|
|
|
 |
|
 |
| |
زخم شدن لثه
و بايد در نظر داشت كه زخم شدن لثه به وسيله مسواك و سپس تعفن و خراب شدن آننسبت به انسان سالم در اينجا وجود ندارد چرا كه دهان از ماده ضد عفونت زخم برخورداراست و شايد سرّ اينكه اسلام دهان را طاهر و مطهر قرار داده همين باشد به طورى كه اگردر دهان يك خونى ظاهر شود به مجرد از بين رفتن آثار خون ، دهان خود به خود پاك مىشود چنانچه آب دهان نزد مردم عادى و سالم ، كشنده ميكروبها مى باشد همانطور كه قبلاًگفتيم .(565)
ولى اين مطالب معنايش اين نيست كه به واسطه تخمير باقيمانده هاى خوراكى و غيره دردهان و در نتيجه ، ايجاد جرم بر روى دندانها از رسيدن بزاق به آنها جلوگيرى كرده وسبب ايجاد ميليونها ميكروب نگردد.
مسواكهاى مختلف و متعدد
مى بينيم كه امام رضا (عليه السلام ) هر بار با بيش از يك مسواك ، مسواك مى نمودند وشايد به اين خاطر بوده كه امام از مسواك آلوده استفاده نكرده باشند. و سپس امامرضا(عليه السلام ) بعد از مسواك كردن مقدارى كندر مى جويدند.
و وارد شده كه حضرت رضا (عليه السلام ) بعد از نماز صبح در مصلاى نماز مى نشستندتا آفتاب طلوع كند، سپس ظرف مسواكها را براى حضرت مى آوردند و آن بزرگوار يكىيكى از آن مسواكها استفاده مى كردند و بعد كندر مى آوردند و ايشان آن را مىجويدند.(566) و شايد جويدن كندر بخاطر اين باشد كه بوى دهانشان خوب گردد(دهانشان خوشبو گردد) صلوات و سلام خدا بر ايشان و بر آباى گراميشان باد!
مسواك كردن و آلودگيهاى خارجى
روايت شده از امام صادق (عليه السلام ) كه فرمودند : ((پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله ) هرگاه نماز عشا رامى خواند، دستور مى دادند كه اسباب وضو و مسواكشان رانزدشان مى گذاشتند و رويش را مى پوشانيدند و قدرى مى خوابيدند، سپس بر مىخاستند، نخست مسواك مى كردند و ...)).(567)
((و قبلاً گذشت كه حضرت امام رضا (عليه السلام ) در خراسان كه بودند وقتى نمازصبح را مى خواند در مصلاى نمازش مى نشست تا اينكه خورشيد طلوع مى كرد سپس همهمسواكها را در ظرفى قرار مى دادند و بعد هر يك از مسواك را بر مى داشتند و دندانشان رامسواك مى كردند و بعد براى ايشان كندر مى آوردند ...)) .
اين روايتها منعكس مى كند كه پيامبر (صلى الله عليه و آله ) و امام (عليه السلام ) بهمحافظت كردن از مسواكها رغبت زيادى داشتند، اگر چه محافظت كردن از مسواكها بهواسطه اين باشد كه در ظرفى جاى دهند يا روپوشى روى آن بيندازند و موقع نياز ازآن استفاده كنند، تا اينكه مسواكها به هيچ نوعى از ميكروبها، آلوده نشوند، اگر چه آنميكروبها از هوا باشد چه رسد به اينكه با چيز ديگرى غير از هوا ارتباط پيدا كند و ايننهايت دقت در محافظت كردن در مورد سلامت بدن مى باشد. بخصوص وقتى ملاحظه مىكنيم كه امام رضا(عليه السلام ) خودشان براى هر نمازى يك مسواك مخصوصى را قرارمى دادند به اين خاطر كه باقى نماند در مسواك موقعى كه از مسواك در دفعه دوّم استفادهمى كردند هيچ اثرى از رطوبتى كه در نتيجه مسواك كردن قبلى مانده است ؛ چون كهرطوبت ممكن است سبب به وجود آمدن و زنده ماندن بعضى از ميكروبهايى شود كه مربوطبه رطوبت است .(568) و رطوبتهاى باقيمانده در مسواك مانع از اين مى شود كه موادىكه در مسواك است در هلاك شدن ميكروبها تأ ثير كند.
