 | نامه ها - كلمات قصار حضرت عليه السلام | | 
|
و من كتاب له ع إ لى اءَمِيرَيْنِ مِنْ اءُمَراءِ جَيْشِهِ:
|
وَ قَدْ اءَمَّرْتُ عَلَيْكُما وَ عَلى مَنْ فِي حَيِّزِكُما مالِكَ بْنَ الْحارِثِ الْاءَشْتَرَ فَاسْمَعا لَهُ وَ اءَطِيعا،وَاجْعَلاهُ دِرْعا وَ مِجَنّا، فَإِنَّهُ مِمَّنْ لا يُخافُ وَهْنُهُ وَ لا سَقْطَتُهُ، وَ لا بُطْؤُهُ عَمَّا الْإِسْراعُ إِلَيْهِ اءَحْزَمُ، وَلا إِسْراعُهُ إِلى مَا الْبُطْءُ عَنْهُ اءَمْثَلُ.
از نامه آن حضرت (ع ) به دو تن از اميران لشكرش :
|
من ، مالك بن الحارث الاشتر را بر شما و همه سپاهيانى كه در فرمان شماست امير كردم . بهسخنش گوش دهيد و فرمانش بريد. او را زره و سپر خود قرار دهيد. زيرا مالك كسى است كه نهدر كار سستى مى كند و نه خطا و نه آنجا كه بايد درنگ كند، شتاب مى ورزد و نه آنجا كهبايد شتاب ورزد، درنگ مى كند.
و من وصية له ع لِعَسْكَرِهِ قَبْلَ لِقاءِ الْعَدُوُّ بِصِفَّينَ:
|
لا تُقاتِلُوهُمْ حَتَّى يَبْدَؤُوكُمْ، فَإِنَّكُمْ بِحَمْدِ اللَّهِ عَلى حُجَّةٍ، وَ تَرْكُكُمْ إِيّاهُمْ حَتَّى يَبْدَؤُوكُمْحُجَّةٌ اءُخْرى لَكُمْ عَلَيْهِمْ.
فَإِذا كانَتِ الْهَزِيمَةُ بِإِذْنِ اللّهِ فَلا تَقْتُلُوا مُدْبِرا، وَ لا تُصِيبُوا مُعْوِرا، وَ لا تُجْهِزُوا عَلىجَرِيحٍ، وَ لا تَهِيجُوا النِّساءَ بِاءَذىً، وَ إِنْ شَتَمْنَ اءَعْراضَكُمْ، وَ سَبَبْنَ اءُمَراءَكُمْ، فَإِنَّهُنَّضَعِيفاتُ الْقُوى وَالْاءَنْفُسِ وَالْعُقُولِ، إِنْ كُنّا لَنُؤْمَرُ بِالْكَفِّ عَنْهُنَّ وَ إِنَّهُنَّ لَمُشْرِكاتٌ، وَ إِنْكانَ الرَّجُلُ لَيَتَناوَلُ الْمَرْاءَةَ فِي الْجاهِلِيَّةِ بِالْفَهْرِ اءَوِ الْهِراوَةِ فَيُعَيَّرُ بِها وَ عَقِبُهُ مِنْبَعْدِهِ.
سفارشى از آن حضرت (ع ) به سپاهش پيش از ديدار با دشمن در صفين :
|
با آنان مجنگيد تا آنان جنگ را بياغازند. سپاس خدا را، كه حجت با شماست . و اگر واگذاريدتا آنان جنگ را آغاز كنند، اين هم حجتى ديگر است به سود شما و زيان ايشان . هرگاه ، به اذنخدا، روى به هزيمت نهادند، كسى را كه پشت كرده و مى گريزد، مكشيد و آن را كه از پاىافتاده است ، آسيب مرسانيد و مجروح را زخم مزنيد و زنان را ميازاريد و آنان را به خشم مياوريد،هر چند، آبروى شما بريزند يا اميرانتان را دشنام دهند. كه زنان به جسم ناتوان اند و بهنفس و عقل ضعيف . حتى در زمانى كه زنان مشرك بودند، ما را گفته بودند كه از آنان دست بازداريم . در زمان جاهليت ، رسم بر آن بود كه اگر مردى با سنگ يا چوبدستى به زنى تعرضمى كرد او را و فرزندانش را، كه پس از او مى آمدند، عيب مى كردند و سرزنش مى نمودند.
و كان ع يقول إ ذَا لَقِىٍَّ الْعَدُوَّ مُحاربا:
|
اللَّهُمَّ إِلَيْكَ اءَفْضَتِ الْقُلُوبُ وَ مُدَّتِ الْاءَعْنَاقُ وَ شَخَصَتِ الْاءَبْصَارُ وَ نُقِلَتِ الْاءَقْدَامُ، وَاءُنْضِيَتِ الْاءَبْدَانُ.
اللَّهُمَّ قَدْ صَرَّحَ مَكْنُونُ الشَّنَآنِ، وَ جَاشَتْ مَرَاجِلُ الْاءَضْغَانِ.
اللَّهُمَّ إِنَّا نَشْكُو إِلَيْكَ غَيْبَةَ نَبِيِّنَا، وَ كَثْرَةَ عَدُوِّنَا وَ تَشَتُّتَ اءَهْوَائِنَا (رَبَّنَا افْتَحْ بَيْنَنا وَ بَيْنَ قَوْمِن ا بِالْحَقِّ وَ اءَنْتَ خَيْرُ الْف اتِحِينَ).
