داستان حاج ميرزا خليل تهرانى در برزخ

مرحوم حاج ميرزا حسين نورى كه از بزرگ ترين محدّثين جهان تشيّع است در كتاب علمى و با قيمت « دار السلام » نقل مى كند :

حاج ميرزا خليل طهرانى در اوائل طلبگى در شهر قم در مدرسه دارالشفاء به تحصيل اشتغال داشت و از حيث فقر و تهيدستى در سختن و مضيقه بود ، بطورى كه بعضى شبها را گرسنه مى خوابيد .

شبى در فصل زمستان از مدرسه بيرون رفت تا قدرى ذغال تهيه كند ، به خانمى برخورد كه با دو بچه كوچك كنار كوچه نشسته و با چشم گريان به آنها مى گويد : من به هركجا رفتم كه منزل گرمى از براى شما تهيه كنم ممكن نشد ، مى ترسم امشب در آغوش من از سرما تلف شويد ! !

حاج ميرزا خليل مى گويد از ديدن وضع آن زن زانوهايم از كار افتاد و به ديوار كوچه تكيه دادم ، و به فكر شدم كه چگونه جان اين زن و بچه هايش را از خطر تلف شدن برهانم ، چون چاره نديدم فوراً به مدرسه بازگشتم و چند جلد كتاب نفيسى كه داشتم به كتاب فروشى بردم و به هر قيمت كه او خواست به او فروختم ، با پول آن چند من ذغال تهيه كردم و به مسافرخانه اى كه نزديك مدرسه بود بردم و اطاقى با رختخواب و كرسى گرم در آن مكان تهيه كرده آن زن و بچه هايش را به آنجا منتقل كردم ، سپس قدرى غذاى گرم با همان پول خريدارى نموده براى آن بندگان خدا بردم و اعلام نمودم تا فردا عصر اين اطاق در اختيار شماست ، جائى نرويد تا باز من به سراغ شما بيايم .

آنگاه به حجره بازگشتم و مقدارى از ذغال را كه آورده بودم براى كرسى خود روشن كردم ، در اين حال ديدم دو نفر با چراغ دستى وارد مدرسه شدند و به نزد من آمده گفتند مريضى داريم كه به دل درد سخت منتلاست ، معالجه به او فائده نداده ، اكنون از حياتش نااميد شده به ما گفته يكى از طلاّب را بالاى سرش ببريم شايد از بركت قدم و دعاى او شفا بگيرد ، ما به مدرسه آمديم ديديم تمام حجرات چراغش خاموش است مگر حجره ى شما ، تقاضا داريم زودتر به بالين آن مريض بيائيد و در حق او دعا كنيد ، من به اتّفاق آن دو نفر به بالين مريض رفتم و حالش را بسيار سخت ديدم ! اين حديث شريف به نظرم آمد كه حضرت مجتبى (عليه السلام) در طفوليّت دچار ناراحتى سختى شد ، حضرت زهرا (عليها السلام) او را به نزد پدر برد و از آنجناب چاره خواست ، حضرت فرمود قدح آبى بياوريد ، چون آوردند چهل مرتبه سوره ى حمد بر آن خواندند و آب آن را به فرزند دلبندش پاشيدند بلافاصله تب قطع شد ، و آثار بهبودى در وى ظاهر گشت ، من هم قدح آبى طلبيدم و همان برنامه را اجرا كردم و به اطاقك خود در مدرسه بازگشتم !

طولى نكشيد كه باز ديدم آن دو نفر به مدرسه آمدند و وجه قابلى بمن دادند و گفتند : از بركت دعاى شما مريض ما شفا يافت و اين وجه را او براى شما فرستاده ، من از آن روز در فكر تحصيل علم طب افتادم ، و پس از گذراندن دوره اى از علوم طب ، مطبى در شهر قم باز كردم و از آن راه ثروت قابل ملاحظه اى نصيبم شد ، تا اينكه براى زيارت عتبات به عراق رفتم ، جاذبه و معنويّت حضرت مولا مرا وادار به اقامت در نجف كرد .

در آنجا هم به تحصيل علوم دينيه مشغول شدم و هم با بازكردن مطبّى منظم به مداواى بيماران پرداختم .

روزى زنى علويه به مطب آمد و از كسالت خود سخن گفت ، من پس از معاينه وى اعلام كردم علاج بيمارى تو از اختيار من خارج است ، بناگاه به اين حقيقت متوجه شدم كه دانش طب من و ثروت دنيائى و مادّى ام نتيجه ى رهانيدن يك زن و فرزندان سرمازده اش در قم بود ، چرا اين زن علويه را نااميد كنم ، با تكيه بر فضل حق او را معالجه مى كنم ، دنبالش دويدم و وى را به مطب بازگردانده به او گفتم گرچه علاج بيمارى شما براى من خيلى سخت است ، ولى اميدوارم بتوانم شما را معالجه كنم گرچه مخارج علاج شما از طرف خودم پرداخت شود ، پس از مدتى با خريدن داروهاى گران قيمت از پول خودم او را معالجه كردم چون از بيمارى سختش به بهبودى رسيد به من گفت : من از جبران خدمات تو عاجزم اكنون به حرم جدّم على (عليه السلام) مشرف مى شوم و از وى تقاضاى عوض دنيا و آخرت براى شما مى كنم .

حاج ميرزا خليل مى فرمايد خود من هرگاه به مرض سخت و درد صعب العلاجى مى شدم دنبال آن علويه مى فرستادم و پيغام مى دادم امروز وقت تلافى است ، او به حرم مى رفت و در حق من دعا مى كرد و من به شفا مى رسيدم .

پس از فوت حاج ميرزا خليل ، آن زن علويه بر سر مزارش مى آمد و پس از دعا و طلب مغفرت عرضه مى داشت خدايا مقام حاجى را به بنمايان !

