متن بخش دوّم خطبه
به طورى كه قبلاً اشاره نموديم چون اين خطبه شريفه از سه بخشمستقل تشكيل گرديده ما هم براى حفظ انسجام و ارتباط ترجمه با متن خطبه هريك از دوبخش دوم وسوم را همانند بخش اول مستقلاً نقل مى كنيم گرچه اين دو بخش در اكثر كتابهاىحديث متصل بهم و نه به شكل مستقل و جدا از همنقل شده است :
((اِعتَبروا اَيُّهاالنّاسُ بِما وَعَظَ اللّهُ بِهِ اءَوْلياءَهُ مِن سُوءِ ثَنائِهِ عَلَى الاَحْبارِإِذْيَقُولُ:(لَولا يَنْهاهُمُ الرَّبانِيُّونَ وَاْلاَحْبارُ عَنْ قَوْلِهُم اْلا ثمَ )⁽³²²⁾ وَقالَ:(لُعِنَ الَّذِينَكَفَرُوا مِنْ بَنِى اِسْرائيلَ - اِلى قوله - لَبِئْسَ ما كانُوا يَفْعَلُونَ )⁽³²³⁾ وَاِنَّما عابَاللّهُ ذلِكَ عَلَيْهِم لاَِنَّهُمْ كانُوا يَرَوْنَ مِنَ الظّلمَةِ الّذينَ بَين اءَظهُرِهِم المُنكَرَ وَالْفَسادَ فلايَنْهَوْنَهُمْ عَنْ ذلِكَ رغبَهً فيما كانُوا يَنالُونَ مِنْهُمْ وَرَهْبَةً مِمَّا يَحْذَرُونَ وَاللّهُ يَقُولُ:(فَلاتَخْشَوْاالنّاسَ وَاخْشَونِ )⁽³²⁴⁾ وَقالَ:(اَلْمُؤ مِنُونَ وَالْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْ اءَوْلياءُ بَعْضٍيَاءمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ )⁽³²⁵⁾ فَبَدَاءَ اللّهُ بِالاَمْرِ بِالْمَعْرُوفِوَالنَّهى عَنِ الْمُنْكَرِ فَرِيضَةً مِنْهُ لِعِلْمِهِ بِاءنَّها اِذا اُدِّيَتْ وَاُقيمَتْ اِسْتَقامَتِ الْفَرائضُكُلُّها هيِّنُها وَصَعْبُها وَذلِكَ اءَنَّ اْلاَمرَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهىَ عَنِ الْمُنْكَرِ دُعاءٌ اِلَى اْلاِ سْلامِ مَعَرَدِّ الْمَظالِمِ وَمُخالَفَةِ الظّالِمِ وَقِسْمَةِ الفى ءِ وَالْغَنائِمِ وَاَخْذِ الصَّدَقاتِ مِنْ مَواضِعِهاوَوَضْعِها فى حَقِّها))
توضيح :
صاحب تحف العقول به هنگام نقل اين خطبه مى فرمايد: ويروى عن اميرالمؤ منين عليهالسلام يعنى اين قسمت از خطبه حسين بن على عليهما السلام كه مربوط به امر بهمعروف و نهى از منكر است از اميرمؤ منان عليه السلام نيزنقل شده است .
به طورى كه در بخش آخرين خطبه اشاره خواهيم نمود جملاتى از آن بخش در ميان خطبه هاو كلمات اميرمؤ منان عليه السلام هم موجود است كه براى اهميت و حساسيت موضوع حسين بنعلى عليهما السلام در خطبه و سخنرانيش از آن جملات بهره بردارى نموده است و ممكن استبر اساس ‍ گفتار صاحب تحف العقول اصل اين بخش از خطبه نيز از اميرمؤ منان عليهالسلام باشد كه فرزند برومند آن حضرت در بيان اهميت امر به معروف و نهى از منكر وترسيم عظمت اين وظيفه ، از آن استفاده نموده است ولى ما به استناد مستقيم اين بخش بهاميرمؤ منان عليه السلام بجز آنچه صاحب تحفالعقول اشاره فرموده است در منابع ديگر نايل نشديم .
((اِعتَبروا اَيُّهاالنّاسُ)):)) خطاب به گروه خاص و حاضرين در مجلس و يا مردمدنياى آن روز نيست بلكه اين خطاب همه انسانها راكه در هر زمان و مكان اين ندا را بشنوندشامل مى شود همانند خطاب يا ((ايهاالناس )) كه در قرآن مجيد در موارد متعدد و مكرر آمدهاست .
((اولياء)):
منظور از اوليا در اين جا كسانى هستند كه توجه به خدا دارند و در عينحال در جامعه داراى مسؤ وليتى مى باشند؛ زيرا بدون داشتن مسؤ وليت انجام وظيفه اى ازآنان متوقع نيست .
((احبار)): علماى صالح . ((ربانى )):
شخص متاءلّه و معتقد به خدا كه در عين حال عالم به احكام خداوند و حافظحلال و حرام او هم باشد.
گرچه در آيه اى كه مورد استناد حسين بن على عليهما السلام مى باشد علما و روحانيونيهود، مورد نكوهش قرار گرفته ولى بديهى است كه اين تقبيح و نكوهش به علماى يهودو يا روحانيون مسيحى اختصاص ندارد بلكه به طور كلى به همه علماى مذهبى و علماىاسلامى نيز شامل مى شود؛ زيرا ضرر سهل انگارى و سكوت علماى هر مذهب و آيين ، مانندمعصيت و گناه افراد عادى نيست ؛ زيرا ضرر اين سكوت متوجهاصل مذهب خواهد گرديد.
((قول اثم )):
سخنان گناه آميز كه اعم از دروغپردازى و تهمت و تحريف حقايق است .
((اكل سحت )):
حرامخوارى .
با اين كه بايد از همه معاصى و منكرات نهى نمود ولى در آيه شريفه بر((قول اثم واكل سحت )) تكيه شده است تا اين معنا را تفهيم كند كه اين دو گناه از همهگناهان خطرناكتر است و لذا بايد بيش از همه معاصى مورد مخالفت و مبارزه قرار بگيرد؛زيرا گاهى گفتار و تبليغات دروغين مخالفين و ستمگران كه يكى از مصاديق مهم((قول اثم )) است براى اسلام و مسلمين بيش از هرعمل ديگر سهمگين و شكننده مى باشد. و در اكل سحت و حرامخوارى تنها جنبه فردى وجزئى آن منظور نيست بلكه داراى ابعاد وسيعى است كهشامل واردات و صادرات مضر و قبضه كردن اقتصاد غيرمشروع در جامعه نيز مى باشد ومسلما ضرر اين نوع اكل سحت بيش از حرامخوارى فردى است كه به صورت قماربازى وكم فروشى و غيره متجلى مى گردد.
