1-رك : كتاب ارزنده ((كتابخانه ابن طاوس )) تاءليف آقاى اتان كلبرگ .
2-آيت اللّه سيّد عزّالدين زنجانى : ((كيهان فرهنگى )) ش 8،سال 1368 ش ..
3-((المراقبات )) ص 69.
4-همان ماءخذ، ص 124.
5-ر. ك ((مواعظ شوشترى )).
6-((تحقيقى درباره اربعين )) ص 8، چاپ تبريز.
7-((روزنامه قدس )) مورخه 19/2/77، ص 6.
8- ((كتابخانه ابن طاوس و احوال و آثار او)) ص 76.
9- ر.ك : ((ريحانة الادب )) 8/79.
10-براى اينكه متن كامل لهوف تقديم خوانندگان شود، اينجانب ديباجه كتاب راترجمه نمودم . (ويراستار)
11- سوره بقره (2)، آيه 54.
12- سوره بقره (2)، آيه 195.
13- اشعار مترجم لهوف
هان ! خط فرمان حق اندر بلا
|
مرگ هر كس را از اين دار فنا
|
عاشقان را زينت افزادى از آن
|
هم بر آن عزم كه جان سازم رها
|
خواهد اعضايم كنند از هم جدا
|
تشنه بر خون خدايند اين خسان
|
هم گرسنه همچون گرگان و سگان
|
كى زنم بر فعل حق من طعن و دق
|
در بساط قرب حق ما هم دميم
|
جان گرگان و سگان از هم جداست
|
هر كه را بر سر، هواى عشق ماست
|
من كه نشناسم كنون پا را از سر
|
سر ز پا نشناسم اندر رهگذر
|
مصرعى دارم كز آن نتوان گذشت
|
14- سوره آل عمران (3)، آيه 154.
15-((ذات عرق )) ميقات اهل عراق است . از اين جهت آن را ذات عرق گويند كه در آن زمينكوه كوچك واقع شده است و ((عرق )) كوه كوچك را گويند يا آنكه چون زمين شوره زار است. بالجمله اول تهامه است و آخر عقيق و منزلى از مكه . (مترجم )
16-((كأَنَّ عَلَى رُؤ وسِنا طَيْرٌ)) استعمال اين عبارت در عرب شايع است . كنايه ازبراى شدّت سكوت و عدم حركت مى باشد مانند كسى كه پرنده اى بر سر او نشستهباشد و او بخواهد آن مرغ را شكار نمايد كه اگر سر را حركت دهد هر آينه آن پرندهپرواز خواهد نمود. (مترجم )
17-سوره احزاب (33)، آيه 23.
18-در بعضى نسخه ها ((قرطه )) ذكر شده .
19-سوره مؤ من (40)، آيه 30 - 33.
20-شاعر اين ابيات را در مصيبت جناب ابوالفضل عليه السّلام را به رشته نظمكشيده كه اينجانب آن ابيات را به زبان فارسى سروده ام : به دشت ببار از ديده سيل اشك كوهسارى
|
بر آن شاهى كه سر بر آستانش
|
ابوالفضل آنكه گردون را مدارى
|
نمود آن تشنه لب را جانثارى
|
كه تا در خون خود غلطيد و برخواند
|
زفرط بى كسى شه را به يارى
|
بريخت از ديده اشك بى قرارى
|
به دريا شد دو چشمان ، چشمه سارى
|
به ياد آمد لب خشك حُسَيْنَش
|
زهى مردى ، زهى يار وفادار
|
تو اى گردون كجا خود ياد دارى
|
بريز اى خامه ، خون از مژگان
|
كه اين خون دل آرد جويبارى .
|
21-مترجم گويد:
زهى كشته گشتن به ميدان جنگ
|
بِهْ از بر تكاور تشنه به ننگ
|
كه در دوزخت جاى بخشد مدام
|
22- بنا به قولى كه معروف هم مى باشد اين ث كار به دست شمر لعين صورتتپذيرفته است .
23-مترجم گويد: مرداد از عبارت بالا، خوب واضح نيست ؛ زيراممثّل بودن به بهترين صورتها، با نداشتن سر منافات دارد؛ شايد مراد ازممثل شدن آن حضرت اين باشد كه صورت مثالى بر بدن شريف ملحق مى گردد و چون درتوجيه خبر محتاج به شاهد يست ، چيزى از اخبار در اين باب به نظر قاصر نرسيده است. لهذا زياده از اين توجيه نمى توان نمود. و اللّه العالم .