مستحب بودن وضو هنگام طعام
در احاديث وارد شده ، رواياتى كه از آنها استفاده مى شود وضوقبل از طعام مستحب است و قبلاً گذشت اينكه مسواك كردن هنگام وضو مستحب است و اين دودسته روايات معنايش اين است كه مسواك كردنقبل از طعام و قبل از وضو انجام مى شود. اينجاست كه زمينه اى باقى نمى ماند تا طعامآلوده به ميكروب وارد معده گردد و به آن زيان برساند همانطور كه مقدم شد، اما مسواككردن بعد از طعام ، اسلام خود را مستغنى و بى نياز مى داند كه بر اين مطلب تصريحكند؛ زيرا اسلام به مسواك زدن در زمانهاى مختلف دستور داده ؛ دراوّل روز و شب ، به طورى كه تخمير زياديهانامعقول و غيرممكن گردد .
خلال كردن بعد از طعام
خيلى از مواقع بعضى از زياديهاى غذايى كه در بين دندانها وجود دارد با مضمضه كردنخارج نمى شود، بلكه به وسيله مسواك كردن نيزمشكل است كه آنها را خارج كنيم پس احتياج بهاستعمال وسيله ديگرى داريم كه آن زياديهاى غذا را مجبور كنيم خارج شوند تا اينزياديهاى غذا تغيير نكند و سطح دندان را نپوشاند و در نتيجه ميكروبها آماده شوند و دراز بين بردن لثه ها و خراب شدن دندانها و غير از اينها از چيزهايى كه در بحث مسواكاشاره به آن شد، مؤ ثر باشند و امر و دستور بهخلال در اسلام به صورتهاى مختلف و گوناگون وارد شده همانطورى كه پيامبر و ائمه: آن فوايدى كه دارد ذكر كرده اند با اضافه كردن ذكر وسايلى كهاستعمال آن وسايل در اين موضوع صحيح نيست و غير از اين روايات از رواياتى كه درآينده به زودى توضيح داده مى شود و بايد گوش نكنيم به حرف كسانى كه مى گويندخلال آماده مى كند فرصت را براى ابتلا به دردها و زخمهاى لثه ها و خارج كردن دندانكه موجب كندن آن مى شود.(569) خلالى كه موجب كندن دندان مى شود آنخلال مخصوصى است كه در آن وسايل بسيار حاد و سخت به كار مى رود كه موجب زخملثه و خراب شدن دندان مى شود. اين امرى بود كه نشأ ت گرفته بود از آنچه ذكرشده بود و پيامبر و ائمه : به اين جهت مردم را آگاهى دادند و به آنچه مانع از ظهور اينجهت است مردم را ارشاد كردند و مى بينيم در موقعى كه بحث دروسايل خلال باشد بعضى از آن رواياتى كه از ائمه : در اين مورد وارد شده همانطورىكه با تعدد عمل خلال و مسواك و مضمضه در هر روز فرصت براى ظاهر شدن مرض بههيچ وجه باقى نمى ماند.(570)
خلال كردن از نظر شرعى
از پيامبر (صلى الله عليه و آله ) نقل شده كه فرمودند : ((خداوندخلال كنندگان از امتم را كه در بعد از وضو و طعام ،خلال مى كنند، رحمت كند)).(571)
و فرمودند : ((خلال كننده از امت من چه نيكو مى باشد)).
موسى بن جعفر (عليه السلام ) از پيامبر (صلى الله عليه و آله )نقل فرمودند : ((خداوند خلال كنندگان را رحمت كند)). گفته شد يارسول اللّه ! خلال كنندگان چه كسانى هستند؟ فرمودند : ((كسانى كه بعد از طعام ،خلال مى كنند پس وقتى كه در دهان چيزى و غذايى باقى ماند، تغيير مى كند و بوى آن ،فرشته را اذيت مى نمايد)).(572)
و بايد مراجعه شود به آنچه از سعد بن معاذ از پيامبرنقل شد.(573)
و به همين معناست آنچه امام باقر (عليه السلام ) از پيامبر (صلى الله عليه و آله )نقل كردند و در اين حديث ، اين طور وارد شده كه سنگين تر بر فرشته اى كهموكل انسان مؤ من است ، نيست از اينكه چيزى از طعام در دهان مؤ من ببيند در حالى كه ايستادهو مشغول نماز باشد.(574)
و از پيامبر (صلى الله عليه و آله ) نقل شده : ((وخلال كردن باعث مى شود كه ملائكه تو را دوست بدارند پس ملائكه اذيت مى شوند ازبوى دهان كسى كه بعد از غذا خوردن ، خلال نمى كند)).(575)
از پيامبر (صلى الله عليه و آله ) روايت شده كه فرمودند :((جبرئيل بر من نازل شد و به خلال سفارش نمود)).(576)
و از امام صادق (عليه السلام ) نقل شده كه فرمودند :((جبرئيل نازل شده و سفارش به مسواك كردن وخلال و حجامت نموده است )).(577)
و اين معنا در جايى كه كلام در مسواك كردن بود گذشت در حديث شكايت كردن خانه خدابهخدا از نَفَس هاى مشركين كه به خانه خدا مى رسد، پس به آنجا مراجعه كنيد.