پس از مدّتى خواب ديد وارد وادى السلام شده و آنجا همانند بهشت عنبر سرشت ، همراه با قصرهاى عالى است ، چشمش به قصرى زيبا افتاد ، پرسيد اين قصر از كيست ؟ گفتند از حاج ميرزا خليل ، نزديك قصر آمد جوانى را با صورتى بسيار زيبا مشاهده كرد ، از او سراغ حاجى را گرفت ، آن جوان خوش سيما گفت : حق دارى مرا نشناسى من حاج ميرزا خليلم كه بر اثر دعاى تو و كارهاى خيرم به اين مقام رسيدم و به تو اعلام مى كنم كه حقّاً خدمت مرا تلاقى كردى ! !

داستان خوشنودى باهيه در جهان برزخ

در كتاب « روض الرّياحين » مى فرمايد : زنى بود به نام باهيه ، چون از دنيا رفت ، فرزندش تمام شبهاى جمعه به زيارت قبرش مى رفت و از براى او و اهل قبرستان قرآن مى خواند ، تا شبى مادر را در خواب ديد و حال او را بسيار خوب يافت ، گفت : اى مادر از اوضاع مرگ برايم بگو ، مادر گفت : اى پسر مرگ را عقباتى سخت است ، اما من بر اثر عبادت راحت گذشتم و اكنون در عالم برزخ در بستانى هستم كه از هر جهت راحتم و محل من به فرشهاى ابريشمى مفروش است ، پسرم از زيارت قبر من و دعا و قرآن دست برمدار ، زيرا من به آمدن تو خوشحال مى شوم .

داستان سيد جزائرى با علاّمه ى مجلسى در رابطه با برزخ

حاج ملا هاشم در « منتخب » از عالم بزرگوار سيد نعمت الله جزائرى نقل مى كند كه در ايام اقامتم در اصفهان به حضور استاد عزيزم علاّمه ى مجلسى عرضه داشتم : جميع افعال و گفتار شما مورد رضاى من است مگر يك صفت و آن مقيّد بودن شما به تشريفات و رياست مى باشد ، شما دستور داده ايد قبل از رفتن به مسجد و موقع ورود به بازار شخصى در جلو شما آيه ى نور را بخواند و با اين برنامه تمام مردم را متوجه نمايند كه هنگام ورود شما درب مغازه هايشان بايستند تا شما عبور كنيد ، من از اين معنى آنهم از شخصى چون شما ناراحتم !

علاّمه مجلسى فرمودند : من علاقمند به مقام و رياست نيستم ، منظور من از اين برنامه نشان دادن عظمت مقام علم در بين مردم است ، تا بدين وسيله بتوانم حقى را اجرا و باطلى را از بين ببرم ، كه بدون قدرت احقاق حق و زدودن باطل كارى محال است .

من به سخنان استاد قانع نشدم ، با يكديگر قرار گذاشتيم هريك زودتر از دنيا رفت ديگرى را به توسط خواب از اوضاع خود آگاه كند .

استادم مجلسى زودتر از من از دنيا رفت ، در مدت يكسال غالباً بر سر مزارش رفتم و جهت او قرآن خواندم و از وى تقاضاى ملاقات كردم ، شبى وى را در خواب ديدم و از مسئله اى كه بين من و او بود پرسيدم ، جواب داد حق به جانب من بود زيرا دنبال رياست رفتن براى اداى حق و از بين بردن باطل از نظر شرع مطهّر بى اشكال است ، و بلكه ممدوح و پسنديده است ، چون مرا در قبر گذاشتند پس از سؤالات ملائكه الهى از طرف حق خطاب شد چه آورده اى ؟ من تمام تأليفات و صدقات و خيرات خود را بازگو كردم ، سؤال شد ديگر چه آوردى ؟ عرضه داشتم : بنده اى از بندگانت در شكنجه ى طلبكار بود ، با قدرتى كه داشتم وى را نجات دادم و از طلبكار براى وى مهلت خواستم و سپس آنچه را مديون قدرت بر ادا نداشت من از مال خودم پرداختم ، ديگر از من سؤالى نشد وپس از آن مورد عنايت واقع شدم ، اگر من آن عظمت را نداشتم براى حل مشكلات مردم كارى از دستم برنمى آمد ، و اكنون اين همه عنايت نصيبم نمى شد ! !

الهى آن شيفته ى جمال ازل فرمايد :

رسيد عمر به پنجاه و پنج يا شش سال *** گشاى ديده الهى كنون ز خواب و خيال

زند به اوج سعادت هماى جان شهپر *** اگر روان رهد از دام حسّ و وهم و خيال

سمند نفس به صحراى طبع مى تازد *** براق عقل رساند تو را به عرش وصال

چرا نمى روى اى دل به كوى صدق و صفا *** چرا نمى پرى اى جان ز دام جهل و ضلال

چو جان ز دام حوادث رود به ملك بقا *** رهد مسيح تجرّد ز فتنه دجّال

خوش آن زمان كه ز دام جهان كنم پرواز *** زند به باغ ابد مرغ جان من پر و بال

از اين سرا همه ياران و همرهان سفر *** شتافتند به ملك ابد ز شوق وصال

خوشا دمى كه ز غوغاى اين جهان منهم *** به كوى دوست روم زين سراى رنج و ملال

گذشت عمر و رفيقان و دوستان رفتند *** گشاى ديده الهى كنون ز خواب و خيال

پس از پايان برزخ نوبت به قيامت و محشر است ، مؤمن براساس صدها آيه ى قرآن و روايات مهم با نشاطى عجيب و حالى الهى ، بدون برخورد با فزع اكبر و ناراحتى هائى كه مربوط به آن روز است وارد قيامت مى شود و مورد استقبال ملائكه و مردم مؤمن واقع مى گردد و بدون حساب ، يا با حساب يسير ، در كنار اوليائش همراه با خوش آمدگوئى ملائكه وارد بهشت مى شود ، و در آنجا بدون محدوديّت زمانى از هر نعمتى كه بخواهد بهره مى جويد و به شكر و حمد پروردگارش مشغول مى گردد ! !