اينك ترجمه جملات بخش دوم اين خطبه شريفه ⁽³²⁶⁾
((اِعتَبروا اَيُّهاالنّاسُ بِما وَعَظَ اللّهُ بِهِ اءَوْلياءَهُ مِن سُوءِ ثَنائِهِ عَلَى الاَحْبارِإِذْيَقُولُ:(لَولا يَنْهاهُمُ الرَّبانِيُّونَ وَاْلاَحْبارُ عَنْ قَوْلِهُم اْلا ثمَ )⁽³²⁷⁾ وَقالَ:(لُعِنَ الَّذِينَكَفَرُوا مِنْ بَنِى اِسْرائيلَ - اِلى قوله - لَبِئْسَ ما كانُوا يَفْعَلُونَ )⁽³²⁸⁾))
((اى مردم ! از پندى كه خدا به اوليا و دوستانش به صورت نكوهش از علماى يهود دادهعبرت بگيريد آن جا كه مى فرمايد: چرا علماى دينى و احبار، يهوديها را از سخنان گناهآميز و خوردن حرام نهى و جلوگيرى نمى كنند؟ و باز مى فرمايد: آنها كه از بنىاسرائيل كافر شدند مورد لعن و نفرين قرار گرفتند تا آنجا كه مى فرمايد: آنها ازاعمال زشتى كه انجام مى دادند يكديگر را نهى نمى كردند و چه كار بدى را مرتكب مىشدند)).
((وَاِنَّما عابَ اللّهُ ذلِكَ عَلَيْهِم لاَِنَّهُمْ كانُوا يَرَونَ مِنَ الظّلمَةِ الذّينَ بَين اءَظهُرِهِم المُنكَرَوَالْفَسادَ فلا يَنْهَوْنَهُمْ عَنْ ذلِكَ رغْبَهً فيما كانُوا يَنالُونَ مِنْهُمْ وَرَهْبَةً مِمَّا يَحْذَرُونَ وَاللّهُيَقُولُ:(فَلا تَخْشَوْاالنّاسَ وَاخْشَونِ )⁽³²⁹⁾ وَقالَ:(اَلْمُؤ مِنُونَ وَالْمُؤْمِناتُ بَعْضُهُمْاءَوْلياءُ بَعْضٍ يَاءمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهُوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ )⁽³³⁰⁾.))
((در حقيقت خدا آن را از اين جهت عيب مى شمارد كه آنان با چشم خود مى ديدند كه ستمكارانبه زشتكارى و فساد پرداخته اند و باز منعشان نمى كردند و اين سكوت به خاطر علاقهبه مال بود كه ازآنان دريافت مى كردند و نيز به خاطر ترسى بود كه از آزار و تعقيبآنان به دل راه مى دادند و در حالى كه خدا مى فرمايد: از مردم نترسيد و از من بترسيد ومى فرمايد: مردان مؤ من دوستدار رهبر و عهده دار يكديگرند همديگر را امر به معروف ونهى از منكر مى كنند)).
((فَبَدَاءَ اللّهُ بِالاَمْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهى عَنِ الْمُنْكَرِ فَرِيضَةً مِنْهُ لِعِلْمِهِ بِاءَنَّها اِذااُدِّيَتْ وَاُقيمَتْ اِسْتَقامَتِ الْفَرائضُ كُلُّها هيِّنُها وَصَعْبُها وَذلِكَ اءَنَّ اْلاَمرَ بِالْمَعْرُوفِوَالنَّهىَ عَنِ الْمُنْكَرِ دُعاءٌ اِلَى اْلاِ سْلامِ مَعَ رَدِّ الْمَظالِمِ وَمُخالَفَةِ الظّالِمِ وَقِسْمَةِ الفى ءِوَالْغَنائِمِ وَاَخْذِ الصَّدَقاتِ مِنْ مَواضِعِها وَوَضْعِها فى حَقِّها))((خداوند در اين آيه در شمردن صفات مؤ منان كه مظهر دوستدارى و رهبرىمتقابل است از امر به معروف و نهى از منكر شروع مى كند و نخست آن را واجب مى شمارد؛زيرا مى داند كه اگر امر به معروف و نهى از منكر انجام بگيرد و در جامعه برقرار شودهمه واجبات از آسان گرفته تا مشكل همگى برقرار خواهد شد و آن بدين سبب است كه امربه معروف و نهى از منكر عبارت است از دعوت به اسلام (يعنى جهاد اعتقادى خارجى ) بهاضافه باز گرداندن حقوق ستمديدگان به آنان و مخالفت و مبارزه با ستمگران وكوشش براى اين كه ثروتهاى عمومى و غنايم جنگى طبق قانون عادلانه اسلام توزيعشود و صدقات (زكات و همه مالياتهاى الزامى و داوطلبانه ) از موارد صحيح و واجب آنجمع آورى و گرفته شود و هم در موارد شرعى و صحيح آن به مصرف برسد)).
و اين بود ترجمه بخش دوم از خطبه حسين بن على عليهما السلام اينك به متن و ترجمهبخش سوم آن توجه فرماييد.
متن بخش سوم خطبه
((ثُمَّ اَنْتُمْ اءيَّتُها الْعِصابةُ عصابةٌ بِالْعِلْمِ مَشهُورةٌ وبالخير مَذكورةٌوَبالنَّصِيحَةِ مَعْرُوفَةٌ وَبِاللّه فى انْفُس النّاس مَهابَةٌ. يَهابُكُم الشَّريفُ وَيُكْرِمُكُمُالضَّعيفُ وَيُؤْثِرُكُمْ مَنْ لا فَضْلَ لَكُمْ عَلَيْهِ وَلا يَدَ لَكُمْ عِنْدَهُ، تُشَفَّعُونَ فِى الْحَوائِج اِذَااَمْتُنِعَتْ مِنْ طُلاّبِها وَتَمْشُونَ فِى الطَّريقِ بِهَيْبَةِ الْمُلُوكِ وَكَرامَةِ الاَْكابِرِ اءَلَيْسَ كُلُّذلِكَ اِنَّما نِلْتُمُوه بِما يُرْجى عِنْدَكُمْ مِنَ القِيامِ بِحَقِّاللّهِ وَاِنْ كُنْتُمْ عَنْ اءَكْثَرِ حَقِّهِتُقَصِّرُونَ فَاسْتَخْفَفْتُمْ بِحَقِّ الا ئمَّةِ، فَاءمَّا حَقَّ الضُّعَفاءِ فَضَيَّعْتُمْ وَاءَمَّا حَقَّكُمْبِزَعْمِكُمْ فَطَلَبْتُمْفَلا مالاًبَذَلُْتمُوهُ وَلانَفْساً خاطَرْتُمْبِها لِلَّذى خَلَقَها وَلا عَشيرَةًعادَيْتُموها فى ذاتِ اللّه .
