علّت اختلاف دعاهاى حضرت يوسف (ع )
اينك مى گويم : حضرت يوسف (ع ) به امور گوناگونى امتحان شد، شايد در هر بلا وگرفتارى ، دعا يا دعاهايى داشته ، و چه بسا كه آن بزرگوار دو دعاى نخست را كهپيشتر ذكر نموديم در زندان عزيز مصر، و دعاى سوّم را هنگام محبوس شدن در چاهى بودهكه برادرانش وى را بدان انداخته بودند، خوانده است .]
دعاى بعد از سلام دو ركعت چهارم
قابل توجّه است كه : اين دعا، دعاى جليل و عظيمى است ، و ما آن را به چندين سند روايتكرده ايم ، دو طريق آن را در اينجا ذكر مى كنيم ، زيرا در الفاظ دعا كه به سندهاىمختلف نقل شده ، افزونى و كاستى وجود دارد.
امّا طريقِ اوّل اينكه علىّ بن نصر نامه اى به حضرت ⁽²¹¹⁾ نوشت و از او درخواستنمود كه در ذيل آن دعايى مرقوم فرموده و به وى بيآموزد، كه در اثر خواندن آن ازگناهان محفوظ بماند و نيز جامع بين حوائج دنيا و آخرت باشد. حضرت به خطّ خويشمرقوم فرمود:
يامَنْ اءَظْهَرَ الْجَميلَ وَ سَتَرَ الْقَبيحَ وَ لَمْ يَهْتِكِ السِّتْرَ عَنّى ، يا كَريمَ الْعَفْوِ، ياحَسَنَ التَّجاوُزِ، يا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ، يا باسِطَ الْيَدَيْنِ بِالرَّحْمَةِ، يا صاحِبَ كُلِّ نَجْوى ، وَيا مُنْتَهَى كُلِّ شَكْوى ، يا كَريمَ الصَّفْحِ، يا عَظيمَ الْمَنِّ، يا مُبْتَدِى ءَ كُلِّ نِعَمةٍ قَبْلَاسْتِحْقاقِها، يا رَبّاه يا سَيِّداه يا مَوْلاه يا غَايَتاه ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ اءَهْلَ بَيْتِهِ،اءَسْاءَلُكَ اءَنْ لا تَجْعَلَنى فِى النّارِ.
- اى خدايى كه [اعمال و صفات ] زيبا را آشكار نموده و زشت را مى پوشانى و پرده درىنمى كنى ، اى كسى كه بزرگوارانه در مى گذرى ، اى نيكوگذشت ، اى صاحب آمرزشگسترده ، اى كسى كه دو دستت را به رحمت گشاده اى ، اى صاحب و همدم هر مناجات و سخندرگوشى ، و اى فقهاى هر شكايت ، اى بزرگوارانه گذشت كننده ، اى صاحب بخشبزرگ ، اى كسى كه پيش از آنكه انسان استحقاق نعمتى را داشته باشد ابتدائاً شروعبه عطا كردن آن مى كنى ، اى پروردگار من ، اى آقاى من ، اى مولاى من ، اى نهايت [آرزوى] من ، بر محمّد و اهل بيتش درود فرست از تو درخواست مى نمايم كه مرا در آتش [جهنّم ]قرار ندهى .
سپس هرچه كه به ذهنت آمد درخواست مى كنى .⁽²¹²⁾
دعاى گذشته به روايت ديگر
جدّم ابى جعفر طوسى - رحمه اللّه - دعاى بعد از سلام دو ركعت چهارم از نافله هاى عصررا درست به اين لفظ آورده كه است : دعاى بعد از سلام دو ركعت چهارم :
يا مَنْ اءَظْهَرَ الْجَميلَ وَ سَتَرَ الْقَبيحَ، يا مَنْ لَمْ يُؤ اخِذْ بِالْجَريرَةِ وَ لَمْ يَهْتِكِ السِّتْرَ،يا عَظيمَ الْعَفْوِ، يا حَسَنَ التَّجاوُزِ، يا باسِطَ الْيَدَيْنِ بِالرَّحْمَةِ، يا صاحِبَ كُلِّ حاجَةٍ[يا:نَجْوى ]، يا واسِعَ الْمَغْفِرَةِ، يا مُفَرِّجَ كُلِّ كُرْبَةٍ، يا مُقيلَ الْعَثَراتِ، يا كَريمَ الصَّفْحِ،يا عَظيمَ الْمَنِّ، يا مُبْتَدِئاً بِالنِّعَمِ قَبْلَ اسْتِحْقاقِها، يا رَبّاه ، يا سَيِّداه ، يا غايَةَرَغْبَتاه ، اءَسْاءَلُكَ بِكَ وَ بِمُحَمَّدٍ وَ بِعَلىٍِّ وَ فاطِمَةَ وَ الْحَسَنِ وَ الْحُسَيْنِ وَ عَلِىِّ بْنِالْحُسَيْنِ وَ مُحَمَّدٍ بْنِ عَلِي وَ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ وَ عَلِىِّ بْنِ مُوسى وَ مُحَمَّدِبْنِ عَلِي وَ عَلِىِّ بْنِ مُحَمَّدٍ وَ الْحَسَنِ بْنِ عَلِي وَ الْقائِمِ الْمَهْدِىِّ، أَلاَْئِمَّةِ الْهادِيَةِ(عليهمالسلام )، اءَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَاءسْاءَلُكَ يا اءَللّهُ، اءَلاّ تُشَوِّهَ خَلْقىبِالنّارِ، وَ اءَنْ تَفْعَلَ بى ما اءَنْتَ اءَهْلُهُ.
- اى خدايى كه [اعمال و صفات ] زيبا و نيك را آشكار نموده و زشت را مى پوشانى ، اىخدايى كه به گناه نمى گيرى و مؤاخذه نمى كنى و پرده نمى درى ، اى صاحب عفوبزرگ ، اى صاحب گذشت زيبا، اى كسى كه دو دست[جمال و جلال ] خويش را به رحمت گشاده اى ، اى صاحب و همدم هر خواسته [يا: هر سخن درگوشى ]، اى صاحب آمرزش گسترده ، اى برطرف كننده هر ناراحتى سخت و گلوگير، اىدرگذرنده از لغزشها، اى بزرگوارانه گذشت كننده ، اى صاحب بخشش بزرگ ، اىكسى كه پيش از آنكه انسان استحقاق نعمتها را داشته باشد شروع به عطا كردن آنها ومى فرمايى ، اى پروردگار من ، اى آقاى من ، اى منتهاى رغبت من ، به [حقّ] خود و حضرتمحمّد و علىّ و فاطمه و حسن و حسين و علىّ بن حسين و محمّد بن علىّ و جعفر بن محمّد، وموسى بن جعفر، و علىّ بن موسى ، و محمّد بن علىّ، و علىّ بن محمّد، و حسن بن علىّ، وحضرت قائم مهدى (عليهم السلام )كه امامان هدايتگر مى باشند درخواست مى نمايم كهبر محمّد و آل محمّد درود فرستى ، و از تو مساءلت داريم اى خدا كه روى و وجودم را باآتش جهنّم زشت نگردانى ، و آنچه را كه خود زيبنده آن هستى به من بكنى .
و هر خواسته اى داشتى ذكر مى كنى .⁽²¹³⁾
دعاى ديگر در تعقيب دو ركعت چهارم از نافله هاى عصر
همچنين بگو:
اءَللّهُ اءَللّهُ رَبّى حَقّاً حَقّاً، اءَللّهُمَّ، اءَنْتَ لِكُلِّ عَظيمَةٍ وَ اءَنْتَ لِهذِهِ الاُْمُورِ، فَصَلِّ عَلىمُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اكْفِيْنها، يا حَسَنَ الْبَلا ءِ عِنْدى ، يا قَديمَ الْعَفْوِ عَلَىَّ، [يا مَنْ لاغِنىلِشَىْءٍ عَنْهُ،] يا مَنْ لابُدَّ لِكُلِّ شَىْءٍ مِنْهُ، يا مَنْ رِزْقُ كُلِّ شَىْءٍ عَلَيْهِ، يا مَنْ مَصيرُ كُلِّشَىْءٍ إِلَيْهِ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، [وَ تَوَلَّنى ] وَ لا تُوَلِّنى اءَحَداً مِنْ شِرارِ خَلْقِكَ، وَكَما خَلَقْتَنى فَلا تُضَيِّعْنى .
اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَدْعُوكَ لَهَمٍّ لا يُفَرِّجُهُ غَيْرُكَ، وَ لِرَحْمَةٍ [يا: لَفَرْجَةٍ] لاتُنالُ إِلاّ بِكَ، [وَ لِكَرْبٍلا يَكْشِفُهُ سِواكَ، وَ لِمَغْفِرَةٍ لا تُبْلَغُ إِلاّ بِكَ] وَ لحِاجَةٍ لا يَقْضيها إِلاّ اءَنْتَ، اءَللّهُمَّ،فَكَما كانَ مِنْ شَاءْنِكَ [إِلْهامِىَ الدُّعآءَ، فَلْيَكُنْ مِنْ شَاءْنِكَ] الاِْجابَةَ فيما دَعَوْتُكَ لَهُ، وَالنَّجاةُ فيما فَزِعْتُ إِلَيْكَ مِنْهُ، اءَللّهُمَّ، إِنْ لا اءَكُنْ [يا: وَإِنْ لَمْ اءَكُنْ] اءَهْلاً اءَنْ اءَبْلُغَرَحْمَتَكَ، فَإِنَّ رَحْمَتَكَ اءَهْلٌ اءَنْ تَبْلُغَنى ، لاَِنَّها وَسِعَتْ كُلِّ شَىْءٍ وَ اءَنَا شَىْءٌ،فَلْتَسَعْنى رَحْمَتُكَ، يا إِلهى ، يا كَريمُ.
اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَسْاَلُكَ بِوَجْهِكَ الْكَريمِ اءَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اءَنْ تُعْطِيَنىفَكاكَ رَقَبَتى مِنَ النّارِ، وَ تُوجِبَ لِىَ الْجَنَّةَ بِرَحْمَتِكَ، وَ تُزَوِّجَنى مِنَ الْحُورِ الْعينِبِفَضْلِكَ، وَ تُعيذَنى [يا: تُبْعِدَنى ] مِنَ النّارِ بِطَوْلِكَ، وَ تُجيرَنى مِنْ غَضَبِكَ وَسَخَطِكَ عَلَىَّ، وَ تُرْضِيَنى بِما قَسَمْتَ لى ، وَ تُبارِكَ لى فيما اءَعْطَيْتَنى ، وَتَجْعَلَنى لاَِنْعُمِكَ مِنَ الشّاكِرينَ.
اءَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَ امْنُن عَلَىَّ بِذلِكَ، وَارْزُقْنى حُبَّكَ وَحُبَّ كُلِّ مَنْاءَحَبَّكَ وَحُبَّ كُلِّ عَمَلٍ يُقَرِّبُنى إِلى حُبِّكَ، وَ مُنَّ عَلَىَّ بِالتَّوَكُّلِ عَلَيْكَ، وَ الْتَّفْويضِإِلَيْكَ، وَ الرِّضا بِقَضآئِكَ، وَ التَّسْليمِ لاَِمْرِكَ [يا: اءَلرِّضا بِفَضْلِكَ وَ التَّعْظيمَلاَِمْرِكَ]، حَتّى لا اءُحِبَّ تَعْجيلَ مَا اءَخَّرْتَ، وَلا تَاءْخيرَ [يا: تَاءْجيلَ] ما عَجَّلْتَ، يا اءَرْحَمَالرَّاحِمينَ، وَصَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَافْعَلْ بى كَذا و كَذا.
- خدا خدا حقيقتاً و واقعاً پروردگار من است . خداوندا، تويى [ياور من ] براى هر امر بزرگ، و تويى [ياور من ] براى اين امور، پس بر محمّد وآل او درود فرست ، و درباره آنها مرا كفايت فرما، اين خدايى كه بلاى تو در نزد منزيباست ، اى صاحب عفو و گذشت ديرينه وبى آغاز از من ، [اى خدايى كه هيچ چيز بىنياز از تونيست ،] اى خدايى كه همه اشياء ناچار از توست ، اى خدايى كه روزى همهموجودات بر توست ، اى خدايى كه بازگشت همه چيز به سوى توست ، بر محمّد وآل محمّد درود فرست [و خود سرپرست من باش ]، و سرپرستى مرا به اَحَدى از مخلوقاتِبد خود واگذار مفرما، و چنانكه مرا آفريدى ضايعم مگردان .
خداوندا، تو را براى همّ و غم و اندوهى مى خوانمت كه غير تو نمى تواند. آن را برطرفكند، و براى رحمتى [يا: گشايشى ] كه جز به وسيله تو نمى توان به آن رسيد، [وبراى ناراحتى سخت و گلوگيرى كه جز تو نمى تواند آن را برطرف نمايد، و براىآمرزشى كه جز به تو نمى توان بدان رسيد]، و براى حاجتى كه جز تو نمى تواند آنرا برآورده نمايد. خدايا، پس ‍ چنانكه از شاءن تو [اين بود كه دعا را به من الهامفرمودى ، پس اين نيز از شاءن تو باشد كه ] دعاهايى كه به خاطر آن تو را خواندم ،اجابت فرمايى ، و از آنچه كه از آن به سوى تو گريختم ، نجاتم دهى . خدايا، اگرشايستگى آن را ندارم كه به رحمتت برسم ، مسلّماً رحمتت شايستگى آن را دارد كه مرافراگيرد، زيرا رحمت تو هر چيز را فراگرفته ، و من نيز يك چيز هستم ، پس ‍ رحمتت مرافرا گيرد، اى معبود من ، اى بزرگوار.
خداوندا، به روى [و اسماء و صفات ] بزرگوارت از تو درخواست مى نمايم كه بر محمّدو آل محمّد درود فرستى و مرا از آتش جهنّم آزاد سازى ، و به رحمت خويش بهشت را بر منواجب گردانده ، و به فضل خويش از حور عين و زنان سياه و درشت چشم به ازدواج مندرآورده ، و به بخشش خود از آتش جهنّم پناه داده [يا: مرا از آن دور گردانى ]، و مرا ازخشم و غضب خود در پناه خويش درآورى ، و به آنچه به من قسمت و مقدّر فرمودى خرسند، وآنچه را كه به من عطا فرموده اى پرخير و بركت ، و از سپاسگزاران در برابر نعمتهايتبگردانى .
خداوندا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست ، و همه اينها را بر من منّت نِهْ، و دوستى خود ودوستى هركسى را كه تو را دوست دارد، و دوستى هر عملى كه مرا به دوستى ات نزديكمى گرداند، روزى ام گردان ، و توكلّ به خود و واگذار نمودن امور به تو و خشنودى دربرابر قضاء و اراده حتمى ات و تسليم [يا: خشنودى بهفضل و داده ات ، و تعظيم ] در برابر امرت را بر من ارزانى دار، تا اينكهتعجيل آنچه را كه مؤخّر داشته اى و يا به تاءخير انداختن آنچه را كه مقدّم داشته اىدوست نداشته باشم . اى مهربانترين مهربانها، و بر محمّد وآل او درود فرست و به من چنين و چنان كن .
و هر امرى را كه دوست دارى ذكر مى كنى .
فصل بيست و يكم : آداب و اسرار نماز عصر و تعقيبات آن
كيفيّت انجام نماز عصر
وقتى نماز گزار فرصت ممكن را مغتنم شمرد و نافله هاى نماز عصر را انجام داد، لازم استبا نيّت خالص براى گفتن اذان بپا خيزد، و شمرده شمرده اذان بگويد، و دعاى بعد ازاذان ، و نيز اقامه و دعاى بعد از اقامه را به همان صورتى كه پيشتر ذكر كرديم بجاآورد، و با گفتن تكبيرهاى هفتگانه و دعاهاى ما بين آنها كه گذشت شروع كند به واردشدن در نماز واجب عصر، و آن را به اين نيّت شروع كند كه : نماز واجب عصر را بجا مىآورم تا بدين وسيله خداوند - جلّ جلاله - را از آن جهت كه زيبنده پرستش است ، عبادت كنم.، و بعد تكبيرة الاحرام را گفته و نماز عصر را مانند فريضه ظهر بجا آورد، و وقتىنماز عصر را به پايان برد و با گفتن سلام - به همان صورتى كه ذكر نموديم - ازآن خارج شد، تسبيح حضرت زهرا(عليهاالسلام ) را مى گويد، و بعد از آن به تعقيباتمهمّى كه در تعقيب نمازهاى پنجگانه واجب ذكر نموديم ، تعقيب نموده ، و يا دعا مى كند.
تعقيبات مخصوص نماز عصر
استغفار و آداب باطنى استغفار و حضور قلب در آن
1 - از جمله تعقيبات و دعاهاى مخصوص نماز واجب عصر هفتاد بار از خداوند - جلّ جلاله -طلب آمرزش و استغفار نمودن است . و بايد درحال استغفار حالتِ ظاهرى و صورت و قلب و باطن بنده بسان گناهكارانى باشد كه ازمحضر خداوند بزرگى كه به تمام اسرا آگاه است ، طلب آمرزش و مغفرت مى كنند، زيرااگر در حالى كه قلبش به غفلت ، و عقلش به نسيان و فراموشى مبتلاست ، و يا باحالت كسالت و سستى از خداوند - جلّ جلاله - طلب آمرزش نمايد، اين گونه استغفار خوداز جمله گناهان است ، و چنين استغفار كننده اى همانند كسى خواهد بود كه خدا را استهزاء مىكند و از زود گرفتار شدن به عقوبت ايمن نخواهد بود.