آرى اين است سفرى كه مؤمن در پيش دارد ، سفرى الهى و مسافرتى مبارك و سيرى كه در آن سير جز خوشى و رضايت و لذّت و معنويّت و در يك كلمه جز رسيدن به مقام لقاء و وصال برنامه ى ديگر نيست .

من اگر بخواهم مقامات اهل دل را در قيامت توضيح دهم بايد چند مجلّد از « عرفان اسلامى » را به اين معنى اختصاص دهم ، امّا آن فرصت و دست زدن به آن برنامه برايم ميسّر نيست ، شما مى توانيد در اين زمينه به آيات و روايات و كتب مهم و معتبر شيعه مراجعه كنيد .

مسئله مرگ ستم پيشگان

آنان كه از ايمان و عمل و از ارتباط با حضرت حق و انجام خيرات عارى هستند ، و كارى جز پر كردن شكم و اِعمال شهوت و نشست و برخاست با اهل فسق و فجور ندارند ، از نظر قرآن مجيد ستم پيشه اند .

اينان آنچه را جدّى مى دانند لذّت خواهى و پيروى از شهوات و اميال شيطانى است ، و آنقدر از نظر فكرى و روحى پست و بدبخت اند كه حقايق اصيل عالم را به مسخره مى گيرند ، و واقعيّات الهى و ملكوتى را باور نداشته ، و بلكه با آن از در ستيز درمى آيند ، نصيحت ناصحان را نمى شوند ، و زحمات انبياء و اولياء را قدر نمى دانند ، و به كتاب حضرت حق كه قانون اساسى حيات است توجّهى نمى كنند .

دچار غفلت و كوردلى اند ، و مست باده ى غرور و شهوت ، اخلاقشان حيوانى ، و رفتارشان سَبُعى ، و عملشان شيطانى ، و جز ظلم و پايمال كردن حقوق مردم ، و اِرضاى شهوت و شكم كارى نمى كنند ، گمراهند و گمراه كننده ، گناهكارند و تشويق كننده ى به گناه ، عاصيند و عاصى پرور ، به حق و حقيقت پشت كرده و به شيطان و شيطان صفتان رو آورده اند .

اينان با مرگ و مردنى بسيار سخت و برزخى خطرناك و قيامتى همراه با عذاب ابد و هميشگى روبرو هستند ، در اين سه زمينه به آياتى از قرآن و رواياتى از اهل بيت توجه كنيد :

اى كاش مى ديدى وقتى كه ستمكاران در سكرات و غمرات مرگ فرو رفته و غوطه مى خورند ، و فرشتگان قبض روح دست هاى خود را براى ربودن جان آنان باز كرده و به آنها به اين سخنان خطاب مى كنند :

جانهاى خود را خارج كنيد ، امروز است كه در برابر گفتار غير عادلانه اى كه درباره ى خدا گفته ايد و به واسطه ى استكبار و بلندپروازى كه در برابر آيات الهيه نموده ايد به عذاب سختى كه جان شما را ذليل و پست گرداند ، جزا داده خواهيد شد و به تحقيق كه شما به نزد ما تنها آمده ايد ، چنانكه در اول خرحله كه شما را خلق كرديم تنها بوديد ، و آنچه را كه ما به شما از روى تفضّل در دنيا عطا كرديم همه را پشت سر انداخته ايد ، و آن ياران و مددكاران كه مى پنداشتيد با شما شركت مى كنند نمى بينيم كه با شما آمده باشند ، به حق كه بين شما و آنان ايجاد شكاف شد ، و آنچه را گمان مى كرديد كه به فرياد شما برسد از شما فاصله گرفته و در وادى انفصال و جدائى در افتاد ! !

كتاب با قيمت « معادشناسى » پس از ذكر اين آيه چنين مى فرمايد :

اين آيات بيان مى كند كه تمام جهاتى را كه مورد اعتماد و اتكاء انسان در دنيا بود ، به وقت مرگ همه ى آنها نابود مى شود .

عمده ى اتكاء و اعتماد انسان در دنيا به دو چيز است :

يكى : به مال است از طلا و نقره و مركب و تجارت و درهم و دينار و خانه هاى مسكونى و امثال اين ها ، كه انسان با آنها رفع حوائج مى نمايد .

دوّم : فرزند و زن و رفيق و آشنا و قوم خويش و شريك كه براى برآوردن نيازهاى خود به آنها متوسّل مى شود .

از اين رفيق حاجتى ، از آن دوست حاجتى ديگر ، از مادر تمنّائى ، از زن و فرزند خواهشى ، از رئيس و حاكم مطلبى ، از ثروتمند و قدرتمند برنامه اى ، به وقت مرگ به او مى گويند :

اين دو دسته را پشت سر انداخته و تنها مانده ايد ، چنانكه وقتى مى خواستيم شما را به دنيا بياوريم تنها بوديد ، وقتى از رحم مادر به دنيا آمديد نه مال داشتيد نه خانه و نه زراعت و نه تجارت ، نه پدر مى شناختيد نه مادر نه برادر نه حاكم نه رئيس نه مرئوس نه مطيع نه مُطاع پاك بوديد و پاك ، چون دست به زندگى زديد بر خلاف موازين حق عمل كرديد و خود را به آلودگى زديد ، حال كه مى خواهيد به جهان ديگر بيائيد بايد تمام آنها را رها كرده و تنها به سوى ما حركت كنيد !

يكى از آن دو دسته اى كه مورد اعتماد شما بود ثروت و مال بود ، كه بر آن تكيه مى زديد و اساس زندگى را بر آن مى نهاديد ولى در حال حاضر همه را پشت سر انداخته و با نداى وداع آنها را ترك گفتيد :

آنچه مال به شما داديم بخاطر اين بود كه از آن فائده ى صحيح ببريد و آن را در مصالح خود صرف نمائيد و در راه ترقى و تكامل خود به خرج بگذاريد ، شما از آن سوء استفاده نموده ، آنرا در راه گناه و معصيت و امور بيهوده و باطله خرج كرديد و بوسيله ى آن خود را به مهلكه انداختيد و اكنون همه ى آن را ترك كرديد ، اين حساب اموال شما .

امّا ياران و فرزندان و زنها و رفيقان و آشنايانى كه به آنها تكيه مى داديد ، و توقع داشتيد به وقت ضرورت و عسرت به مدد برخيزند ، و نسبت به كارهائى كه به تنهائى از عهده ى برنمى آمديد شما را كمك كنند ، اكنون با شما نيامده و ما هيچ يك از آنها را در اين وقت سخت و ساعت نگرانى با شما نمى بينيم .

چرا آنها نيامدند ، چرا پدر و مادر و زن و فرزند و معتمد محلّ و رئيس و معاون را با خود نياورديد ، چرا شريك شما با شما نيامد ، چرا ما هرچه نظاره مى كنيم كسى را با شما نمى بينيم ؟

اينجا براى شما جهان تنهائى است تنهائى به تمام معنى ، آرى در اين وقت و در اين موقعيّت تك و تنها و غرب و بيكسيد ! !

بپوش چشم ز غلمان و شان زيبائى *** دلا كه كار كشد آخرت به رسوائى

عمل نكرده به جنت طمع مدار عبث *** به چشم كور مبر احتمال بينائى

ز عقل نيست به اميد عفوكردن جرم *** مكن به جهل مركب تو حمل نادانى

درست خيرگى تو به گِرد نعمت دهر *** بود چو جوش مگس بر دكان حلوائى

سكندرى خورى آخر ز ضرب سيلى اگر *** نهى هرآينه بر سر كلاه دارائى

گرفتم آنكه شود هرچه هست در دنيا *** تمام لقمه و آن لقمه هم تو بربائى

در آن نفس كه اجل بفشرد گلوت تو را *** كنى چه چاره و او را چه حكم فرمائى

از اين تعلّق بيجا تو را ز مال چه سود *** كه توشه اى نبرد ديده ى تماشائى

چنان ز كم شدن مال مرده دل شده اى *** كه زنده ات نكند معجز مسيحائى

اگر به دايره ى راحت آرزومندى *** مثال نقطه بدان قدر پاى برجائى

زترس حرص تو اى نفس شوخ چشم بود *** كه مى كنند فرار آهوان صحرائى

گهى به تير كنى قصد طايران هوا *** گهى به دام كشى ماهيان دريائى

ز بس كه پرده ى غفلت گرفته چشم تو را *** برى به مهر درخشان گمان حربائى

دهد لباس كفن آتشا سپهرت اگر *** هزار سال بپوشى قباى دارائى

آنگاه فرشتگان علّت و سبب آنكه انسان نمى تواند مال و ياران خود را با خود از اين جهان به آن جهان كوچ دهد بيان مى كنند :

بين شما و آنها جدائى افتاد ، چون شما از اين نشئه به نشئه ى ديگر كوچ مى كنيد ، از اين ديار به ديار ديگر مى رويد كه در آن اسباب و آلات دنيا وارد نمى شود و رسوم و عادات اينجا در آنجا زخنه و راه ندارد .

آن عالم ، عالم ملكوت است ، اين عالم ، عالم مُلك ، آن عالم ، عالم عِلوى و اين عالم ، عالم سِفلى است ، آخرت خانه ى حقيقت است دنيا خانه ى مجاز ، آنجا محل استقرار است ، اينجا محلّ عبور ، در جهان ديگر بر اساس حقايق با انسان معامله مى شود ، اينجا عالم اعتبار و مصلحت انديشى و محافظه كارى است ، آنجا جاى تحيى و اينجا و جاى آرزو و تخيّل ، آنجا عالم فعليّت و دنيا عالم استعداد و قابليّت ، آنجا جهان حساب بدون عمل و دنيا جاى عمل بدون حساب است ، بنابراين چون اين عالم با آن عالم موضوعاً و حكماً تفاوت دارد ، بين شما و اساس اعتبارات شما در اين عالم جدائى حاصل شده است .

آنچه در دنيا مى پنداشتيد در اينجا دستى از شما بگيرد گُم شود و اثرى از آن براى اينكه به فرياد شما برسد نمانده است ، آنها زينت دنياى غرور بود نه اساس عالم ملكوت .

فرزندان صالح ، صدقات جاريه ، انفاق به فقراء و مستمندان ، دستگيرى از دردمندان ، رسيدگى به يتيمان ، نشر علم و فضيلت ، تقوا و عفت ، نماز و روزه ، تدبر در قرآن ، جهاد در راه حق و . . . براى جهان آخرت مفيد است نه مال و اولاد زياد .

آرى آخرت منزلى است كه سقفش سپر آتش جهنم است و آن اجتناب از محرّمات مى باشد ، فرشش استقرار در محلّ امن است و آن تقوا و پرهيزكارى است ، آئينه اش صفاى باطن است تا جلوه گاه اسماء و صفات شود ، گلشنش بهشت و نسيم معطّرش رحمت جناب الهى است و ستم پيشگان كه عمرى را به بى خبرى و غفلت و جهالت و غرور و شهوت رانى و شكم پرستى و جنايت و ترك واجب و فريضه گذراندند از اين مواهب هيچ بهره و نصيبى نخواهند داشت .

امير المؤمنين (عليه السلام) درباره ى وضع مرگ اينگونه افراد مى فرمايد :

به جهت ملاحظه خدا ، به منع منع كننده اى دست از كارهاى خلاف خود برنمى دارند ، و براى خاطر حضرت حق به اندرز اندرزدهنده اى نصيحت پذير نمى شوند ، در حالى كه مى بينند افرادى را كه به علّت فريب دنيا گرفتار و بازداشت شدند ، چنان بازداشتى كه نه مى توانند كارهاى خود را فسخ نموده و بهم زنند و نه مى توانند بازگشت نموده و مراجعت نمايند ! !

چگونه در آستان زندگى فرود آمد امرى كه آمدن آن را باور نداشتيد ، و به تمام معنى جاهل بودند ، و فرا گرفت از فراق و وداع دنيا آنچه را كه از آن در ايمنى و امان بودند ، و وارد شدند بر آخرت با ملاحظه و مشاهده ى آن ، با وعده هائى كه داده شده بودند ، بنابراين آنچه وارد شد بر آنها از شدائد و سختى هاى موت و عذابهاى بعد از موت در وصف نگنجد .

دو چيز با يكديگر ناگهان به هم در آن ها پديدار گشت ، يكى سكرات و بيهوشى مرگ ، و ديگر پشيمانى و حسرت از دست دادن فرصت و موقعيّت تهيّه زاد و توشه ى سفر آخرت ، و اين سكرات به اندازه اى شديد بود كه از ورود آن اعضاء و جوارحشان سست شد و رنگهاى سيما و بدن آنها تغيير كرد ، پس بين او و گفتارش جدائى و بريدگى حاصل شد ، با ديدگانش مى بيند و با گوشهايش مى شنود ، عقلش نيز تمام و صحيح است و ادراكاتش بجا و به موقع است .

در اين حال در عالمى از فكر فرو مى رود كه در چه چيزهائى عمر گرامى خود را به باد داده و به چه امورى روزگار پربهاى خود را به پايان رسانيده است ، و بخاطر مى آورد اموال خود را كه چگونه انباشته و در راه بدست آوردن آن دقّت و تأمّل نكرده و سرسرى پنداشته ، و آنها را از مواردى كه حِليّت آن روشن بوده و از مواردى كه شبهه ناك بوده ، از هرجا بدستش رسيده گرد آورده است .

آرى آثار و عواقب اين اموال براى جان او لازم و غير منفكّ گرديده ، و در آستانه ى وداع و فراق اين اموال وارد شده است ، بخوبى درك مى كند كه اين اموال را گذارده تا براى ديگران باشد و از پس مرگ از آن استفاده كنند و بدان وسيله در نعمت فرو روند و بهره ها گيرند ، و بنابراين عيش گران براى آنان و بار گران وِزر و وبال برعهده ى اوست ، و چنان بسته شده ى زنجيرهاى گرو آن اموال است كه خلاصى از آن متعذّر و محال به نظر مى رسد .

در اين حال كه نشانه هاى مرگ بخوبى پديدار شده ، به شدّت انگشت ندامت خود را در برابر عمر از دست داده به دندان مى گزد و در برابر بى اعتنائى به آنچه سزاوار بود در ايّام عمرش بدان رغبت داشته باشد سخت نگران است .

مرگ نيز كم كم پيش تر مى آيد و در تصرّف در بدن او قدمى فراتر مى نهد تا جائى كه بر گوش او هم غلبه مى كند ، و گوشش به پيروى از زبانش كه قدرت خود را از دست داده و از گفتار افتاده بود از قدرت مى افتد و شنوائى خود را از دست مى دهد . در اين حال در ميان اهل خود كه اطراف او گرد آمده اند بطورى است كه نه با زبانش مى تواند سخن بگويد و نه با گوش سخنى بشنود ، ولى با چشمش كه هنوز از كار نيفتاده است دائماً در چهره ى اطرافيان خود نگاه مى كند و پيوسته ديدگان خود را به اين طرف و آن طرف مى گرداند ، و آنچه را آنها مى گويند ، حركت زبانهاى آنها را با چشم مى بيند ، ولى برگشت صداى آنها را با گوش نمى شنود .

مرگ پيوسته قدم جلوتر مى گذارد ، و با او چسبندگى بيشترى پيدا مى كند ، تا آنكه چشم او نيز به دنبال گوشش بسته مى شود و جانش از كالبدش بيرون مى رود ، و به صورت مردارى در بين اهل خود در مى آيد ، بطورى كه تمام اهل و نزديكان او از او به وحشت مى افتند و از كنار او دور مى شوند ، و آن مرده ى مسكين نيز نمى تواند با گريه ى خود به گريه ى آنان كمك دهد ، و جواب سخن يكى از آنان كه در سوك او به ناله و فغان سخنانى را خطاب به او مى نمايند پاسخ گويد ! !

سپس جنازه ى او را برمى دارند ، به سوى گورى كه براى او مى كَنند مى برند ، و او را در دل زمين به عملش مى سپارند و از او دور مى شوند و از زيارت و ديدار او منقطع مى گردند(26) .

كلينى در كتاب « كافى » از على بن ابراهيم از پدرش از نوفلى از سَكونى از حضرت صادق (عليه السلام) روايت مى كند كه چشم دردى عارض اميرالمؤمنين (عليه السلام) شد . رسول خدا به عيادت آنجناب آمد و ديد از شدّت درد فرياد مى كشد ، فرمودند يا على جزع و فزع دارى يا شدّت درد و ناراحتى تو را بدين صورت درآورده ؟

عرضه داشت يا رسول الله به مدّت عمرم به دردى به اين شدت مبتلا نشده بودم ، پيامبر فرمود يا على چون ملك الموت براى قبض روح كافر حاضر شود با او سَفودى از آتش است « سفود آهنى است كه گوشت را با آن بريان كنند » و با آن سفود روحش را قبض مى كند و اينگونه قبض روح براى كافر آنچنان دشوار است كه از شدت آن جهنّم به فرياد مى آيد ! !

اميرالمؤمنين (عليه السلام) از جاى برخاست و نشست و عرض كرد يا رسول الله اين حديث را براى من تكرار كن ، اين گفتارت موجب شد كه درد خود را فراموش كردم و سپس عرض كرد : آيا اين گونه قبض روح اختصاص به كافر دارد يا به كسى از امت تو ممكن است برسد ؟

رسول خدا فرمود : آرى به سه دسته : حاكمى كه بر مردم ستم روا دارد ، كسى كه مال يتيم را به ظلم ببرد ، و شاهدى كه در محكمه ى قاضى به باطل و دروغ گواهى دهد .

