دورنماى بحث  
بر اساس آنچه گذشت بحث ما در زمينه فوق محدود مى شود بر نگاهى سريع و واضح ،در حد توان به مسايل پيشگيرى كه معصومين : آنها را بيان كرده اند كه رمز نجات انساناز بيشتر خطرها بستگى به مراعات آنها دارد، البته خواص اشيا دخالت زيادى در اينمساءله ندارد بلكه اصل انجام يا توقف ، در انجام سهم بزرگى در مساءله پيشگيرى ايفامى نمايد.
از اين رو شيوه بحث به اين نحو انجام مى گيرد:
1 - بخش مهمّى از مسايل مربوط به پاكيزگى بدن را مانند: مسواك زدن ،خلال كردن ، وضو و غسل و... را مورد توجه قرار مى دهيم .
2 - مسايل مربوط به نظافت لباس ، ظروف و خانه را مورد بررسى قرار مى دهيم ووضعيت مطلوبى را كه در پيشگيرى از خطرها و حفظ سلامتى تاءثير دارند به تصويرمى كشيم .
3 - برخى از چيزهايى را كه در ارتباط با محيط، خانه و اجتماع است در هرشكل آن به بحث مى كشيم .
4 - و به زودى به پاره اى از مسايل مربوط به خوردن ، آشاميدن ، خوابيدن و مسافرتنيز اشاره خواهيم كرد. و خلاصه هر چيزى كه در رابطه با پيشگيرى باشد و غير آن كهنياز بحث اقتضا كند با رعايت اختصار و وضوح در حد امكان مورد بحث قرار مى دهيم - باتشكر و تقدير از خوانندگان .
نظافت در تمام ابعاد  
اسلام به نظافت و پاكيزگى جسم ، آن هم فوق حد تصوّر اهتمام ورزيده است .
اديان ديگر نمى توانند ادعا نمايند كه حتى يك دهم اسلام به پاكيزگى اهميت داده اند. وهمين بس كه ما بدانيم : اسلام تارك وضو وغسل را در بسيارى از موارد عقاب مى كند بلكهاعمال عبادى فراوان ، بدون وضو و غسل تمام نيست . بالاتر اينكه وضو وغسل را جزء عبادت هايى قرار داده كه مايه تقرب به خداست و انجام دهنده آن ثواب فراوانو پاداش نيكو دارد. و موارد ديگرى كه اوج اهميت اسلام در اين زمينه را بيان مى نمايد چهآنهايى كه بر پاكيزگى ، وضو و غسل در مورد خاص دلالت دارد يا آنهايى كه بطوركلّى تاءكيد مى كند.
مثالهايى برآنچه گذشت  
مثل مثالهايى كه مقدم شد، به گوشه اى از دستورات ائمه معصومين : درباره نظافت بهصورت عمومى اشاره مى كنيم . در اوايل قسمت دوم اشاره به سخن خداوند گذشت كهخداوند با بندگان كثيفش دشمن است و همانا نظافت از ايمان است و ايمان با صاحبش دربهشت قرار دارند.
((كراجكى )) گفته : ((و صحيح است نزد ما كه پيغمبر (صلى الله عليه و آله ) در نظافتكوشش داشتند و ايشان از چيزهاى طيب زياد استعمال مى كردند بنابرآنچه در روايت واردشده است )).⁽⁴⁷³⁾
و از امام رضا (عليه السلام ) نقل شده كه : ((نظافت و پاكى از اخلاق انبياست )).⁽⁴⁷⁴⁾
و از اميرالمؤ منين (عليه السلام ) نقل شده كه فرمودند: ((با شستشو، خود را از بوى بدآزار دهنده پاك سازيد و به آن پايبند باشيد، چون خداوند از بندگان كثيف و پليدشبغض دارد؛ بندگان كثيفى كه مردم وقتى با آنان مى نشينند متأ ذى و ناراحت مىشوند)).⁽⁴⁷⁵⁾
و در روايتى از امام باقر و امام صادق (عليه السلام ) آمده كه در آن روايت فرموده اند :((دواى عرب در پنج چيز است و حمام يكى از آن پنج چيز شمرده شده )).⁽⁴⁷⁶⁾
و از پيامبر اكرم (صلى الله عليه و آله ) نقل شده است كه فرمودند :((جبرئيل نزد من آمد و گفت : اى محمَّد! چگونه ما بر شما (مردم )نازل شويم در حالى كه مسواك نمى زنيد، با آب ، استنجا نمى كنيد و انگشتانتان را نمىشوييد)).⁽⁴⁷⁷⁾
ابن اثير گفته است : ((در حديث است كه مسأ له شستن دستها و انگشتها فطرى مى باشد و((براجم )) گره (و مفاصلى ) است در پشت انگشتان كه در آن پليديها اجتماع مى كنند. ومفرد ((براجم ))، ((برجمه )) مى باشد)).⁽⁴⁷⁸⁾