و از امام كاظم (عليه السلام ) نقل شده كه فرمودند : ((يك منادى در آسمان ندا مى كندخدايا! بر خلال كنندگان بركت عنايت فرما)). تا اينكه فرمودند : ((و كسانى كهخلال مى كنند پس به درستى كه خلال توسطجبرئيل نازل شد در حالى كه جبرئيل قسم خورد و شهادت داد برخلال از آسمان )).(578)
و خلال از آن ده چيزى مى باشد كه آنها از امور حنيفيه اى قرار داده شده ، كه خداوند بهابراهيم نازل كرد.(579)
و مطالب ديگرى كه جاى بررسى آنها نيست .(580)
اقتدا كردن به پيامبر اسلام (ص )
قابل توجه است كه ائمه : براى اثبات اهميتخلال نزد شارع تنها به روايات اكتفا نكردند بلكهخلال را جبرئيل آورد و ائمه افزون بر اخبار، مردم را به پيروى ازرسول خدا(صلى الله عليه و آله ) متوجه ساختند چنانچه ((وهب بن عبداللّه )) گفت : ((امامصادق (عليه السلام ) را ديدم خلال مى كند به آن نگريستم امام فرمود: پيامبر خدا(صلىالله عليه و آله ) خلال مى نمود)).(581)
به حرج و سختى افتادن در ترك خلال
اينك به آثار سوئى كه بر ترك خلال مترتب است مى پردازيم ؛ روايت شده از امامصادق (عليه السلام ) كه فرمودند : ((هر كس طعامى را بخورد، پس از آن بايدخلال نمايد و هر كس كه اين كار را نكند، پس دچار حرج و سختى مى شود)).(582)
خلال كردن براى مُحرِم
در روايات وارد شده اجازه داده اند كه انسان محرمخلال كند در حالى كه احتمال دارد از لثه ها خون جارى شود. از عمار بن موسى از امامصادق (عليه السلام ) روايت شده كه از خدمت امام سؤال كردم مُحرِم مى تواند خلال كند؟ فرمودند : ((اشكالى ندارد)).(583)
فايده هاى خلال
اينك فوايد خلال و ضررهاى ترك خلال را، كه در روايات مطرح شده به صورت زيرخلاصه كنيم :
1 - دهان را خوشبو مى سازد .
2 - موجب سلامتى (يا اصلاح ) دهان و دندانها مى گردد .
3 - دهان را پاكيزه مى گرداند .
4 - صحيح و سالم كننده (اصلاح كننده ) لثه ها و دندانها مى باشد .
5 - خلال كردن موجب جلب روزى مى شود .
6 - خلال كردن نظافت است .
7 - باد جنام (بادشنام : باد دژنام )(584) را از بين مى برد كه يك قرمزى ناشناختهاى است بر صورت و اعضا همچنانكه مى آيد .
8 - از پديد آمدن بوهاى بد و كريه در دهان جلوگيرى مى كند .
و وارد شده اين فوايد در تعدادى از روايات مثل آنچه از امام صادق (عليه السلام ) روايتشده كه خلال ، بوى دهان را خوش مى گرداند.(585) و از پيامبر (صلى الله عليه وآله ) نقل شده كه : ((خلال كنيد به دنبال طعام ، پس به درستى كهخلال كردن ، سالم كننده دهان و دندانها مى باشد و موجب جلب روزى مى شود)).
