه مى دهيد درباره على و اين روز بزرگ تاريخى شعرى بگويم ؟رسول اكرم (ص ) اجازه داد و حسان بالبداهه اين اشعار را سرود و در آن اجتماع قرائتكرد: