روزى معاذ بن جبل با حالتى گريان خدمت پيامبر آمد و سلام كرد.
حضرت جواب فرمودند و پرسيدند: چرا گريه مى كنى ؟
گفت : يا رسول الله ، جوانى خوش سيما بيرون ايستاده و مانند زن جوان مرده ، اشك مىريزد و اجازه شرفيابى به محضر شما را دارد.
حضرت اجازه ورود دادند. جوان وارد شد و سلام كرد.
پيامبر جواب دادند و فرمودند: اى جوان ، چرا گريه مى كنى ؟
گفت : چگونه گريه نكنم و حال آنكه مرتكب گناهانى شده ام ، كه اگر خداىعزوجل بخواهد مرا به بعضى از آنها مؤ اخذه كند، مرا به جهنم خواهد برد، و يقين دارمخداوند به زودى مرا مؤ اخذه خواهد فرمود و هرگز مرا نخواهد بخشيد.
پيامبر فرمود: آيا به خدا شرك ورزيده اى ؟
گفت : به خدا پناه مى برم از اينكه براى او شريكقائل باشم .
فرمود: آيا كسى را به ناحق كشته اى ؟ عرض كرد: نه .
آنگاه پيامبر فرمود: بنابراين خداوند گناهان تو را مى آمرزد، اگر چه به بزرگىكوهها باشد.
جوان گفت : گناهان من بزرگتر از كوهها است .
حضرت فرمود: خداوند گناهانت را مى بخشد، اگر چه به بزرگى زمينها و درياها، و بهاندازه برگهاى درختان و سنگريزه هاى بيابان باشد.
جوان : از اينها هم بزرگتر و بيشتر است .
پيامبر: خداوند گناهان تو را مى آمرزد، هر چند به اندازه آسمانها و ستارگان ، و مانندعرش و كرسى باشد.
جوان : از اين هم بزرگتر است .
در اينجا پيامبر نگاه غضب آلودى به جوان كردند و فرمودند: خاموش باش ، اى جوان ، آياگناهان تو بزرگتر است يا پروردگار تو؟
جوان سرش را پائين انداخت و پاسخ داد: هيچ چيز از پروردگارم بزرگتر نيست و او ازهر چيزى بزرگتر و عظيمتر است .
آنگاه فرمود: آيا جز آنست كه خداى بزرگ ، گناه بزرگ را مى بخشايد؟
گفت : نه ، به خدا سوگند، همينطور است .
پس از اين گفتگو او يكى از گناهانش را براى پيامبر بيان كرد.
جوان عرض كرد: من هفت سال نبش قبر و كفن دزدى مى كردم ، تا اينكه شبى براى دزديدنكفن دخترى از انصار رفتم و شيطان مرا وسوسه كرد. هنگام مراجعت صدائى از پشت سرشنيدم كه مى گفت : يا شاب ويل لك من ديان يوم الدين واى بر تو!اى جوان ، از حاكم روز جزا، روزى كه خداوند بين من و تو حكم كند.
سپس گفت : يا رسول الله ، با اينهمه گناه گمان نمى برم هرگز نسيم بهشت رااستشمام كنم .
پيامبر اكرم : اى فاسق از من دور شو، مى ترسم به آتش تو بسوزم . چقدر تو به آتشدوزخ نزديك هستى .
جوان به بازار شهر رفت ، مقدارى آذوقه تهيه كرد، و سر به كوه و بيابان گذاشت . وبه پرستش خداوند متعال پرداخت . او در حالى كه دستهايش را به گردنش آويخته بود،با خداى خويش چنين راز و نياز مى كرد: خداى من ، اين بنده تو،بهلول است كه دستش را به گردن انداخته است . اى خداى من ، تو مرا مى شناسى و گناهمرا مى دانى ، پس از من درگذر كه از كرده خود سخت پشيمانم . خدايا پيش پيامبرت اظهارندامت و توبه كردم ، مرا نپذيرفت و از خود براند و بر خوف من افزود. پس اى مولاى من ،به عزت و جلالت ، ترا سوگند مى دهم و از تو مى خواهم مرا از رحمت خويش نوميد مفرما ودعايم را رد مكن .
بهلول تا چهل روز اين كلمات را با سوز و گداز مى گفت : و اشك مى ريخت ، به طورىكه حيوانات وحشى و درندگان بر او مى گريستند.