و قرآن كريم تصريح كرده براينكه خداى تعالى توابين و متطهرين را دوست مىدارد.⁽⁴⁷⁹⁾ و خداوند در جنگ بدر مسلمانان را مخاطب قرار داد و چنين فرمود : ((و از آسمانبارانى بر شما فرو ريزانيد تا شما را با آن پاك گرداند، و وسوسه شيطان را ازشمابزدايد)).⁽⁴⁸⁰⁾
و خداوند فرمود: ((در آن ، مردانى اند كه دوست دارند خود را پاك سازند، و خدا كسانى راكه خواهان پاكى اند دوست دارد)).⁽⁴⁸¹⁾
مرحوم مجلسى فرموده است : ((گفته شده چه بسا اين آيه بر استحباب زياد در اجتناب ازنجاسات دلالت مى كند و بعيد نيست كه از اين آيه بفهميم كه استفاده از نوره وامثال نوره مستحب است ، بلكه مستحب بودن بر طهارت و تأ ييد براين مطلب است ، بلكه(همچنين ) دلالت دارد حتى بر غسلهاى مستحب )).⁽⁴⁸²⁾
خداوند در قرآن كريم مى فرمايد : ((اين قرآنى است ارجمند، در كتابى نهفته ، كه جزپاك شدگان بر آن دست نزنند)).⁽⁴⁸³⁾
و روايات ديگرى كه پاكيزگى را مدح مى كند و آشكارا و به رمز، انسان را به تطهيربر مى انگيزاند. و از ائمه وارد شده كه : ((و پاكيزگى نيمى از ايمان است )).⁽⁴⁸⁴⁾
و از پيامبر و حضرت على (عليه السلام ) روايت شده كه : ((وضو جزء ايمان است)).⁽⁴⁸⁵⁾
از حضرت اميرالمؤ منين على (عليه السلام ) نقل شده كه فرمودند : ((هر كس نيكو طهارتكند (وضو بگيرد) سپس به طرف مسجد برود، پس چنين شخصى تا هنگامى كه محدثنشده ، در حال نماز است )).⁽⁴⁸⁶⁾
و از پيامبر (صلى الله عليه و آله ) نقل شده كه خطاب به على (عليه السلام ) فرمودند: ((اى على ! بر مردم در هر هفت روز يك غسل مى باشد پس ‍ اى على ! در هر جمعه اىغسل كن اگر چه از طعام روزانه ات كم كنى و براى وضو آب بخرى ، پس به درستىكه چيزى از مستحبات ، بزرگتر نيست )).⁽⁴⁸⁷⁾
و از امام صادق (عليه السلام ) روايت شده كه : ((بايد هر يك از شما مسلمانان روز جمعهزينت كنيد و غسل كنيد و بوى خوش ‍ استعمال نماييد ...)).
و از حضرت اميرالمؤ منين (عليه السلام ) نقل شده كه فرمودند :((غسل كردن در عيدها باعث پاكيزگى و طهارت است براى كسى كه مى خواهد حوايج ونيازهايش را طلب كند و تبعيت و پيروى از سنت پيامبر مى باشد)).⁽⁴⁸⁸⁾
بلكه كافى است كه ما ذكر كنيم : همانا غسلهاى مستحب بعضى از آنها تقريباً بهچهل غسل مى رسد همانطورى كه بعضى از روايات برخى از آنها را شمرده اند و ازغسلهاى واجب 23 غسل در مناسبتهاى مختلف وجود دارد و هر كس به رواياتى كه در بابعلتهاى غسلها و ثواب غسلها در كتاب بحار، جلد 81، صفحه 3، 22، 23 و 24 مراجعهنمايد، حقيقتاً استخراج مى كند كه غسل واجب يا مستحب بيش از آن مواردى است كه ما بعضىاز آن موارد را ذكر كرديم .
بلى و اين اندكى از بسيارى از آنچه است كه از ائمه : در اين مورد وارد شده ، و اما آنچهاز ائمه وارد شده در موارد خاص و عام از آنچه بر مطلوب بودن نظافت دلالت مى كند، بهخاطر زياد بودن آن قابل حصر نيست و ما نيازى نمى بينيم كه بدان اشاره كنيم و چه بساما در جاهاى مختلف به بعضى از آنها اشاره مى كنيم ان شاءاللّه تعالى .
اكنون شروع مى كنيم در بحث پيرامون مسواك وخلال كردن و بعضى از آنچه كه به نظافت دهان مربوط است .
* * *
فصل دوّم : مسواك و خلال كردن 
يك اشاره  
قبل از مراجعه كردن به كتابها و جوامع حديثى در ذهن من خطور نمى كرد رواياتى كه واردشده در موضوع مسواك كردن از اهل بيت عصمت و طهارت بيشتر از ده يا پانزده يا بيستحديث (بنابر بيشترين تعداد) باشد. و چقدر مرا به حيرت واداشت وقتى كه چند برابرتصورم حديث يافتم . مساءله اى كه مرا به اين نتيجه رساند كه اهمّيت و عظمت اسلامى اينامر را درك كنم . مسواك كردن و خلال نمودن از موضوعاتى است كه انگيزه براىجعل حديث نداشته است و جاعلين كه پيامبر(صلى الله عليه و آله ) آنان را از اين كاربرحذر داشته است - تمايل به آن نداشته اند.
اين احاديث سواى احاديثى است كه بر لزوم نظافت دهان و بوى خوش دهان تأ كيد مى كند،و اينجا جاى بررسى آنها نيست .
سؤ ال و جواب  
سؤ الى كه در اينجا مطرح مى شود و هر مبتدى به آن مى رسد اين است كه : چرا شارعمقدس اين قدر به نظافت دندانها اهميت مى دهد؟ با آنكه بسيارى از واجبات را مى يابيم كهشارع به اندازه مسواك زدن و نظافت دهان با آنكه مستحب هستند اهمّيت نداده ؟ جواب اين سؤال جداً واضح است .
به درستى كه ضرورى بودن دندان براى انسان را ممكن نيست كسىتجاهل كند و يا احدى آن را انكار كند در حالى كه دندانها نعمتى است كه انسان عادتاً بهاين نعمت توجه ندارد يا به اهميت آن پى نمى برد، مگر زمانى كه اين نعمت را از دستبدهد، در حالى كه انسان از اين نعمت در هر روزى بيشتر از يك مرتبه ، استفاده مى كند وهر زيانى كه به دندانها مى رسد انسان را بدون شك در تنگناى سختى واقع مى سازد وموجب اختلال احوال انسان به طور جزئى مى شود و آشكارا براى انسان تاءثير نامطلوبدارد.
چنانچه آشكار است دندانهاى مصنوعى حتى در بهترين حالت نمى تواند جايگزين خوبىبراى دندانهاى طبيعى باشد و بگونه اى نيست كه صاحب دندان احساس آرامش نمايد.
و روشن است چنانكه دندانها غذا را براى معده آماده مى سازند و در وضعيتى قرار مى دهندكه قابل هضم باشد يا لااقل هضم آن نسبت به پيش از جويدن آسان تر باشد؛ همينطوردر سخن گفتن انسان را يارى مى دهند و اگر نباشند تاءثير نامطلوبقابل ملاحظه اى در سخن گفتن برجاى مى گذارند.
و ما مطلب فوق را با توجه به وضعيت كسانى كه دندانهاى خود را از دست داده و كوششمى نمايند تا غذايى را انتخاب كنند كه معده هضم نمايد و سعى مى كنند بگونه اى سخنبگويند كه مفهوم باشد. ثابت مى نمائيم .
و سواى اين موارد، اختلال وضع طبيعى دندانها و مرض و بيمارى دندانها در بسيارى ازمواقع به امراض و حالتهاى بد در بسيارى از قسمتهاى جسم ، منجر مى شود. و به زودىبعضى از آن امراض را توضيح مى دهيم ؛ ان شاء اللّه .
از اين جهت و از جهت امور مهم ديگرى كه ما اشاره مى كنيم به آنها، اسلام به دندانها اهميتمى دهد. و دعوت اسلام كه خيلى آسان است عنايت به دندانها و محافظت كردن بر سلامتدندانها دارد، پس امر كردن به هر آنچه شأ نش ‍ حفظ و نگهداشتن دندانهاست و نهى و بازداشتن از هر چه ضرر به دندانها و سلامتى آنها مى زند، آرامشى است از اسلام كه سلامتدندانهاى طبيعى در سلامت انسان اثر دارد و خراب بودن و فاسد بودن دندانها در بيمارىانسان نيز تأ ثير دارد و بخاطر همين ، اسلام مهم شمرده است كه انسان دندانهايش رامحافظت كند تا استفاده كند بالاترين اندازه اى كه ممكن است در زندگيش داشته باشد ومحافظت كند كه دندانها سالم باشد چون معناى اين عبارت اين است كه آنها را حفظ كند .
مسواك كردن  
از جمله امورى كه اسلام در دايره اهمّيت دادن به دندانها به آن اهتمام مى ورزد واثرقابل ملاحظه اى در سلامتى آنها دارد مسواك نمودن مى باشد. يعنى : شستن و پاككردن دندانها.
تمامى فقها اجماع دارند كه مسواك زدن مستحب است بويژه براى وضو و نماز و پيشترگفتيم : روايات وارده در فضيلت مسواك ، كيفيت ، حالات و بقيهمسائل وابسته به مسواك از ((صد روايت )) بيشتر است ، بنابر اين بايد بگونه اى بحثكنيم كه هماهنگ با روايات باشد.
ديدگاه ائمه معصومين در مورد مسواك  
نبى گرامى اسلام حضرت محمَّد (صلى الله عليه و آله ) وائمه : از فرزندانش روشهاىمختلف در دعوت كردن به التزام به مسواك فرموده اند و ما در اينجا اشاره مى كنيم بهاينكه پيامبر و اهل بيت معصومين : عملاً به مسواك التزام داشتند وعمل آنان براى ما سنّت است و ما بايد از ايشان پيروى كرده و به وسيله آنان راهنمايىشويم چه از نظر اعمال و چه از نظر گفتار.
و چونكه ممكن است بسيارى از مردم به اين موضوع توجه نكنند يا براى آنان ميسر نباشدكه براين موضوع اطلاع پيدا كنند بخاطر مشقت و سختى ، از اين رو ائمه : مردم را به اينامر توجه داده و از آن سخن گفته اند و براى مردم از اين موضوع حديث كرده اند و ثابتكرده اند كه اين موضوع حقيقت محكمى است كه مردم بايد آنها رانقل كنند و با ديده عبرت به آن بنگرند.
از امام صادق (عليه السلام ) نقل شده در حالى كه حضرت از روش پيامبر (صلى اللهعليه و آله ) خبر مى دهند پيامبر هربار كه از خواب بر مى خاستند، مسواك مىزدند.⁽⁴⁸⁹⁾ و همچنين حضرت وقتى كه مى خواستند بخوابند، مسواك مى زدند.⁽⁴⁹⁰⁾ و آن حضرت براى هر نمازى مسواك مى كردند.⁽⁴⁹¹⁾ و روايت شده كه مسواك هنگام سحرسنّت است .⁽⁴⁹²⁾
و از امام باقر (عليه السلام ) روايت شده كه فرمودند : ((پيامبر (صلى الله عليه و آله )زياد مسواك مى زدند در حالى كه مسواك كردن واجب نيست )).⁽⁴⁹³⁾
و آن حضرت در هر شب سه مرتبه مسواك مى كردند.قبل از خواب ، قبل از برخاستن براى نماز شب وقبل از خروج از خانه براى فريضه صبح .⁽⁴⁹⁴⁾
و از امام صادق (عليه السلام ) نقل شده كه فرمود : ((من براى هر مردى دوست مى دارمهنگامى كه قيام كند در شب براى نماز (شب )، مسواك بزند)).⁽⁴⁹⁵⁾ بلكه پيامبر(صلىالله عليه و آله ) هنگامى كه مسافرت مى كردند همراه خودشان شانه ، مسواك مىبردند.⁽⁴⁹⁶⁾
بلكه ائمه : آنچنان به مسواك التزام داشتند كه فرموده اند : ((اگر يكى از شما مسواكرا ترك كند از نظر ما مى افتد و براى ترك مسواك ، سؤال مى شود)).
و روايت شده كه امام صادق (عليه السلام ) ترك كردند مسواك راقبل از اينكه دو سال به شهادتشان باقى بودواين ترك مسواك بخاطراين بودكهدندانهايشان ضعيف شده بود.⁽⁴⁹⁷⁾
روايات از آن بزرگواران در باره مسواك زدن بسيار زياد است و ممكن است رواياتى را كهدر اين موضوع وارد شده به چند گروه تقسيم كرد.
گروه اوّل :  
رواياتى است كه بطور كلّى و بدون بيان نمودن هيچ خصوصيتى در لزوم مسواك زدنوارد شده و به كسى كه آن را ترك كند هشدار داده است تا جايى كه امام (عليه السلام )ترك كننده مسواك را از مردم ندانسته است (جزء مردم نيست ).
به امام صادق (عليه السلام ) گفته شد آيا اين خلق را كه مى بينى همه شان از مردمهستند؟ فرمود: ((رها كن آن مردمى كه مسواك را ترك مى كنند)).⁽⁴⁹⁸⁾
و از پيامبر (صلى الله عليه و آله ) روايت شده كه فرمودند : ((طريق و راه قرآن را پاككنيد)). گفته شد اى پيامبر خدا! طريق و راه قرآن چيست ؟ فرمودند : ((دهانهايتان )). گفتهشد به چه چيز پاك كنيم ؟ فرمودند : ((با مسواك كردن )). و هم معناى اين روايت ، روايتديگرى هم هست .⁽⁴⁹⁹⁾
و در بعضى از رواياتى كه از پيغمبر نقل شده از اسباب عدمنزول ملائكه بر مردم اين طور دليل آورده شده كه آنان مسواك نمى زنند به علاوه مردم باآب ، استنجا نمى كنند و گره هاى پشت انگشتان دستشان را نمى شويند.⁽⁵⁰⁰⁾
و از امام صادق (عليه السلام ) نقل شده كه : ((از روشهاى پيامبران مسواك كردن مىباشد)) و هم معناى اين روايت روايات ديگرى هم وجود دارد.⁽⁵⁰¹⁾
از پيامبر (صلى الله عليه و آله ) نقل شده كه : ((پيوستهجبرئيل مرا به مسواك كردن سفارش كرد تا اينكه ترسيدم تمام دندانهايم (در اثر اينسفارش و عمل به آن ) ساقط شود و بريزد)). و در بعضى از روايات آمده : ((تا اينكهترسيدم مسواك كردن را يك فريضه و واجب قرار بدهد)). و هم معناى اين روايت روايتديگرى هم هست .⁽⁵⁰²⁾
از امام صادق (عليه السلام ) روايت شده كهجبرئيل نازل شد و به مسواك ، خلال و حجامت سفارش نمود.⁽⁵⁰³⁾
پس وقتى مسواك از سنن و روشهاى پيامبران است ، پس يك امر عادى نيست تا چشم پوشىاز آن به سهولت و آسانى ممكن باشد بويژه اينكهجبرئيل پيوسته در رابطه با مسواك به پيامبر سفارش مى كرد حتى پيامبر ترسيداينكه مسواك به عنوان يك فريضه قرار داده شود. پس سزاوار است كه اقتدا كنيم بهپيامبران از جهت هدايت ، و هدايت مى شويم به هدايتهاى آنان چونكه خداوند پيامبران رافقط بخاطر ما ارسال داشته است و براى مصلحت و خير ما فرستاده و شايد تعبير به((مرسلين )) به جاى واژه ((انبيا)) به همين خاطر باشد .