هنگامى كه آن حضرت (عليه السلام ) به عزم جنگ ، با دشمن روبرو مى شد چنين مىفرمود:
|
بارخدايا، دلها به تو نزديك شده و گردنها به سوى تو كشيده شده و چشمها به درگاه توخيره و پاها به آستان تو به راه افتاده و بدنها نزار گرديده . بار خدايا، كينه هاى پنهانآشكار گشته و ديك كينه ها به جوشش آمده . بارخدايا، به تو شكوه مى كنم ، نبودن پيامبرمانرا و فراوانى دشمنانمان را و پراكندگى خواستهايمان را. (اى پروردگار، ما ميان ما و قوم مابحق راهى بگشا كه تو بهترين راهگشايان هستى )
و كان يقول ع لا صْحابِهِ عِنْدَ الْحَرْبِ:
|
لاَ تَشْتَدَّنَّ عَلَيْكُمْ فَرَّةٌ بَعْدَهَا كَرَّةٌ، وَ لاَ جَوْلَةٌ بَعْدَهَا حَمْلَةٌ، وَ اءَعْطُوا السُّيُوفَ حُقُوقَهَا، وَوَطِّنُوا لِلْجُنُوبِ مَصَارِعَهَا، وَاذْمُرُوا اءَنْفُسَكُمْ عَلَى الطَّعْنِ الدَّعْسِيِّ، وَالضَّرْبِ الطِّلَحْفِي ، وَاءَمِيتُوا الْاءَصْوَاتَ فَإِنَّهُ اءَطْرَدُ لِلْفَشَلِ، فَوَالَّذِي فَلَقَ الْحَبَّةَ وَ بَرَاءَ النَّسَمَةَ مَا اءَسْلَمُوا، وَلَكِنِ اسْتَسْلَمُوا وَ اءَسَرُّوا الْكُفْرَ، فَلَمَّا وَجَدُوا اءَعْوَانا عَلَيْهِ اءَظْهَرُوهُ!
هنگام جنگ به ياران خود مى فرمود:
|
بر شما گران نيايد، گريختنى كه پس از آن بازگشتنى باشد، يا واپس نشستنى كه از پىآن حمله اى بود. حقّ شمشيرهاتان را ادا كنيد و پهلوهاى دشمن را بر خاك هلاك آوريد. همواره آزمندآن باشيد كه نيزه هايتان تن ها را بشكافد و ضربتهايتان سخت و كشنده باشد. آوازها را درسينه ها حبس كنيد، كه اين سكوت سستى را از مرد جنگجو دور مى كند. سوگند به كسى كه دانهرا شكافته و جانداران را آفريده ، كه اينان اسلام را نپذيرفته اند بلكه تسليم شده اند. وكفر را در دل نهان داشته اند و چون يارانى بيابند، آشكارش سازند.
و من كتاب له ع إ لى مُعاوِيَةَ جَوابا عَنْ كِتابٍ مِنْهُ إ لَيْهِ:
|
وَ اءَمَّا طَلَبُكَ إِلَيَّ الشَّامِ، فَإِنِّي لَمْ اءَكُنْ لَاءُعْطِيَكَ الْيَوْمَ مَا مَنَعْتُكَ اءَمْسِ.
وَ اءَمَّا قَوْلُكَ: (إِنَّ الْحَرْبَ قَدْ اءَكَلْتِ الْعَرَبَ إِلا حُشَاشَاتِ اءَنْفُسٍ بَقِيَتْ) اءَلاَ وَ مَنْ اءَكَلَهُالْحَقُّ فَإِلَى الْجَنَّةِ، وَ مَنْ اءَكَلَهُ الْبَاطِلُ فَإِلَى النَّارِ.
وَ اءَمَّا اسْتِوَاؤُنَا فِي الْحَرْبِ وَالرِّجَالِ فَلَسْتَ بِاءَمْضَى عَلَى الشَّكِّ مِنِّي عَلَى الْيَقِينِ، وَلَيْسَ اءَهْلُ الشَّامِ بِاءَحْرَصَ عَلَى الدُّنْيَا مِنْ اءَهْلِ الْعِرَاقِ عَلَى الْآخِرَةِ.
وَ اءَمَّا قَوْلُكَ: (إِنَّا بَنُو عَبْدِ مَنَافٍ) فَكَذَلِكَ نَحْنُ، وَ لَكِنْ لَيْسَ اءُمَيَّةُ كَهَاشِمٍ، وَ لاَ حَرْبٌكَعَبْدِ الْمُطَّلِبِ، وَ لاَ اءَبُو سُفْيَانَ كَاءَبِي طَالِبٍ، وَ لاَ الْمُهَاجِرُ كَالطَّلِيقِ وَ لاَ الصَّرِيحُكَاللَّصِيقِ، وَ لاَ الْمُحِقُّ كَالْمُبْطِلِ، وَ لاَ الْمُؤْمِنُ كَالْمُدْغِلِ وَ لَبِئْسَ الْخَلْفُ خَلْفٌ يَتْبَعُ سَلَفاهَوَى فِي نَارِ جَهَنَّمَ.
وَ فِي اءَيْدِينَا بَعْدُ فَضْلُ النُّبُوَّةِ الَّتِي اءَذْلَلْنَا بِهَا الْعَزِيزَ، وَ نَعَشْنَا بِهَا الذَّلِيلَ وَ لَمَّااءَدْخَلَ اللَّهُ الْعَرَبَ فِي دِينِهِ اءَفْوَاجا وَ اءَسْلَمَتْ لَهُ هَذِهِ الْاءُمَّةُ طَوْعا وَ كَرْها كُنْتُمْ مِمَّنْ دَخَلَ فِيالدِّينِ إِمَّا رَغْبَةً وَ إِمَّا رَهْبَةً عَلَى حِينَ فَازَ اءَهْلُ السَّبْقِ بِسَبْقِهِمْ وَ ذَهَبَ الْمُهَاجِرُونَ الْاءَوَّلُونَبِفَضْلِهِمْ، فَلاَ تَجْعَلَنَّ لِلشَّيْطَانِ فِيكَ نَصِيبا، وَ لاَ عَلَى نَفْسِكَ سَبِيلاً، وَالسَّلاَمُ.
از نامه آن حضرت (ع ) در پاسخ نامه معاويه :
|
شام را از من مى خواهى و من چيزى را كه ديروز از تو منع مى كرده ام امروز به تو نخواهم داد.
امّا اينكه مى گويى كه جنگ ، عرب را خرد و تباه كرد و اكنون او را جز نيم نفسى نمانده است ،بدان كه هر كس كه در راه حق كشته شده به بهشت رفته و هر كه در راهباطل جان باخته به جهنم . اما اين سخن تو كه ما در جنگ و مردان جنگى برابريم ، نه چنين است. تو اهل شكى و من مرد يقينم . و آن قدر كه مردم شام به دنيا آزمندند، بيشتر از آن مردم عراق بهآخرت دلبسته اند.
اما اين سخنت كه گويى ، ما فرزندان عبد مناف هستيم ، آرى ما نيز چنين هستيم ، ولى اميه كجا وهاشم كجا؟ حرب كجا و عبد المطلب كجا؟ ابو سفيان كجا و ابو طالب كجا؟ مهاجر در راه خدا رابا آزاد كرده (9) چه نسبت . و آنكه نسبى صريح و آشكار دارد، با آنكه خود را به خاندانىبسته است ، هرگز برابر نباشد. آنكه بر حق است همتاى آنكه برباطل است نبود، و مؤ من كجا؟ و دغلكار كجا؟ و چه بد فرزندى است ، آنكه پيرو پدرانى استكه همه در دوزخ سرنگون شده اند. افزون بر اينها، ما را فضيلت نبوّت است كه به نيروى آنعزيزان را ذليل كرديم و ذليلان را نيرو و توان بخشيديم .
هنگامى كه خداوند عرب را گروه گروه به دين خود درآورد و اين امت برخى برضا اسلام آورد وبرخى بكراهت ، شما از آن گروه بوديد كه اگر اسلام را پذيرفتند يا به سبب رغبت به دنيابود يا از بيم جان . و اين به هنگامى بود كه پيشى گرفتگان به سبب پيشى گرفتنشان ،به پيروزى رسيده بودند و مهاجران ، نخستين نصيب خود از فضيلت برده بودند. پس شيطانرا از خود بهره مند مساز و او را بر نفس خود مسلط منماى .
و من كتاب له ع إ لى عَبْدِاللّهِ بْنِ عَبَاسٍ وَ هُوَ عامِلُهُ عَلَى الْبَصْرَةِ:
|
وَاعْلَمْ اءَنَّ الْبَصْرَةَ مَهْبِطُ إِبْلِيسَ وَ مَغْرِسُ الْفِتَنِ فَحَادِثْ اءَهْلَهَا بِالْإِحْسَانِ إِلَيْهِمْ، وَاحْلُلْعُقْدَةَ الْخَوْفِ عَنْ قُلُوبِهِمْ.
وَ قَدْ بَلَغَنِي تَنَمُّرُكَ لِبَنِي تَمِيمٍ، وَ غِلْظَتُكَ عَلَيْهِمْ وَ إِنَّ بَنِي تَمِيمٍ لَمْ يَغِبْ لَهُمْ نَجْمٌ إِلاطَلَعَ لَهُمْ آخَرُ، وَ إِنَّهُمْ لَمْ يُسْبَقُوا بِوَغْمٍ فِي جَاهِلِيَّةٍ وَ لاَ إِسْلاَمٍ، وَ إِنَّ لَهُمْ بِنَا رَحِما مَاسَّةً وَقَرَابَةً خَاصَّةً، نَحْنُ مَأْجُورُونَ عَلَى صِلَتِهَا وَ مَأْزُورُونَ عَلَى قَطِيعَتِهَا.
فَارْبَعْ اءَبَا الْعَبَّاسِ رَحِمَكَ اللَّهُ فِيمَا جَرَى عَلَى لِسَانِكَ وَ يَدِكَ مِنْ خَيْرٍ وَ شَرِّ، فَإِنَّاشَرِيكَانِ فِي ذَلِكَ، وَ كُنْ عِنْدَ صَالِحِ ظَنِّي بِكَ وَ لاَ يَفِيلَنَّ رَاءْيِي فِيكَ، وَالسَّلاَمُ.
از نامه آن حضرت (ع ) به ابن عباس ، عاملاو در بصره :
|
بدان ، كه بصره جايگاه فرود آمدن ابليس است و كشتگاه فتنه ها و آشوبها. پس ، مردم آنجا رابه نيكى كردن خوشدل نماى و گره وحشت از دلهايشان بگشاى . به من خبر رسيده كه با بنىتميم بدخويى و درشتى كرده اى . از ميان بنى تميم ستاره اى غروب نكرد، مگر آنكه در ميانآنها ستاره ديگرى طلوع نمود. در جاهليت و اسلام ، در كينه جويى ، كس همانند آنها نبوده است .ايشان را با ما پيوند خويشاوندى و قرابت خاص است ، كه اگر آن را مراعات كنيم ، پاداشيابيم و اگر نكنيم ، مرتكب گناه شده ايم . پس اى ابو العباس (10) خدايت رحمت كناد، درآنچه از نيكى و بدى بر دست تو جارى مى شود، مدارا كن ، كه ما هر دو در آن شريكيم و چنانباش كه گمانم به تو نيكو گردد و انديشه ام درباره تو بد نگردد.
