غيبت در لغت به معناى اغتباب است و آن ياد كردن انسان است ديگرى را به چيزى كه در آنبدى اوست ، جوهرى در صحاح گويد: آن است كه پشت سرشخصى عفيف سخنى گويد كهاگر به شنود غمناكش كند، پس اگر راست باشد غيبت است ، و اگر دروغ باشد بهتاناست )) و اما در عرف شرع مجلسى (ره ) و ديگران گفته اند: غيبت در نظر شرع ياد كردنشخص معين يا آنكه در حكم معين است (ماننداينكه بگويد: يكى از دو قاضى اين شهر) درنبودن او و در حال غيبتش به چيزى كه در او هست و بد دارد نسبت دادن زبان باشد يا بهاشاره يا بكنايه ، گوشه زند يا تصريح كند. و غيبت از گناهان كبيره و بزرگ استچنانچه شيخ (ره ) در متاجر گويد نهايت ظاهر اخبار حرمت آن را مخصوص به مؤ من فرموده، و البته بايد دانست كه در موارد زيادى غيبت را جايز دانسته اند. و از حرمت آن استثناءشده است كه براى اطلاع بيشتر خوانندگان محترم بكتاب متاجر شيخ و مرآةالعقول مجلسى عليهما الرحمة و غير آنها مراجعه كنند.

2- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ ابْنِ أَبِي عُمَيْرٍ عَنْ بَعْضِ أَصْحَابِهِ عَنْ أَبِي عَبْدِاللَّهِ ع قَالَ مَنْ قَالَ فِي مُؤْمِنٍ مَا رَأَتْهُ عَيْنَاهُ وَ سَمِعَتْهُ أُذُنَاهُ فَهُوَ مِنَ الَّذِينَ قَالَ اللَّهُ عَزَّ وَجَلَّ إِنَّ الَّذِينَ يُحِبُّونَ أَنْ تَشِيعَ الْف احِشَةُ فِى الَّذِينَ آمَنُوا لَهُمْ عَذ ابٌ أَلِيمٌ اصول كافى جلد 4 صفحه :60 رواية :2 امام صادق عليه السلام فرمود: هر كه درباره مؤ منى بگويد آنچه دو چشمش ديده و دوگوشش شنيده پس او از كسانى است كه خداى عزوجل درباره آنها فرموده : همانا آنانكهدوست دارند فراوان (يافاش ) شود فحشاء درباره آنان كه ايمان آورده اند، ايشان را استعذابى دردناك ، (سوره نور آيه 18)

شرح :

مجلسى (ره ) گويد: مقصود اين است كه مورد آيه تنها بهتان نيست بلكهشامل حقى هم كه ديده و شنيده است ميشود.

3- الْحُسَيْنُ بْنُ مُحَمَّدٍ عَنْ مُعَلَّى بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيٍّ الْوَشَّاءِ عَنْ دَاوُدَ بْنِسِرْحَانَ قَالَ سَأَلْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع عَنِ الْغِيبَةِ قَالَ هُوَ أَنْ تَقُولَ لِأَخِيكَ فِى دِينِهِ مَا لَمْيَفْعَلْ وَ تَبُثَّ عَلَيْهِ أَمْراً قَدْ سَتَرَهُ اللَّهُ عَلَيْهِ لَمْ يُقَمْ عَلَيْهِ فِيهِ حَدٌّ اصول كافى جلد 4 صفحه :60 رواية :3 داود بن سرحان گويد: از امام صادق عليه السلام از غيبت پرسيدم (كه چيست ؟) فرمود:اين است كه درباره برادرت در دين او بگويى چيزيرا كه نكرده است ، و بزبان او منتشركنى چيزيرا كه خداوند بر او پوشانيده بود و حدى درباره آن اقامه نكرده بود.