اءَنْتُمْ تَتَمَنَّونَ عَلَى اللّه جَنَّتَهُ وَمُجاوَرَةَ رُسُلِهِ وَاءَماناً مِنْ عَذابِهِ. لَقَدْ خَشِيتُ عَلَيْكُمْاءَيُّها الْمُتَمَنّونَ عَلَى اللّهِ اءَنْ تَحِلَّ بِكُمْ نِقْمَةٌ مِنْ نَقِماتِهِ لاَنَّكُمْ بَلَغْتُمْ مِنْ كَرامَةِاللّهِمَنْزِلَةً فُضِّلتم بِها وَمَنْ يُعْرَفُ بِاللّهِ لا تُكْرِمُونَ وَاءَنتُمْ بِاللّه فى عِبادهِ تُكْرَمُونَوَقَد تَرَوْنَ عُهودَاللّه مَنْقوضَةً فَلا تفزَعُونَ وَاءَنتُمْ لِبَعضِ ذِمَمِ آبائِكُم تَفْزَعُونَ وَذِمَّةُرَسُولِاللّه مَخْفُورةٌ مَحْقورةٌ وَالْعُمْىُ وَالْبُكْمُ وَالزَّمْنى فى الْمَدائِنِ مُهْمَلَةٌ لا تُرحَمونَ وَلافى مَنْزِلتِكُمْ تَعْمَلُونَ وَلا مَن عَمِلَ فيها تُعينُونَ.
وَبِالاْ دِّهانِ وَالْمُصانَعَةِ عِنْدَالظَّلَمةِ تَاءمَنُونَ كُلُّ ذلِكَ مِمَّا اءَمَرَكُمُاللّهُ بِهِ مِنَ النَّهىِوَالتَّناهِى وَانْتُمْ عَنْهُ غافِلُونَ وَاءَنْتُمْ اءَعْظَمُ النّاسِ مُصِيبَةً لِما غُلِبْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ مَنازِلِالعُلَماءِ لَوْكُنْتُمْ تَشْعُرون ذلِكَ بِاءَنَّ مَجارى اْلاُمورِ وَاْلاَحْكامِ عَلى اءَيْدِى الْعُلَماءِ بِاللّهاْلاُمناءِ عَلى حَلالِهِ وَحَرامِهِ فَاءَنْتُمُ الْمُسْلُوبُونَ تِلْكَ الْمَنْزلَةَ وَمَا سُلِبْتُم ذلِكَ إِلاّبِتَفَرُّقِكُمْ عَنِ الْحَقِّ وَاْختِلافِكُمْ فِى السُّنَةِ بَعْدَ الْبَيِّنَةِ الْواضِحَةِ ولَوْ صَبَرْتُمْ عَلَىاْلاَذى وَتَحَمَّلْتُمُ الْمَؤُونَةَ فى ذاتِ اللّه كانَتْ اءُمورُاللّهِ عَلَيْكُمْ تَرِدُ وَعَنْكُمْ تَصْدُرُوَاِلَيْكُمْ تَرْجِعُ ولكِنَّكُم مَكَّنْتُمُ الظَّلَمَةَ مِنْ مَنْزِلَتِكُمْ وَاستَسلمتُم اءُمْورَاللّهِ فى اءَيديهِميَعْمَلُونَ بِالشُّبهاتِ ويَسيرُون فى الشَّهَواتِ سَلَّطَهُمْ عَلى ذ لِكَ فِراركُمْ مِنَ الْمَوْتِوَاعْجابُكُمْ بِالْحَياةِ الّتى هِىَ مُفارِقَتُكُم فَاءَسْلَمْتُمْ الضُّعَفاءَ فِى اءَيديهِم فَمِنْ بَيْنمُستَعبَدٍ مَقْهُورٍ وبَيْنِ مُسْتَضْعَفٍ عَلى مَعيشتِهِ مَغْلُوبٍ يَتَقَلَّبُونَ فِى الْمُلْك بآرائِهِمْوَيَسْتَشْعِرونَ الْخِزْىَ بِاءَهْوائِهِمْ اِقتِداءً بِاْلاَشْرارِ وَجُرْاءَةً عَلى الْجَبّارِ فى كُلِّ بَلَدٍ منْهُمْعَلى منْبَرِهِ خَطيبٌ مِصْقعٌ فَاْلاَرضُ لَهُمْ شاغِرةٌ وَاءَيْديهمْ فيها مَبْسوطَةٌ وَالنَّاسُ لَهُمْ خَوَلٌلا يَدْفَعُونَ يَدَ لامِسٍ، فَمِنْ بَيْن جَبَّارٍ عَنيدٍ وَذى سَطْوَةٍ عَلى الضَّعفَةِ شَديدٍ، مُطاعٍ لايَعْرِفُ الْمُبْدِءَ المُعيدَ فَيا عَجَباً وَمالى لااءَعْجَبُ وَاْلاَرضُ مِنْ غاشٍّ غَشُومٍ وَمُتَصَدِّقٍ ظلومٍوعامِلٍ عَلى المُؤ مِنينَ بِهِمْ غَيْرُ رَحيمٍ، فَاللّهُ الْحاكِمُ فيما فيهِ تَنازَعْنا وَالْقاضىبِحُكْمِهِ فيما شجَرَ بَيْنَنا.
اَللّهُمَّ اِنَّكَ تَعْلَمُ اءَنَّهُ لَمْ يَكُنْ ما كانَ مِنَّا تَنافُساً فى سُلْطانٍ وَلاَ الْتِماساً مِنْ فُضولِالْحُطامِ وَلكِنْ لِنُرِىَ المعالِمَ مِن دِينكَ ونُظْهِرَ اْلا صْلاحَ فى بِلادِكَ وَيَاءمَنَ الْمَظْلُومُونَ مِنْعِبادِكَ وَيُعْمَلَ بِفَرائِضِكَ وَسُنِنِكَ وَاَحْكامِكَ فِانّكُمْ اِنْ لا تَنْصُرون ا وَتَنْصِفون اقَوِىَ الظَّلَمَةُ عَليْكُمْ وَعَمِلُوا فى اِطفاءِ نُورِ نَبِيِّكُمْ وَحَسْبُن االلّهُ وَعَليهِ تَوكَّلناوَاليهِ اَنَبْنا وَاِلَيْهِ الْمَصيرُ))
توضيح
به طورى كه قبلاً اشاره نموديم جملاتى از اين بخش خطبه نيز با مختصر تفاوت درخطبه هاى اميرمؤ منان عليه السلام آمده است ⁽³³¹⁾.