زيرا در روايت آمده كه روزى مولايمان اميرالمؤمنين علىّ بن ابى طالب (ع ) در ميانگروهى از مهاجرين و انصار نشسته بودند. مردى از آن ميان گفت :
أَسْتَغْفِرُاللّهَ
- از خدا طلب آمرزش مى كنم .
حضرت علىّ (ع ) با حالت خشمگين به او روى نموده ، و فرمود: واى بر تو، آيا مى دانىاستغفار چيست ؟ استغفار اسمى است كه بر شش معنى واقع مى شود:
نخست : پشيمانى از گذشته .
دوّم : عزم و تصميم جدّى بر بازگشت نكردن به گناه گذشته .
و سوّم : به هر واجبى كه ضايع نموده و بجا نيآورده اى توجّه نموده و آن را انجام دهى .
چهارم اينكه : هرچه ميان تو و مردم است به مردم برگردانى ، تا اينكه خداوند را درحالتى كه از گناهان پاكيزه هستى و پيامد گناهى بر تو نيست ، ملاقات نمايى .
پنجم اينكه : به گوشتى كه به واسطه حرام خوارى بر بدنت روييده توجّه نموده و آنرا با غم و اندوه از بين ببرى [يا: بگذارى ] تا اينكه گوشت ديگر به جاى آن برويد.
ششم اينكه : تلخى طاعت را به جسم خود بچشانى ، چنانكه شيرينى معصيت را به آنچشانده اى ، آنگاه در اين هنگام مى گويى :
اءَسْتَغْفِرُاللّهَ.
فضيلت استغفار بعد از نماز عصر
از جمله رواياتى كه پيرامون هفتاد مرتبه استغفار گفتن بعد از نماز عصرنقل شده ، اين است كه امام صادق (ع ) فرمود: هركس در تعقيب نماز عصر هفتاد بار ازخداوند طلب آمرزش نمايد، خداوند گناهان پنجاه [يا: پنج ]سال او را مى آمرزد، و اگر اين اندازه گناه نداشت پدر و مادرش را مى آمرزد، و اگر آنهانداشتند بستگان او را مى آمرزد، و اگر نداشتند همسايگانش را مى آمرزد.
و در روايت ديگر آمده است كه امام صادق (ع ) فرمود: هركس بعد از نماز عصر هفتاد باراز خداوند متعال طلب آمرزش نمايد، خداوند هفتصد گناه او را مى آمرزد. سپس فرمود: وكداميك از شما در شبانه روز هفتصد گناه مرتكب مى شويد؟!
همچنين در روايت ديگر آمده كه امام صادق (ع ) فرمود: هركس بعد از نماز عصر هفتاد باراز خداوند آمرزش خواهى نمايد، خداوند هفتصد گناه او را مى آمرزد
فضيلت و آداب قرائت سوره إِنّا اءَنْزَلْناه در تعقيب نماز عصر
2 - از تعقيبات مهمّ نماز عصر، ده بار قرائت نمودن سوره إِنّا اءَنْزَلْناهُ فى لَيْلَةِالَقْدْر است ؛ پس وقتى خواستى آنها را بخوانى ، لازم است كه حالتت مانند كسىباشد كه در پيشگاه پادشاه زمينها و آسمانها قرار گرفته ، و كلام او - جلّ جلاله - را درمحضرش با هيبت و احترام و تعظيم او قرائت مى نمايد، و نيّت مى كند كه : عبادت او - جلّجلاله - را مى نمايم از آن جهت كه زيبنده پرستش است ، نه براى ثواب و پاداش در خانهجاودانى [يعنى دار آخرت ].
از جمله رواياتى كه پيرامون قرائت آن نقل شده ، اين است كه حضرت ابى جعفر محمّد بنعلىّ بن موسى بن جعفر(عليهم السلام ) فرمود: هركس ‍ بعد از نماز عصر، ده بار سورهإِنّا اءَنْزَلْناهُ فى لَيْلَةِ الْقَدْر را قرائت كند، ماننداعمال همه خلايق براى او محسوب خواهد شد.
دعا براى حضرت مهدىّ(ع )
3 - از ديگر تعقيبات مهمّ بعد از نماز عصر، اقتدا به مولايمان موسى بن جعفر امام كاظم(ع ) در دعا براى مولايمان حضرت مهدىّ (ع ) است . هم او كه چنانكه پيش از اين ذكركرديم ، پيامبر اكرم (ص ) بشارت او را به اُمّتش ‍ داده است . درودها و رحمتها و سلام وبركتهاى خداوند بر جدّش حضرت محمّد باد، و خداوند اينها را به خدمت آن بزرگواربرساند!
چنانكه يحيى بن فضل نوفلى مى گويد: در بغداد، بعد از فراغت حضرت ابى الحسنموسى بن جعفر(ع ) از نماز عصر به خدمت آن بزرگوار وارد شدم ، و ديدم كه دستهاىخويش را به سوى آسمان بلند نموده ، و شنيدم كه مى فرمود:
اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ الاَْوَّلُ وَالاَّْخِرُ وَ الظّاهِرُ وَ الْباطِنُ، وَ اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهِ إِلاّ اءَنْتَإِلَيْكَ زِيادَةُ الاَْشْيآءِ وَ نُقْصانُها، وَ اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ خَلَقْتَ الْخَلْقَ بَغَيْرِ مَعُونَةٍمِنْ غَيْرِكَ وَ لا حِاجَةٍ إِلَيْهِمْ، اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ مِنْكَ الْمَشيئَةُ [يا: الْمَشِيّةُ] وَإِلَيْكَالْبَدْاءُ، اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ قَبْلَ الْقَبْلِ وَ خالِقَ الْقَبْلِ، اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّاءَنْتَ بَعْدَ الْبَعْدِ وَ خالِقَ الْبَعْدِ، وَ اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ تَمْحُو ما تَشآءُ وَ تُثْبِتُ وَعِنْدَكَ اءُمُّ الْكِتابِ، اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ غايَةُ كُلِّ شَىْءٍ وَ وَارِثُهُ، اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّاءَنْتَ لا يَعْزُبُ عَنْكَ الدَّقيقُ وَ لاَ الْجَليلُ، اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ لا يَخْفى عَلَيْكَاللُّغاتُ، وَ لا تَتَشابَهُ عَلَيْكَ الاَْصْواتُ، كُلَّ يَوْمٍ اءَنْتَ فى شَاءْنٍ، لاَيَشْغَلُكَ شَاءْنٌ عَنْشَاءْنٍ، عالِمُ الْغَيْبِ وَ اءَخْفى ، دَيّانُ الدّينِ، مُدَبِّرُ الاُْمُورِ، باعِثُ مَنْ فِى الْقُبُورِ، مُحْىِالْعِظامِ وَ هِىَ رَميمٌ، اءَسْاءَلُكَ بِاسْمِكَ الْمَكْنُونِ الَْمحْزُونِ الْحَىِّ الْقَيُّومِ الَّذى لا يَخيبُ مَنْسَاءَلَكَ بِهِ، اءَنْ تُصَلِّىَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ، وَ اءَنْ تُعَجِّلَ فَرَجَ الْمُنْتَقِمِ لَكَ مِنْ اءَعْدآئِكَ،وَاءَنْجِزْلَهُ ما وَعَدْتَهُ، يا ذَاالْجَلالِ وَالاِْكْرامِ.
- تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست ، كه آغاز و پايان و آشكار و نهان مى باشى ،و تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست كه افزونى و كاستى اشياء به توست ، وتويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست ، كه مخلوقات را بدون يارى و نياز به غيرآفريدى ، و تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست كه مشيت و خواست از تو و آغاز هرچيز به سوى توست ، و تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست ، كه پيش از پيش وآفريننده قبل هستى ، تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست كه بعد از بعد وآفريننده بعد هستى ، و تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست و هرچه را بخواهىمحو ويا اثبات مى فرمايى ، و كتابِ مادر در نزد توست ، تويى خداوندى كه معبودى جزتو نيست كه نهايت و وارث هر چيز هستى ، و تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست كههيچ چيز نه كوچك و نه بزرگ بر تو پوشيده نمى ماند، تويى خداوندى كه معبودى جزتو نيست كه زبانهاى گوناگون بر تو مخفى نمى ماند، و صداهاى مختلف تو متشابهنمى گردد، و هر روز در شاءن و كارى هستى ، و هيچ كارى تو را از كار ديگرمشغول نمى سازد، آگاه به غيب و امور مخفى تر از آن ، و بسيار پاداش دهنده [روز] جزا، وتدبير كننده امور، برانگيزاننده تمام كسانى كه در قبرها هستند، زنده كننده استخوانهاىپوسيده مى باشى . از تو به اسم مكنون پوشيده و در گنجينه ات كه زنده و پابرجا[و برپا دارنده همه مخلوقات ] است و هركس تو را به آن بخواند محروم نمى گردد،درخواست مى كنم كه بر محمّد و آل محمّد درود فرستى ، و در فرج انتقام گيرنده ازدشمنانت تعجيل فرموده ، و به وعده او وفا نمايى . اى صاحب بزرگى و بزرگوارى .
وى مى گويد عرض كردم : براى چه كسى دعا فرموديد؟ فرمود: براى مهدىِآل محمّد(ص ). و افزود:
پدرم فداى كسى كه شكمش فراخ ، و ابروانش ، ابروانش پيوسته ، ساقهاى پايشباريك ، فاصله ما بين دو شانه اش دور، و رنگ چهره اش ‍ گندمين و ميان سياه و سفيد است، و با وجود رنگ گندمى ، زرديى به واسطه بيدارى شب پيوسته بر او نمايان است .
پدرم فداى كسى كه شبها در حالى كه در سجده و ركوع است ستارگان را مى پايد،پدرم فداى كسى كه در راه خشنودى خدا، سرزنش هيچ سرزنش ‍ كننده اى در او اثر نمىگذارد، هم او كه روشنى بخش تاريكى است . پدرم فداى كسى كه به امر خدا قيام مىنمايد.
[راوى مى گويد:] عرض كردم : خروج آن بزرگوار كى خواهد بود؟ فرمود: هنگامى كهلشگرها را در اَنْبار بركناره رود فرات و صراة و دجله ، و نيزويران شدن پل كوفه ، و سوختن برخى از خانه هاى كوفه را مشاهده نمودى ،هر گاه اينها را ديدى ، مسلّماً خداوند آنچه را كه مى خواهد انجام خواهد داد، هيچگاه امرخداوند مغلوب نمى گردد چيره گشته و حكم و فرمان او به تاءخير نمى افتد.
دعا جهت زدودن گناهان
4 - از تعقيبات مهمّ نماز عصر براى كسانى كه مى خواهند نامه عملشان را كه متضمّنگناهان است از بين ببرند، اين است كه در روايت آمده كه امام صادق (ع ) بهنقل پدر بزرگوارش از رسول خدا (ص ) فرمود كه : هر كس ‍ بعد از نماز عصر هرروز ده بار بگويد:
اءَسْتَغْفِرُ اللّهَ الَّذى لا إِلهُ إِلاّ هُوَ الْحَىُّ الْقَيُّومُ [الرَّحْمنُ الرَّحيمُ] ذَاالْجَلالِ وَ الاِْكْرامِ، وَاءَسْاءَلُهُ اءَنْ يَتُوبَ عَلَىَّ تَوْبَةَ عَبْدِ ذَليلٍ خاضِعٍ فَقيرٍ بآئِسٍ مِسْكينٍ مُسْتَكنٍ مُسَتَجيرٍلايَمْلِكُ لِنَفْسِهِ نَفْعاً وَ لا ضَرّاً وَلا مَوْتاً وَ لا حَياةً وَلا نُشُوراً.
- از خداوندى كه معبودى جز او نيست و زنده و پابرجا و [بر پا دارنده همه مخلوقات ورحمت گستر و مهربان ،] و صاحب عظمت و بزرگوارى است طلب آمرزش مى نمايم ، و از اودرخواست مى نمايم كه همانند پذيرش توبه بنده خاضع فقير درمانده بيچارهذليل و فروتن و پناه آورده اى كه هيچ سود و زيان و مرگ و زندگانى و محشور و زندهشدن [در روز قيامت ] را براى خود قادر نيست ، توبه ام را بپذيرد.
خداوند متعال فرمان مى دهد كه نامه عمل او را هر چه باشد پاره نمايند.
آداب باطنى دعاى گذشته
پيش از اين تو را از صفت استغفار كنندگان آگاه ساختيم ، و حديث مولايمان اميرالمؤمنينعلىّ - صلوات اللّه عليه و سلامه - را براى تو روايت نموديم ، اينك به اين حديث كه ازپيامبر اكرم (ص ) نقل شده نگاه كن و با تمام توان مراعات ادب نموده و در گفتن اين سخنكه مى گويى : همانند بنده ذليل و خاكسار توبه مى نمايم صادق باش ، وذلّت و خوارى بر حاجت و بر زبان حال تو آشكار گردد، و هنگام گفتن اين سخن كهمانند بنده خاضع و فروتن توبه مى كنم ، خضوع و فروتنى بر چهره گفتار وكردارت نمايان باشد، و هنگام گفتن مانند بنده فقير و نادار توبه مى كنم صورت درخواست و مساءلتت بسان ، بنده فقير و نادار در برابر مولاى بى نياز وبزرگ باشد، و وقتى مى گويى مانند بنده بسيار نيازمند توبه مى كنم بايدحالت همانند افراد بسيار حاجتمند باشد كه چيزى را از بزرگترين بزرگان خواهانند، وهنگام گفتن اين سخن كه : همانند بنده مسكين و بيچاره توبه مى كنم بايد نشانهبيچارگى و نياز و ذلّت و خوارى همراه با صدق و انابه بر قلب و چهره و اعضا وجوارحت نمودار باشد، و وقتى مى گويى : مانند بنده پناه آورنده توبه مى كنم بايد مانند كسى كه بيم و هراس بزرگ بر او احاطه نموده و در اثر آن به سوى مولاىخويش مى گريزد، و بسان كسى كه نه قدرت بر سود و زيان خويش دارد، و نه تواندفع چيزى را از خود، و در تمام حالات با دل و تن و گفتار و كردار، به سوى خداوند -جلّ جلاله - گريخته و پناهنده شوى .
پس اى بنده اگر در اين سخنان صادق باشى ، خداوند - جلّ جلاله - اهليّت آن را دارد كهدو فرشته گمارده شده بر تو را فرمان دهد كه نامه عملت را كه متضمّن گناهان وجناياتت است از بين برند، بنابراين گمان مكن كه اگر اين سخنان و استغفارها را باحال غفلت و به دروغ بگويى ، از جنايات و گناهانِ بسيار سالم مانده و رها خواهى شد.
دعاى اميرالمؤمنين (ع ) بعد از نماز عصر
5 - از ديگر تعقيبات مهمّ، اقتدا به مولايمان اميرالمؤمنين (ع ) در خواندن دعاهاى ايشان درتعقيب نمازهاى پنجگانه است ، از آن جمله دعاى حضرتش در تعقيب نماز عصر، كه به اينصورت است :
سُبْحانَ اللّهِ، وَ الْحَمْدُللّهِِ، وَ لا إِلهَ إِلاّ اللّهُ، وَاللّهُ اءَكْبَرُ، وَ لاحَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلاّ بِاللّهِالْعَلِىِّ الْعَظيمِ، سُبْحانَ اللّهِ بِالْغُدُوِّ وَالا صالِ، سُبْحانَ اللّهِ بِالْعَشىِّ وَالاِْبْكارِ،فَسُبْحانَ اللّهِ حينَ تَمْسُونَ وَ حينَ تُصْبِحُونَ، [وَلَهُ الْحَمْدُ فِى السَّمواتِ وَالاَْرْضِعَشِيّاً⁽²¹⁴⁾ حينَ تُظْهِرُونَ، سُبْحانَ] رَبِّكَ رَبِّ الْعِزَّةِ عَمّا يَصِفُونَ، وَ سَلامٌ عَلَىالْمُرْسَلينَ، وَالْحَمْدُللّهِِ رَبِّ الْعالَمينَ، سُبْحانَ ذِى الْمُلْكِ وَ الْمَلَكُوتِ، سُبْحانَ ذِى الْعِزَّ[ةِ] وَالْجَبَرُوتِ، سُبْحانَ الْحَىِّ الَّذى لايَمُوتُ، سُبْحانَ اللّهِ الْقآئِمِ الدّآئِمِ، سُبْحانَ الْحَىِّالْقَيُّومِ، سُبْحانَ الْعَلِىِّ الاَْعْلى ، سُبْحانَهُ وَ تَعالى ، سُبُّوحٌ قُدُّوسٌ رَبُّ الْمَلا ئِكَةِوَالرُّوحِ.