تا آنجا كه شارع چشم پوشى كرده و فرموده : ((براى شخص روزه دار جايز است مسواككند با وجود اينكه احتمال دارد چيزى به درون شكمش برود))، چنانكه اجازه داده شده كه :((انسان محرم مى تواند مسواك بزند اگر چه لثه ها خون بيايد)) .
از حسين بن ابى علاء نقل شده كه گفت : ((از امام صادق (عليه السلام ) در مورد مسواك زدنشخص روزه دار سؤ ال كردم . حضرت فرمود : بله جايز است هر روز كهبخواهد)).⁽⁵⁰⁴⁾
و از پيامبر (صلى الله عليه و آله ) نقل شده كه فرمود : ((وقتى كه روزه گرفتيد پسصبح مسواك بزنيد و هنگام عشا مسواك نكنيد كه هيچ روزه دارى نيست كه دو لبش را هنگامشب ، خشك كند، مگر اينكه نورى بين دو چشمش روز قيامت به وجود مى آيد)).⁽⁵⁰⁵⁾
و در اينجا روايات ديگرى مى باشد. و ابن ابى عمير از معاويه از امام صادق (عليهالسلام ) نقل مى كند كه مى گويد به امام صادق گفتم : ((آيا محرم مى تواند مسواكبزند؟ فرمود : بله .گفتم : اگر خون بيايد چطور؟ فرمود : بلى جايز است ، مسواككردن از سنّت پيغبمراست )).⁽⁵⁰⁶⁾
ازامام باقر (عليه السلام ) روايت شده كه : ((شخص روزه دار درماه مبارك رمضان هرموقعىاز روز كه بخواهد مسواك كند مى تواند و مسواك كردن محرم نيز جايز است )).⁽⁵⁰⁷⁾
در اينجا روايات ديگرى است كه به مسواك زدن رو كرده و ترغيب مى نمايد كه براىبررسى كامل آنها در اين كتاب فرصتى نيست . پس هر كس زيادتر از اين را مى خواهدمراجعه كند به جوامع حديث و روايت مثل بحارالا نوار،وسائل الشيعة ، مستدرك وسائل و غير از اينها .
طايفه دوّم : مسواك كردن براى وضو و نماز  
در اينجا رواياتى است كه بر استحباب مسواك دلالت مى كند خصوصاً هنگاموضو⁽⁵⁰⁸⁾ و نماز.⁽⁵⁰⁹⁾ و اينكه فرمودند : ((اگر مسواك كردن بر امّت من مشقتنداشت ، هرآينه من امر مى كردم به مسواك كردن هنگام وضوى هرنماز يا هنگام هرنمازى)).⁽⁵¹⁰⁾
ظاهر اين است كه مراد از امر، امر وجوبى است ؛ چون امر استحبابى كه ثابت است .همچنانكه ظاهر اين است كه منافاتى بين وضو و نماز هم وجود ندارد؛ چونكه مسواك كردنبراى وضو معنايش اين است كه نماز هم با مسواك باشد، پس به كار بردن هر تعبير بهجاى ديگرى به خاطر آن است كه فرقى در نتيجه بين مسواك كردن موقع وضو و مسواككردن هنگام نماز وجود ندارد .
همچنين وارد شده كه دو ركعت نماز با مسواك كردن بهتر ازچهل ركعت ⁽⁵¹¹⁾ ياهفتاد ركعت ⁽⁵¹²⁾ يا 75 ركعت ⁽⁵¹³⁾ بدون مسواك مى باشد يااينكه نماز با مسواك كردن بهتر است از نمازى كه انسانچهل روز بدون مسواك زدن بخواند، بعد فرمودند: ((برتو باد به مسواك كردن و اگرتوانستى كه كم نكنى از مسواك كردن اين كار را انجام بده )).⁽⁵¹⁴⁾
و مسواك كردن حسنات را تا هفتاد برابر زياد مى كند و اينكه مسواك كردن از سنت هاىپنجگانه اى است كه در رأ س ‍ دين است .⁽⁵¹⁵⁾ و خداى رحمان راضى مى شود⁽⁵¹⁶⁾ واز سنتهاى پيامبران مى باشد چنانكه گذشت .
