|
|
|
 |
|
 |
| |
پيام ها :
1- اعطاى حكومت از شئون ربوبيت الهى است . ( ربّ قد اتيتنى من الملك )
2- حكومت را نتيجه ى فكر و مال و قدرت و يار و طرح خود ندانيد، بلكه اراده ى خداوندعامل اصلى است . ( اتيتنى )
3- آنچه خدا به ما بدهد يا بگيرد، براى تربيت ماست . ( ربّ بما اتيتنى ، ربّالسجن احب )
4- حكومت حق دانشمندان است نه بيسوادان . ( اتيتنى ... علمّتنى ) دانشيوسف وسيله حاكميت او شد.
5- در هر موقعيت و حالى خود را به خدا بسپاريد. ( انت وليى فى الدنيا والاخرة )
6- قدرت و حكومت و سياست زمينه خروج از دين است ، مگر اينكه خداوند لطف كند. (توفنّى مسلماً )
(يوسف در چاه دعايى داشت و در زندان دعاى ديگر داشت ، ولى همين كه به حكومت رسيددعاى او اين بود: خدايا من مسلمان بميرم )
7- بندگان خدا در اوج عزّت و قدرت به ياد مرگ وقيامت و سرانجام كار خود هستند. ( توفنّى مسلماً و الحقنى بالصالحين ) (124)
8- عظمت خداوند تنهابه خاطر نعمتهايى كه به ما ارزانى داشته نيست ، بلكه او بوجود آورندهكل هستى است . ( فاطر السموات والارض )
9- افتخار يوسف آن نيست كه حاكم بر مردم است ، بلكه افتخارش اين است كه خدا حاكمبر اوست . ( انت ولّى فى الدنيا والاخرة )
10- حسن عاقبت وپايدارى در كار خير، مهمتر از شروع آن است . انبيا براى حسن عاقبت دعامى كردند؛ ( توفنّى مسلماً ) يعنى مرا در تسليم خود تا مرگ پايداربدار.(125)
11- در دعا اوّل از نعمت هاى الهى ياد كنيد ( ربّ قد اتيتنى ) بعددرخواست خود را مطرح كنيد. ( توفّنى مسلماً )(126)
12- چون به قدرت رسيديد مناجات با خدا را از ياد نبريد. ( ربّ قد... )
13- در دعاها ومناجات ها تنها به فكر دنيا ومسائل مادى نباشيد. ( فى الدنياوالاخرة )
14- قدرت انسان ناچيز، ( من الملك ) علم انسان ناچيز ( منتاءويل الاحاديث ... ) اما حكومت خداوند بر همه هستى است . ( فاطرالسموات والارض )
15- با ايمان مردن و در زمره صالحان قرار گرفتن ، خود يك ارزش است . (توفّنى مسلماً و الحقنى بالصالحين )
(102) ذَلِكَ مِنْ اءَنبَآءِ الْغَيْبِ نُوحِيهِ إِلَيْكَ وَمَا كُنتَ لَدَيْهِمْ إِذْ اءَجْمَعُوَّاْ اءَمْرَهُمْ وَهُمْيَمْكُرُونَ
ترجمه : (اى پيامبر) اين (داستان ) از خبرهاى غيبى است كه ما به تو وحى مى كنيمو تو نزد آنان (برادران يوسف ) نبودى آنگاه كه در كار خويش هم داستان و متفق شدندونيرنگ مى نمودند (كه چگونه يوسف را در چاه اندازند و بگويند گرگ او را دريده است )
پيام ها :
1- انبيا از طريق وحى ، با غيب آشنا مى شوند. ( ذلك من انباء الغيب نوحيه اليك )
2- انبيا، تمام اخبار غيبى را نمى دانند. ( من انباء الغيب )
3- آنجا كه خدا نخواهد، نه تصميم مردم ( امرهم ) نه اجماع آنان ( اجمعوا ) ونه نقشه وتوطئه ( يمكرون ) هيچكدام اثرندارد.( اذ اجمعوا امرهم )
4- در حوادث پى درپى و مرتبط، نكته اصلى و نقطه ى شروع را فراموش نكنيد. محورداستان يوسف توطئه نابودى يوسف بود. ( اجمعوا امرهم و هم يمكرون )
(103) وَمَآ اءَكْثَرَ النَّاسِ وَلَوْ حَرَصْتَ بِمُؤْمِنِينَ
ترجمه : اى پيامبر بيشتر مردم ايمان بياور نيستند، هر چند (سخت بكوشى و) حرصو آرزو داشته باشى .