شرح :

در كلام حضرت كه فرمود: ((برادرت در دين او... )) دواحتمال مى رود، يكى آنكه مقصود برادر دينى باشد كه در اين صورت فهميده شود: كهغيبت كافر و مخالف جايز است ، و ديگر آنكه جمله متعلق به((تقول )) باشد كه معنا چنين شود كه ((بگويى درباره دين او چيزى را كه نكرده است)) بنسبت دادن كفر و يا معصيتى باو، و هر دواحتمال را مجلسى (ره ) ذكر كرده است و سپس گويد: اين حديث دلالت كند كه غيبتشامل بهتان نيز مى شود و اين اصطلاح ديگرى است براى غيبت . سپس وجهى ذكر كردهبراى اينكه مقصود همان غيبت اصطلاحى باشد و معناى تازه نباشد.

4- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ عَنْ أَبِيهِ عَنْ هَارُونَ بْنِ الْجَهْمِ عَنْ حَفْصِبْنِ عُمَرَ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ سُئِلَ النَّبِيُّ ص ‍ مَا كَفَّارَةُ الِاغْتِيَابِ قَالَتَسْتَغْفِرُ اللَّهَ لِمَنِ اغْتَبْتَهُ كُلَّمَا ذَكَرْتَهُ اصول كافى جلد 4 صفحه :61 رواية :4 از امام صادق عليه السلام حديث شده كه فرمود: از پيغمبر صلى الله عليه و آلهپرسيدند: كفاره غيبت چيست ؟ فرمود: از خداوند طلب آمرزش كنى براى آنكه غيبتش كردى هرزمان بيادش افتادى .

شرح :

- از اين حديث استفاده شود كه در كفاره غيبت استحلال (و حلاليت طلبيدن ) واجب نيست چنانچهجماعتى نيز واجب ندانسته اند، و در مقابل جمع زيادى واجب دانسته اند، و جمعىتفصيل داده اند ميانه آنموردى كه غيبت بگوش او رسيده باشد كه : اينجااستحلال واجب است ، و آنجائيكه بگوشش نرسيده باشد كه واجب نيست و استغفار كافىاست مجلسى (ره ) گويد: ممكن است اين خبر را نيزحمل بر اين صورت دوم كرد و بدينوسيله ميان تمامى اخبار در باب غيبت جمع كرد وتوافق كرد.

5- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ مَالِكِ بْنِعَطِيَّةَ عَنِ ابْنِ أَبِى يَعْفُورٍ عَنْ أَبِى عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَ مَنْ بَهَتَ مُؤْمِناً أَوْ مُؤْمِنَةً بِمَا لَيْسَفِيهِ بَعَثَهُ اللَّهُ فِى طِينَةِ خَبَالٍ حَتَّى يَخْرُجَ مِمَّا قَالَ قُلْتُ وَ مَا طِينَةُ الْخَبَالِ قَالَصَدِيدٌ يَخْرُجُ مِنْ فُرُوجِ المُومِسَاتِ اصول كافى جلد 4 صفحه :61 رواية :5 ابن ابى يعفور از امام صادق عليه السلام حديث كند كه فرمود: هر كه بمرد مؤ من يا زنمؤ منه بهتان زند بآنچه در او نيست ، خداوند او را در طينتخبال برانگيزد و نگهدارد تا از آنچه گفته بيرون آيد، گويد: من عرض كردم : طينت چيست؟ فرمود: چركى است كه از فرج زنان بدكاره بيرون آيد.

شرح :

معناى كلام حضرت كه فرمود: ((تا از آنچه گفته بيرون آيد)) ممكن است كنايه از دوام وخلود باشد زيرا اثبات آن بر او ممكن نيست چونكه بهتان زده ، ومحتمل است مقصود پاك شدن از چركى گناه بوسيله آتش باشد، و طيبى در شرح مشكوةگفته است : يعنى توبه كند يا پاك شود، و مجلسى (ره ) فرمايد: شايد مقصودشتوبه در دنيا باشد لكن بعيد است .

6- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدٍ عَنِ الْعَبَّاسِ بْنِ عَامِرٍ عَنْ أَبَانٍ عَنْ رَجُلٍ لَا نَعْلَمُهُ إِلَّايَحْيَى الْأَزْرَقَ قَالَ قَالَ لِى أَبُو الْحَسَنِ ص مَنْ ذَكَرَ رَجُلًا مِنْ خَلْفِهِ بِمَا هُوَ فِيهِ مِمَّاعَرَفَهُ النَّاسُ لَمْ يَغْتَبْهُ وَ مَنْ ذَكَرَهُ مِنْ خَلْفِهِ بِمَا هُوَ فِيهِ مِمَّا لَا يَعْرِفُهُ النَّاسُ اغْتَابَهُ وَمَنْ ذَكَرَهُ بِمَا لَيْسَ فِيهِ فَقَدْ بَهَتَهُ اصول كافى جلد 4 صفحه :61 رواية :6 از يحيى ازرق حديث شده كه گفت : حضرت ابوالحسن (موسى بن جعفر) عليه السلام بمنفرمود: هر كه پشت سر مردى چيزى را گويد كه در اوست و مردم ميدانند كه آنچيز در اوستغيبت كرده او را نكرده ، و هر كه پشت سر كسى چيزيرا گويد كه در اوست ولى مردم نمىدانند غيبتش كرده ، و هر كه پشت سر كسى چيزى گويد كه در او نيست به او بهتان زدهاست .

7- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ بْنِ عَبْدِ الرَّحْمَنِ عَنْ عَبْدِ الرَّحْمَنِبْنِ سَيَابَةَ قَالَ سَمِعْتُ أَبَا عَبْدِ اللَّهِ ع يَقُولُ الْغِيبَةُ أَنْ تَقُولَ فِى أَخِيكَ مَا سَتَرَهُ اللَّهُعَلَيْهِ وَ أَمَّا الْأَمْرُ الظَّاهِرُ فِيهِ مِثْلُ الْحِدَّةِ وَ الْعَجَلَةِ فَلَا وَ الْبُهْتَانُ أَنْ تَقُولَ فِيهِ مَالَيْسَ فِيهِ اصول كافى جلد 4 صفحه :62 رواية :7 عبدالرحمن بن سيابه گويد: شنيدم امام صادق عليه السلام مى فرمود: غيبت آنستكهدرباره برادرت بگوئى چيزى را كه خدا بر او پوشانده است ، و اما چيزى را كه در وجوداو آشكار و ظاهر است مثل تندخوئى و شتابزدگى (گفتن آن ) غيبت نيست ، بهتان آنستكهدرباره اش بگوئى چيزيكه در او نيست .

*باب داستان سرائى بر ضرر مؤ من* بَابُ الرِّوَايَةِ عَلَى الْمُؤْمِنِ

1- مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ سِنَانٍ عَنْ مُفَضَّلِ بْنِ عُمَرَقَالَ قَالَ لِى أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع مَنْ رَوَى عَلَى مُؤْمِنٍ رِوَايَةً يُرِيدُ بِهَا شَيْنَهُ وَ هَدْمَ مُرُوءَتِهِلِيَسْقُطَ مِنْ أَعْيُنِ النَّاسِ أَخْرَجَهُ اللَّهُ مِنْ وَلَايَتِهِ إِلَى وَلَايَةِ الشَّيْطَانِ فَلَا يَقْبَلُهُالشَّيْطَانُ اصول كافى جلد 4 صفحه :62 رواية :1 مفضل بن عمر گويد: امام صادق عليه السلام به من فرمود: هر كه بر ضرر مؤ منداستانى بگويد و قصدش عيب او و ريختن آبرويش باشد كه از چشم مردم بيفتد خداوند اورا از دوستى خود بدوستى شيطان براند و شيطان هم او را نپذيرد.