امام صادق (عليه السلام ) فرمودند : ((هرگاه خواستى به نماز شب بايستى پس مسواككن ، فرشته الهى نزد تو مى آيد و دهانش را بر دهان تو مى گذارد. پس از هر حرفىكه تلاوت و نطق مى كنى نيست مگر اينكه به سوى آسمان بالا مى رود، پس بايد دهانتو بوى خوش بدهد)) و هم معناى اين روايت روايت ديگرى هم هست .⁽⁵¹⁷⁾ و روايات دراين موضوع زياد است كه فرصتى براى بررسى آنها در اينجا نيست .
قابل توجه : چاره اى نيست اشاره كنيم به اينكه اختلافى كه در روايات بينچهل ركعت يا هفتاد، يا 75 ركعت يا چهل روز در مقام اثبات اجر و فضيلت نماز با مسواك برنماز بدون مسواك وجود داشت ، باعث شك در اين روايات نمى شود. شايد آن مسواكى كه درآن منافع دنيايى مقصود است ، آن چيزى است كه دو ركعت نماز با مسواك ،چهل ركعت است ، اما آنچه مقصود از آن ثواب اخروى است ، پس به درستى كه دو ركعت نمازبا مسواك ، معادل هفتاد ركعت يا 75 ركعت يا چهل روز مى باشد، البته بنابراختلافدرجات اخلاص در نيّت .
منافع مسواك و اوقات و كيفيت آن  
پيغمبر و ائمه : فقط به مداومت بر مسواك زدن به طور عملى كفايت نكرده اند و همچنين براوامر مطلقه به مسواك هم اكتفا نكرده اند يا اشاره به آنچه استحباب و عبادت بودنشثابت است و انسان برآن چيز به ثواب زياد و اجر زيبا مى رسد، اكتفا نكرده اند، امرىكه از شأ ن آن امر اين است كه به انسان مؤ من يك قوه دافعه اى بر ممارست و مواظبت برمسواك و التزام و مداومت بر مسواك كردن عطا شده است .
بله ائمه معصومين : به اين مقدار اكتفا نكرده اند و براين مقدار نيز افزوده اند و اهميت آنانبه مسواك ظاهر شد به اينكه بيان كردند منافعى كه بر مسواك كردن هست و آنضررهايى كه بر ترك مسواك كردن مى باشد .
روشن است كه شارع مقدس به حفاظت بر سالم بودن انسانها و اينكه انسان در بهترينحالات محفوظ بماند، اهميت زيادى مى دهد و چونكه مسواك اثر بزرگى در حفظ سلامتىانسان دارد، پس ذاتاً مسواك كردن مرغوب و مطلوب خداى تعالى است ، حتى اگر مسواككردن بدون قصد قربت باشد و بخاطر اجر و ثوابى كه دارد انسان انجام ندهد. و وقتىمردم منافع مسواك كردن را بشناسند و هنگامى كه در اينجا كسى باشد كه نخواهد بهپيامبران تأ سى و اقتدا كند و او به مسأ له ثواب مسواك رغبتى نداشته باشد، چنينشخصى به اين اميد كه فوايد و منافع مسواك كردن را به دست بياورد و از ضررهاىترك مسواك ، دورى كند، به اين كار مهم مى پردازد، پس به درستى كه انسان ذاتاًخودش را دوست دارد پس مهم مى شمارد هر بلايى كهاحتمال آن مى رود از خودش دفع كند و هر نفع و سودى كه قادر برآن است ، مى خواهد بهطرف خودش جلب كند و در مسواك كردن خيلى زياد جويندگان به آن رغبت دارند و مطلعينبرآن اطلاع دارند چه نسبت به خودش و ذات خودش و چه نسبت به علاقه و ارتباطى كهبا ديگران (از همنوعانش ) دارد .
اگر مردم منافع مسواك را مى دانستند  
در اينجا اشاره مى كنيم به اينكه در مسواك كردن ، منافع بزرگى است كه مى بينيم امامباقر (عليه السلام ) مى فرمايند : ((اگر مردم منافعى كه در مسواك است بدانند، مسواكرا همراه خودشان در رختخواب مى برند)).⁽⁵¹⁸⁾ و مقدم شدقول پيغمبر به حضرت على كه فرمودند: ((بر تو باد به مسواك كردن و اگر مىتوانى از مسواك كردن كم نكنى اين كار را بكن )). پس ‍ اين احاديث به ما اين را مىفهماند كه فوايد مسواك ، فوق حد تصور است و ضررهاى ترك مسواك كمتر از اهميتىكه از نظر اسلام به فوايد هميشگى مسواك است ، نيست .