نكته ها :
O (( حرص )) به معناى علاقه ى شديد به چيزى و تلاش براى دستيابىبه آن است .
پيام ها :
1- بارها اكثريت مردم از نظر اعتقادات دينى ، مورد انتقاد قرآن قرار گرفته اند. (ومااكثر الناس ... بمؤ منين )
2- پيامبران نسبت به هدايت ديگران سوز و درد و اشتياق دارند. ( حرصت )
3- ايمان نياوردن اكثريت مردم ، به خاطر كوتاهى پيامبران نيست ، نتيجه اختيار و آزادىخود انسان هاست است كه نخواسته اند ايمان بياورند.( وما اكثر الناس و لوحرصت بمؤ منين )
(104) وَمَا تَسْئَلُهُمْ عَلَيْهِ مِنْ اءَجْرٍ إِنْ هُوَ إِلا ذِكْرٌ لِّلْعَلَمِينَ
ترجمه : و تو بر اين (وظيفه ى ارشاد) پاداشى از آنان نمى خواهى . آن (رسالتو قرآن ) جز تذكر و پندى براى جهانيان نيست .
نكته ها :
O پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله نيز همانند ساير پيامبران ، هرگز از مردم درقبال هدايت آنان پاداشى درخواست نكرد. زيرا توقع داشتن از مردم ، پذيرش دعوت راسنگين مى كند. در سوره طور آيه 40 مى خوانيم : ( ام تسئلهم اجراً فهم من مغرمٍمثقلون ) مگر از مردم مزدى درخواست كردى تا پرداخت آن برايشان سنگينباشد. اگر در آيه ديگر مى بينيم كه مزد رسالت را مودّتاهل قرب ى مى داند، ( الا المودة فى القربى )(127) براى آناست كه پيروى و تبعيّت اهل بيت براى خود مردم سودمند است نه پيامبر، زيرا در جاىديگر مى خوانيم : ( وما سئلتكم من اجر فهو لكم ) (128) آرىكسى كه اهل بيت را دوست دارد ازمآنان اطاعت مى كند و اطاعت از آنان اطاعت از پيامبر و خداونداست .
O قرآن ذكر است ، زيرا:
يادآور آيات ، نعمات و صفات الهى است .
يادآور گذشته و آينده انسان است .
يادآور عوامل سقوط و عزّت جوامع است .
يادآور صحنه هاى قيامت است .
يادآور عظمت هستى است .
يادآور تاريخ و زندگى شخصيت هاى تاريخ ساز است .
O معارف قرآن واحكام آن حقايقى است كه بايد فرا گرفت و همواره به خاطر داشت .زيرا (( ذكر)) به علم و معرفتى گفته مى شود كه در ذهن انسان حاضر باشد وازآن غفلت نشود.
پيام ها :
1- مبلّغ نبايد از مردم توقعى داشته باشد، همانگونه كه پيامبران چنين بودند. (وما تسئلهم من اجر )
2- آنچه زشت است درخواست پاداش است نه دريافت آن . (تسئل )
3- رسالت پيامبر اسلام ، جهانى است . ( للعالمين )
4- ايمان نياوردن گروهى از مردم ، حتى اكثريت آنان در يك زمان و مكان نبايد مبلغان دينىرا دلسرد كرده و ماءيوس نمايد، اگر در منطقه اى از زمين گروهى ايمان نياوردند، درجاى ديگر تبليغ نمايند. ( للعالمين )
(105) وَكَاءَيِّن مِّنْ ءَايَةٍ فِى السَّمَوَتِ وَالاَْرْضِ يَمُرُّونَ عَلَيْهَا وَ هُمْ عَنْهَا مُعْرِضُونَ
ترجمه : و چه بسيار نشانه در آسمان ها و زمين ، كه بر آن مى گذرند، در حالىكه از آن روى گردانند.