و در روايت ديگراين است كه پيامبر (صلى الله عليه و آله ) به جعفر، خلالى را داد و امركرد جعفر راكه خلال كند و به آنچه گفته شددليل آورد.(586)
و از پيامبر (صلى الله عليه و آله ) نقل شده كه :((خلال كنيد پس به درستى كه خلال كردن از نظافت و پاكيزگى است و نظافت از ايماناست و ايمان همراه صاحبش در بهشت خواهد بود))(587) و گذشت روايتى كه كعبه شكايتكرد به خدا از اينكه نفسهاى مشركين به كعبه مى رسيد، پس خداوند به كعبه وحى كردكه عوض اين مشركين ، قومى مى آيند كه نظافت مى كنند با چوب هاى درخت .
شهيد؛ گفته است : ((خلال كردن لثه را سالم مى گرداند و بوى دهان را خوش مىكند)).(588)
روايت شد كه پيامبر(صلى الله عليه و آله ) به حضرت على (عليه السلام ) فرمودند:((بر تو باد به خلال كردن ؛ چون خلال باد جنام را از بين مى برد ...)).(589)
مرحوم مجلسى گفته است كه ((باد جنام )) مثل اينكه عربى باد شنام است و باد شنامبرآنچه حكما ذكر كرده اند يك قرمزى ناشناخته اى است شبيه قرمزى كسى كه مبتلا بهمرض جذام مى باشد و بر صورت و اعضا خصوصاً در زمستان و سرما ظاهر مى شود و چهبسا با آن دانه هايى هم بيرون بيايد.(590)
در روايتى است از وجود پيامبر (صلى الله عليه و آله ) كه فرمودند : ((هر كس دو چوباستعمال كند از سختى انبر (از كشيدن دندان بر اثر خرابى و درد) ايمن مىشود)).(591)
و ما نيازى نداريم فوايدى كه براى خلال ذكر شده در اينجا بياوريم پس در بحث مسواكگذشت و آنچه ذكر شد خيلى واضح است و احتياجى به تكرار آن نداريم .
ذكر شده كه خلال موجب جلب رزق و روزى مى باشد و شايد اين نظر داشته باشد بهاينكه هرگاه بر بنده بسيارى از رنجها و دردهاى جسمى برسد به اضافه اينكهخلال كردن جاى را براى ملائكه باز مى كند تا ملائكه به عبد نزديك شوند، در اينصورت بدون شك بر بنده بسيارى از نفقات عطا مى شود همانطورى كهخلال كردن به انسان نشاط مى دهد، بلكه يك روحيه جديدى مى دهد كه همراه آن روحيهلطفهاى خدا و عنايات او بر وى جارى مى شود و از جمله آن الطاف خدا، تهيه كردن مواردروزى براى بنده مى باشد .
و اما نسبت به آن قرمزى كه در صورت پيدا مى شود و اشاره به آن شد، ما قدرت واستطاعت پيدا نكرديم تا به حال كه سرّ اين موضوع را بفهميم و شايد با پيشرفت دانشپزشكى در آينده بتوانيم بسيارى از قضايايى كه تا بهحال مبهم و مشكل و پيچيده بوده است بشناسيم اگر خدا بخواهد .
لازم است آنچه به وسيله خلال خارج مى شود، به بيرون ريخته شود
وارد شده در احاديث بسيارى كه لازم است بيرون ريختن آنچه به واسطهخلال از بين شيار دندانها خارج مى شود، اما آن غذاهايى كه بر لثه هست يا در اطرافدهان و دنباله زبان هست ، اسلام خوردن آن را اجازه داده است .(592)
و در روايت وارد شده كه : ((حرجى نيست براى كسى كه آنچه به واسطهخلال خارج شده ، بخورد)).(593) اين نظر دارد به حرج از جهت عقاب اخروى امّا حرج وضرر دنيوى موجود است و به خاطر اينكه حرج دنيوى موجود است دراين روايت ذاتاً امركرده به بيرون انداختن آنچه با خلال خارج مى شود چه برسد به غير آن .