به درستى كه منافع مسواك مدهوش كننده است و اين قدر زياد است كه امام باقر(عليهالسلام ) فرمودند : ((مسواك ) همراه ما در رختخواب باشد)) در حالى كه احدى از ما حتىاگر بيمار باشد دوا و دارو را با خودش در رختخواب نمى برد، پس ‍ چگونه اسلام بهمسواكى كه عملش تطهير و پاكيزگى دهان و دندان است اهميت مى دهد و با اينعمل ، از بيماريهاى محتمل جلوگيرى مى كند .
پس اگر نبود كه ترك مسواك به دنبالش مرضهاى بزرگى بيايد حتى حيات و وجودانسان را تهديد كند، معنايى براى قول حضرت باقر (عليه السلام ) كه فرمودند:((همراه خود مسواك را به رختخواب ببرند))، وجود نداشت و شايد امام مى خواهند اشاره كنندكه خراب بودن دندانها از اسباب بيمارى سل يا از سببهاى ديگرى است كه به بوى بددهان و جارى شدن خون منجر مى شود و از اين جهت به تمام بدن ضرر مى رساند يا غيراز اينها از چيزهايى كه به آن اشاره مى شود .
فوايد مسواك در روايات اهلبيت :  
در روايات پيش مقدم شد آنچه دلالت مى كرد بر اينكه مسواك زدن ، دهان را خوشبو مى كندچونكه امام صادق (عليه السلام ) فرمودند : ((دهانت خوشبو مى شود)) و مقدم شد اينكهدهان راپاك مى كندبخاطرفرمايش پيغمبركه فرمودند: ((نظافت كنيدطريق قرآن را)).
اضافه مى كنيم قول امير مؤ منان (عليه السلام ) را كه فرمودند : ((دهانهاى شما راههاىقرآن است پس راههاى قرآن را با مسواك كردن پاك كنيد)) روايتى هم معنا با اين روايت هموجود دارد.⁽⁵¹⁹⁾
و وارد شده كه : ((نظافت كنيد دندانهاى خودتان را)).⁽⁵²⁰⁾
و از امام باقر (عليه السلام ) روايت شده كه : ((براى هر چيزى پاك كننده اى است و پاككننده دهان مسواك است )).⁽⁵²¹⁾ و مثل اين روايت روايت ديگرى هم هست كه مسواك پاك كنندهدهان است .⁽⁵²²⁾
از امام صادق (عليه السلام ) نقل شده كه فرمودند : ((وقتى مردم فوج فوج در دينداخل شدند، قبيله ازد به سوى آنان آمدند كه قلوبشان نرم و دهانهايشان خوشبو بود.گفته شد اى پيامبر خدا! اين قبيله قلوبشان نرم بود كه ما شناختيم آن را، پس به چه جهتدهانهايشان خوشبو بود؟ حضرت فرمودند : چونكه اين قبيله در زمان جاهليت مسواك مىكردند)). و روايتى هم معنا با اين روايت هم وجود دارد.⁽⁵²³⁾
و از حضرت على (عليه السلام ) نقل شده كه : ((مسواك ، خشنودى پروردگار و سنّتپيامبر و پاك كننده دهان است ...)). روايت هم معنايى غير از اين هم وجود دارد.⁽⁵²⁴⁾
و از امام صادق (عليه السلام ) نقل شده كه فرمودند : ((در مسواك دوازده خصلت وجود داردكه از سنّت پيغمبر است . دهان را پاك مى كند، چشم را روشن مى نمايد، باعث خشنودىپروردگار است ، دندانها را سفيد و فساد دندان را از بين مى برد، لثه را محكم مىسازد، اشتها به طعام مى آورد، بلغم را مى برد، قوه حافظه را زياد مى كند، در حسناتهفتاد برابر اضافه مى كند و فرشتگان را شاد مى نمايد)). و در روايت ديگر هست كه :((غم را از بين مى برد))⁽⁵²⁵⁾ و زياد كرده در روايتى كه شهيد پاك نژاد آن را ذكركرده : ((و معده را سالم مى گرداند (بهداشت معده )).⁽⁵²⁶⁾
و از امام باقر (عليه السلام ) نقل شده كه : ((مسواك ، بلغم را از بين مى برد وعقل را زياد مى كند)). و در روايت ديگر دارد كه : ((قوه حافظه را زياد مى كند)).⁽⁵²⁷⁾
و از امام صادق (عليه السلام ) نقل شده كه : ((مسواك ، ريزش اشك را از بين مى برد وچشم را جلا و روشنى مى بخشد)).⁽⁵²⁸⁾ و در روايت ديگرى از امام رضا (عليه السلام )نقل شده كه : ((مسواك ، روشنى مى دهد چشم را و مو را در بدن مى روياند)).
و از ائمه : روايت شده كه : ((مسواك كردن ، پرده چشم را از بين مى برد (نور چشم را زيادمى كند)).
