توجّهات معنوى و توبه در هنگام خوابيدن
توجّه داشته باش كه وقتى خواستى بخوابى - چه خواب بر تو غلبه باشد، و يا درحالت اختيار بوده و ميل تمايل به خوابيدن داشته باشى - بدان كه خواب عبارت است ازمرگ و نبودِ بيدارى ، و وفات و از كار افتادنِ اعضا و جوارح از زندگانى استقامت وايستادگى در انجام امور مربوط به خود. خداوند - جلّ جلاله - در اين باره مى فرمايد:
وَ هُوَ الَّذى يَتَوفّاكُمْ بِاللَّيْلِ، وَ يَعْلَمُ ما جَرَحْتُمْ بِالنَّهارِ، ثُمَّ يَبْعَثُكُمْ فيِه .⁽²⁸⁵⁾
- و اوست خداوندى كه شب [و هنگام خواب ، جان شما را] كاملاً مى گيرد، و به تمامگناهانى كه در روز انجام مى دهيد، آگاه است ، سپس شما را در روز برمى انگيزاند.
بر اين پايه ، خداوند - جلّ جلاله - خواب را وفات ، و بيدارى را برانگيختن و زندگانىقرار داده . و آگاه هستى كه شخص خوابيده مانند شخص كور و كر ولال و زمين گير و و گرفتار به بيمارىِ رماتيسم مى گردد، وعقل و تمام بهره هاى اعضا و جوارحش را كه به وسيله آن با مولاى علاّم الغيوب خويشمعامله مى نمود، از دستش مى رود، و گويى وقتى كه مى خوابد اختيار افراد تحتتكفّل و اموال و حوايج و امور ضرورى او از دست او خارج مى شود، و نمى داند كه بر آنهاچه خواهد گذشت ، و نيرويى براى نگهدارى نفس خويش و حفظ امور مهمّى كه بدان اشارهنموديم باقى نمى ماند. و اگر آنها را به وسيلهقفل و پاسبان هم مصون سازد، وقتى خوابيد ممكن است در هرحال خلاف آنچه را كه اراده نموده ، واقع شود.
بنابراين ، هنگامى كه مى خوابى ، گويى كه به مصيبهاى هولناكى مبتلا، و درگرفتاريهاى فراموش كننده واقع شده اى ، و جز خداوند - جَلَّ جَلالُهُ وَ تَقَدَّسَ كَمالُهُ -نمى تواند با بيدار نمودن و عافيت بخشيدن به اعضا و جوارح وكمال زندگانى وبرگرداندن نيروى گوش و چشم و زبان وعقل و تمام [يا: ساير] مقاصدت را كه به واسطه خوابيدن ، پراكنده و پريشان گشته ،امور پراكنده تو را جمع سازد.
از اين رو، به پيشگاه خدا توبه نما، توبه اى كه از هر كوتاهى كه پيش از خوابيدنداشتى ، خالص و پاكيزه باشد. و اگر به خاطر قلّت معرفتت به مولايت كه تو را مىبيند، نفس و عقل و قلبت در توبه حقيقى با تو موافقت ننمودند، از رحمت و بخشش خدا طلبِعفو و گذشت بنما، كه او - جلّ جلاله - كه خداوندگار بردبار و مهربان و شفيق است ، براساس نيكيها و بخششهايى كه به بندگان خود دارد، زيبنده آن است كه بر تو نيزتفضّل نمايد.
و اگر بسان شيوه جنايتكاران و گناهكاران در نزد بزرگترين مالكان كه سيطره و چيرهگى دارد، طلب عفو و گذشت ننمودى ، پس حدّاقل مانند تسليم شدن و سرسپردگى شخصبيچاره و نيازمند و ذليل خود را تسليم خدا نموده ، و دين و نفس ومال و افراد تحت تكفّل و آرزوهاى خويش و هر چيزيى را كه بدان نيازمندى ، در تحتنگاهدارى آن خداوند مهربان و بردبار و بزرگوارى كه در پيشگاهش بسيار گستاخى وسوء ادب نموده اى ، در آورده و تسليم اوساز. و در باطن توجّه داشته باش كه تمام آنچهرا كه خداوند به تو بخشيده و تو در نزد او به وديعه گذاردى ، در حقيقت مِلْك اوست ، وتو در نزد او به عاريت و وديعه گذارده اى ؛ بنابراين حتّى در ذهن و خاطر و يا دردل خويش با مالكيّت او مخالفت منما، تا مبادا خود را شريك خداوند شمرده ، و به هلاكتمبتلا گشته و خشنودى او از دستت برود.
بى گمان اگر اين سفارش مرا بپذيرى و توبه يا طلب عفو نموده ، و يا چنانكه گفتيمخود را تسليم خداوند نمايى ، و به شرحى كه ذكر كرديم ، همه چيز خود را در نزد اوبه وديعه گذارى ، خداوند حافظ و نگاهبان تو بوده ، و از تو حمايت نموده و پناه خواهدداد، و هيچ فساد و تباهى در هيچ امرى در كم و زياد و كوچك و بزرگ ، بر تو وارد نخواهدشد.
در بعضى از اخبار ديدم كه مردى مى گويد: عقربى نايابى را ديدم كه بر پشت لاكپشتى سوار شده و لاك پشت آن را از يك سوىِ رودِنيل به سوى ديگر كه من در آنجا بودم ، مى گذارند، وقتى آن را به كنار آب رسانيد،عقرب بر زمين فرود آمد، و من دنبال آن روانه شدم ، و با خود گفتم كه اين عقرب جريانىدارد، تا اينكه به پايين تنه درختى رسيد و از آن بالا رفت و بر روى شاخه اى رفت كهمارى بر روى آن آويزان بود و جوانى در زير آن خوابيده بود، عقرب دُمِ مار را گزيد،به گونه اى كه مار مرده به زمين افتاد. اين امر در نظر من بسيار بزرگ آمد، به سوىآن جوان آمدم و بيدارش نمودم و گفتم : به اين مار كه خداوند تو را از آن سالم نگاه داشتنگاه كن ، و اين ابيات را براى او خواندم :