كشفى برزخى براى متحدّث قمى

مرحوم حاج شيخ عبّاس قمى كه در ورع و تقوا و صداقت و پاكى زبانزد خاص و عام است به افراد مورد اطمينان فرموده اند :

روزى در نجف اشرف براى زيارت اهل قبور و ارواح مؤمنين رفته بودم ، در اين ميان از ناحيه اى دور نسبت به جائى كه ايستاده بودم صداى شترى كه گوئى مى خواهند او را داغ كنند بلند شد ، بطوريكه انگار تمام زمين وادى السلام از صداى نعره ى او متزلزل و مرتعش بود ، من براى استخلاص آن شتر به سرعت بدان جهت رفتم ، چون نزديك شدم ديدم شتر نيست ، بلكه جنازه اى را براى دفن آورده اند و اين نعره از اين جنازه بلند است و آن افرادى كه متصدّى دفن او بودند ابداً اطّلاعى نداشته و با كمال خونسردى و آرامش مشغول كار خود بودند .

بدون شك صاحب جنازه مرد ظالم و ستمگرى بوده كه در اولين وهله از ارتحال به چنين عقوبتى دچار شده است ، يعنى قبل از دفن و عذاب قبر از ديدن صور برزخيّه وحشتناك گرديده و فرياد برآورده است .

چون سكندر را مسخّر شد جهان *** وقت مرگ او درآمد ناگهان

گفت تابوتى كنيد از بهر من *** دخمه اى سازيد پيش شهر من

كف گشاده دست من بيرون كنيد *** نوحه بر من هر زمان افزون كنيد

تا ز مال و لشگر و ملك و شهى *** خلق بربينند دست من تهى

گر جهان در دست من بود اين زمان *** در تهى دستى برفتم از جهان

ملك و مال اين جهان جز هيچ نيست *** گر همه يابى چون من جز هيچ نيست

كشف مهمّ برزخى براى آيت الله آقا سيد جمال الدين گلپايگانى

مرحوم آيت الله آقا سيد جمال الدين گلپايگانى از علماء و مراجع بزرگ اواسط قرن چهاردهم بود ، در علميّت و عمل و از جهت قدر و كرامت و پاكى نفس و تقوا مورد تصديق همگان بود ، و در مقامات معنوى وى احدى ترديد نداشت ، آنجناب در امر مراقبت نفس و اجتناب از هوا مقام اوّل را حائز بود ، از صداى مناجات و گريه هاى نيمه شبش همسايگان وى حكاياتى دارند ، هميشه با صحيفه ى سجاديه مأنوس بود ، آهش سوزان ، اشكش روان و سخنش مؤثّر و دلى سوخته داشت .

در زمان جوانى در اصفهان تحصيل مى نمود و با مرحوم آيت الله العظمى حاج آقا حسين بروجردى هم درس و هم مباحثه بود ، و آيت الله بروجردى چه در زمانى كه در بروجرد بودند و چه وقتى كه در قم سكونت داشتند ، نامه هائى به ايشان مى نوشتند و درباره ى بعضى از مسائل غامضه و حوادث واقعه استمداد مى نمودند ! !

اين مرد بزرگ مى فرمودند : من در دوران جوانى كه در اصفهان بودم نزد دو استاد بزرگ مرحوم آخوند كاشى و جهانگيرخان قشقائى درس اخلاق و سير و سلوك مى آموختم و آنها در اين امور مربّى من بودند .

به من دستور داده بودند كه شبهاى پنج شنبه و جمعه به بيرون شهر اصفهان به قبرستان تخت فولاد بروم و قدرى در عالم مرگ و ارواح تفكّر كرده و مقدارى هم به عبادت بپردازم و صبح برگردم .

عادت من اين بود كه شب پنج شنبه و جمعه مى رفتم و مقدار يكى دو ساعت در بين قبرها و در مقبره ها حركت مى كردم و تفكّر مى نمودم و بعد از چند ساعت استراحت كرده ، سپس براى نمازشب و مناجات برمى خاستم آنگاه نماز صبح را خوانده به اصفهان مراجعت مى كردم .

شبى از شب هاى زمستان هوا بسيار سرد بود ، برف هم مى آمد ، من براى تفكّر در ارواح و ساكنان وادى آن عالم از اصفهان حركت كرده و به تخت فولاد آمدم و در يكى از حجرات رفتم ، خواستم دستمال خود را باز كرده چند لقمه اى غذا بخورم و بعد بخوابم تا در حدود نيمه شب بيدار شده ، مشغول كارها و دستورات خود از عبادت و مناجات شوم .

در اين حال درب مقبره را زدند ، تا جنازه اى را كه از ارحام و بستگان صاحب مقبره بود و از اصفهان آورده بودند آنجا بگذارند و شخص قارى قرآن كه متصدّى مقبره بود مشغول تلاوت قرآن شود و آنان صبح بازگشته و جنازه را دفن كنند .

آن جماعت جنازه را گذاردند و رفتند و قارى قرآن مشغول تلاوت آيات حق شد .

همين كه من سفره ى خود را باز كردم تا مشغول غذاخوردن شوم ديدم ملائكه ى عذاب آمدند و مشغول عذاب كردن آن ميّت شدند .

عين عبارت مرحوم گلپايگانى اين است : چنان گرزهاى آتشين بر سر او مى زدند كه آتش به آسمان زبانه مى كشيد ، و فريادهائى از اين مرده برمى خاست كه گوئى تمام اين قبرستان عظيم را متزلزل مى كرد ، نمى دانم اهل چه معصيتى بود ؟ از حاكمان جائر و ظالم بود كه اينطور مستحق عذاب بود ؟ ! و ابداً قارى قرآن اطلاعى نداشت ; آرام بر سر جنازه نشسته و به تلاوت قرآن اشتغال داشت .

من از مشاهده ى اين منظره از حال رفتم ، بدنم لرزيد ، رنگم پريد ، هرچه به صاحب مقبره اشاره مى كنم كه در را باز كن من مى خواهم بروم او نمى فهميد ، هرچه مى خواستم بگويم زبانم بند آمده بود و حركت نمى كرد ، بالاخره به او فهماندم ، چفت در را باز كن من مى خواهم بروم ، گفت آقا هوا سرد است ، برف روى زمين را پوشانيده ، در راه گرگ هست تو را آسيب مى رساند ، هرچه مى خواستم به او بفهمانم كه من طاقت ماندن ندارم او ادراك نمى كرد .