2- عَنْهُ عَنْ أَحْمَدَ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ سِنَانٍ قَالَ قُلْتُ لَهُ عَوْرَةُالْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ حَرَامٌ قَالَ نَعَمْ قُلْتُ تَعْنِى سُفْلَيْهِ قَالَ لَيْسَ حَيْثُ تَذْهَبُ إِنَّمَا هِيَإِذَاعَةُ سِرِّهِ اصول كافى جلد 4 صفحه :62 رواية :2 عبد اللّه بن سنان گويد: بآن حضرت عرض كردم : عورت مؤ من بر مؤ من حرامست ؟فرمود: آرى ، عرض كردم : مقصود شما دو عضو پائين تنه اوست ؟ فرمود: آنچه كه فهمتو بدان رفته است نيست همانا عورت مؤ من فاش كردن سّر اوست .

3- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنْ يُونُسَ عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ مُخْتَارٍ عَنْ زَيْدٍ عَنْأَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع فِيمَا جَاءَ فِى الْحَدِيثِ عَوْرَةُ الْمُؤْمِنِ عَلَى الْمُؤْمِنِ حَرَامٌ قَالَ مَا هُوَ أَنْيَنْكَشِفَ فَتَرَى مِنْهُ شَيْئاً إِنَّمَا هُوَ أَنْ تَرْوِيَ عَلَيْهِ أَوْ تَعِيبَهُ اصول كافى جلد 4 صفحه :63 رواية :3 از زيد روايت شده است كه امام صادق عليه السلام درباره اينكه در حديث آمده : ((عورت مؤمن بر مؤ من حرام است )) فرمود: اين نيست كه مؤ من برهنه شود و تو از او چيزى ببينى ؟همانا مقصود اين است كه بضرر او داستانى بگوئى يا او را غيبت كنى (و نسبت عيب باودهى ).

*باب شماتت و شادكامى بگرفتارى مؤ من* بَابُ الشَّمَاتَةِ

1- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ خَالِدٍ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ عَلِيِّ بْنِ فَضَّالٍ عَنْإِبْرَاهِيمَ بْنِ مُحَمَّدٍ الْأَشْعَرِيِّ عَنْ أَبَانِ بْنِ عَبْدِ الْمَلِكِ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع أَنَّهُ قَالَ لَاتُبْدِي الشَّمَاتَةَ لِأَخِيكَ فَيَرْحَمَهُ اللَّهُ وَ يُصَيِّرَهَا بِكَ وَ قَالَ مَنْ شَمِتَ بِمُصِيبَةٍ نَزَلَتْبِأَخِيهِ لَمْ يَخْرُجْ مِنَ الدُّنْيَا حَتَّى يُفْتَتَنَ اصول كافى جلد 4 صفحه :63 رواية :1 ابان بن عبد الملك از امام صادق (عليه السلام ) حديث كند كه آن حضرت فرمود: درگرفتارى برادر (دينى ) خود اظهار شادى و شماتت مكن تا (در نتيجه ) خداوند باو ترحمكند و آن گرفتارى را به سوى تو بگرداند.هر كس به مصيبتى كه ببرادر (دينيش )رسيده شادكام شود از دنيا نرود تا خودش گرفتار آن شود.

شرح :

مجلسى (ره ) گويد: اينكه در اين حديث از اظهار شادى و شماتت نهى شده براى اينكهبسا شادى در دل دشمن بى اختيار بيايد، و تكليف عامه مردم بر خلاف آن حرج (و دشوار)است و با شريعت سهلة منافات دارد.

*باب دشنام گوئى* بَابُ السِّبَابِ

1- عَلِيُّ بْنُ إِبْرَاهِيمَ عَنْ أَبِيهِ عَنِ النَّوْفَلِيِّ عَنِ السَّكُونِيِّ عَنْ أَبِي عَبْدِ اللَّهِ ع قَالَقَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص سِبَابُ الْمُؤْمِنِ كَالْمُشْرِفِ عَلَى الْهَلَكَةِ اصول كافى جلد 4 صفحه :63 رواية :1 از امام صادق عليه السلام روايت شده كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: دشنامگوى مؤ من مانند كسى است كه در پرتگاه هلاكت است .