روز چهلم دستش را به آسمان بلند كرد و عرضه داشت : پروردگارا، با حاجت من چهكردى ؟ آيا مرا پذيرفتى ؟ خدايا اگر دعاى مرا مستجاب كرده اى و مرا بخشيده اى ،رسولت را آگاه ساز. و اگر دعايم را اجابت نفرموده اى و مرا نبخشيده اى و مى خواهى مراكيفر كنى ، پس هر چه سريعتر آتشى بفرست تا مرا بسوزاند، يا بلائىنازل فرما كه مرا هلاك گرداند و مرا از رسوائى روز قيامت نجات بخشد. در اينجا اينآيات نازل شد:
وَالَّذينَ اِذا فَعَلُوا فاحِشَةً اَو ظَلَمُوا اَنفُسَهُم ذَكَرُوا اللهَ فَاستَغفَرُوا لِذُنُوبِهِم وَ مَنيَغفِرُ الذُّنُوبَ اِلا اللهُ وَ لَم يُصِرُّوا عَلى مافَعَلُوا وَ هُم يَعلَمُونَ * اُولئِكَ جَزاؤُهُم مَغفِرَةٌ مِنرَبِّهِم وَ جَناتٌ تَجرى مِن تَحتِهَا الاَنهارُ خالِدينَ فيها وَ نِعمَ اَجرُ العامِلينَ⁽²¹⁴⁾.
كسانى كه مرتكب عمل زشتى مى شوند يا به خودشان ظلم مى كنند و در آن هنگام ، خدا را وعقوبت او را به ياد مى آورند. پس از گناهانشان پشيمان مى شوند و توبه مى كنند و ازخداوند آمرزش و مغفرت مى طلبند. كيست جز خدا كه گناهان را مى بخشد، آنهم از كسانىكه اصرار بر ارتكاب گناه ندارند و پس از پشيمانى براى هميشه گناه را ترك مىكنند. پاداش آنان ، غفران الهى و باغهاى بهشتى است كه از زير آنها نهرهائى جارى استو آنان در آن باغها مخلد هستند و چه نيكوست پاداش آنان كه براى رضاى خدا كار مى كنند.
پيامبر پس از نزول آيه كريمه از خانه بيرون آمد. در حالى كه اين آيه را مى خواند وتبسم مى نمود، از اصحاب سؤ ال كردند: اين جوان كجا است ؟
معاذ گفت : يا رسول الله او به فلان كوه رفته است . حضرت با اصحاب به سوى آنكوه حركت كردند و از كوه بالا رفتند، مشاهده نمودند اين جوان بين دو سنگ زير آفتابسوزان ايستاده و دستها را به گردن بسته ، صورتش از شدت حرارت آفتاب سياهگشته ، مژه هاى چشمش از كثرت گريه ريخته ، با اينحال با خداى خود مناجات مى كرد.
سيدى قد احسنت خلقى و احسنت صورتى ، فليت شعرى ماذا تريد بى ؟
اء فى النار تحرقنى او فى جوارك تسكننى ؟.
خداى من تو خلقت مرا نيكو ساختى ، تو صورت مرا نيكو آفريدى ، اى كاش مى دانستم ،مى خواهى با من گنهكار چه كنى ؟ آيا مرا در آتش غضب مى سوزانى يا در جوار رحمتت جاىمى دهى ؟ خداى من ، احسان بسيار به من كردى ، نعمت فراوان به من ارزانى داشتى ، اىكاش مى دانستم عاقبت كار من چه خواهد شد؟ آيامرا به سوى بهشت مى برى يا در آتشدوزخ مى افكنى ؟
مولاى من ، گناه من از آسمانها و زمين ، و عرش و كرسى تو بزرگتر است . اما اى كاش مىدانستم خطايم را مى بخشى يا مرا روز قيامت رسوا و مفتضح مى كنى ؟
آرى بهلول تائب اينگونه با خداى خويش راز و نياز مى كرد و اشك مى ريخت و خاك برسر خود مى پاشيد. جانداران دور او را گرفته و پرندگان بالاى سرش صف كشيدهبودند و با گريه جانسوز بهلول آنها هم گريه مى كردند.
پيامبر به بهلول نزديك شد. دستهايش را از گردنش باز كرد و خاك را از سرش پاكنمود و فرمود: اى بهلول ، خدا توبه ترا قبول كرد. تو از دوزخ آزاد گشتى .
سپس به اصحابش فرمود: هكذا تداركوا الذنوب كما تداركها بهلول .
اين گونه گناهانتان را جبران كنيد، چنانكه بهلول گناهانش را تدارك كرد. آنگاه اينآيات را تلاوت فرمود و بهلول تائب را به بهشت بشارت داد.