به ناچار خود را به در اطاق كشاندم ، قارى قرآن در را باز كرد و من بيرون آمدم ، با آنكه تا اصفهان مسافت زيادى نبود به سختى خود را به شهر رساندم ، در مسير راه چندين مرتبه زمين خوردم ، به حجره مدرسه آمدم ، يك هفته مريض بودم مرحوم آخوند و جهانگيرخان به اطاقم مى آمدند و از من پذيرائى كرده براى علاجم به من دوا مى دادند ، جهانگيرخان براى من گوشت مى پخت و به زور به حلق من مى كرد تا كم كم قوّه گرفتم و برايم بهبودى حاصل شد ! !

و نيز آنجناب مى فرمودند : روزى در هواى بسيار گرم براى فاتحه ى اهل قبور به وادى السّلام نجف رفتم ، براى فرار از گرما به زير طاقى نشستم ، عمامه را برداشته و عبا را كنار زدم كه قدرى استراحت كرده برگردم ، در اين حال جماعتى از مردگان با لباسهاى پاره و مندرس و وضعى بسيار كثيف به سوى من آمدند و از من طلب شفاعت مى كردند كه وضع ما بد است ، از خداوند بخواه ما را عفو كند !

من به ايشان پرخاش كردم و گفتم هرچه در دنيا به شما گفتند گوش نكرديد و حالا كه كار از كار گذشته طلب عفو مى كنيد ؟ برويد اى مستكبران ، سپس فرمودند اين مردگان شيوخى از عرب بودند كه در دنيا مستكبرانه زندگى مى كردند و قبورشان در اطراف قبرى بود كه من روى آن نشسته بودم ! !

اين بود شمه اى از احوال متكبّران و ستم پيشگان در عالم برزخ ، و امّا آنچه در قيامت به عنوان جزاى عمل خواهند ديد در اين جزوه قابل بازگوكردن نمى باشد ، شما مى توانيد در اين زمينه به آيات مربوط به قيامت كفار و معاندين و روايات بسيار مهمى كه از اهل بيت طاهرين رسيده مراجعه كنيد .

الها ، داورا ، كريما ، پروردگارا ، معاصى گذشته ما را به لطف و كرمت از پرونده ما پاك كن ، قلب و روح و نفس ما را به سوى خود جهت بده ، در بدن ما براى عبادت و اطاعت از دستوراتت قدرت و قوت بگذار ، از ما دستگيرى فرما و ما را از مهالك حفظ كن ، و حيات و مرگ ما را حيات و مرگ انبياء و ائمه قرار بده ، و درِ توفيق انجام هرچيز ظاهر و باطنى را به روى ما بگشاى ، كه ما را جز تو پناهى نيست و درد ما را جز عنايت و كرم تو دوائى نمى باشد .

من بلبل عشق تو در اين گلستانم *** آتش زند داغ فراقت آشيانم

مرغى شكسته بالم از بيداد صيّاد *** رحم اى خداى دادگر بر جسم و جانم

آواره ام در كوه و صحراى فراقت *** موسى صفت جوياى خضر بى نشانم

هفتاد رفت از عمر و دل را دنيى دون *** گيرد به بازى باز و پندارد جوانم

آه از شب تار فراقت ماه رويا *** كو روز وصلت تا به شادى جان فشانم

خون شد دلم از جور و بيداد زمانه *** مژده بده وصلى كه آسايد روانم

نتوان ز صيّادان در اين صحرا شد ايمن *** الاّ كه بخشد چشم پرنازت امانم

آزادى و امن و سلامت خواهى اى دل *** در ملك عشق است و ديار دلستانم

گاهى الهى را ز غم چون شمع سوزد *** سازد دل پروانه بى تاب و توانم

در پايان بخش به ترجمه ى اصل روايت باب مرگ كه از حضرت صادق (عليه السلام)در ابتداى فصل ، از كتاب با قيمت « مصباح الشريعه » نقل شد عنايت كنيد :

توجه به مرگ از بين برنده ى شهوات غلط نفس ، و ريشه كن كننده ى علل غفلت از حق ، و تقويت كننده ى دل به مواعيد حق ، و نرم كننده ى طبع ، و شكننده ى آثار هوا و خاموش كننده ى آتش حرص و بى اعتبار كننده ى قدر دنيا در نظر انسان است ، و همين است تفسير كلام رسول خدا (صلى الله عليه وآله) كه فرمود : يك ساعت فكر از يكسال عبادت بهتر است ، و آن فكر مردن و كوچ كردن از دنيا به آخرت و بركندن خيمه ى حيات از اين جهان و زدن آن خيمه در آن جهان است .

شكى نيست كه انديشه در مرگ سبب نزول رحمت حق به سوى آدمى است ، كسى كه به فكر مرگ و عدم چاره اش در آن زمان ، و عجز و انكسارش در آن وقت ، و طول اقامتش در قبر و حيرت و تعجّبش در قيامت نيست ، خيرى در حيات و زندگى ندارد .

رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود : محوكننده ى لذّت ها را زياد ياد كنيد . گفتند محوكننده ى لذّت ها چيست ؟ فرمود : مرگ .

كسى كه در حال وسعت در عيش است ، ياد مرگ او را به تنگنا مى اندازد و آنكس كه در تنگناى زندگى است انديشه ى مردن او را از رنج و زحمت در زندگى آزاد مى كند .

مرگ اولين منزل از منازل آخرت ، و آخرين منزل از منازل دنياست ، خوشا بحال كسى كه در وقت ورود به اول منزل مورد كرامت قرار بگيرد و بيايد كه مرگ براى او از تمام خوشيهاى گذشته كه در دنيا داشت خوش تر است .