اءَللّهُمَّ، إِنَّ ذَنْبى اءَمْسى مُسْتَجيراً بِعَفْوِكَ، وَ خَوْفى [اءَمْسى ] مُسْتَجيراً بِاءَمْنِكَ، وَفَقْرى اءَمْسى مُسْتَجيراً بِغِناكَ، وَ ذُلّى اءَمْسى مُسْتَجيراً بِعِزِّكَ، اءَللّهُمَّ، صَلِّ عَلىمُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَاغْفِرْلى ، وَارْحَمْنى ، إِنَّكَ حَميدٌ مَجيدٌ، اءَللّهُمَّ، تَمَّ نُورُكَ فَهَدَيْتَ فَلَكَاْلَحَمْدُ، وَ عَظُمَ عَفْوُكَ فَعَفَوْتَ فَلَكَ الْحَمْدُ، [وَ بَسَطْتَ يَدَكَ فَاءَعْطَيْتَ فَلَكَ الْحَمْدُ]،وَجْهُكَ رَبَّنا اءَكْرَمُ الْوُجُوهِ، وَ جاهُكَ اءَعْظَمُ الْجاهِ، وَ عَطِيَّتُكَ اءَفْضَلُ الْعَطآءِ، تُطاعُ رَبَّنافَتَشْكُرُ، وَ تُعْصى فَتَغْفِرُ، وَ تُجيبُ الْمُضْطَرَّ، وَ تَكْشِفُ الْضُّرَّ، وَ تُنْجى مِنَالْكَرْبِ، وَ تُغْنِى الْفَقيرَ، وَ تَشْفِى السَّقيمَ، [وَ لا يُجازى ] آلائَكَ اءَحَدٌ، وَ اءَنْتَ اءَرْحَمُالرّاحِمينَ.
- پاك و منزّه است خداوند، ستايش خداى را، و معبودى جز خداوند نيست ، و خدا بزرگتر است، و هيچ دگرگونى و نيرويى نيست جز به خداوند بلند مرتبه بزرگ ، پاك و منزّه استخداوند در صبح و عصرها، پاك و منزّه است خداوند در شامگاه و پگاه ، پس پاك و منزّه استخدا هنگامى كه شب و هنگامى كه صبح مى كنيد، [و ستايش خدا را در آسمانها و زمين وقتشبانگاهان و هنگامى كه ظهر مى كنيد، پاك و منزّه است ] پروردگارت ، پروردگار[صاحب صفت ] عزّت و سرافرازى از آنچه او را بدان توصيف مى كنند، و درود برپيامبران فرستاده شده ، و سپاس براى خداوندى كه پروردگار عالميان است ، پاك ومنزّه است خداوندى كه صاحب مُلك و ملكوت است ، پاك و منزّه است خداوندى كه صاحب عزّتو سلطه و سركشى است ، پاك و منزّه است خداوند زنده اى كه هرگز نمى ميرد، پاك و منزّهاست خداوند پا بر جاى دايمى ، پاك و منزّه است خداوندى كه زنده پا بر جا و بر پادارنده همه مخلوقات مى باشد، پاك و منزّه است خداوند بلند مرتبه برتر، پاك و منزّه وبرتر است خداوند، [و] بسيار منزّه و پاكيزه از هر عيب و نقص است پروردگار فرشتگانو رُوح .
خداوندا، براستى كه گناهم با پناهنده شدن به عفو تو شب نموده ، و خوف و هراسم باپناهنده شدن به ايمنى تو شب نموده ، فقر و نيازمندى ام با پناهنده شدن به بى نيازىات شب نموده ، و خوارى و ذلّتم با پناهنده شدن به عزّت و سرافرازى ات شب نموده ،خداوندا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست و مرا بيامرز، و به من رحم آر، براستى كه توستوده و بزرگ و والايى ، خداوندا، نور تو تمام وكامل است لذا هدايت فرمودى پس ستايش ‍ مخصوص توست ، و بردبارى ات بزرگ استلذا عفو فرمودى پس ستايش ‍ مختصّ توست ، [و دست - رحمتت را گشاده اى لذا عطا فرمودىپس ‍ ستايش مخصوص توست ،] و اى پروردگار ما، روى [و اسماء و صفات ] تو گرامىترين رويها، و جاه و منزلت تو بزرگترين منزلتها، و عطاى تو برترين عطاست ، اىپروردگار ما، اطاعتت مى كنند و سپاس مى گزارى ، و معصيتت مى كنند و مى آمرزى ، وبيچاره و درمانده را اجابت مى فرمايى ، و رنجورى و گرفتارى را برطرف و از ناراحتىسخت و گلوگير نجات مى بخشى ، و فقير و نيازمند را بى نياز مى گردانى ، و بيماررا بهبودى بخشيده ، و هيچ كس ‍ نمى تواند پاداشِ [نعمتهاى تو را بدهد.] و تومهربانترين مهربانها مى باشى .
دعاى حضرت زهراء(عليهاالسلام ) در تعقيب نماز عصر
6 - از جمله تعقيبات مهمّ نماز عصر، خواندن دعاى حضرت زهرا، فاطمه ، سرور زنان(عليهاالسلام ) است كه حضرتش آن را در ضمن دعاهاى خود براى نمازهاى پنجگانه مىخواند، به اين صورت كه :
سُبْحانَ مَنْ يَعْلَمُ جَوارِحَ الْقُلُوبِ، سُبْحانَ مَنْ يُحْصى عَدَدَ الذُّنُوبِ، سُبْحانَ مَنْ لاتَخْفى [يا: لايَخْفى ] عَلَيْهِ خافِيَةٌ فِى الاَْرْضِ وَلا فِى السَّمآءِ. وَالْحَمْدُللّهِِ الَّذى لَمْيَجْعَلْنى كافِراً لاَِنْعُمِهِ، وَلا جاحِداً لِفَضْلِهِ، فَالْخَيْرُ مِنْهُ وَ هُوَ اءَهْلَهُ، وَالْحَمْدُللّهِِ عَلىحُجَّتِهِ الْبالِغَةِ عَلى جَميعِ مَنْ خَلَقَ مِمِّنْ اءَطاعَهُ وَ مِمَّنْ عَصاهُ، فَإِنْ رَحِمَ فَمِنْ مَنِّهِ، وَ إِنْ عاقَبَفَبِما قَدَّمَتْ اءَيْديهِمْ، وَ مَا اللّهُ بِظَّلامٍ [يا: يُريدُ ظُلْماً] لِلْعَبيدِ، وَالْحَمْدُللّهِِ الْعَلِىِّالْمَكانَ، اءَلرّفيعِ الْبُنْيانِ، اءلشَّديدَ الاَْرْكانِ [يا: الاِْمْكانِ]، اءَلْعَزيزِ السُّلْطانِ، اءَلْعَظيمِالشَّاءْنِ، اءَلْوَاضِحِ الْبُرْهانِ، اءَلرَّحيمِ الرَّحْمانِ، اءَلْمُنْعِمِ الْمَنّانِ، اءَلْحَمْدُللّهِِ الَّذِى احْتَجَبَعَنْ كُلِّ مَخْلُوقٍ يَراهُ بِحَقيقَةِ الرُّبُوبِيَّةِ وَ قُدْرَةِ الْوَحْدانِيَّةِ، فَلَمْ تُدْرِكْهُ الاَْبْصارُ، وَ لَمْتُحِطْ بِهِ الاَْخْبارُ، وَ لَمْ يَقِسْهُ مِقْدارٌ، وَ لَمْ يَتَوَهَّمْهُ اعْتِبارٌ، لاَِنَّهُ الْمَلِكُ الْجَبّارُ.