((فاستخففتم بحق الائمه )) در نسخه هاى موجود از وافى و تحفالعقول ((بحقّالائمه )) ضبط شده است كه در اين صورت منظور، استخفاف حق اميرمؤ منانو امام حسن و امام حسين عليهم السلام مى باشد، ولىمحتمل است كه ((بحق الامه )) باشد و در كتابت تصحيف شده است و جمله بعدى ((فاءمّاحق الضعفاء)) اين احتمال را تاءييد مى كند. (امام امت - قدس ‍ سره - اين جمله را طبقاحتمال دوم ترجمه نموده اند).
((ومن يعرف باللّه لا تكرمون و انتم باللّه فى عباده تكرمون )):)) يعرف وتكرمون دوم به صيغه مجهول و تكرمون اول به صيغه معلوم يعنى در عينحال كه احترام شما در جامعه به جهت انتساب شما به دين و آيين است ولى خود شما چنينوظيفه اى را انجام نمى دهيد و از كسانى كه به خدا شناسى معروف هستند تكريم وتجليل نمى كنيد.
((العمى والبكم والزمنى )):)) جمع اءعْمى وَاَبكَم وزَمِنْ است .
((لا ترحمون وغلبتم به )):)) صيغهمجهول .
((مجارى الامور والاحكام على ايدى العلماء باللّه الامناء على حلاله و حرامه )):))مجارى جمع مجرى مصدر ميمى يا اسم مكان است يعنى بايد مجارى مختلف و گوناگون امورمسلمين و كشور اسلامى منتهى به علما و حل وفصل احكام و قضايا به دستور دانشمندان الهى كه امينحلال و حرام خدا هستند و قوانين آسمانى را از تغيير و تحريف حفظ مى كنند انجام پذيرد.
و اين جمله يكى از دلايل فراوانى است كه بزرگان علما و فقهاى شيعه براى اثباتولايت فقيه ذكر نموده اند. ((والارض لهم شاغره )) مى گويند: شغرت الارض ؛ يعنى اينسرزمين حامى و نگهبان ندارد. خطيب مصقع : با كسر ميم و فتح عين و با سين و صاد؛گوينده بليغ و داراى صداى بلند كه امروز راديوها و رسانه هاى گروهى كه مورداستفاده دشمنان است از مصاديق بارز آن است .
اينك ترجمه جملات بخش سوم اين خطبه شريفه
((ثُمَّ اَنْتُمْ اءيَّتُها الْعِصابةُ عصابةٌ بِالْعِلْمِ مَشهُورةٌ وبالخير مَذكورةٌوَبالنَّصِيحَةِ مَعْرُوفَةٌ وَبِاللّه فى انْفُس النّاس مَهابَةٌ. يَهابُكُم الشَّريفُ وَيُكْرِمُكُمُالضَّعيفُ وَيُؤْثِرُكُمْ مَنْ لا فَضْلَ لَكُمْ عَلَيْهِ وَلا يَدَ لَكُمْ عِنْدَهُ، تُشَفَّعُونَ فِى الْحَوائِج اِذَااَمْتُنِعَتْ مِنْ طُلاّبِها وَتَمْشُونَ فِى الطَّريقِ بَهَيْبَةِ الْمُلُوكِ وَكَرامَةِ الاَكابِرِ))
((علاوه بر آنچه گفتم ، شما اى گروه حاضر! اى گروهى كه به علم و عالم بودنشهرت داريد و از شما به نيكى ياد مى شود و به خيرخواهى و اندرزگويى و بهراهنمايى در جامعه معروف شده ايد و به خاطر خدا دردل مردم شكوه و مهابت پيدا كرده ايد به طورى كه مرد مقتدر از شما بيم دارد و ناتوانبه تكريم شما برمى خيزد و آن كس كه هيچ برترى بر او نداريد و نه قدرتى بر اوداريد شما را بر خود برترى داده است و نعمتهاى خويش را از خود دريغ داشته به شماارزانى مى دارد هرگاه نيازمندان از رسيدن به نياز خويش باز داشته مى شوند، شماشفيع قرارداده مى شويد. و در كوچه و خيابان با مهابت پادشاهان و شكوه بزرگان قدمبرمى داريد)).
((اءَلَيْسَ كُلُّ ذلِكَ اِنَّما نِلْتُمُوه بِما يُرْجى عِنْدَكُمْ مِنَ القِيامِ بِحَقِّاللّهِ وَاِنْ كُنْتُمْ عَنْاءَكْثَرِ حَقِّهِ تُقْصِّرونَ فَاستَخْفَفْتُمْ بِحَقِّ الا ئمَّةِ، فَاءمَّا حَقَّ الضُّعَفاءِ فَضَيَّعْتُمْوَاءَمَّا حَقَّكُمْ بِزَعْمِكُمْ فَطَلَبْتُمْفَلا مالاً بَذَلُْتمُوهُ وَلانَفْساً خاطَرْتُمْبِها لِلَّذى خَلَقَها وَلاعَشيرَةً عادَيْتُموها فى ذاتِ اللّه ))((آيا بر همه اين احترامات و قدرتهاى معنوى از اين جهتنايل نگشته ايد كه به شما اميد مى رود كه به اجراى قانون خدا كمر ببنديد گرچه درمورد بيشتر قوانين خدا كوتاه آمده ايد؟ بيشتر حقوق الهى را كه به عهده داريد فروگذاشته ايد مثلاً حق ملت را خوار و فرو گذاشته ايد، حق افراد ناتوان و بى قدرت راضايع كرده ايد اما در همان حال به دنبال آنچه حق خويش مى پنداريد برخاسته ايد نهپولى خرج كرده ايد و نه جان را در راه آن كه آن را آفريده به خطر انداخته ايد و نهبا قبيله و گروهى به خاطر خدا درافتاده ايد)).
((اءَنْتُمْ تَتَمَنَّونَ عَلَى اللّه جَنَّتَهُ وَمُجاوَرَةَ رُسُلِهِ وَاءَماناً مِنْ عَذابِهِ. لَقَدْ خَشِيتُعَلَيْكُمْ اءَيُّها الْمُتَمَنّونَ عَلَى اللّهِ اءَنْ تَحِلَّ بِكُمْ نقْمَةٌ مِنْ نَقِماتِهِ لاَِنَّكُمْ بَلَغْتُمْ مِنْكَرامَةِاللّهِ مَنْزِلَةً فُضِلّتُمْ بِها وَمَنْ يُعْرَفُ بِاللّهِ لا تُكْرِمُونَ وَاءَنتُمْ بِاللّه فى عِبادهِتُكْرَمُونَ))((شما آرزو داريد و حق خود مى دانيد كه بهشتش و همنشينى پيامبرانش و ايمنى از عذابش رابه شما ارزانى دارد اى كسانى كه چنين انتظاراتى از خدا داريد من از اين بيمناكم كه نكبتخشمش بر شما فرود آيد؛ زيرا در سايه عظمت و عزت خدا به منزلتى بلند رسيده ايدولى خدا شناسانى را كه ناشر خداشناسى هستند احترام نمى كنيدحال آنكه شما به خاطر خدا در ميان بندگانش مورد احتراميد)).