24- مترجم گويد: ذكر اين قصه در اين مقام مشعر است بر آنكه اين ده نفر كه در انجامذكور شده همان ده نفر ملعون باشند و شايد مناسبت ديگرى در نظر سيد مرحوم بوده استكه اين قصه را در اينجا ذكر فرموده .
25-مترجم مى گويد: شايد غرض از اين مضمون آن است كه بت پرستان ممكن است كهكفر ايشان به مرتبه اى باشد كه با حد جحود نرسد و لكن شما بعد از آنكه حق را ديددو داخل در اسلام شديد، سپس كفران نعمت وجود امام عليه السّلام - كه حجت خدا بود نموديدو آن حضرت را به ظلم و ستم بى منتها شهيد كرديد پس ايشان جا حدند و البته جاحديناز كفار بدترند.
26-مترجم گويد: عليا مكرمه به ذكر اين صفات ، كفر باطنىاهل كوفه را اثبات نموده و بيان فرموده كه اسلام ايشان فقط به زبان است و حقيقتىندارد بلكه از صفات انسانيت هم متخلع اند؛ زيرا ((صلف )) ابر پررعد و كم باران راگويند و در حديث است ((المومن لا عنف و لا صلف )) و درمثل است ((رب صلف تحت رعدة )) و ((غمز الاعداء)) اشاره به آيه شريفه است و اذا مروابهم يتغامرون سوره مطففين (83)، آيه 30؛ يعنىحال اهل كوفه مانند حال كفار است كه چون بهاهل ايمان مى رسند به ايشان چشمك مى زنند.
27-عبارت اولى مى توان اشاره باشد به آنكه اگر احياناعمل خبرى از ايشان صادر گردد، چون ريشه ايمان ايشلان مستحكم نيست آنعمل نتيجه و ثمرى نخواهد بخشيد؛ زيرا سبززار بر روى منجلاب ثمر نمى بخشد.
عبارت دومى : اشاره باشد كه آن عمل محض صورت است و چون روح ايمان ندارند و چشمدل كور است ، آن عمل خير را در غير محل خود واقع مى سازند.
28-مترجم گويد: حاصل مضامين اين بيان آن است كه حضرت سيد الشهداء عدم اماممفترض الطاعه بوده ؛ زيرا اين مقامات كه عليا مكرمه ذكر فرموده منصب امامت است ؛ پس دراين حال هم به ذكر صفات امامت ، هدايت خلق مى فرمود.
29-((دعموص )) موجودى است در اب شبيه كرمهاى كوچك و باريك كه در ابهاى راكدو گنديده توليد مى شود و متصل بر روى اب ظاهر مى شود و فرود مى رود و آن را بهفاسى ((كفچليز)) گويند و در آبهاى مواج و متلاطم از آنها وجود ندارد و ارامىدرياكنايه است از خمول حال ايشان . (مترجم )
30- سوره حديد (57)، آيه 21.
31- سوره نور (24)، آيه 40.
32- اين ضربب المثلى در بين عربها. (مترجم )
33- مترجم مى گويد: از اين خبر معلوم مى شود كه خواننده از غيب اين شعر را خواندهو الا لفظ ((سمعوا)) مناسبت نخواهد داشت .
34- مترجم مى گويد: آياتى كه به حسب طاهر، نص است برفضائل حضرتت ابى عبدالله عليه السّلام ، قابل انكار نيست و بسيار است از جمله آيات ،آيه ((ذوى القربى ))، آيه ((مباهله )) و تاويل هم در حق آن حضرتت ، جميع قرآن است ؛زيرا امام باطن و حقيقت قرآن است .
35- سوره شورى (42)، آيه 23.
36- سوره اسراء (17)، آيه 26.
37- سوره انفال (8)، آيه 41.
38- سوره احزاب (33)، آيه 33.