و در روايت ديگرى آمده است كه : ((مسواك جلا دهنده چشم است )). و روايات به اين معنابسيار است .⁽⁵²⁹⁾
و از پيامبر (صلى الله عليه و آله ) نقل شده كه فرمودند : ((مسواك كردن ، فصاحت انسانرا زياد مى كند)).⁽⁵³⁰⁾
و از امام صادق (عليه السلام ) نقل شده كه : ((مسواك و قرائت قرآن ، قطع كننده مرضبلغم است )). و در روايت ديگرى آمده : ((سه چيز است كه نسيان و فراموشى را از بين مىبرد و باعث به وجود آمدن ذكر مى شود : 1قراءت قرآن . 2 - مسواك . 3 - روزه يا خوردنكندر)).
و در روايت ديگر آمده كه : ((مسواك كردن ، حافظه انسان را زياد مى كند و سقم و بيمارىرا از بين مى برد)). و در غير اين روايت آمده است كه : ((مسواك ، بلغم را از بين مى برد وقوه حافظه را زياد مى كند)).⁽⁵³¹⁾
و از امام صادق (عليه السلام ) نقل شده كه : ((نشاط در ده چيز است و مسواك از آن ده چيزشمرده شده )).⁽⁵³²⁾
و از امام صادق (عليه السلام ) نقل شده كه فرمودند : ((بر شما باد به مسواك كردنچونكه مسواك كردن وسوسه قلب را از بين مى برد)).⁽⁵³³⁾
و در حديثى از امير مؤ منان (عليه السلام ) نقل شده كه فرمودند : ((مسواك كردن ، موجبشدت فهم مى شود و طعام را خوشگوار مى سازد و دردهاى دندانها را از بين مى برد ومرض و بيمارى را از انسان دفع مى كند و فقر را از بين مى برد)). و حديث ، طولانى است، آنچه ما از اين حديث ذكر كرديم نقل به معنا مى باشد.⁽⁵³⁴⁾
و احاديث و روايات در اين باب زياد و متنوع است و آنچه ما ذكر كرديم اشاره دارد بهبيشتر آنچه از اخبار متضمن است ان شاءاللّه تعالى .
خلاصه مطالب قبل  
قبل از اينكه از رواياتى كه گذشت مفصلاً بحث و گفتگو كنيم خلاصه آنچه در رواياتآمده به صورت زير مى آوريم :
1 - مسواك كردن ، پاك كننده است و دهان را (از آلودگيها) خالى مى كند.
2 - پاك كننده دهان مى باشد.
3 - دهان را سرد و خنك قرار مى دهد.
4 - بوى بد دهان را از بين مى برد و دهان خوش بو مى شود.
5 - غم و غصه را از بين مى برد.
6 - عقل را زياد مى كند.
7 - بلغم را از بين مى برد.
8 - ريزش اشك را از بين مى برد.
9 - قوه حافظه را زياد مى كند.
10 - به چشم و قوه باصره جلا و روشنى مى دهد.
11 - دندانها را سفيد مى كند.
12 - فساد دندان را از بين مى برد.
13 - لثه ها را محكم مى كند.
14 - اشتهاى به طعام مى آورد.
15 - و اگر به چوب اراك باشد همچنين لثه ها را چاق مى كند.
16 - مو را در بدن مى روياند.
17 - موجب نسيم يا اينكه موجب نشاط دهان مى شود (بر مبناى بعضى از نسخه ها كه((نشوه )) دارد).
18 - شخصى كه مسواك مى زند باعث زيادى فصاحتش مى شود.
19 - فراموشى را از بين مى برد.
20 - وسوسه قلب را از بين مى برد.
21 - فهم افزايش مى يابد.
22 - طعام را در دهان حركت مى دهد.
23 - دردهاى دندانها را از بين مى برد.
24 - ازانسان بيمارى دفع مى شودوبه سبب مسواك كردن ، بيمارى از بين مى رود.
25 - فقر را از بين مى برد.
26 - معده را صحيح و سالم مى كند.
آنچه از روايات در بالا خلاصه كرديم نسبت به فوايد مسواك زدن بود و ممكن استبسيارى از فوايدى كه براى مسواك گفته شد در موردخلال نيز گفته شود.
و نبايد گمان شود كه آنچه ذكر شد تكرار است ؛ چرا كه دقّت در مطالب خلاف آن رابراى انديشمند ظاهر مى سازد. بلكه آشكار مى شود كه ما با زحمت فراوان برخى ازموضوعات را در برخى ديگر گنجانده ايم .
اينك مناسب است ما يك توقف كوتاهى براى تأمل و فكر كردن در فوايدى كه ذكر شد، داشته باشيم ، البته به اندازه اى كه بحث مااقتضا مى كند و به اندازه آن معلومات و شناختهاى طبى محدودى كه نزد ما وجود دارد.
البته با ژرف نگرى در مطالب ارزشمندى كه رواياتاهل بيت : بيان كرده اند تا بخوبى راه يابيم و هدايت شويم و گفته درست و محكم رادريابيم .
بنابر اين با استمداد از خداوند و يارى او بحث را آغاز مى كنيم .