به همين جهت خداوند او را مخاطب ساخت و فرمود: (اكنون ايمان مى آورى در حالى كهقبل از اين طغيان و گردنكشى و عصيان نمودى ، و در صف مفسدان فى الارض و تبهكارانقرار داشتى ) (آلان و قد عصيت قبل و كنت من المفسدين ).
سابقا نيز در آيه 18 سوره نساء خوانديم : (و ليست التوبة للذين يعملون السيئاتحتى اذا حضر احدهم الموت قال انى تبت الان : (براى كسانى كه كارهاى سوء انجام دهند،و به هنگام فرا رسيدن مرگ توبه كنند، توبه اى
نيست ).
به همين دليل بسيار ديده شده كه اگر امواج بلا فرو نشيند و ازچنگال مرگ رهائى يابند باز به برنامه هاى سابق بر مى گردند.
نظير اين تعبير كه در فوق خوانديم در اشعار و سخنان ادباى عرب و عجم نيز آمده است ،مانند.
اتت و حياض الموت بينى و بينها و جادتبوصل حين لا ينفع الوصل
(به سراغ من آمد در حالى كه امواج مرگ ميان من و او قرار گرفته بود - او آمادهوصال گشت در آن هنگام كه وصال سودى نداشت )!
ولى ، (امروز بدن تو را از امواج رهائى مى بخشيم تا درس عبرتى براى آيندگانباشى ) براى زمامداران مستكبر و براى همه ظالمان و مفسدان ، و نيز براى گروههاىمستضعف (فاليوم ننجيك ببدنك لتكون لمن خلفك آية )
در اينكه منظور از بدن در اينجا چيست ؟ در ميان مفسران گفتگو است ، اكثر آنها معتقدندمنظور همان جسم بى جان فرعون است ، چرا كه عظمت فرعون در افكار مردم آن محيط چنانبود كه اگر بدنش از آب بيرون نمى افتاد بسيارى باور نمى كردند كه فرعون همممكن است غرق شده باشد، و ممكن بود به دنبال اين ماجرا افسانه هاى دروغين دربارهنجات و حيات فرعون بسازند، لذا خداوند بدن بى جان او را از آب بيرون افكند.
جالب اينكه بدن در لغت - آنچنانكه راغب در مفردات گفته - به معنى جسد عظيم است و اينمى رساند كه فرعون همانند بسيارى از مرفهين كه داراى زندگانى پر زرق و برقافسانهاى هستند، اندامى درشت و چاق و چله داشت !.
ولى بعضى ديگر گفته اند كه يكى از معانى (بدن ) (زره ) است و اين اشاره بهآن است كه خداوند فرعون را با همان زره زرينى كه بر تن داشت از آب بيرون
فرستاد تا بوسيله آن شناخته شود و هيچگونه ترديدى براى كسى باقى نماند.
اين نكته نيز شايان توجه است كه بعضى از جمله (ننجيك ) چنين استفاده نموده اند كهخداوند دستور داد امواج ، بدن او را بر نقطه مرتفعى ازساحل بيفكند، زيرا ماده (نجوة ) به معنى مكان مرتفع و زمين بلند است .
نكته ديگرى كه در آيه به چشم مى خورد اين است كه جمله فاليوم ننجيك با فاء تفريع، آغاز شده و اين ممكن است اشاره به آن باشد كه آن ايمان بى روح فرعون در اين لحظهنا اميدى و گرفتارى در چنگال مرگ ، اين ايمانى كه همانند جسم بى جانى بود اين مقدارتاءثير كرد كه خداوند جسم بى جان فرعون را از آب نجات داد تا طعمه ماهيان دريانشود و هم عبرتى باشد براى آيندگان !
هم اكنون در موزه هاى (مصر) و (بريتانيا) يكى دو بدن از فراعنه بهحال موميائى باقى مانده است ، آيا بدن فرعون معاصر موسى در ميان آنها است كه بعداآنرا به صورت موميائى حفظ كرده اند يا نه ؟ دليلى در دست نداريم ، ولى تعبير (لمنخلفك ) ممكن است اين احتمال را تقويت كند كه بدن آن فرعون در ميان اينها است ، تاعبرتى براى همه آيندگان باشد، زيرا تعبير آيه مطلق است و همه آيندگان راشامل مى شود (دقت كنيد).