شرح :

در لفظ ((سباب )) و ((مشرف )) مجلسى (ره ) دواحتمال ذكر كرده يكى ((سباب )) بكسر سين كه مصدر و بمعناى دشنام گوئى است و((مشرف )) بكسر راء كه اسم فاعل و بمعناى كسيكه در پرتگاه هلاكت قرار گيرد، وديگرى ((سباب )) بفتح سين و تشديد باء كه صيغه مبالغه و بمعناى بسيار دشنامگوو ((مشرف )) بفتح راء كه مصدر ميمى و به معناى پرت شدن است . سپس درباره خوددشنام گويد: دشنام بحسب لغت شامل قذف يعنى نسبت بزنا و زنازادگى هم ميشود، و بعيدنيست بيشتر اين اخبار نيز شامل آن گردد، ولى در اصطلاح فقهاء آنستكه قذف نباشد ماننداينكه بگويد: اى شرابخوار، اى ملعون ، اى سگ ، اى خوك ،... وامثال اينها كه متضمن استخفاف و توهين باشد.

2- عِدَّةٌ مِنْ أَصْحَابِنَا عَنْ أَحْمَدَ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ عِيسَى عَنِ الْحُسَيْنِ بْنِ سَعِيدٍ عَنْ فَضَالَةَبْنِ أَيُّوبَ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ بُكَيْرٍ عَنْ أَبِى بَصِيرٍ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُاللَّهِ ص سِبَابُ الْمُؤْمِنِ فُسُوقٌ وَ قِتَالُهُ كُفْرٌ وَ أَكْلُ لَحْمِهِ مَعْصِيَةٌ وَ حُرْمَةُ مَالِهِ كَحُرْمَةِ دَمِهِ اصول كافى جلد 4 صفحه :64 رواية :2 امام باقر (عليه السلام ) فرمود: كه رسول خدا صلى الله عليه و آله فرموده است :دشنامگويى بمؤ من نافرمانى است ، و جنگيدن با او كفر است ، و خوردن گوشش (بوسيلهغيبت ) گناه است ، و احترام مال مؤ من مانند احترام خون اوست .

شرح :

مجلسى (ره ) گويد: مقصود از كفر در جنگيدن با مؤ من كفرى است كه بمرتكب كبيره اطلاقشود، يا كفر واقعى است در صورتى كه آنراحلال شمارد، و گفته شده : گويا از باب اينكه جنگيدن از اسباب كفر است بطور مجازكفر ناميده شده يا مقصود كفران نعمت الفت بين مسلمانان است كه خداوند قرار داده است .

3- عَنْهُ عَنِ الْحَسَنِ بْنِ مَحْبُوبٍ عَنْ هِشَامِ بْنِ سَالِمٍ عَنْ أَبِى بَصِيرٍ عَنْ أَبِى جَعْفَرٍ عقَالَ إِنَّ رَجُلًا مِنْ بَنِى تَمِيمٍ أَتَى النَّبِيَّ ص فَقَالَ أَوْصِنِي فَكَانَ فِيمَا أَوْصَاهُ أَنْ قَالَلَا تَسُبُّوا النَّاسَ فَتَكْتَسِبُوا الْعَدَاوَةَ بَيْنَهُمْ اصول كافى جلد 4 صفحه : 64 رواية :3 حضرت باقر (عليه السلام ) مردى از قبيله بنى تميم نزد پيامبر صلى الله عليه و آلهآمده عرض كرد: بمن سفارشى (و وصيتى ) بفرما، پس در آنچه حضرت باو سفارشفرمود اين بود كه : بمردم دشنام مدهيد تا (در نتيجه ) كسب عداوت (و دشمنى ) ميان آنهاكنيد.

اصول كافي ثقةالاسلام كليني جلد چهارم