((وَقَد تَرَوْنَ عُهودَاللّه مَنْقوضَةً فَلا تفزَعُونَ وَاءَنتُمْ لِبَعضِ ذِمَمِ آبائِكُم تَفْزَعُونَوَذِمةٌ رَسُولِاللّه مَخْفُورةٌ محقورةٌ وَالْعُمْىُ وَالْبُكْمُ وَالزَمْنى فى الْمَدائِنِ مُهْمَلَةٌ لا تُرحَمونَوَلا فى مَنْزِلتِكُمْ تَعْمَلُونَ وَلا مَن عَمِلَ فيها تُعينُونَ. وَبِاْلا دِّهانِ وَالْمُصانَعَةِ عِنْدَالظَّلَمِةتَاءمَنُونَ كُلُّ ذلِكَ مِمَّا اءَمَرَكُمُاللّهُ بِهِ مِنَ النَّهىِ وَالتَّناهِى وَانْتُمْ عَنْهُ غافِلُونَ))((و نيز از آن جهت بر شما بيمناكم كه به چشم خود مى بينيد تعهداتى كه در برابر خداشده (يعنى قراردادهاى اجتماعى كه نظامات و مناسبات جامعه اسلامى را مى سازد) گسستهو زير پا نهاده است اما نگران نمى شويد در حالى كه به خاطر پاره اى از تعهداتپدرانتان ، نگران و پريشان مى شويد و اينك تعهداتى كه در برابر پيامبر انجامگرفته (يعنى مناسبات اسلامى كه از طريق بيعت با پيامبر اكرم تعهد شده همچنين تعهداطاعت و پيروى از جانشينش ‍ على و اولادش كه در ((غديرخم )) در برابر پيامبر انجامگرفته ) مورد بى اعتنايى است .
نابينايان ، لالها و زمينگيران ناتوان در همه شهرها بى سرپرست مانده اند و بر آنهاترحم نمى شود. و نه مطابق شاءن و منزلتتان كار مى كنيد و نه به كسى كه چنين كارىبكند و در ارتقاى شاءن شما بكوشد اعتنا يا كمك مى كنيد. با چرب زبانى و چاپلوسى وسازش با ستمكاران ، خود را در برابر قدرت ستمكاران حاكم ايمن مى گردانيد تماماينها دستورهايى است كه خدا به صورت نهى يا همديگر را نهى كردن و باز داشتن دادهو شما از آنها غفلت مى ورزيد)).
((وَاءَنْتُمْ اءَعْظَمُ النّاسِ مُصِيبَةً لِما غُلِبْتُمْ عَلَيْهِ مِنْ مَنازِلِ العُلَماءِ لَوْكُنْتُمْتَشْعُرون ذلِكَ بِاءَنَّ مَجارى اْلاُمورِ وَاْلاَحْكامِ عَلى اءَيْدِى الْعُلَماءِ بِاللّه اْلا مناءِ عَلى حَلا لِهِوَحَرامِهِ فَاءَنْتُمُ الْمُسْلُوبُونَ تِلْكَ الْمَنْزلَةَ وَمَا سُلِبْتُم ذلِكَ إِلاّ بِتَفَرُّقِكُمْ عَنِ الْحَقِّوَاْختِلافِكُمْ فِى السُّنَةِ بَعْدَ الْبَيِّنَةِ الْواضِحَة ))((مصيبت شما از مصائب همه مردم سهمگين تر است ؛ زيرا منزلت و مقام علمايى را از شماباز گرفته اند چون در حقيقت امور ادارى كشور و صدور احكام قضايى و تصويب برنامههاى كشور بايد به دست دانشمندان روحانى كه امين حقوق الهى و داناىحلال و حرامند اجرا شود. اما اينك مقامتان را از شما باز گرفته و ربوده اند و اين كه چنينمقامى را از دست داده ايد هيچ علتى ندارد جز اين كه از دور محور حق (يعنى قانون اسلام وحكم خدا) پراكنده ايد و در باره سنّت پس از اين كهدلايل روشن بر حقيقت و كيفيت آن وجود دارد، اختلاف پيدا كرده ايد)).
((ولَوْ صَبَرْتُمْ عَلَى اْلاَذى وَتَحَمَّلْتُمُ الْمَؤُونَةَ فى ذاتِ اللّه كانَتْ اءُمورُاللّهِ عَلَيْكُمْتَرِدُ وَعَنْكُمْ تَصْدُرُ وَاِلَيْكُمْ تَرْجِعُ ولكِنّكُم مَكَّنْتُمُ الظَّلَمَةَ مِنْ مَنْزِلَتِكُمْ وَاستَسلمتُماءُمْورَاللّهِ فى اءَيديهِم يَعْمَلُونَ بِالشُّبهاتِ ويَسيرُون فى الشَّهَواتِ))((شما اگر مردانى بوديد كه بر شكنجه و ناراحتى شكيبا بوديد و در راه خدا حاضر بهتحمل ناگوارى مى شديد مقررات براى تصويب پيش شما آورده مى شد و به دست شماصادر مى شد و مرجع كارها بوديد. اما شما به ستمكارانمجال داديد تا اين مقام را ازشما بستانند و گذاشتيد حكومتى كه قانونا مقيد به شرع استبه دست ايشان بيفتد تا براساس سست حدس و گمان به حكومت پردازند و طريقهخودكامگى و اقناع شهوت را پيشه سازند)).
((سَلَّطَهُمْ عَلى ذلِكَ فِراركُمْ مِنَ الْمَوْتِ وَاِعْجابُكُمْ بِالْحَياةِ الّتى هِىَ مُفارِقَتكُمفَاءَسْلَمْتُمْ الضُّعَفاءَ فِى اءَيديهِم فَمِنْ بَيْن مُستَعبَدٍ مَقْهُورٍ وبَيْنِ مُسْتَضْعَفٍ عَلىمَعيشتِهِ مَغْلُوبٍ يَتَقَلَّبُونَ فِى الْمُلْك بآرائِهِمْ وَيَسْتَشْعِرونَ الْخِزْىَ بِاءَهْوائِهِمْ اِقتِداءًبِاْلاَشْرارِ وَجُرْاءَةً عَلى الْجَبّارِ))((مايه تسلط آنان بر حكومت ، فرار شما از كشته شدن بود و دلبستگى تان بهزندگى گريزان دنيا. شما با اين روحيه و رويه ،توده ناتوان را بهچنگال اين ستمگران گرفتار آورديد تا يكى برده وار سركوفته باشد و ديگرىبيچاره وار سرگرم تاءمين آب و نانش . و حكام خودسرانه در منجلاب سلطنت غوطه خورندو با هوسبازى خويش ننگ و رسوايى به بار آورند، پيرو بدخويان گردند و در برابرخدا گستاخى ورزند)).