اءَللّهُمَّ، قَدْ تَرى مَكانى ، وَ تَسْمَعُ كَلامى ، وَ تَطَّلِعُ عَلى اءَمْرى ، وَ تَعْلَمُ ما فىنَفْسى ، وَ لَيْسَ يخَفى عَلَيْكَ شَىْءٌ مِنْ اءَمْرى ، وَ قَدْ سَعَيْتُ إِلَيْكَ فى طَلِبَتى ، وَطَلَبْتُ إِلَيْكَ فى حاجَتى ، وَ تَضَرَّعْتُ إِلَيْكَ فى مَسْاءَلَتى ، وَ سَاءَلْتُكَ لِفَقْرٍ وَحاجَةٍ وَ ذِلَّةٍ وَ ضيقَةٍ وَ بُؤْسٍ وَ مَسْكَنَةٍ، وَ اءَنْتَ الرَّبُّ الْجَوادُ بِالْمَغْفِرَةِ، تَجِدُ مَنْ تُعَذِّبُغَيْرى ، وَ لا اءَجِدُ مَنْ يَغْفِرُلى غَيْرَكَ، وَ اءَنْتَ غَنِىُّ عَنْ عَذابى ، وَ اءَنَا فَقيرٌ إِلىرَحْمَتِكَ، فَاءَسْاءَلُكَ بِفَقْرى إِلَيْكَ وَ غِنائِكَ [يا: غِناك ] عَنّى ، وَ بِقُدْرَتِكَ عَلَىَّ، وَ قِلَّةِامْتِناعى مِنْكَ، اءَنْ تَجْعَلَ دُعآئى هذا دُعآءً وافَقَ مِنْكَ إِجابَةً، وَ مَجْلِسى هذا مَجْلِساً وافَقَمِنْكَ رَحْمَةً، وَ طَلِبَتى هذِهِ طَلِبَةً وافَقَتْ نَجاحاً، وَ ما خَفَتْ عُسْرَتُهُ مِنَ الاُْمُورِ فَيَسِّرْهُ، وَما خَفَتْ عَجْزُهُ مِنَ الاَْشْيآءِ فَوَسِّعْهُ، وَ مَنْ اءَرادَنى بِسُوَّءٍ مِنَ الْخَلا ئِقِ كُلِّهِمْ فَاغْلِبْهُ، آمينَ،يا اءَرْحَمَ الرّاحِمينَ، وَ هَوِّنْ عَلَىَّ ما خَشيتُ شِدَّتَهُ، وَاكْشِفْ عَنّى ما خَشيتُ كُرْبَتَهُ، وَ يَسِّرْلىما خَشيتُ عُسْرَتَهُ، آمينَ يا رَبَّ الْعالَمينَ.
اءَللّهُمَّ، انْزِعِ الْعُجْبَ وَالرِّيآءِ وَ الْكِبْرَ وَ الْبَغْىَ وَالْحَسَدَ وَالضَّعْفَ وَ الشَّكَّ وَالْوَهْنَ وَالضُرَّ وَالاَْسْقامَ [يا: الاِْنْتِقامَ] وَالْخِذْلانَ وَ الْمَكْرَ وَ الْخَديعَةَ وَالْبَلِيَّةَ وَالْفَسادَ مِنْسَمْعى وَ بَصَرى وَ جَميعِ جَوارحى ، وَخُذْ بِنا صِيَتى إِلى ما تُحِبُّ وَ تَرْضى ، يا اءَرْحَمَالرّاحِمينَ.
اءَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِ مُحَمَّدٍ، وَاغْفِرْ ذَنْبى ، وَ اسْتُرْ عَوْرتى ، وَ آمِنْ رَوْعَتى ،وَاجْبُرْ مُصيبَتى ، وَ اءَغْنِ فَقْرى ، وَ يَسِّرْ حاجَتى ، وَ اءَقِلْنى عَثْرَتى ، وَاجْمَعْ شَمْلى، وَاكْفِنى ما اءَهَمَّنى ، وَ ما غابَ عَنّى وَ ما حَضَرَنى وَ ما اءَتَخَوَّفُهُ مِنْكَ، يا اءَرْحَمَ الرّاحِمينَ.
اءَللّهُمَّ، فَوَّضْتُ اءَمْرى إِلَيْكَ، وَ اءَلْجَاءْتَ ظَهْرى إِلَيْكَ، وَ اءَسْلَمْتُ نَفْسى إِلَيْكَ بِماجَنَيْتُ عَلَيْها، فَرَقاً مِنْكَ وَ خَوْفَاً وَ طَمَعاً، وَ اءَنْتَ الْكَريمُ الَّذى لايَقْطَعُ الرَّجآءَ، وَ لايُخَيِّبُ الدُّعآءَ، فَاءَسْاءَلُكَ بِحَقِّ إِبْراهيمَ خَليلِكَ، وَ مُوسى كَليمِكَ، وَ عيسى رُوحِكَ، وَ مُحَمَّدٍصَفِيِّكَ وَ نَبِيِّكَ(ص ) اءَنْ لا تَصْرِفَ وَجْهَكَ الْكَريمَ عَنّى ، حَتّى تَقْبَلَ تَوْبَتى ، [وَتَرْحَمَ عَبْرَتى ]، وَ تَغْفِرَلى خَطيَّئَتى ، يا اءَرْحَمَ الرّاحِمينَ، وَ يا اءَحْكَمَ الْحاكِمينَ.
اءَللّهُمَّ، اجْعَلْ ثَاءْرى عَلى مَنْ ظَلَمَنى ، وَ انْصُرْنى عَلى مَنْ عادانى ، اءَللّهُمَّ،لاتَجْعَل مُصيبَتى فى دينى ، و لا تَجْعَلِ الدُّنْيا اءَكْبَرَ هَمّى ، وَلا مَبْلَغَ عِلْمى ، اءَللّهُمَّ،اءَصْلِحْ لى ديِنىَ الَّذى هُوَ عِصْمَةُ اءَمْرى ، وَ اءَصْلِحْ لى دُنْياىَ الَّتى فيها مَعاشى ، وَاءَصْلَحْ لى آخِرَتِىَ الَّتى إِلَيْها مَعادى ، وَاجْعَلِ الْحَياةَ زِيادَةً لى فى كُلِّ خَيْرٍ، وَاجْعَلِالْمَوْتَ راحَةً[لى ] مِنْ كُلِّ شَرٍّ، اءَللّهُمَّ، إِنَّكَ عَفُوُّ تُحِبُّ الْعَفْوَ، فَاعْفُ عَنّى ، اءَللّهُمَّ،اءَحْيِنى ما عَلِمْتَ الْحَياةَ خَيْراً لى ، وَ تَوَفَّنى إِذا كانَتِ الْوَفاةُ خَيْراً لى ، وَ اءَسْاءَلُكَخَشْيَتَكَ فِى الْغَيْبِ وَالشَّهادَةِ، وَالْعَدْلَ فِى الرِّضا وَالْغَضَبِ، وَ اءَسْاءَلُكَ الْقَصْدَ فِىالْفََقْرِ وَالْغِنى ، وَ اءَسْاءَلُكَ نَعيماً لايَبيدُ، وَ قُرَّةَ عَيْنٍ لاتَنْقَطِعُ، وَاءَسْاءَلُكَ الرِّضابَعْدَ الْقَضآءِ، وَ اءَسْاءَلُكَ لَذَّةَ النَّظَرِ إِلى وَجْهِكَ.
اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَسْتَهْديكَ لاِِرْشادِ اءَمْرى وَ اءَعُوذُ بِكَ مِنْ شَرِّ نَفْسى ، اءَللّهُمَّ، عَمِلْتُ سُوَّءً،وَ ظَلَمْتُ نَفْسى ، فَاغْفِرْلى ، إِنَّه لا يَغْفِرُ الذُّنُوب إِلاّ اءَنْتَ، اءَللّهُمَّ، إِنّى اءَسْاءَلُكَتَعْجيلَ عافِيَتِكَ، وَ صَبْراً عَلى بَلِيَّتِكَ، وَ خُرُوجاً مِنْ الدُّنْيا إِلى رَحْمَتِكَ، اءَللّهُمَّ، إِنّىاءُشْهِدُكَ وَ اءُشْهِدُ⁽²¹⁵⁾ مَلا ئِكَتَكَ وَ حَمَلَةَ عَرْشِكَ، وَاءُشْهَدُ مَنْ فِى السَّماواتِ وَ مَنْ فِىالاَْرْضِ، اءَنَّكَ اءَنْتَ اللّهُ لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ، وَحْدَكَ لاشَريكَ لَكَ، وَ اءَنَّ مُحَمَّداً عَبْدُكَ وَ رَسُولُكَ(ص )، وَ اءَسْاءَلُكَ بِاءَنَّ لَكَ الْحَمْدَ، لا إِلهَ إِلاّ اءَنْتَ بَديعُ السَّماواتِ وَالاَْرْضِ ، يا كآئِنَقَبْلَ اءَنْ يَكوُنَ شَىْءٌ، وَالْمُكَوِّنَ لِكُلِّ شَىْءٍ، وَالْكآئِنَ بَعْدَ ما لايَكُونُ شَىْءٌ، اءَللّهُمَّ، إِلىرَحْمَتِكَ رَفَعْتُ بَصَرى ، وَإِلى جُودِكَ بَسَطْتُ كَفّى ، فَلا تَحْرِمْنى وَ اءَنَا اءَسْاءَلُكَ،فَلا تُعَذِّبْنى وَ اءَنَا اءَسْتَغْفِرُكَ، اءَللّهُمَّ، فَاغْفِرْلى ، فَإِنَّكَ بى عالِمٌ، وَ لا تُعَذِّبْنىفَإِنَّكَ عَلَىَّ قادِرٌ، بِرَحْمَتِكَ، يا اءَرْحَمَ الرّاحِمينَ.