و من كتاب له ع إ لى بَعْضِ عُمّالِهِ:
|
اءَمَّا بَعْدُ، فَإِنَّ دَهَاقِينَ اءَهْلِ بَلَدِكَ شَكَوْا مِنْكَ غِلْظَةً وَ قَسْوَةً، وَاحْتِقَارا وَ جَفْوَةً وَ نَظَرْتُ فَلَمْاءَرَهُمْ اءَهْلاً لِاءَنْ يُدْنَوْا لِشِرْكِهِمْ، وَ لاَ اءَنْ يُقْصَوْا وَ يُجْفَوْا لِعَهْدِهِمْ، فَالْبَسْ لَهُمْ جِلْبَابا مِنَاللِّينِ تَشُوبُهُ بِطَرَفٍ مِنَ الشِّدَّةِ وَ دَاوِلْ لَهُمْ بَيْنَ الْقَسْوَةِ وَالرَّاءْفَةِ وَامْزُجْ لَهُمْ بَيْنَ التَّقْرِيبِوَالْإِدْنَاءِ وَالْإِبْعَادِ وَالْإِقْصَاءِ إِنْ شَاءَ اللَّهُ.
نامه اى از آن حضرت (ع ) به يكى از عاملانش :
|
اما بعد. دهقانان شهر تو، از درشتخويى و سخت دليت شكايت كرده اند كه ايشان را تحقير مىكنى و برايشان ستم روا مى دارى . نگريستم و ديدم كه آنان هنوز مشرك اند و سزاوار آن نيستندكه به خود نزديكشان سازى و چون در پناه اسلام اند نشايد كه آنان را برانى يا برايشانستم روا دارى . پس شعار خود ساز، درشتى كردن را آميخته به نرمخويى . و روشى پيش گير، ميان شدت و راءفت . گاه آنها را به خود نزديك نماى و گاه از خود دور دار، اگر خداخواهد.
و من كتاب له ع إ لى زِيادِ بْنِ اءَبِيهِ وَ هُوَ خَلِيفَةُ عامِلِهِ عَبْدِ اللّهِ بْنِ عَبَاسٍ عَلَىالْبَصْرَةِ وَعَبْدُاللّهِ عامِلُ اءَميرِالْمؤ مِنِينَ ع يَوْمَئِذٍ عَلَيْها وَ عَلى كُوَرِ الا هْوازِ وَفارِسَ وَ كِرْمانَ:
|
وَ إِنِّي اءُقْسِمُ بِاللَّهِ قَسَما صَادِقا لَئِنْ بَلَغَنِي اءَنَّكَ خُنْتَ مِنْ فَيْءِ الْمُسْلِمِينَ شَيْئا صَغِيرااءَوْ كَبِيرا لَاءَشُدَّنَّ عَلَيْكَ شَدَّةً تَدَعُكَ قَلِيلَ الْوَفْرِ، ثَقِيلَ الظَّهْرِ، ضَئِيلَ الْاءَمْرِ وَالسَّلاَمُ.
از نامه آن حضرت (ع ) اين نامه را به زياد بن ابيه (11) نوشته است كه از سوىعبد اللهبن عباس بر بصره فرمان مى راند وابن عباس خود از جانب على (ع) فرمانروايى اهواز وفارس و كرمان را داشت :
|
به خدا سوگند مى خورم ، سوگندى راست كه اگر به من خبر رسد كه در غنايم مسلمانان بهاندك يا بسيار خيانت كرده اى ، چنان بر تو سخت گيرم كه كم مايه مانى و بار هزينهعيال بر دوشت سنگينى كند و حقير و خوار شوى . والسلام .
و من كتاب له ع إ لَيْهِ اءَيضا:
|
فَدَعِ الْإِسْرَافَ مُقْتَصِدا، وَاذْكُرْ فِي الْيَوْمِ غَدا، وَ اءَمْسِكْ مِنَ الْمَالِ بِقَدْرِ ضَرُورَتِكَ، وَ قَدِّمِالْفَضْلَ لِيَوْمِ حَاجَتِكَ، اءَتَرْجُو اءَنْ يُعْطِيَكَ اللَّهُ اءَجْرَ الْمُتَوَاضِعِينَ وَ اءَنْتَ عِنْدَهُ مِنَالْمُتَكَبِّرِينَ؟ وَ تَطْمَعُ وَ اءَنْتَ مُتَمَرِّغٌ فِي النَّعِيمِ تَمْنَعُهُ الضَّعِيفَ وَالْاءَرْمَلَةَ اءَنْ يُوجِبَ لَكَثَوَابَ الْمُتَصَدِّقِينَ؟ وَ إِنَّمَا الْمَرْءُ مَجْزِيُّ بِمَا سَلَفَ وَ قَادِمٌ عَلَى مَا قَدَّمَ، وَالسَّلاَمُ.
| نامه اي از آن حضرت (ع) نيز به زياد |
از زياده روى بپرهيز و ميانه روى پيشه كن . امروز به فكر فردايت باش . ازمال به قدر نيازت نگهدار و آنچه افزون آيد، پيشاپيش براى روزى كه بدان نيازمند گردى ،روانه دار. آيا اميد آن دارى كه خداوندت پاداش متواضعان دهد، در حالى كه ، در نزد او ازمتكبران هستى . آيا در حالى كه ، خود در ناز و نعمت فرو رفته اى و آن را از ناتوانان و بيوهزنان دريغ مى دارى ، طمع در آن بسته اى كه ثواب صدقه دهندگانت دهند آدمى به آنچهپيشاپيش فرستاده ، پاداش بيند و بر سر آن رود كه از پيش روانه داشته . والسلام .