((فى كُلِّ بَلَدٍ منْهُمْ عَلى منْبَرِهِ خَطيبٌ مِصقعٌ فَاْلاَرضُ لَهُمْ شاغِرةٌ وَاءَيْديهمْ فيهامَبْسوطَةٌ وَالنَّاسُ لَهُمْ خَوَلٌ لا يَدْفَعُونَ يَدَ لامِسٍ، فَمِنْ بَيْن جَبَّارٍ عَنيدٍ وَذى سَطوَةٍ عَلىالضَّعفَةِ شَديدٍ، مُطاعٍ لا يَعْرِفُ الْمُبْدِءَ المُعيدَ))((در هر شهر سخنورى از ايشان بر منبر آمده و گماشته است . خاك وطن زير پايشانپراكنده و دستشان در آن گشاده است . مردم بنده ايشانند و قدرت دفاع از خود را ندارند.يك حاكم ديكتاتور و كينه ورز و بدخواه و حاكم ديگر بيچارگان را مى كوبد و به آنهاقلدرى و سختگيرى مى كند و آن ديگر فرمانروايى مسلط است كه نه خدا را مى شناسدونه روز جزا را)).
((فَيا عَجَباً وَمالى لااءَعْجَبُ وَاْلاَرضُ مِنْ غاشٍ غَشُومٍ وَمُتَصَدِّقِ ظلومٍ وعامِلٍ عَلى المُؤمِنينَ بِهِمْ غَيْرُ رَحيمٍ، فَاللّهُ الْحاكِمُ فيما فيهِ تَنازَعْنا وَالْقاضى بِحُكْمِهِ فيما شجَرَبَيْنَنا))((شگفتا! و چرا نه شگفتى ! كه جامعه در تصرف مرد دغلباز ستمكارى است و معاويه كهماءمور مالياتش ستم ورز است و استاندارش نسبت به اهالى و مؤ منان نامهربان و بى رحم.خداست كه درموردآنچه درباره اش به كشمكش برخاسته ايم حكومت و داورى خواهد نمود ودرباره آنچه بين ما رخ داده با راءى خويش حكم قاطع خواهدكرد)).
((اَللّهُمَّ اِنَّكَ تَعْلَمُ اءَنَّهُ لَمْ يَكُنْ ما كانَ مِنَّا تَنافُساً فى سُلْطانٍ وَلاَ الِْتماساً مِنْفُضولِ الْحُطامِ وَلكِنْ لِنُرِىَ المعالِمَ مِنْ دِينكَ ونُظْهِرَ اْلا صْلاحَ فى بِلادِكَ وَيَاءمَنَالْمَظْلُومُون مِنْ عِبادكَ وَيُعْمَلَ بِفَرائِضِكَ وَسُننِكَ وَاَحْكامِكَ فِاَنَّكُمْ اِنْ لا تَنْصُروناوَتَنْصِفونا قَوِىَ الظَّلَمَةُ عَليْكُمْ وَعَمِلُوا فى اِطفاءِ نُورِ نَبِيِّكُمْ وَحَسْبُنَااللّه وَعَليهِتَوكَّلنا وَاليهِ اَنَبْنا وَاِلَيْهِ الْمَصيرُ))حسين بن على عليهما السلام در پايان سخنرانيش چنين گفت :
((خدايا! بى شك تو مى دانى آنچه از ما سرزده (يعنى مبارزه اى كه اخيرا بر ضددستگاه حاكمه اموى پيش گرفته ايم ) رقابت در به دست آوردن قدرت سياسى نبوده ونه جستجوى ثروت ونعمتهاى زائد، بلكه براى اين بوده كهاصول و ارزشهاى درخشان دينت را بنماييم و ارائه دهيم و در كشورت اصلاحات پديدآوريم و بندگان ستمزده ات را ايمن و برخوردار از حقوق مسلمشان گردانيم . و نيز تابه وظايفى كه مقرر داشته اى و به سخن و قوانين و احكامتعمل شود. بنابراين شما (گروه علماى دين ) اگر ما را يارى نكنيد و در گرفتن داد ما با ماهمصدا نگرديد ستمگران در مقابل شما قدرت بيشترى پيدا خواهند نمود و در خاموش كردنمشعل فروزان ((نبوت )) فعالتر خواهند گرديد خداى يگانه ما را كفايت است و بر اوتكيه مى كنيم و به سوى او رومى آوريم و سرنوشت ما دست او و بازگشت ما به سوىاوست )).
و اين بود خطبه حسين بن على عليهما السلام كه در ((منى )) ايراد فرموده و بر حاضرانمؤ كّداً دستور داده است كه در ابلاغ آن بر ديگران تلاش كنند تا تدريجا همه مسلمانان ازضربه هايى كه بر پيكره اسلام وارد شده آگاه شوند و از حوادث خطرناك آينده كهاساس اسلام را مورد تهديد قرار مى دهد مطلع گردند.
نكات و نتايج در اين خطبه شريفه
حسين بن على عليهما السلام در اين خطبه شريفه جوانب مختلف اجتماعى ، مذهبى دوران پساز شهادت اميرمؤ منان و علت تسلط معاوية بن ابى سفيان بر جامعه اسلامى و انگيزه بهدست گرفتن اين دشمن ديرينه اسلام سرنوشت مسلمين را مطرح نموده ، آنگاه به خطراتىكه آينده اسلام را تهديد مى كند اشاره نموده و زنگ خطر را به حركت درآورده كه اگرمسلمانان قيام نكنند و سران قوم و آگاهان ملت به خود نيايند و وظيفه خود را انجام ندهندنه تنها چراغ پرفروغ رسالت بى فروغ بلكهمشعل فروزان نبوت با دست دشمنان به خاموشى خواهد گراييد، فرزند اميرمؤ منان بدينگونه صداى مظلوميت قرآن و عترت را به حاضرين ابلاغ فرموده كه آنان نيز در سطحكشور اسلامى و تا آنجا كه امكان دارد به افراد متعهد ابلاغ و مسلمانان را از اين خطرآگاه سازند.