موت از هر چيزى به انسان نزديك تر است در حالى كه آدمى آن را دور مى پندارد ، انسان با وجود ضعف بنيه چه جرأت سختى بر خود دارد ، به اين معنى كه با نزديك بودن مرگ به وجودش ، چرا به فكر عاقبت نيست ؟

مرگ علّت نجات پاكان از زحمت دنيا ، و موجب شقاوت و هلاكت براى گناهكاران است ، از اين جهت مخلصان و عارفان عاشق مرگ ، و بدكاران و آلودگان در وحشت و ترس از مردنند ، رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود : هركس لقاى حق را دوست دارد خدا هم لقاى وى را عاشق است ، و هركس از قرب و لقا كراهت دارد ، حضرت حق هم لقاء او را كراهت دارد .

باب هشتاد و چهارم در حساب است

قالَ اللهُ تَعالى : ( وَإِن كَانَ مِثْقَالَ حَبَّة مِنْ خَرْدَل أَتَيْنَا بِهَا وَكَفَى بِنَا حَاسِبِينَ ) .

قالَ اَبوذَرٍّ (رضي الله عنه) : ذِكْرُ الْجَنَّةِ مَوْتٌ وَذِكْرُ النّارِ مَوْتٌ ، فَيا عَجَبًا لِمَنْ يَحْيى بَيْنَ مَوْتَيْنِ .

رُوِىَ اَنَّ يَحْيى بْنَ زَكَريّا (عليهما السلام) كانَ يُفَكِّرُ فى طولِ اللَّيْلِ فى اَمْرِ الْجَنَّةِ وَالنّارِ فَيُسْهِرُ لَيْلَتَهُ وَلا يَأْخُذْهُ النَّوْمُ ثُمَّ يَقولُ عِنْدَ الصَّباحِ :

مسئله ى با عظمت حساب

از مسائلى كه بر هركس لازم است در تمام لحظات حيات و آنات زندگى به آن توجه داشته باشد ، مسئله برخورد به حساب روز قيامت است كه از جانب حضرت حق نسبت به تمام امورى كه در زندگى دنيا بر انسان گذشته است اِعمال مى شود .

امر حساب و مسئله ى رسيدگى به اعمال چه اعمال ظاهريه چه باطنيه ، چه كبيره ، چه صغيره امرى است حتمى و واقعيّتى است غير قابل اجتناب .

پرونده اى كه از اعمال انسان به حكم حضرت حق بوسيله ى ملائكه ى الهى كه در قرآن مجيد از آنان به عنوان رقيب و عتيد(28) و يا كرام كاتبين(29) نام برده شده تنظيم مى شود ، و هماهنگ با برنامه هاى آن با انسان معامله مى شود .

بر اساس آيات كتاب حق دست و پا(30) ، و پوست بدن و گوش و چشم(31) ، و زمين ، و رسول خدا و ائمه ى طاهرين(32) و خود حضرت حق(33) شاهد و پرونده ى اعمال انسانند و جاى هيچگونه ردّ و انكارى نسبت به پرونده ى تنظيم شده براى انسان نيست .

قرآن مجيد از روز قيامت به عنوان روز حساب نام مى برد ، يعنى روزى كه تمام اعمال ظاهرى و باطنى بندگان محاسبه مى شود و براساس آن حساب با آنان معامله مى گردد :

از هواى نفس « مجموع اميال و شهوات و غرائزى كه تو را به سوى غير حق جذب مى كنند » ، پيروى مكن كه تو را از راه الهى گمراه مى كنند ، آنان كه از جاده ى حق گمراه شوند داراى عذابى شديدند ، به خاطر اينكه روز حساب را فراموش كردند .

آرى روز حساب روزى است كه ايمان و اخلاق و اعمال آدمى به محاسبه كشيده مى شوند ، و آنقدر حساب آن روز دقيق و ظريف است كه تمام افراد انسان بهت زده مى شوند .

و كتاب در آنجا قرار داده مى شود ، امّا گنهكاران را مى بينى كه از آنچه در آن است ترسان و متوحش اند و مى گويند ، اى واى بر ما ، اين چه كتابى است كه هيچ عمل كوچك و بزرگى نيست مگر اينكه آنرا شماره كرده است ؟ و همه ى اعمال خود را حاضر مى بينند و پروردگارت به احدى ظلم نمى كند .

آرى مجرمان وقتى از محتواى پرونده ى خود آگاه مى شوند ، وحشت زده مى گردند ، بطوريكه چهره ى آنان آثار وحشت را نشان مى دهد ، مى بينند كه تمام اعمال را موبه مو به حساب آورده و ضبط كرده اند و چيزى در اين زمينه فروگذار نشده آه مى كشند كه چه وحشتناك است ، ما تمام اين اعمال را به دست فراموشى سپرده بوديم آنچنان كه گاهى فكر مى كرديم اصلاً خلافى از ما سر نزده امّا امروز مى بينيم كه سرنوشتمان تاريك است .

خوبيها و بديها ، ظلم ها و عدلها ، هرزگيها و خيانتها همه و همه در برابر صاحبانش تجسم مى يابد .

آنچه دامن آنها را مى گيرد كارهايى است كه در دنيا انجام داده اند ، بنابراين از چه كسى مى توانند گله كنند جز از خودشان .

امام ششم (عليه السلام) مى فرمايد :

هنگامى كه روز قيامت شود ، نامه ى اعمال آدمى را به دست او مى دهند ، سپس گفته مى شود بخوان .

راوى خبر مى گويد : از حضرت پرسيدم : آيا آنچه را در نامه است مى شناسد و به خاطر مى آورد ؟

امام فرمود :

همه را بخاطر مى آورد هر چشم به هم زدنى ، كلمه اى ، جابجا كردن قدمى و خلاصه هر كارى انجام داده است و لذا فريادشان بلند مى شود و مى گويند : اى واى بر ما اين چه كتابى است كه هيچ كار كوچك و بزرگى نيست مگر آنكه آن را احصاء و شماره كرده است(36) ! ! !