و من كتاب له ع إ لى عَبْدِ اللّهِ بْنِ الْعَبَاسِ، وَ كانَ ابْنُ عَبَاسٍ يَقُولُ: مَا انْتَفَعْتُبِكَلامٍ بَعْدَكَلامِ رَسُولِ اللَهِ صَلَّى اللّهُ عَلَيْهِ وَ آلِهِ كَانْتِفاعِي بِهذَا الْكَلام:
|
اءَمَّا بَعْدُ فَإِنَّ الْمَرْءَ قَدْ يَسُرُّهُ دَرْكُ مَا لَمْ يَكُنْ لِيَفُوتَهُ، وَ يَسُوؤُهُ فَوْتُ مَا لَمْ يَكُنْ لِيُدْرِكَهُفَلْيَكُنْ سُرُورُكَ بِمَا نِلْتَ مِنْ آخِرَتِكَ وَلْيَكُنْ اءَسَفُكَ عَلَى مَا فَاتَكَ مِنْهَا، وَ مَا نِلْتَ مِنْ دُنْيَاكَفَلاَ تُكْثِرْ بِهِ فَرَحا، وَ مَا فَاتَكَ مِنْهَا فَلاَ تَاءْسَ عَلَيْهِ جَزَعا، وَ لْيَكُنْ هَمُّكَ فِيمَا بَعْدَ الْمَوْتِ.
نامه اى از آن حضرت (ع ) اين نامه را به ابن عباس نوشته و او مى گفت كهپس از سخنرسول الله (ص ) از هيچ سخنى بدين پايه سود نبرده ام :
|
اما بعد. گاه آدمى را دست يافتن به چيزى كه براى او مقدّر بوده ، شادمان مى سازد، و گاه ازدست دادن چيزى كه دست يافتن به آن برايش مقدر نبوده است ، غمگين مى كند. پس بايد شادمانىتو به چيزى باشد كه براى آخرتت به دست آورده اى ، و اندوهت به چيزى باشد كه از آخرتتاز دست داده اى . به آنچه از دنيا به دست آورده اى فراوان شادى مكن ، و بر آنچه از دنيايت ازدست ميدهى ، تاءسف مخور و زارى منماى . و بايد همه همّ تو منحصر به كارهاى پس از مرگباشد.
و من كلام له ع قالَهُ قُبَيْلَ مَوْتِهِ عَلى سَبِيلِ الْوَصيَّةِ لَمَا ضَرَبَهُ ابْنُ مُلْجَمٍ لَعَنَهُاللّهُ:
|
وَصِيَّتِي لَكُمْ اءَنْ لا تُشْرِكُوا بِاللَّهِ شَيْئا، وَمُحَمَّدٌ ص فَلا تُضَيِّعُوا سُنَّتَهُ، اءَقِيمُوا هذَيْنِالْعَمُودَيْنِ وَ اءَوْقِدُوا هَذَيْنِ الْمِصْباحَيْنِ وَ خَلاكُمْ ذَمُّ.
اءَنا بِالْاءَمْسِ صاحِبُكُمْ، وَالْيَوْمَ عِبْرَةٌ لَكُمْ، وَ غَدا مُفارِقُكُمْ! إِنْ اءَبْقَ فَاءَنَا وَلِيُّ دَمِي ، وَ إِنْاءَفْنَ فَالْفَناءُ مِيعادِي ، وَ إِنْ اءَعْفُ فَالْعَفْوُ لِي قُرْبَةٌ، وَ هُوَ لَكُمْ حَسَنَةٌ، فَاعْفُوا اءَلاتُحِبُّونَ اءَنْ يَغْفِرَ اللّهُ لَكُمْ.
وَاللَّهِ ما فَجَاءَنِي مِنَ الْمَوْتِ وارِدٌ كَرِهْتُهُ، وَ لا طالِعٌ اءَنْكَرْتُهُ، وَ ما كُنْتُ إِلا كَقارِبٍ وَرَدَ، وَ طالِبٍوَجَدَ وَ ما عِنْدَ اللّهِ خَيْرٌ لِلْاءَبْرارِ.
قال السيد الشريف رضي الله عنه اءَقُولُ:
وَ قَدْ مَضى بَعْضُ هذَا الْكَلامِ فِيما تَقَدَّمَ مِنَ الْخُطَبِ، إ لا اءَنَّ فِيهِ هاهُنا زِيادَةً اءَوْجَبَتْتَكْرِيرَهُ.
سخنى از آن حضرت (ع ) هنگامى كه ابن ملجم ، لعنة الله عليه ، او را ضربت زد،كمى پيش ازوفاتش اين وصيت را بيان فرمود:
|
شما را وصيت مى كنم كه به خدا هيچ شرك مياوريد و سنت محمد (صلى الله عليه و آله ) راضايع مگذاريد و اين دو ستون را همواره برپاى داريد، تا كسى را ياراى نكوهش شما نباشد.
من ديروز يار و مصاحب شما بودم و امروز مايه عبرت شما هستم و فردا از ميان شما مى روم . اگرزنده بمانم ، خود اختيار خون خود را دارم و اگر بميرم ، مرگ ميعادگاه من است . اگر عفو كنم ،موجب تقرب من به خداست و براى شما حسنه است . پس عفو كنيد: (آيا دوست نداريد كه خدابيامرزدتان )(12)
به خدا سوگند، چون بميرم ، چيزى كه آن را ناخوش دارم ، به سراغم نخواهد آمد يا كسى كهديدارش را نخواسته باشم بر من آشكار نخواهد شد. من همانند تشنه اى هستم كه به طلب آب مىرود و آب مى يابد. (آنچه نزد خداوند است براى نيكان بهتر است .)(13)
شريف رضى گويد :
من مى گويم : بعضى از اين سخنان پيش از اين در خطبه ها گذشت ولى در اينجا چيزهايىافزون شده كه تكرار آن را سبب مى شد.
و من وصية له ع بِما يُعْمَلْ فِي اءَمْوالِهِ كَتَبَها بَعْدَ مُنْصَرفِهِ مِنْ صِفَّينَ:
|
هذا ما اءَمَرَ بِهِ عَبْدُ اللَّهِ عَلِيُّ بْنُ اءَبِي طالِبٍ اءَمِيرُ الْمُؤْمِنِينَ فِي مالِهِ ابْتِغَاءَ وَجْهِ اللَّهِلِيُولِجَهُ بِهِ الْجَنَّةَ، وَ يُعْطِيَنِى بِهِ الْاءَمَنَةَ.