و سرّ اين موضوع واضح است ، همانا چيزى كه درخلال كردن مستكره مى باشد آن است كه در بين دندانها از آن استفاده شود (آنچه درخلال مستكره مى باشد اين است كه از گياهى كه خيلى سفت و سخت است درخلال كردن بين دندانها استفاده شود) و دندانها را در معرض آلوده كردن به ميكروبهايىبكند كه در آن مكانها پيدا مى شوند كه رسيدن به آن ميكروبها باوسايل تنظيف مشكل است و شايد مطلقا نشود دسترسى به آنها پيدا كرد. امّا آنچه در جلودهان و يا در باطن دهان و كنج دهان و اطراف آن يا در جايى است براى زبان ممكن است كهخارج كند آنها را از اطراف دهان ، اينها در جاهايى واقع شده اند كه اصلاً ممكن نيست كهچيزى در آنها ثابت بماند و چونكه بزاق و آب دهان دايماً در دهان به وجود مى آيد هيچفرصتى براى پوشيده شدن و زيادشدن هيچ نوع از انواع ميكروبها پديد نمى آيد .
دكتر پاك نژاد ذكر كرده است هر كس چيزى كه به وسيلهخلال كردن خارج مى شود دايماً بخورد بر چنين شخصى ترس آن داريم كه به زخم اثنىعشر و يا زخم معده مبتلا شود.(594) و بخاطر همين ما تعجب مى كنيم وقتى كه روايت امامصادق (عليه السلام ) را مى بينيم كه مى فرمايند : ((هيچ يك از شما انسانها غذايى كهبه وسيله خلال كردن از دهان خارج مى كنيد نخوريد چون كه مبتلا به دبيله مىشويد)).(595)
((دبيله )) يعنى آن سختى و جراحت و دمل بزرگى كه در شكم به وجود مى آيد كه غالباًمنجر به كشته شدن شخصى كه آن جراحت در او پيدا شده ، مى شود.(596) و همين جراحتچيزى است كه اكنون به زخم اثنى عشر يا زخم معده تعبير مى شود چنانچه معلوم است .
مضمضه كردن بعد از خلال
((مستغفرى )) در ((طب النبى )) روايت كرده كه حضرت فرمودند : ((بعد از طعام ،خلال و با آب مضمضه كنيد چونكه مضمضه كردن با آب ، باعث صحت و سلامت دندانها مىشود)).(597)
و از امام حسين (عليه السلام ) نقل شده كه حضرت اميرالمؤ منين به ما امر مى فرمودند كههرگاه خلال كرديم ، آب ننوشيم تا اينكه سه مرتبه مضمضه كنيم .(598) اينعمل بخاطر اين است كه خلال كردن به تنهايى كفايت نمى كند براى خارج كردنزياديهاى غذا از دهان و با مضمضه در بار اول ودوم تمام زياديهاخارج نمى شود،پساحتياج به مضمضه كردن در دفعه سوم دارد و اين موضوع بخاطر اين است كه اگرزيادى غذا باقى بماند سيل ميكروبهابا آن به معدهداخل مى شود كه سبب بيمارى فراوانى مى گرددكه پيشتر گذشت .
وسايلى كه استعمال آنها در خلالصحيح نيست
در روايات مى يابيم كه از استعمال بعضى ازوسايل در هنگام خلال منع كرده است و روشن است كه منع ازاستعمال بعضى از اين وسايل بخاطر اين است كه ممكن است اينوسايل ، موجب زخم شدن لثه بشود و اما بعضى ديگر ازوسايل ممكن است كه بخاطر وجود مواد شيميايى معين باشد كه امكان دارد به سلامتى انسانبه طور عموم ضرر بزند و ما اشاره مى كنيم در اين قسمت به روايات زير :
از امام رضا (عليه السلام ) نقل شده كه : ((با چوب درخت انارخلال نكنيد با چوب ريحان هم خلال نكنيد؛ چون اين دو عرق جذام را به حركت در مىآورند)).