و در پايان آيه مى فرمايد: اما با اينهمه آيات و نشانه هاى قدرت خدا و با اينهمهدرسهاى عبرت كه تاريخ بشر را پر كرده است ، (بسيارى از مردم از آيات و نشانههاى ما غافلند) (و ان كثيرا من الناس عن آياتنا لغافلون ).
و در آخرين آيه مورد بحث ، پيروزى نهائى بنىاسرائيل و بازگشت به سرزمينهاى مقدسه را پس از رهائى ازچنگال فرعونيان چنين بيان مى كند:
(ما بنى اسرائيل را در مكان صدق و راستىمنزل داديم ) (و لقد بواءنا بنى اسرائيل مبوء صدق ).
تعبير به (مبوء صدق ) (منزلگاه راستين ) ممكن است اشاره به اين باشد كه خداوندبه وعده خود نسبت به بنى اسرائيل وفا كرد، و آنها را به سرزمين موعود بازگرداند، ويا اينكه سرزمين صدق اشاره به پاكى و نيكى اين سرزمين است و به همين جهت تناسب باسرزمين شام و فلسطين دارد كه منزلگاه انبياء و پيامبران الهى بود.
گروهى نيز احتمال داده اند كه منظور سرزمين مصر باشد، زيرا همانگونه كه قرآن درسوره دخان مى گويد: (پس از نابودى فرعونيان باغها و چشمه ها و سرزمينها و قصرهاو نعمتهائى از آنها بجاى ماند و آنها را به گروه ديگرى يعنى بنىاسرائيل داديم ) كم تركوا من جنات و عيون و زروع و مقام كريم و نعمة كانوا فيهافاكهين كذلك و اورثناها قوما آخرين (سوره دخان آيه 25 تا 28)
همين مضمون در سوره شعراء آيه 57 تا 59 آمده و در آخر آن مى خوانيم (و وارثناها بنىاسرائيل ) (ما اين باغها و چشمه ها و گنجها و قصرها را به بنى -اسرائيل داديم ).
از اين آيات بر مى آيد كه بنى اسرائيل قبل از هجرت به سرزمين شام ، مدتى در مصرماندند، و از بركات آن سرزمين پر بار، بهره گرفتند:
سپس قرآن اضافه مى كند: (ما آنها را از روزيهاى پاكيزه ، بهره مند ساختيم ) (ورزقناهم من الطيبات ).
البته مانعى هم ندارد كه هم سرزمين مصر منظور باشد و هم اراضى شام و فلسطين .
اما آنها قدر اين نعمت را ندانستند، (و به اختلاف و نزاع با يكديگر برخاستند آنهم نهاز روى نا آگاهى ، بلكه از روى علم و دانش و پس از مشاهده آنهمه معجزات موسى ودلائل صدق دعوت او) (فلما اختلفوا حتى جائهم العلم ).
ولى (پروردگار تو سرانجام در روز قيامت در ميان آنها در آنچه اختلاف داشتند داورىمى كند) و اگر امروز مجازات اختلاف را نچشند، فردا خواهند چشيد! (ان ربك يقضى بينهميوم القيامه فيما كانوا فيه يختلفون ).
اين احتمال نيز در تفسير آيه فوق داده شده است كه منظور از اختلاف اختلاف بنىاسرائيل و يهود معاصر پيامبر (صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) درقبول دعوت آن حضرت است يعنى آنها با اينكه طبق نشانه هاى كتب آسمانى خود، صدقدعوت او را دانسته بودند اختلاف كردند، گروهى ايمان آوردند و گروه بيشترى ازپذيرش دعوتش سرباز زدند، و خداوند در قيامت در ميان آنها داورى خواهد كرد.
ولى احتمالاول با ظاهر آيه سازگارتر است .
اين بود قسمتى از سرگذشت عبرت انگيز بنىاسرائيل كه در طى آياتى در اين سوره بيان شد، و چقدرحال آنان با مسلمانان امروز شبيه است : خداوند در پرتو فضلش پيروزيها به مسلمانانمى دهد، و دشمنان نيرومندشان را به طرز اعجاز آميزى در هم مى كوبد، و اين جمعيت مستضعفرا بر آن زورمندان به فضل و رحمتش پيروز مى كند، ولى متاسفانه بجاى اينكه اينپيروزى را وسيله اى براى جهانى شدن آئين اسلام قرار دهند، بهانه اى براى تفرقه وايجاد نفاق و اختلاف مى سازند، آنچنان كه تمام پيروزيهايشان به خطر مى افتد! خدا مارا از اين كفران نعمت نجات بخشد.
آيه و ترجمه