مِنْها:
وَ إِنَّهُ يَقُومُ بِذلِكَ الْحَسَنُ بْنُ عَلِيِّ يَأْكُلُ مِنْهُ بِالْمَعْرُوفِ، وَ يُنْفِقُ مِنْهُ بِالْمَعْرُوفِ، فَإِنْ حَدَثَبِحَسَنٍ حَدَثٌ وَ حُسَيْنٌ حَيُّ قامَ بِالْاءَمْرِ بَعْدَهُ، وَاءَصْدَرَهُ مَصْدَرَهُ.
وَ إِنَّ لِبَنِيْ فاطِمَةَ مِنْ صَدَقَةِ عَلِيِّ مِثْلَ الَّذِي لِبَنِي عَلِيِّ، وَ إِنِّي إِنَّما جَعَلْتُ الْقِيامَ بِذلِكَإِلَى ابْنَيْ فاطِمَةَ ابْتِغاءَ وَجْهِ اللَّهِ، وَ قُرْبَةً إِلى رَسُولِ اللَّهِ، ص وَ تَكْرِيما لِحُرْمَتِهِ، وَتَشْرِيفا لِوُصْلَتِهِ.
وَ يَشْتَرِطُ عَلَى الَّذِي يَجْعَلُهُ إِلَيْهِ اءَنْ يَتْرُكَ الْمالَ عَلى اءُصُولِهِ، وَ يُنْفِقَ مِنْ ثَمَرِهِ حَيْثُاءُمِرَ بِهِ وَ هُدِيَ لَهُ، وَ اءَنْ لا يَبِيعَ مِنْ اءَوْلادِ نَخِيلِ هَذِهِ الْقُرى وَدِيَّةً حَتَّى تُشْكِلَ اءَرْضُهاغِراسا.
وَ مَنْ كانَ مِنْ إِمائِي اللَّاتِي اءَطُوفُ عَلَيْهِنَّ لَها وَلَدٌ اءَوْ هِيَ حامِلٌ فَتُمْسَكُ عَلى وَلَدِها وَ هِيَ مِنْحَظِّهِ، فَإِنْ ماتَ وَلَدُها وَ هِيَ حَيَّةٌ فَهِيَ عَتِيقَةٌ، قَدْ اءَفْرَجَ عَنْهَا الرِّقُّ، وَ حَرَّرَها الْعِتْقُ.
قال الشريف :
قَولُهُ ع فِي هذِهِ الْوَصِيَةِ: اءَنْ لا يَبِيعَ مِنْ نَخْلِها وَدِيّةُ الْوَدِيَةُ: الْفَسِيلَةُ، وَ جَمْعُها وَدِىٍُّّ. وَ قَوْلُهُع : حَتَى تُشْكِلُ اءَرْضُها غِراسا هُوَ مِنْ اءَفْصَح الْكَلامِ، والْمُرادُ بِهِ اءَنَّ الاءرْضَ يَكْثُرُ فِيهاغِراسُ النَّخْلِ حَتَى يَراهَا الناظِرُ عَلى غَيْرِ تِلْكَ الصَّفَةِ الَّتِي عَرَفَها بِها فَيُشْكِلُ عَلَيْهِاءَمْرُها، وَ يَحْسِبُها غَيْرَها.
وصيتى از آن حضرت (ع ) كه پس از او با اموالش چه كنند. آن را هنگامى كه از صفينباز مىگشت نوشته است :
|
اين وصيتى است كه بنده ، خدا، على بن ابيطالب ، اميرالمؤ منين ، درباره دارايى خود بدانفرمان داده است . براى خشنودى خداوند تا او را به بهشت برد و در سراى امن خود فرود آورد.
از اين وصيت :
حسن بن على به انجام دادن اين وصيت قيام مى كند. خود از دارايى من هزينه مى كند آنسان ، كهشايسته است ، و از آن انفاق مى كند آنسان ، كه شايسته است . اگر براى حسن حادثه اى پيشآيد و حسين زنده باشد، او كار را بر عهده خواهد گرفت و وصيتم را مانند برادرش به انجامخواهد رسانيد.
نصيب دو پسر فاطمه از صدقه على همان مقدار است كه ديگر فرزندان على را.
و اگر پسران فاطمه را براى اين كار تعيين كرده ام ، براى خشنودى خدا و تقرب بهرسول الله (ص ) و پاس حرمت و شرف خويشاوندى اوست . و با كسى كه اين كار را بر عهدهدارد، شرط مى كنم كه اصل مال را به همان گونه كه هست باقى گذارد و از ثمره آن هزينهكند، به شيوه اى كه بدان ماءمور شده و راهنمايى گشته است . ديگر اينكه ، نهالهاى نخلهاى آنقريه ها را نفروشد تا به قدرى فراوان گردند كه شناختن نخلستانها براى كسى ، كه آنهارا پيش از اين ديده است ، دشوار باشد.
از كنيزان من هر كه با او همبستر بوده ام و صاحب فرزندى باشد يا فرزندى در شكم داشتهباشد، به فرزندش واگذار مى شود و مادر بهره فرزند است . اگر فرزندش بميرد و اوزنده باشد آزاد مى شود و نام كنيز از او برداشته مى شود و آزادى نصيب او گردد.
شريف رضى گويد :
سخن آن حضرت كه مى گويد از نخلها (وديّه ) را نفروشند، (وديّه )نهال نخل است و جمع آن (ودىّ) است و آنجا كه مى فرمايد (حتىتشكل ارضها غراسا) از فصيحترين سخنان است .مراد اين است ، كه نخلها چنان بسيار شود كهكسى كه آن را پيش از اين به گونه ديگر ديده است ، اكنون شناختش براى او دشوار باشد وپندارد كه زمين ديگر است .