اءَللّهُمَّ، ذَاالرَّحْمَةِ الواسِعَةِ وَالصَّلاةِ النّافِعَةِ الرّافِعَةِ [الزّاكِيَةِ]، صَلِّ عَلى اءَكْرَمِ خَلْقِكَعَلَيْكَ، وَاءَحَبِّهِمْ إِلَيْكَ، وَ اءَوْجَهِهِمْ لَدَيْكَ، مُحَمَّدٍ عَبْدِكَ وَ رَسوُلِكَ، اءلَْمخْصُوصِ بِفَضآئِلِالْوَسآئِلِ، اءَشْرَفَ وَاءَكْرَمَ وَاءَرْفَعَ وَ اءَعْظَمَ وَ اءَكْمَلَ ما صَلَّيْتَ عَلى مُبَلِّغٍ عَنْكَ، ومُؤْتَمِنٍ عَلى وَحْيِكَ. اءَللّهُمَّ، كَما سَدَدْتَ بِهِ الْعَمى ، وَ فَتَحْتَ بِهِ الْهُدى ، فَاجْعَلْ مَناهِجَسُبُلِهِ لَنا سُنَناً، وَ حُجَجَ بُرْهانِهِ لَنا سَبَباً، نَاءْتَمُّ بِهِ إِلَى الْقُدُومِ عَلَيْكَ، اءَللّهُمَّ، لَكَالْحَمْدُ مِلاَْ السَّماواتِ السَّبْعِ وَمِلاَْ طِباقِهِنَّ وَ مِلاَْ الاَْرْضِ السَّبْعِ وَ مِلاَْ ما بَيْنَهُما وَ مِلاْ عَرْشِرَبِّنَا الْكَريمِ، وَ ميزانَ رَبِّنَا الْغَفّارِ، وَ مِدادَ كَلِماتِ رَبِّنَا الْقَهّارِ، وَ مِلاَْ الْجَنَّةِ وَ مِلاَْ النّارِ،وَ عَدَدَ الثَّرى وَ الْمآءِ، وَ عَدَدَ ما يُرى و ما لا يُرى .
اءَللّهُمَّ، وَاجْعَلْ صَلَواتِكَ وَ بَرَكاتِكَ وَ مَنِّكَ وَ مَغْفِرَتَكَ وَ رَحْمَتَكَ وَ رِضْوانَكَ وَ فَضْلَكَوَ سَلامَتَكَ وَ ذِكْرَكَ وَ نُورَكَ وَ شَرَفَكَ وَ نِعْمَتَكَ وَ خِيْرَتَكَ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى آلِ مُحَمَّدٍ، كَماصَلَّيْتَ وَ بارَكْتَ وَ تَرَحَّمْتَ عَلى إِبْراهيمَ وَ آلِ إِبْراهيمَ، إِنَّكَ حَميدٌ مَجيدٌ، اءَللّهُمَّ، اءَعْطِمُحَمَّداً الْوَسيلَةَ الْعُظْمى وَ كَريمَ جَزآئِكَ فِى الْعُقْبى ، حَتّى تُشَرِّفَهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ، يا إِلهَالْهُدى ، اءَللّهُمَّ، صَلِّ عَلى مُحَمَّدٍ وَ عَلى آلِ مُحَمَّدٍ، وَ عَلى جَميعِ مَلا ئِكَتِكَ [وَ اءَنْبِيآئِكَ] وَرُسُلِكَ، سَلامٌ عَلى جَبْرَئيلَ وَ ميكائيلَ وَ إِسْرافيلَ وَ حَمَلَةِ الْعَرْشِ وَ مَلا ئِكَتِكَ [الْمُقَرَّبينَ]،وَالْكِرامِ الْكاتِبينَ وَ الْكَرُّوبِيِّينَ، وَ سَلامُ عَلى مَلا ئِكَتِكَ اءَجْمَعينَ، وَ سَلامٌ عَلى اءَبينا آدَمَوَ عَلى أُمِّنا حَوّآءَ، وَ سَلامٌ عَلى النَّبِيِّينَ اءَجْمَعينَ وَ الصِّدِّيقينَ وَ [عَلَى ] الشُّهَدآءِ وَالصّالِحينَ، وَ سَلامٌ عَلَى الْمُرْسَلينَ اءَجْمَعينَ، وَ الْحَمْدُللّهِِ رَبِّ الْعَالَمينَ، وَ لا حَوْلَ وَ لا قُوَّةَ إِلاّبِاللّهِ الْعَلِىِّ الْعَظيمِ، وَ حَسْبِىَ اللّهُ، وَ نِعْمَ الْوَكيلُ، وَ صَلَّى اللّهُ عَلى مُحَمَّدٍ وَ آلِهِ وَسَلَّمَ كَثيراً.
- پاك و منزّه است خداوندى كه گناهان دلها را مى داند، پاك و منزّه است خداوندى كه عددگناهان را بشمار درمى آورد، پاك و منزّه است خداوندى كه هيچ چيز نه در زمين و نه درآسمان بر او مخفى نمى ماند، و ستايش خداوندى را كه مرا ناسپاس نعمتها و مُنكرفضل خود قرار نداد، پس خير از اوست ، و تنها و او زيبنده آن است ، سپاس خدا را به خاطرحجّت رسايش بر تمام آنچه خلق فرموده چه كسانى كه او را اطاعت مى كنند و يا از اونافرمانى مى كنند، پس اگر مهربانى مى كند از بخشش ‍ اوست ، و اگر عذاب مى فرمايدبه خاطر اعمالى است كه خود آنان پيش ‍ فرستاده و انجام داده اند، و خداوند هيچ ستمى رانسبت به بندگان [اراده ] نمى فرمايد، ستايش خداوندى را كه بلند مرتبه و بلند پايهو سخت پا بر جا [و متمكّن از امور] و داراى فرمانروايى سرافراز، و شاءن عظيم ، ودليل و برهان روشن ، و مهربان و رحمت گستر و نعمت دهنده و بسيار بخشنده است . سپاسخدايى را كه خود را از هر آفريده اى كه او را به حقيقت ربوبيّت و قدرت وحدانيّت مىبيند محجوب فرموده ، و لذا ديدگان او را نمى بينند، و اخبار به او احاطه ندارند، و باهيچ مقدارى نمى توان او را سنجيد، و با هيچ امتحان و سنجش نمى توان او را توهّم نمود،زيرا او پادشاه جبّار و سركش است .
خداوندا، براستى كه جايگاه مرا مى بينى ، و سخنم را مى شنوى ، و بر امرم اطّلاع دارى ،و به آنچه كه در نَفْسم مى گذرد آگاهى ، و هيچ چيز از امرم بر تو مخفى نيست ، و بىگمان [به خاطر برآوردن ] خواسته ام به درگاه توشتافتم ، و حاجتم را از تو درخواست، و درباره درخواستم به تو تضرّع و زارى مى نمايم ، و به خاطر فقر و حاجت وذلّت وتنگدستى و سختى و بيچارگى از تو مساءلت مى نمايم ، و تويى پروردگار بخشندهآمرزش ، تو كسى غير من را مى يابى كه عذابش نمايى ، ولى من كسى غير تو را نمىيابم كه مرا بيآمرزد، و تو از عذاب من بى نيازى ، ولى من به رحمتت نيازمندم ، پس بهخاطر نيازمندى ام به تو و غناى تو از من ، و قدرتت بر من و قدرت سرپيچى نداشتن وگريختن من از تو، مساءلت دارم كه اين دعا را با اجابت كردنت ، و اين نشستم را با رحمتتو موافق و قرين ، و درخواستم را با كاميابى و برآوردن آن سازگار و قرين گردانى ، وامورى را كه سختى آن پنهان است بر من آسان فرما، و اشيايى را كه ناتوانى اش مخفىاست بر من وسيع گردان ، و هركس از ميان همه خلايق اراده بدى به من كند، پس خود بر اوغلبه فرما، اجابت فرما، اى مهربانترين مهربانها، و امورى را كه از سختى آن مىترسم بر من راحت گردان ، و از هر امرى كه از ناراحتى آن بيم دارم برطرف فرما، و ازهرچه كه از مشكل بودن آن مى هراسم بر من آسان فرما. اجابت فرما اى پروردگارعالميان ،
خداوندا، به خود باليدن و رياء و كبر و ستم و حسد و ناتوانى و شكّ و سستى و ضررو بيماريها [يا: انتقام ] و شكست و مكر و فريب وگول زدن و گرفتارى و تباهى را، از گوش و چشم و همه اعضاء و جوارحم بركَن ، و[موى ] پيشانى [و تمام وجود] مرا به سوى آنچه كه دوست مى دارى و موجب خشنودى توستبگير [وبكش ] اى مهربانترين مهربانها.