نكته ها :
O گويا اين آيه براى تسلّى خاطر رسول اكرم صلى الله عليه و آله و هر رهبر وامام بر حق است كه اگر مردم به فرمان و دستور آنان بى اعتنا بودند نگران نباشند،آنان دائماً بر نشانه هاى قدرت و حكمت خدا در طبيعت و خلقت برخورد مى كنند ولى لحظهاى نمى انديشند. اين همه زلزله ، كسوف ، خسوف ، صاعقه ، گردش ستارگان و كهكشانها و همه و همه را مى بينند ولى از آن اعراض مى كنند.
O جمله (( يمّرون عليها)) را سه نوع معنى كرده اند:
1- منظور از مرور انسان ها بر آيات الهى ، مشاهده آنهاست .
2- منظور از مرور انسان ها بر آيات ، حركت زمين است ، زيرا با حركت زمين ، انسان براجرام آسمانى مرور مى كند.(129)
3- مرور بر آيات آسمانى ، پيشگويى سوار شدن انسان بروسايل فضايى و حركت آنها در آسمان هاست (130).
O اعراض ، از غفلت خطرناكتر است . با اينكه تعداد نشانه ها زياد است (كايّن ) و انسان دائماً با آنها رابطه دارد ( يمرّون ) امّا نه تنها فراموش مى كند و نه تنها از آنها غفلت مى كند، بلكه مواقعى نيزبا عنايت از آنها اعراض مى كند.
پيام ها :
1- انسان اگر لجاجت كند، هيچ نشانه اى را نمى پذيرد. ( معرضون )
2- تمام هستى نشانه و رمز خداشناسى است . ( ايةٍ )
(106) وَمَا يُؤْمِنُ اءَكْثَرُهُم بِاِ إِلا وَهُم مُّشْرِكُونَ
ترجمه : و بيشترشان به خداوند ايمان نمى آورند، جز اينكه (با او چيزى را)شريك مى گيرند. (و ايمانشان خالص نيست )
نكته ها :
O از امام رضا عليه السلام روايت شده كه فرمودند: شرك در اين آيه به معناى كفرو بت پرستى نيست بلكه مراد توجه به غير خداست .(131) و از امام صادق عليهالسلام نيز نقل شده است كه فرمود: شرك در انسان ، از حركت مورچه سياه در شب تاريكبر سنگ سياه مخفى تر است . (132) امام باقر عليه السلام نيز فرمودند: مردم درعبادت موحد هستند، ولى در اطاعت از غير خدا گرفتار شرك مى شوند.(133) ودر رواياتديگرى مى خوانيم كه مراد از شرك در اين آيه شرك نعمت است .مثل اينكه انسان بگويد فلانى كار مرا سرو سامان داد، اگر فلانى نبود نابود شدهبودم و امثال آن .
نشانه هاى مؤ من مخلص
1- در انفاق : ( لانريد منكم جزاء و لاشكوراً ) از كسى توقع پاداش وتشكر ندارد.
2- در عبادت : ( و لايشرك بعبادة ربّه احداً ) (134) جز خدا كسى رابندگى نمى كند.
3- در تبليغ : ( ان اجرى الاّ على ا ) به غيرخدا از كسى مزد و پاداش نمى خواهد.
4- در ازدواج : ( ان يكونوا فقراء يغنهم ا من فضله )از فقر نمىهراسد و با توكل به وعده خدا ازدواج مى كند.
5- در برخورد با مردم : ( قل ا ثم ذرهم )(135) جز رضاى اوهمه چيز را كنار مى گذارد.
6- در جنگ و برخورد با دشمن : ( لايخشون احدا الا ا ) (136) ازكسى نمى هراسد.
7- در مهرورزى و محبت : ( والذين امنوا اشدّ حباً )(137) هيچ كس را به اندازه خداوند دوست نمى دارد.
8- در تجارت وكسب وكار: ( لاتلهيهم تجارة ولابيع عن ذكرا )از ياد خداوند غافل نمى شود.
نشانه هاى مؤ من مشرك
1- عزت را از ديگران آرزو مى كند: ( ايبتغون عندهم العزة )
2- در عمل : ( خلطوا عملاً صالحا وآخر سيئاً ) (138) شايسته را باناشايست مى آميزد. 3 در برخورد باديگران : (كل حزب بمالديهم فرحون ) دچار تعصبات حزبى و گروهى مى شود.
4- در عبادت : ( الذينهم عن صلاتهم ساهون . والذين هم يرائون )بى توجهى و رياكارى مى كند.