تُبُها لِمَنْ يَسْتَعْمِلْهُ عَلَى الصَّدَقاتِ، وَ إ نَّما ذَكَرْنا هُنا جُمَلا مِنْها لِيُعْلَمَ بِها اءَنَّهُ عَلَيْهِالسَّلامُ كانَ يُقيمُ عِمادَ الْحَقِّ وَ يَشْرَعُ اءَمْثِلَةَ الْعَدْلِ فِي صَغِيرِ الاُمورِ وَ كَبِيرِها، وَ دَقِيقِها وَجَلِيلها:
|
انْطَلِقْ عَلى تَقْوَى اللَّهِ وَحْدَهُ لا شَرِيكَ لَهُ، وَ لا تُرَوِّعَنَّ مُسْلِما، وَ لا تَجْتازَنَّ عَلَيْهِ كارِها، وَ لاتَاءْخُذَنَّ مِنْهُ اءَكْثَرَ مِنْ حَقِّ اللَّهِ فِي مالِهِ، فَإِذا قَدِمْتَ عَلَى الْحَيِّ فَانْزِلْ بِمائِهِمْ، مِنْ غَيْرِ اءَنْتُخالِطَ اءَبْياتَهُمْ، ثُمَّ امْضِ إِلَيْهِمْ بِالسَّكِينَةِ وَالْوَقارِ حَتَّى تَقُومَ بَيْنَهُمْ فَتُسَلِّمَ عَلَيْهِمْ، وَلا تُخْدِجْ بِالتَّحِيَّةِ لَهُمْ.
ثُمَّ تَقُولَ: عِبادَ اللَّهِ، اءَرْسَلَنِي إِلَيْكُمْ وَلِيُّ اللَّهِ وَ خَلِيفَتُهُ لِآخُذَ مِنْكُمْ حَقَّ اللَّهِ فِياءَمْوالِكُمْ، فَهَلْ لِلَّهِ فِي اءَمْوالِكُمْ مِنْ حَقِّ فَتُؤَدُّوهُ إِلى وَلِيِّهِ؟ فَإ نْ قالَ قائِلٌ: لا، فَلا تُراجِعْهُ،وَ إِنْ اءَنْعَمَ لَكَ مُنْعِمٌ فَانْطَلِقْ مَعَهُ مِنْ غَيْرِ اءَنْ تُخِيفَهُ اءَوْ تُوعِدَهُ اءَوْ تَعْسِفَهُ اءَوْ تُرْهِقَهُ، فَخُذْما اءَعْطاكَ مِنْ ذَهَبٍ اءَوْ فِضَّةٍ؛ فَإِنْ كانَ لَهُ ماشِيَةً اءَوْ إِبلٌ فَلا تَدْخُلْها إِلا بِإِذْنِهِ، فَإِنَّ اءَكْثَرَهالَهُ، فَإِذا اءَتَيْتَها فَلا تَدْخُلْ عَلَيْه دُخُولَ مُتَسَلِّطٍ عَلَيْهِ، وَ لا عَنِيفٍ بِهِ، وَ لا تُنَفِّرَنَّ بَهِيمَةً وَلا تُفْزِعَنَّها، وَ لا تَسُؤَنَّ صاحِبَها فِيهَا، وَاصْدَعِ الْمالَ صَدْعَيْنِ، ثُمَّ خَيِّرْهُ:
فَإِذَا اخْتارَ فَلا تَعْرِضَنَّ لِمَا اخْتارَهُ، ثُمَّ اصْدَعِ الْباقِيَ صَدْعَيْنِ، ثُمَّ خَيِّرْهُ فَإِذَا اخْتارَ فَلاتَعْرِضَنَّ لِمَا اخْتارَهُ، فَلا تَزالُ كَذلِكَ حَتَّى يَبْقَى ما فِيهِ وَفاءٌ لِحَقِّ اللَّهِ فِي مالِهِ،فَاقْبِضْ حَقَّ اللَّهِ مِنْهُ، فَإِنِ اسْتَقالَكَ فَاءَقِلْهُ ثُمَّ اخْلِطْهُما ثُمَّ اصْنَعْ مِثْلَ الَّذِي صَنَعْتَاءَوَّلاً حَتّى تَاءْخُذَ حَقَّ اللَّهِ فِي مالِهِ، وَ لا تَاءْخُذَنَّ عَوْدا وَ لا هَرِمَةً وَ لا مَكْسُورَةً وَ لا مَهْلُوسَةً وَ لاذاتَ عَوارٍ.
وَ لا تَاءْمَنَنَّ إِلا مَنْ تَثِقُ بِدِينِهِ رافِقا بِمالِ الْمُسْلِمِينَ حَتَّى يُوَصِّلَهُ إِلى وَلِيِّهِمْ فَيَقْسِمَهُبَيْنَهُمْ، وَ لا تُوَكِّلْ بِها إِلا ناصِحا شَفِيقا وَ اءَمِينا حَفِيظا، غَيْرَ مُعْنِفٍ وَ لا مُجْحِفٍ وَ لا مُلْغِبٍ وَلا مُتْعِبٍ.
ثُمَّ احْدُرْ إِلَيْنا مَا اجْتَمَعَ عِنْدَكَ، نُصَيِّرْهُ حَيْثُ اءَمَرَ اللَّهُ بِهِ فَإِذا اءَخَذَها اءَمِينُكَ فَاءَوْعِزْ إِلَيْهِاءَنْ لا يَحُولَ بَيْنَ ناقَةٍ وَ بَيْنَ فَصِيلِها، وَ لا يَمْصُرَ لَبَنَها فَيَضُرَّ ذلِكَ بِوَلَدِها، وَ لايَجْهَدَنَّها رُكُوبا، وَلْيَعْدِلْ بَيْنَ صَواحِباتِها فِي ذلِكَ وَ بَيْنَها.