و در بعضى از روايات ديگر وارد شده كه : ((به حركت در مى آورد خوره را)).(599)
و از دعائم و غير آن روايت شده كه پيامبر (صلى الله عليه و آله ) ازخلال كردن به ريشه ها و ساقه ها و چوب انار و ريحان نهى كردند و فرمودند : ((همانااينها عرق جذام را به حركت در مى آورد يا عرق خوره را)).(600)
از حضرت على (عليه السلام ) نقل شده كه : ((خلال كردن با ريشه هاى درخت ، موجب فقرمى شود)).(601)
شهيد گفته است : (( مكروه است انسان با نى خلال كند يا چوب ريحان يا برگ درخت خرمايا برگ درخت انار)).(602)
پيغمبر (صلى الله عليه و آله ) به هر چيزى كه به ايشان مى رسيدخلال مى كردند به استثناى برگ خرما و ساقه درخت .(603)
و در روايت است كه : ((هر كس با ساقه درختخلال كند تا هفت روز يا شش روز حاجتش برآورده نمى شود)).(604)
امام صادق (عليه السلام ) فرمودند : ((با ساقه درختخلال نكنيد پس اگر چاره اى نداشتيد پس ليطه آن را بكنيد)).(605) ((ليطه )) پوستقصبه را مى گويند.(606)
از امام صادق (عليه السلام ) نقل شده كه فرمودند : ((پيامبر (صلى الله عليه و آله )نهى فرمودند از اينكه با ساقه درخت و ريحان و انارخلال كنند)). و در روايت ديگر اضافه شده ((اس )) و فرمودند: ((اين چند چيز عرق خوره رابه حركت در مى آورد)).(607)
محافظت كردن از لثه
چنانكه ذكر شد خلا كردن به نى نهى شده است و اگر چاره اى از آن نبود، فرمودندپوست نى را كنده و خلال كنيد چنانكه روايت شده از امام كاظم (عليه السلام ) از آنبزرگوار سؤ ال شد كه حدود و اندازه خلال چقدر بايد باشد؟ حضرت فرمودند: ((اينكهسر خلال را (نوك خلال را) بشكنى چون كه لثه ها را خون مى آورد)).(608)
خلال براى مهمان
و در آخر، ... براى مهمان ممكن نيست كه خلال مناسبى تهيه كند از اين جهت از پيامبر (صلىالله عليه و آله ) روايت شده كه فرمودند : ((حق ميهمان بر صاحبخانه اين است كه براىاو يك خلالى آماده كند)).(609)
و بعضى از فقها و مراجع تقليد حكم كرده اند به اينكه از مستحبات ميزبان براى مهمانآماده كردن خلال است .(610)
سخن آخر در اينجا
در آخر بحث روشن شد كه مسواك و خلال كردن در ظاهر و در سلامت جسمى انسان تأ ثير مىگذارد، بلكه حتى در سلامت نفس و عقل و روح انسان تأ ثير مى گذارد تا آخر آنچه مقدمشد .
پس سزاوار است مستلزم آن شويم و زياد از آن استفاده كنيم از آنچه شناختيم و از آنچه تابه حال نشناختيم (در جايى كه ما ذكر و معرفى كرديم ) ممكن است اينكه نسبت به آنچهذكر نكرديم و نشناختيم مثل اندكى از بسيار باشد. همچنانكه بحث هاى اين كتاب فقطمثل قدم اوّل در راه شناختن همه حقايقى است كه مرتبط به اين موضوع است اين موضوعىكه يكى از آن تعاليم اسلامى سالمى است كه آن را مااهمال كرديم و متوجه آنها نبوديم و زود است كه آنها را (بياوريم ) در آنچه طالب ورودآنها هستيم هر جا كه مسخ و از بين رفته باشد - از اروپا و غير اروپا از مناطق عالم .
مجالى نيست در اينجا مگر اينكه ذكر كنيم قول خداوند تعالى را كه اگراهل شهرها ايمان بياورند و تقوا پيشه كنند ما بر آنان بركات آسمان و زمين را فرود مىآوريم .
صدق اللّه العلى العظيم .
سخن پايانى
در پايان ، اميدوارم كه موفق بوده باشم براى اثبات اينعمل به صورتى كه مورد قبول و رضايت قرار گيرد و خواننده بتواند حقيقت موضوع رابدون كاستى و تشويش بيان كند.
و اگر خواننده گرامى در ميان اين بحثها بعضى از كمبودها و قصور و كوتاهيها را ديد،اميد فراوان من اين است كه عذر مرا بپذيرد و مرا به آن عيبها و كوتاهيها آگاه سازد وبراى خواننده اين كتاب تشكر و قدردانى فراوان و اخلاص محبت را آرزو دارم .
و در خاتمه : من از خداوند طلب مى كنم كه به من نفع بدهد به خاطر اين زحمت ناچيز و اينعمل را خالصاً براى خودش قرار بدهد و ثوابش را به شهداى ابرار عطا نمايد خصوصاًشهداى ايران اسلامى و انقلاب ايران .
والسلام عليكم و رحمة اللّه و بركاته
جعفر مرتضى عاملى
فهرست منابع و مآخذ
قرآن مجيد .
