1- امير المؤ منين (ع ) جرير را نزد معاويه فرستاده بود تا از معاويه بيعت بگيرد، ولى معاويهشش ماه او را در شام نگه داشت و بيعت نكرد ولى خود را براى جنگ آماده ساخت .
2- مراد، شعب (دره ) ابوطالب است كه قريش ، بنى هاشم را در آن محاصره كردند.
3- عبيدة بن الحارث بن عبدالمطلب ، پسر عموىرسول خدا (ص ) بود.
4- حمزة بن عبدالمطلب ، عموى پيامبر (ص ).
5- جعفر بن ابى طالب ، پسر عم رسول الله (ص ) و برادر على بن ابيطالب (ع )
6- جد مادرى معاويه ، عتبة بن ابى ربيعه .
7- وليد بن عتبه
8- حنطلة بن ابى سفيان
9- پس از فتح مكه ، رسول الله (ص ) همه كسانى را كه با او جنگيده بودند آزاد كرد از اين روخاندان ابوسفيان را (طلقاء) يعنى آزاد شدگان يا (ابناء الطلقاء) فرزندان آزادشدگانمى گفتند.
10- ابوالعباس : كنيه عبدالله بن عباس است .
11- زياد بن ابيه ، يعنى زياد فرزند پدرش ، تا آنگاه كه ابوسفيان او را در نسب به خودملحق ساخت ، از آن پس ، زياد بن ابوسفيانش خواندند.
12- سوره 24، آيه 22.
13- سوره 3، آيه 198.
14- محمد بن ابى بكر مورد محبت على (ع ) بود. او را حكومت مصر داد. گرفتار توطئه هاىمعاويه شد و معاوية بن حديج او را در جنگ شكست داد، سپس ، بگرفت و شهيدش كرد.
15- هجر: شهرى است در بحرين كه در آنجا خرما بسيار باشد.
16- رجوع شود به ذيل صفحه 281.
17- مراد، تيرهاى قمار است كه اگر تيرى از جنس ديگر در ميان آنها باشد، چون تيرها را بههم زنند، از صدايش آن را بشناسند.
18- مراد، حمزة بن عبدالمطلب است .
19- مراد، جعفر بن ابى طالب است كه در جنگ موته به شهادت رسيد.
20- اسدالله ،ممكن است مراد حمزه باشد.
21- اسد الاحراف ، شير سوگندها، بعضى گويند ابوسفيان است و بعضى گويند عتبة بنربيعه است .
22- سرور جوانان بهشت : مراد، حضرت امام حسن (ع ) و حضرت امام حسين (ع ) است .
23- رسول الله (ص ) پس از جنگ بدر فرمان كشتن عقبة بن ابى معيط را داد: او گفت : (منللصبيبة با محمد) چه كسى براى كودكان خواهد ماند؟رسول خدا (ص ) فرمود: (النار) نهج البلاغه ، ص 520، ترجمه دكتر شهيدى .
24- بهترين زنان جهان ، مراد، حضرت خديجه و حضرت فاطمه (ع ) است .
25- حمالة الحطب ، زن ابولهب كه ام جميل نام داشت و او عمه معاويه بود.
26- سوره 8، آيه 75.
27- سوره 3، آيه 68.
28- سوره 33، از آيه 18.
29- از آيه 88، سوره 11.
30- نك : پانوشت ص 277.
31- نك : پانوشت ص 277.
32- نك : پانوشت ص 277.
33- سوره 11، آيه 83.
34- مردا از مغرب ، مكه است .
35- اين دشمن بسرين ابى ارطاه است كه بر يمن تاخته بود.
36- مراد از فرزند مادرم ، حضرت رسول (ص ) است .
37- بعضى گويند كه اين نامه را به عبدالله بن عباس نوشته و بعضى گويند به عبيداللهبن عباس .
38- نك : پانوشت ص 629.
39- در مجلس عمر، ابوسفيان ادعا كرد كه زياد فرزند اوست .
40- سوره 58، آيه 22.
41- سوره 4، آيه 59.
42- سوره 61، آيه 3.
43- سوره 7، آيه .
44- يعنى ، لشكر معاويه .
45- مراد وليد بن عقبه بن ابي معيط است كه از سوي عثمان حكومت بصره را داشت .
46- اشاره است به سخن پيامبر (ص) كه فرمود : لا هجره بعد الفتح . پس از فتح مكه هجرتي نيست .
47- جد مادرى معاويه ، عتبة بن ابى ربيعه . دايي معاويه :وليد بن عتبه . برادر معاويه :حنظله بن ابي سفيان