گرچه اين خطبه به شرح مفصلى نيازمند است و هريك از جملات آن توضيح و تبيين علمىتاريخى گسترده اى مى طلبد⁽³³²⁾ اما فعلاً و در اين فرصت تنها نكاتى از آن را بهصورت نتيجه گيرى و در حد برداشت و بينش نويسنده در اختيار خواننده قرار مى دهيم .
شرايط زمانى و مكانى
يكى از نكات مهم در اين خطبه شريفه قبل از بيان محتواى آن ، انتخاب زمان حساس و مكانمناسب و دعوت از شخصيتهاى اسلامى و شركت دادن زنان و مردان از نخبگان بنى هاشممهاجرين و انصار از صحابه و ياران رسول خداست كه دويست نفر از حضار مجلس راكسانى كه افتخار صحابگى و درك فيض حضور پيامبر صلّى اللّه عليه و آله را داشتهاند تشكيل مى داد و بيش از هشتصد نفر ديگر نيز از فرزندان صحابه (تابعين ) بودند.
محلتشكيل مجلس :
((منى )) حساسترين نقطه در كنار بيت الهى ، در وادى عشق ابراهيم بنيانگذار توحيد وقربانگاه اسماعيل ، الگوى فداكارى و از جان گذشتگى آنجا كه بايد همه تعنيات راكنار گذاشت و بجز خدا را به فراموشى سپرد و با تمرين رجم شياطين و سنگباراننمودن طاغوتها آماده پذيرش نداى حق شد و قربان شدن در راه خدا و گذشتن از سر وجان را در راه ايمان و اسلام بيازمود و از ((يا اَبَتِ افعَلْ ماتُؤ مَرُ)) درسهاآموخت و ((تَجدُنى اِنشاءاللّه مِنَ الصّابرين )) را براى صبر و شكيبايى درمقابل فشارها و سختيها و قطعه قطعه شدن در راهنيل به اهداف مقدس ، الگو و سرمشق قرار داد.
زمان :
((ايام تشريق )) و پس از طى يك دوران عبادت و رياضت و ارتباط با خداوند و پس ازانجام اعمال ((عمره )) و گذشتن از منزل ((عرفات )) و بيتوته نمودن در بيابان((مشعر)) و انجام دادن مراسم قربانى و رسيدن به يك دوران روحى و معنوى براىدريافت پيام حياتبخش و فرمان بلند ريحانهرسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم .
و اما نكات مربوط به متن خطبه
1 - انحراف از ولايت
اولين مطلبى كه حسين بن على عليهما السلام در اين خطبه مطرح ساخته انحراف از حق وخارج شدن از مسير صحيح و اصيل ولايت و به فراموشى سپردن وصاياىرسول خدا صلّى اللّه عليه و آله در اين موضوع مهم و اساسى است كهرسول خدا صلى اللّه عليه و آله ز اولين روزهاى بعثت و درطول 23 سال دوران نبوتش موضوع ولايت و امامت را مطرح و با بيانات مختلف و تعبيراتگوناگون اميرمؤ منان عليه السلام را به مردم معرفى نمود و از نمونه هاى بارز ومحسوس آن داستان ((سدّ ابواب )) بود كه پس از ورود به مدينه و با شروع ساختمانمسجد و بناى منازل و حجرات در اطراف آن ، حكم قطعى صادر نمود كه ((سدّواالاَبْوابَ اِلاّ بابَ عَلى )) و سپس فرمود:
((ما اءَنَا سَددْتُ اَبْوابَكمْ وَلِكنَّاللّه اَمَرنى بِسَدِّ اَبوابِكُمْ وَفَتح بابِه ))((من اين حكم را از پيش خود صادر نكردم بلكه از سوى خدا ماءمور شدم تا آن را به شماابلاغ كنم )).
و اين معرفى باز با بيان ((اَنْتَ ولىُّ كُلِّ مُؤ مِنٍ بَعْدى )) و بيانات ديگر ادامهيافت تا اينكه در آخرين ماهها و آخرين روزهاى زندگىرسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم اين مساءله مهم و حساس و اين موضوع حياتى باصراحت هرچه بيشتر و در ميان عامّه مردم در ((غديرخم )) و در ميان مسجد و در بالاى منبرمطرح گرديد تا ديگر براى كسى جاى شك و ترديد و راهى براىتاءويل و تفسير باقى نماند كه در اين معرفيها حضار مجلس ((منى )) خود شاهد و ناظربودند و يا از صحابه مورد اعتماد و از شاهدان عينى شنيده بودند و لذا پاسخ آنان بهحسين بن على پس از بيان هريك از اين معرفيها اين بود كه :((اللهم نعم )).
ولى هرچه بود و به هر دليلى بود اين انحراف به وجود آمد و با گذشت زمانشديدتر شد؛ زيرا اگر خشت اول اين بناى كج با نفى وصيت و با استناد به اجماع وتصميم صحابه گذاشته شد دقيقا خشت دوم آن و به فاصله تقريبا دوسال با اتكا به وصيت و با نفى اجماع و سلب هر نوع اظهار نظر از صاحب نظران وبدون توجه به راءى اهل حل و عقد و خبرگان استحكام بخشيد!
و پس از ده سال براى انتخاب خليفه سوم راه سومى كه مخالف با دو روش قبلى بود بهنام ((شورا)) به كار گرفته شد. اگر اين انحراف از مسير صحيح و تناقض سهضلعى و تضاد سه قطبى در كيفيت انتخاب خليفه از نظر يك عده مساءله اى مربوط بهتاريخ گذشته و عملى انجام شده تلقى مى شود اما نبايد فراموش كرد كه نتايج تلخ وابعاد زيانبار آن كه با گذشت زمان به وجود آمد آن چنان وسيع و گسترده است كه براىهيچ تحليل گر اجتماعى قابل ارزيابى و براى هيچ تاريخ نويس محقق و جامعه شناستيزبين قابل ذكر و بيان نيست .