39- مترجم گويد: بعضى از ابيات مذكور از خود يزيد است كه با اشعار ابنزبعرى تلفيق نموده و اين با تمثيل به قول او منافات ندارد و مقصود يزيد پليد اينبود كه چنانچه قريش در احد از قببيله خزرج كه انصاررسول الله صلى الله عليه و آله بودند انتقام كشيدند، او هم در عوض كشتن عثمان ، ازفرزندان على عليه السّلام انتقام گرفته ؛ زيرا بهانه طغيان معاويه دراول امر اين بود كه شاه اولياء را متهم نمود به شركت آن حضرت در كشتن عثمان - عليهالنيران - و يزيد را نيز همين عقيده باطل بوده و ازتمثيل آن لعين به ابيات ابن زبعرى ، اين مطلب هويد است كه بيتاول صريح در شماتت به واقعه بدر است و مع ذللك ان راتمثل و استشهاد گفته اند كه مستلزم اشاره است نه تصريح و اين مراد راستت نيايد الا كهكنايه به امر ديگر باشد و آن نشايد بود مگر واقعهقتل عثمان ؛ پس يزيد اول كينه خويش را بهقتل عثمان اظهار مى دارد كه به اعتقاد فاسدش اين عذرى است واضح و هويدا در به شهادترساندن سيدالشهداء عليه السّلام و پس از آن جرات زياده مى نمايد و كينه قديمى خودرا از قتل كفار و صناديد قريش ، نسبت به رسول اكرم صلى الله عليه و آله ، اظهار مىدارد و كفر باطنى خود را ظاهر ساخته و آن اشعار كفرآميز را بر زبان مى راند.
40- الروم (30)، آيه 10.
41- سوره آل عمران (3)، آيه 178.
42- سوره آل عمران (3)، آيه 169.
43- سوره آل عمران (3)، آيه 173.
44- مترجم گويد: اين خطبه شريفه مشتمل است براظهار سه كرامت از بضعهبتول و اين عجب نيست ؛
اول : بيان آنكه نتايج راى و تدبير يزيد پليد جز سستى ويرانى اساس آموزش ،نتيجه ديگر نخواهد داد كه فرمود: ((هل رايك الا فندا)) واين مطلب معين گرديده كه آنملعون آنچه تدبير پس از واقعه كربلا مى نمود در انتظام امور خد، همه بر خلافعقل بود ازقبيل آنكه حكام ظالم رابر شهرهايى همچو مكه معظمه مسلط ساخت كه در آنجاقتل عام و در مدينه فساد به نهايت خود رسيد و بازگشت همه اين فسادها به خود آن ملعونبود.
دوم : خبر دادن زينب كبرى بر كوتاهى عمر آن شقى ، كه فرمود: ((ايامك الا عددا)).
سوم : خبر دادن از آنكه جمع اسباب استحكام سلطنت آن مردود، نتيجه عكس مراد داد كه زينبعليه السّلام فرمود: ((جمعكالابددا)) و آخر الامر سلطنت براو پريشان گرديد كه هربلدى راكه مى خواست منتظم سازد از بلد ديگر مخالفان ظاهر مى شدند وبالاخره سلطنتاز دست اولاد آن لعين خارج گرديد.
45- مترجم در ترجمه اين شعر گويد:
شگفت از آنكه چوب منبرى را
|
كه احمد كه به رويش پانهاده
|
خلايق بين كه تعظيمش نمايند
|
كه اين شاخ از همين گل بار داده
|
نه اين عترت هم از نسل رسولند
|
كه ((ما اوصى به الا وداده ))
|
همه پامال جور و ظلم و عدوان
|
همه تن ها به خاك و خون فتاده
|
46- مترجم گويد: نقل كرده اند ((ابى اخزم طائى )) يكى از اجداد حاتم طائى رافرزندى بود ((اخزم )) نام و آن فرزند مرد و چند پسر از او باقى بود. روزىفرزندان اخزم بر سر جد خود.
ابى اخزم ريختند و بدنش را مجروح و خون آلود نمودند و اين مضرع را در اين باب بگفت .
47- مترجم گويد: چون دو فقره عبارت خالاز اندماج نبود و منتهاى مفاد آن اين بود كه ترجمه گرديد؛ پسحاصل معنى اينكه اين دو فقره عبارت است كه ياران چنان بودند كه همت و عزم ايشان غالببود بر گردش روزگار كه آرزوهايى كه به هيچ وجه مراد داده نمى شد و به منزلهمرده بود كه از زندگى اش ماءيوس باشد، ايشان زنده مى نمودند و بر مى آوردند وياخوف و خطرها كه هرگز رفع نمى گرديدند و مانند استخوان پوسيده امواتقابل اصلاح نبودند، ايشان بيرون مى آوردند و آن را اصلاح مى نمودند و از فقرات بعدنيز مناسب با اين معنى ظاهر است .