خداوندا، بر محمّد و آل محمّد درود فرست ، و گناهم را بيامرز، و عيبم را بپوشان ، وترسم را ايمنى بخش ، و گرفتارى ام را برهم آور، و نادارى ام را بى نياز، و حاجتم راآسان برآورده ساز، و از لغزشم درگذر، و پراكندگى و پريشانى ام را گردآور، و هرچه را كه مايه غم و اندوه و موجب اهتمام من است چه امورى كه بر من پوشيده است و يا [درذهنم ] حاضر است ، و هرچه را كه از آن هراس دارم ، كفايت فرما، اى مهربانترين مهربانها.
خدايا، امورم را به تو واگذار نمودم ، و پشتم را به پناه تو درآوردم ، و به واسطهجنايات و گناهانى كه بر نَفْس خويش نمودم ، از روى ترس و هراس ‍ از تو و طمع وآز[به تو] آن را به تو تسليم نمودم ، و تويى خداوند بزرگوارى كه اميد هيچ كس راقطع نمى فرمايى ، و دعاى هيچ كس را نوميد و محروم نمى نمايى ، پس به حقّ خليلتحضرت ابراهيم ، و كلميت حضرت موسى ، و رُوحت حضرت عيسى ، و برگزيده و پيامبرتحضرت محمّد(ص ) درخواست مى نمايم كه روى [و اسماء و صفات ]، بزرگوارت را از منبرنگردانى ، تا اينكه توبه ام را پذيرفته [و بر اشك چشمم رحم آرى ]، و گناهم رابيآمرزى ، اى مهربانترين مهربانها، و اى فرمانرواترين فرمانروايان .
خداوندا، انتقام مرا از كسانى كه به من ستم روا داشته اند بگير، و مرا بر كسانى كه بامن سر ستيز دارند پيروز گردان ، خدايا، مصيبت مرا در دينم قرار مده ، و دنيا رابزرگترين همّ و غم و [نهايت ] اندازه دانشم قرار مده ، خداوندا، دينم را كه مايه نگاهدارىامور من است ، و دنيايم را كه معاش و روزگزران من در آن است ، و آخرتم را كه بازگشتمبه سوى آن است اصلاح فرما، و زندگانى [دنيا] را براى من [مايه ] افزونى از هر خيرو خوبى قرار ده ، و مرگ را آسودگى از هر شرّ و بدى بگردان . خداوندا، براستى كهتو بسيار گذشت كننده هستى ، و عفو و گذشت را دوست مى دارى ، پس از من درگذر، خدايا،تا زمانى كه زندگانى را براى من خير مى دانى زنده ام بدار، و هنگامى كه مردن به خيرمن است ، جان مرا بستان ، و هراس از خود را در نهان و آشكار، وعدل و داد در حال خشم و خرسندى را از تو خواستارم ، و ميانه روى درحال فقر و غنى را از تو مساءلت دارم ، و از تو درخواست مى نمايم نعمت [معنوى ]اى را كههرگز از بين نمى رود، و نور چشمى را كه هرگز تمام نمى شود، و خشنودى بعد از قضاو اراده حتمى ات را از تو مساءلت دارم ، و لذّت نظر به روى [و اسماء و صفات ]ات را ازتو مى خواهم .
خداوندا، براستى كه براى ارشاد امرم از تو طلب هدايت مى نمايم ، و به تو پناه مىبرم از شرّ نَفْسم ، خدايا، عمل بد انجام دادم ، و به خود ستم نمودم ، پس مرا بيامرز،كه گناهان را جز تو نمى آمرزد، خداوندا، همانا از تو زود رسانيدن عافيتت ، و شكيبايىبر بلايت ، و خروج از دنيا به سوى رحمتت را درخواست مى كنم ، خداوندا، براستى تو وملائكه و حاملان عرشت و تمام كسانى را كه در آسمانها و در زمين هستند گواه مى گيرم كهمسلّما تويى خداوندى كه معبودى جز تو نيست و يگانه هستى و شريكى براى تو وجودندارد، و اينكه حضرت محمّد(ص ) بنده و فرستاده توست ، و از تو درخواست مى نمايمبه اينكه سپاس براى توست ، و معبودى جز تو كه نو آفرين آسمانها و زمين هستى وجودندارد، اى كسى كه پيش از آنكه چيزى باشد بوده اى ، و پديد آورنده همه چيز هستى ، وبعد از آنكه هيچ چيز نخواهد بود نيز خواهى بود، خداوندا، به سوى رحمتت چشم به بالانموده ام ، و به سوى بخششت دستم را گشاده ام ، پس مرا كه از تو درخواست مى نمايممحروم گردان ، و مرا كه از تو طلب آمرزش مى نمايم عذابم مفرما، خداوندا، پس مرابيامرز، كه به من آگاهى ، و عذابم مفرما كه بر من قادر و توانايى . به مهر و رحمتت ،اى مهربانترين مهربانها.
خداوندا، اى صاحب رحمت واسعه و درود [و رحمت ويژه ] سودمند بلند پايه [و پاكيزه ]،درود [و رحمت ويژه ] خود را بر گرامى ترين مخلوقات و محبوبترين آنها در نزد خود وآبرومندترين آنها در پيشگاهت ، يعنى حضرت محمّد(ص ) بنده و فرستاده ات كه بهبرترين دستاويزها مخصوص ‍ گردانيده اى ، بفرست ، [همانند] برترين و گرامىترين و بلند پايه ترين و بزرگترين و كاملترين درودى را كه بر [هر] مبِلّغ از ناحيهخود و امانت دار وحى ات فرستاده اى ، خداوندا، چنانكه كورى [و گمراهى ] را به اوبربسته ، و [راه ] هدايت را به واسطه او گشودى ، پس راههاى روشن او را، راه و روشِ ما،و حجّتهاى دليل قطعى او را وسيله و دستاويز ما قرار ده ، تا براى راه سپردن و واردشدن بر درگاهت به آن بزرگوار اقتدا نماييم . خداوندا، ستايش براى تو به اندازهپُرىِ آسمانهاى هفتگانه و پُرىِ طبقات آنها، و به اندازه پُرىِ زمينهاى هفتگانه و پُرىِميان آسمانها و زمينها، و به اندازه پُرىِ عرش پروردگار بزرگوارمان ، و به اندازهسنجش پروردگار بسيار آمرزنده مان ، و به شماره كلمات پروردگار قهّار و چيره مان ، وبه اندازه پرى بهشت و پرى آتش جهنّم و به شماره خاك و آب ، و به عدد آنچه كه ديدهمى شود و يا ديده نمى شود.
خدايا، و درودها و بركتها و بخشش و آمرزش و رحمت و خشنودى وفضل و سلامتى و ياد و نور و برترى و نعمت و برگزيدگى ات را بر محمّد وآل محمّد قرار ده ، چنانكه حضرت ابراهيم و آل ابراهيم را مورد درود و بركت و رحمت خويشقرار دادى . براستى كه تو ستوده و بلندپايه هستى . خداوندا، بزرگترين وسيله وگرامى ترين پاداشت را در جهان بازپسين و قيامت به حضرت محمّد(ص ) ارزانى دار، تااينكه او را در روز قيامت بر همگان برترى بخشى ، اى معبود و خداوندِ هدايت ، خدايا، برمحمّد و بر آل محمّد و بر تمام فرشتگان [و پيامبران ] و فرستادگانت درود فرست .سلام بر جبرئيل و ميكائيل و اسرافيل و حاملان عرش و فرشتگانت مقرّب و [فرشتگان ]بزرگوار نويسنده [اعمال بندگان ] و سروران ملائكه و مقرّبين آنها، و سلام بر تمامفرشتگانت . و سلام بر پدرمان حضرت آدم (ع ) و بر مادرمان حوّا، و سلام بر تمامپيامبران و صدّيقان و بر گواهان [اعمال ] و [بر] صالحان ، و سلام بر تمام پيامبرانفرستاده شده ، و ستايش براى خداوندى كه پروردگار عالميان است . و هيچ دگرگونىو نيرويى جز به خداوند بلند پايه بزرگ نيست ، و خداوند مرا بس است ، و چهوكيل و كارگزار خوبى ، و درود و سلامتى و امنيّت [مطلق ] بسيارِ خداوند بر حضرت محمّدو آل او باد.
7 - و از جمله تعقيبات مهمّ، دعاهايى است كه پيش از اين از امام صادق (ع ) در تعقيب تمامنمازهاى واجب ذكر كرديم .