حوادث دوران اميرمؤ منان (ع ) در گفتار آن حضرت
گوشه اى از اين درد اجتماعى مذهبى را مى توان در گفتار اميرمؤ منان عليه السلام كهخطبه حسين بن على عليهما السلام توضيح و شرح آن است مشاهده نمود كه پس از بيانكيفيت انتخاب دور اول و دوم و اشاره به موقعيت خويش به حوادث و اشتباهات و خطاها وگرفتاريهايى كه در دوران خليفه دوم و سوم به وجود آمد و مسلمانان را مجبور به روىآوردن به آن حضرت نمود و كارشكنيهايى كه از سوى عده اى از مسلمانان در اثر هوى وهوس و دنياپرستى و مقام دوستى به وجود آمد چنين مى گويد:
((به خدا سوگند! مردم در (دوران خليفه دوم ) در ناراحتى و رنج عجيبى گرفتار آمدهبودند و من در اين مدت طولانى ، با محنت و عذاب ، چاره اى جز شكيبايى نداشتم . سرانجامروزگار او (عمر) هم سپرى شد و آن (خلافت ) را در گروهى به شورا گذاشت و بهپندارش ، مرا نيز از آنها محسوب داشت پناه به خدا از اين شورا! (راستى ) كدام زمان بودكه مرا با نخستين فرد آنان (ابوبكر) مقايسه كنند كه اكنون كار من به جايى رسد كهمرا همسنگ اينان (اعضاى شورا) قرار دهند؟ لكن باز هم كوتاه آمدم و با آنان هماهنگىورزيدم (و طبق مصالح مسلمين ) در شوراى آنها حضور يافتم بعضى از آنان به خاطر كينهشان از من روى برتافتند و ديگرى خويشاوندى را (بر حقيقت ) مقدم داشت ، اعراض آن يكىهم جهاتى داشت كه ذكر آن خوشايند نيست .
بالا خره سومى به پا خاست ، او همانند شتر پرخور و شكم برآمده همّى جز جمع آورى وخوردن بيت المال نداشت بستگان پدرش به همكاريش ‍ برخاستند، آنها همچون شترانگرسنه اى كه بهاران به علفزار بيفتند و با ولع عجيبى گياهان را ببلعند، براىخوردن اموال خدا دست از آستين برآوردند، اما عاقبت بافته هايش (براى استحكام خلافت )پنبه شد و كردار ناشايستش كارش را تباه ساخت و سرانجام شكم خوارگى و ثروتاندوزى ، براى ابد نابودش ساخت ، ازدحام فراوانى كه همچون يالهاى كفتار بود مرابه قبول خلافت واداشت ، آنان از هرطرف مرا احاطه كردند، چيزى نمانده بود كه دو نورچشمم ، دو يادگار پيغمبر، حسن و حسين زيرپا له شوند، آن چنان جمعيت به پهلوهايمفشار آورد كه سخت مرا به رنج انداخت و ردايم از دو جانب پاره شد! مردم همانندگوسفندانى (گرگ زده كه دور تا دور چوپان جمع شوند) مرا در ميان گرفتند. اماهنگامى كه به پا خاستم و زمام خلافت را به دست گرفتم ، جمعى پيمان خود را شكستند،گروهى (به بهانه هاى واهى ) سر از اطاعتم باز زدند و از دين بيرون رفتند و دستهاى ديگر براى رياست و مقام از اطاعت حق سرپيچيدند، (و جنگ صفين را به راه انداختند)گويا نشنيده بودند كه خداوند مى فرمايد: سرزمين آخرت را براى كسانى برگزيدهايم كه خواهان فساد در روى زمين و سركشى نباشند. عاقبت نيك ، از آن پرهيزكاران است .چرا خوب شنيده بودند و خوب آن را حفظ داشتند، ولى زرق و برق دنيا چشمشان را خيرهكرده و جواهراتش آنها را فريفته بود))⁽³³³⁾.
و به طورى كه در جملات آخر درد دل آن حضرت ، ملاحظه مى كنيد آنگاه كه به خلافترسيد و آن كانون عدل و محور صحيح قوانين اسلامى در راءس امور قرار گرفت و برنامهخود را اعلان نمود كه :
((واللّه لَو وَجَدتُهُ قَدْ تَزَوّجَ بِهِ النّساء ومُلكَ بِهِ الا ماء لَرَددّتُهُ فَإ نَّ فىالعَدْل سِعةً وَمَن ضاقَ عَليه العَدْلُ فَالْجَورُ بِهِ اَضْيَقُ))⁽³³⁴⁾.))
در اثر انحراف يك ربع قرن و فراموش شدن روش زندگىرسول خدا و گرايش جامعه به قانون شكنى و حق كشى ، به جرم اجراى قانون حق وعدالت به مبارزه با آن امام بزرگوار برخاستند و جنگ داخلى به راه انداختند و اگرمستقيما در جنگ شركت ننمودند با سكوت خود به تقويت دشمن پرداختند و نيروى آنحضرت را كه بايستى در گسترش عدل و داد و پياده كردن اهداف قرآن و مقاصد نبوىصرف شود به دفاع از اصل اسلام و در جهت حفظ حوزه مسلمين منعطف ساختند و اين جنگهاىداخلى و تنازعات درونى به جايى منجر گرديد و جبهه حق را آن چنان تضعيف و آنحضرت را آن چنان خسته و آزرده ساخت كه به ساحت قدس خداوندى ملتجى گرديد و اينچنين درخواست نمود:((بارالها! (از بس نصيحت كردم كه ) آنها را خسته و ناراحت ساختم وآنها نيز مرا خسته كردند. من آنها را ملول و آنها مراملول ساختند پس به جاى آنان افرادى بهتر به من مرحمت كن و به جاى من بدتر از من برآنها مسلط نما)).
آنگاه فرمود:((سوگند به خدا! گمان مى كنم كه طرفداران معاويه بزودى بر شمامسلط خواهند شد؛ زيرا آنان در يارى از باطلشان متحدند و شما در راه حقتان متفرق ، شمابه نافرمانى از پيشواى خود در مسير حق برخاسته ايد ولى آنها درباطل خود از پيشواى خويش اطاعت مى كنند. آنان نسبت به رهبر خود اداى امانت مى كنند وشما خيانت ، آنها در شهرهاى خود به اصلاح مشغولند و شما به فساد!))⁽³³⁵⁾.
و در عين حال اين موضوع را هم پيش بينى نمود: با اين شرايطى كه پيش آمده و شما ازايفاى وظيفه خود در مقابل امام و پيشوايتان سرپيچى وسهل انگارى مى كنيد و دشمن در مكر و خدعه اش هرروز قدمهاى مؤ ثرترى برمى دارد،به زودى معاويه و يارانش به پيروزى خواهند رسيد و بر شما مسلط خواهند گرديد و يكآينده تاريك و سرنوشت شوم در انتظار شماست :((اما انّكم ستلقون بعدى ذُلاًّ شاملاًوسيفاً قاطعاً واثرةً يتخذها الظّالمون فيكم سُنَّةً))⁽³³⁶⁾.))
و بالا خره دعاى آن حضرت ((فاءبدلنى خيراً منهم )) به اجابت رسيد و همنشينىاو با مردمى كه از آنان آزرده خاطر بود به همنشينىرسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و انبيا و اوليا در جوار قرب خداوندىمبدل گرديد و با شكافته شدن فرق نازنينش از پيروزى نهايىاستقبال نمود و به سوى لقاى خداى كعبه شتافت كه :((فزت ورب الكعبه))⁽³³⁷⁾.))