(( الف ))
1 - آداب المتعلمين محقق طوسى
2 - ارشاد شيخ مفيد
3 - ارشاد سارى قسطلانى
4 - استبصار شيخ طوسى
5 - استيعاب ابى عمر
6 - اسدالغابة ابن اثير
7 - اشتقاق ابن دريد
8 - الاصابة عسقلانى
9 - الاغانى ابى فرج
10 - الام شافعى
11 - امالى شيخ صدوق
12 - امالى شيخ طوسى
13 - امالى سيدمرتضى
14 - امالى شيخ مفيد
15 - انوار نعمانية جزايرى
16 - الاوائل عسكرى
17 - اوّلين دانشگاه و آخرين پيامبر شهيد پاك نژاد
(( ب ))
18 - بحارالا نوار علاّمه مجلسى
19 - بحرالزخار ابن مرتضى
20 - البخلاء جاحظ
21 - البيان والتبيين جاحظ
(( ت ))
22 - تاريخ امم و ملوك طبرى
23 - تاريخ تمدن اسلامى زيدان
24 - تاريخ الحكماء قفطى
25 - تاريخ الخميس دياربكرى
26 - تاريخ الشعوب الاسلاميه بروكلمان
27 - تاريخ طب در ايران نجم آبادى
28 - تاريخ علم سارتون
29 - تاريخ مختصرالدول ابن عبرى
30 - تاريخ يعقوبى ابن واضح
31 - تحريرالوسيله امام خمينى ؛
32 - تحف العقول حرانى
33 - تراتيب الادارية كتانى
34 - التراث اليونانى فى الحضارة الاسلامية بدوى
35 - ترغيب و ترهيب منذرى
36 - تلخيص مستدرك ذهبى
37 - تمدن اسلام و عرب لوبون
38 - تهذيب شيخ طوسى
39 - تهذيب التهذيب عسقلانى
40 - توحيد مفضل
41 - تفسيرالمطالب فى امالى الا مام ابى طالب ابى طالب زيدى
(( ث ))
42 - ثواب الاعمال و عقاب الاعمال شيخ صدوق
(( ج ))
43 - جامع الاخبار محمَّد سبزوارى
44 - جواهرالكلام نجفى
45 - جواهرالاخبار والا ثار صعدى
46 - الجوهرة فى نسب على وآله تلمسانى برى
(( ح ))
47 - الحضارة الاسلامية فى القرن الرابع الهجرى آدم متز
48 - حياة الصحابة كاندهلوى
(( خ ))
49 - خصال شيخ صدوق
50 - خطط مقريزى
(( د ))
51 - دائرة المعارف للقرن العشرين فريد وجدى
(( ر ))
52 - رساله ذهبية (منسوب به ) امام رضا(عليه السلام )
53 - الروض الانف سهيلى
54 - روضة الواعظين فتال نيشابورى
55 - الرياض سيّدعلى طباطبائى
(( ز ))
56 - زادالمعاد ابن قيم جوزيه
(( س ))
57 - السرائر ابن ادريس
58 - سفينة البحار محدث قمى
59 - السنن ابن ماجه
60 - السنن ابى داوود
61 - السنن بيهقى
62 - السنن ترمذى
63 - السنن دارمى
64 - السنن نسائى
65 - السيرة الحلبية حلبى
66 - السيرة النبويّة ابن هشام
(( ش ))
67 - شرايع الاسلام محقق حلى
68 - شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد
(( ص ))
69 - الصحة والحياة سلمون
70 - صحيح بخارى
71 - صحيح مسلم
72 - الصحيح من سيرة النبى (ص ) جعفر مرتضى عاملى
(( ط ))
73 - طب الائمة ابن بسطام
74 - طب الا مام الصادق (عليه السلام ) خليلى
75 - طب النبوى ابن قيم جوزيه
76 - طبقات الاطباء والحكماء (فارسى ) ابن جلجل
77 - الطبقات الكبرى ابن سعد
(( ع ))
78 - العبر وديوان المبتدا والخبر ابن خلدون
79 - العروة الوثقى يزدى
80 - علل الشرايع شيخ صدوق
81 - العقد الفريد ابن عبد ربه
82 - عيون اخبارالرضا شيخ صدوق
83 - عيون الانباء فى طبقات الاطباء ابن ابى اصيبعة
* * *
|
|
|
|
 |
|
 |
|
