اسباب هدايت از نظر (تشريع ) دعوت رسولان خدا، و از نظر (تكوين ) گاه نعمت وگاه مصيبت است ، اما در اين كوردلان بيخبر هيچ يك از اين امور مؤ ثر نمى افتد، مقصر آنهاهستند تو نيستى ، تو وظيفه ابلاغ را انجام داده اى .
تعبير (اذا اذقنا) (هنگامى كه بچشانيم ) در آيه فوق در مورد رحمت پروردگار و دربعضى از آيات ديگر قرآن در مورد عذاب الهى ، ممكن است اشاره به اين باشد كه نعمتهاو مصائب اين دنيا هر چه باشد در مقابل نعمتها و مصائب آخرت چيز اندكى است ، و يا اينكهاين افراد كم ظرفيت با مختصر نعمتى مست و مغرور، و با مختصر مصيبتى ماءيوس و كفورمى شوند.
اين نكته نيز قابل توجه است كه نعمت را به خودش نسبت مى دهد چرا كه مقتضاى رحمت اواست ، و مصائب و بلاها را به آنها، چرا كه نتيجهاعمال خودشان است .
اين نكته را نيز قبلا گفته ايم كه تعبير به (انسان ) در اين گونه آيات اشاره بهطبيعت (انسان تربيت نايافته ) است كه فكرى كوتاه و روحى ضعيف و كوچك دارد،تكرار آن در آيه فوق تاءكيدى است بر همين معنى .
سپس براى نشان دادن اين واقعيت كه هر گونه نعمت و رحمت در اين عالم از سوى خدا است ،و كسى از خود چيزى ندارد، به يك مساءله كلى و يك مصداق روشن آن اشاره كرده ، مىفرمايد (مالكيت و حاكميت آسمانها و زمين براى خدا است و هر چه بخواهد مى آفريند)(لله ملك السموات و الارض يخلق ما يشاء).
و به همين دليل همه ريزخوار خوان نعمت او هستند، و نيازمندان لطف و رحمت او، لذا نه غروربه هنگام نعمت منطقى است ، و نه ياس به هنگام مصيبت !
نمونه روشنى از اين واقعيت كه هيچكس از خود چيزى ندارد، و هر چه هست از ناحيه او استاينكه : (به هر كس اراده كند دختر مى بخشد و به هر كس بخواهد پسر) (يهب لمن يشاءاناثا و يهب لمن يشاء الذكور).
(يا اگر بخواهد پسر و دختر هر دو به آنها مى دهد، و هر كس را بخواهد عقيم و بىفرزند مى گذارد) (او يزوجهم ذكرانا و اناثا ويجعل من يشاء عقيما).
و به اين ترتيب مردم به چهار گروه تقسيم مى شوند : آنهائى كه تنها پسر دارند و درآرزوى دخترى هستند، و آنها كه دختر دارند و در آرزوى پسرى ، و آنها كه هر دو را دارند، وگروهى كه فاقد هر گونه فرزندند و قلبشان در آرزوى آن پر مى كشد.
و عجب اينكه هيچكس نه در زمانهاى گذشته و نه امروز كه علوم و دانشها پيشرفت فراوانكرده قدرت انتخاب در اين مساءله را ندارد، و على رغم تمام تلاشها و كوششها هنوز كسىنتوانسته است عقيمان واقعى را فرزند ببخشد،
و يا نوع فرزند را طبق تمايل انسان تعيين كند گر چه نقش بعضى از غذاها و داروها را درافزايش احتمال تولد پسر يا دختر نمى توان انكار كرد، ولى بايد دانست كه اينها فقطاحتمال را افزايش مى دهد، و نتيجه هيچيك قطعى نيست .
و اين يك نمونه بارز از عدم توانائى انسان از يكسو، و نشانه روشن از مالكيت و حاكميتو خالقيت خداوند از سوى ديگر است ، چه مثال زنده و آشكارى ؟
جالب اينكه : در اين آيات اناث دختران ) را بر ذكور (پسران ) مقدم داشته تا از يكسوبيانگر اهميتى باشد كه اسلام به احياى شخصيت زن مى دهد، و از سوى ديگر به آنهاكه به خاطر پندارهاى غلط از تولد دختر كراهت داشتند بگويد او بر خلاف خواسته شماآنچه را كه به آن تمايل نداريد مى دهد، و ايندليل بر اين است كه انتخاب به دست شما نيست .
تعبير به (يهب ) (مى بخشد) دليل روشنى است كه هم دختران هديه الهى هستند و همپسران ، و فرق گذاشتن ميان اين دو از ديدگاه يك مسلمان راستين صحيح نيست ، هر دو(هبه ) او مى باشند.
تعبير (يزوجهم ) در اينجا به معنى تزويج نيست ، بلكه منظور جمع كردن ميان اين دوموهبت براى گروهى از انسانها است ، و به عبارت ديگر واژه (تزويج ) گاه به معنىجمع كردن ميان اشياء مختلف ، يا اجناس گوناگون مى آيد، چرا كه زوج دراصل به معنى دو چيز يا دو شخص است كه با يكديگر قرين گردند.
بعضى تعبير فوق را به معنى تولد پسران و دختران به ترتيب پشت سر هم دانستهاند، و بعضى به معنى تولد فرزندان دوقلو كه يكى پسر و ديگرى دختر باشد.
ولى در تعبير فوق هيچ نشانه اى بر اين تفسيرها وجود ندارد.
بعلاوه با ظاهر آيه نيز سازگار نيست ، زيرا آيه مى خواهد از گروه سومى خبر دهد كههم صاحب دخترند و هم صاحب پسر.
به هر حال نه تنها در موضوع تولد فرزندان كه در همه چيز مشيت خداوند حاكم مطلقاست ، و او قادرى است آگاه و حكيم كه علم و قدرتش با هم قرين است ، لذا در پايان آيهمى افزايد: (او دانا و قادر است ) (انه عليم قدير).
توجه به اين نكته نيز لازم است كه (عقيم ) از ماده (عقم ) (بر وزنبخل و همچنين بر وزن فهم ) در اصل به معنى خشكى و يبوست است كه مانع ازقبول اثر مى شود، و زنان عقيم به زنانى مى گويند كه رحم آنها آمادگى براىپذيرش نطفه مرد و پرورش فرزند ندارد، بادهاى (عقيم ) را از اين جهت عقيم مىگويند كه قادر بر پيوند ابرهاى باران زا نيست ، و روز (عقيم ) به روزى گفته مىشود كه سرور و شادى در آن نباشد، و اينكه از روز قيامت به عنوان (يوم عقيم ) يادشده به خاطر آن است كه روزى بعد از آن نيست كه بتوانند به جبران گذشته بپردازند.
و بالاخره اگر به غذاهائى كه ميكرب آنها كاملا كشته شده (معقم ) مى گويند بهخاطر آن است كه اين موجودات مضر ديگر در آن پرورش ‍ نمى يابند.
آيه و ترجمه