وَلْيُرَفِّهْ عَلَى اللَّاغِبِ، وَلْيَسْتَاءْنِ بِالنَّقِبِ وَالظَّالِعِ، وَلْيُورِدْهَا ما تَمُرُّبِهِ مِنَ الْغُدُرِ، وَ لايَعْدِلْ بِها عَنْ نَبْتِ الْاءَرْضِ إِلَى جَوَادِّ الطُّرُقِ.
وَلْيُرَوِّحْها فِي السَّاعاتِ، وَ لْيُمْهِلْها عِنْدَ النِّطافِ وَالْاءَعْشابِ حَتَّى تَاءْتِيَنا بِإِذْنِ اللَّهِ بُدَّنامُنْقِياتٍ، غَيْرَ مُتْعَباتٍ وَ لا مَجْهُوداتٍ لِنَقْسِمَها عَلى كِتابِ اللَّهِ وَ سُنَّةِ نَبِيِّهِ، ص ، فَإِنَّ ذلِكَاءَعْظَمُ لِاءَجْرِكَ، وَ اءَقْرَبُ لِرُشْدِكَ، إِنْ شاءَ اللَّهُ.
سفارشى از آن حضرت (ع ) آن را براى كسى مى نوشت كه به گرفتن زكاتش مىفرستاد.جمله هايى از آن را در اينجامى آوريم تا همگان بدانند كه على (ع )ستون حق را برپاى مى داشتو نشانه هاى عدالت را در كارهاى خرد و كلان و كلىو جزئى آشكار مى نمود:
|
در حركت آى ، با پرهيزگارى و ترس از خداوندى كه يگانه است و او را شريكى نيست . زنهار،مسلمانى را مترسانى و اگر خود نخواهد به سراغش مروى و بيش از آنچه حق خداوند است ، از اومستانى . چون به قبيله اى برسى بر سر آب آنها فرود آى و به خانه هايشانداخل مشو. آنگاه با آرامش و وقار به سوى ايشان رو تا به ميانشان برسى . سلامشان كن وتحيّت گوى و در سلام و تحيّت امساك منماى . سپس ، بگوى كه اى بندگان خدا، ولىّ خدا وخليفه او مرا به نزد شما فرستاده تا سهمى را كه خدا در اموالتان دارد بستانم . آيا خدا را دراموالتان سهمى هست ، كه آن را به ولىّ خدا بپردازيد؟ اگر كسى گفت : نه ، به سراغش مرو واگر كسى گفت : آرى ، بى آنكه او را بترسانى يا تهديدش كنى ، يا بر او سخت گيرى ، يابه دشواريش افكنى ، به همراهش برو و آنچه از زر و سيم دهد، بستان و اگر او را گاو وگوسفند و شتر باشد، جز به اجازت صاحبانش به ميان رمه مرو، زيرا بيشتر آنها از آن اوستو چون به رمه چارپايان رسيدى ، مانند كسى مباش كه خود را بر صاحب آنها مسلط مى شمارد يامى خواهد بر او سخت گيرد. چارپايى را رم مده و مترسان و صاحبش را در گرفتن آن مرنجان .پس مال را هر چه هست به دو بخش كن و صاحب مال را به گزينش يكى از آن دو بخش مخيّرگردان و در آنچه براى خود برمى گزيند، متعرضش مشو. سپس ، باقى را باز به دو بخش كنو باز او را در گرفتن يكى از آن دو بخش مخير نماى و در آنچه براى خود برمى گزيندسرزنش منماى . و پيوسته چنين كن تا آن قسمت ، كه حق خداوند در آن است ، بر جاى ماند. پسسهم خدا را از او بستان و اگر پنداشت كه مغبون شده و خواست آنگونه قسمت كردن را بر همزند، از او بپذير و بار ديگر دو قسمت را يكى كن و باز قسمت از سر گير. تا سهم خدا را ازمال او معين كنى و بستانى . و ستور پير و سالخورده و پاى و پشت شكسته و بيمار و لاغر ومعيوب را مگير.
و چون مال مسلمانان را مى فرستى ، آن را به كسى بسپار كه به ديندارى او مطمئن باشى تاآن را به ولىّ امر مسلمانان برساند و او ميان مسلمانان قسمت نمايد. و به نگهدارى آنها مگمار،مگر مردى نيكخواه و مهربان و امين را كه نيكو نگهبانى كند. كسى كه با ستوران درشتى نكند وآنها را تند نراند و خسته شان نگرداند. پس ، هر چه گرد آورده اى ، زود به نزد ما فرست تاما نيز در جايى كه خداوند مقرر فرموده ، صرف نماييم .
چون امين تو ستوران زكات را گرفت ، از او بخواه كه در راه ميان مادر و كره شيرخواره اشجدايى نيفكند و آن قدر آن را ندوشد كه كره اش را زيان رسد و با سوار شدن بر آنها خستهنكند و ميان آن شتر كه بر آن سوار مى شود يا آن را مى دوشد و ديگر شترها عدالت ورزد. وچنان كند كه شتر خسته بياسايد و با شترى كه پايش مجروح شده و رفتن نتواند بمدارارفتار كند و آنها را بر سر آبگيرها برد و آب دهد و از راههايى براند كه به علفزارهانزديك باشد، نه از راههاى خشك و عارى از گياه ، و ساعتها مهلت آسايش دهد تا آب خورند ياعلف بچرند. تا به اذن خدا آنها را به ما برساند، فربه و پرتوان نه خسته و لاغر، و ماآنها را، چنانكه در كتاب خدا و سنت پيامبر (صلى الله عليه و آله ) آمده ، تقسيم كنيم . اگر چنينكنى ، اجر تو بزرگ باشد و تو را به رستگارى ، ان شاء الله ، نزديكتر سازد.
| نامه ها - كلمات قصار حضرت عليه السلام | |
| | 