5- در جنگ و نبرد: ( يخشون الناس كخشية ا )(139) از مردم مىترسد.
6- در تجارت و امور دنيوى : ( الهيكم التكاثر ) افزون طلبى او راسرگرم مى كند. 7 در انتخاب دين و دنيا: ( واذا راءو تجارة او لهواً انفضوا اليهاو تركوك ) دنيا را مى گيرند و پيامبر را تنها مى گذارند.
پيام ها :
1- ايمان مراتبى دارد و ايمان خالص كه هيچگونه شركى در آن نباشد كم است . (و ما يؤ من ... الا و هم مشركون )
(107) اءَفَاءَمِنُوَّاْ اءَن تَاءْتِيَهُمْ غَشِيَةٌ مِّنْ عذَابِ اِ اءَوْ تَاءْتِيَهُمُ السَّاعَةُ بَغْتَةً وَهُمْلاَيَشْعُرُونَ
ترجمه : آيا (آنها كه ايمان نمى آورند) از اينكه عذاب الهى آنها را در برگيرد ويا قيامت در حالى كه نمى دانند ناگهانى فرارسد در امانند؟
نكته ها :
O (( غاشيه )) به معناى عقوبتى است كه جامعه يا فردى را در برمىگيرد.
پيام ها :
1- هيچ كس خود را تضمين شده نپندارد. (افامنوا )
2- قهر خداوند، بى خبر دامن انسان را مى گيرد. ( بغتةً )
3- قهر خداوند، فراگير است و امكان فرار نيست . ( غاشية )
4- احتمال قهر الهى ، براى حركت انسان به سوى راه حق كافى است ،مشكل در اين است كه بعضى اين احتمال را هم نمى دهند. ( افامنوا )
5- جزيى از عذاب براى گرفتار كردن انسان كافى است . ( غاشية من عذاب ا )
6- ياد قيامت ، عامل تربيت است . ( تاتيَهم السّاعة )
(108) قُلْ هَذِهِ سَبِيلِىَّ اءَدْعُوَّاْ إِلَى اِ عَلَى بَصِيرَةٍ اءَنَاْ وَمَنِ اتَّبَعَنِى وَ سُبْحَن َاِ وَمَآ اءَنَاْ مِنَ الْمُشْرِكِينَ
ترجمه : (اى پيامبر تو نيز) بگو: اين راه من است . من و هر كس پيروى ام كرد بابينايى به سوى خدا دعوت مى كنيم و خداوند (از هر شريكى ) منزه است و من از مشركاننيستم .
نكته ها :
O دعوت كننده به توحيد با توده مردم فرق دارد همانگونه كه در دو آيهقبل گفتيم توده ى مردم غالباً ايمانشان آلوده به شرك است ( و ما يؤ من اكثرهمبا و هم مشركون ) امّا مبلغ آسمانى بايد بتواند بگويد. ( و ماانا من المشركين )
پيام ها :
1- راه انبيا، روشن و در معرض شناخت و ديد همگان است . ( هذه سبيلى )
2- رهبر بايد بصيرت كامل داشته باشد. ( على بصيرة )
3- دعوت رهبر بايد به سوى خدا باشد (نه به سوى خود). ( ادعوا الى ا )
4- مبلغان دينى بايد افرادى خالص و مخلص باشد. ( ادعوا... ما انا من المشركين )
5- محور تبليغ ، تنزيه خداوند از هرگونه شرك و شريك است . ( سبحان ا )
6- پيروان پيامبر بايد هر كدام مبلغى باشند كه با بصيرت و آگاهى مردم را به سوىخدا دعوت كنند. ( ادعوا الى ا ... اَنَا ومن اتّبعنى )
7- توحيد ونفى شرك ، اساس دين اسلام است . ( ادعوا الى ا ، ما انا منالمشركين )
(109)اءَرْسَلْنَا مِن قَبْلِكَ إِلا رِجَالاً نُّوحِىَّ إِلَيْهِم مِّنْ اءَهْلِ الْقُرَىَّ اءَفَلَمْ يَسِيرُواْ فِى الاَْرْضِفَيَنظُرُواْ كَيْفَ كَانَ عَقِبَةُ الَّذِينَ مِن قَبْلِهِمْ وَ لَدَارُ الاَْخِرَةِ خَيْرٌ لِّلَّذِينَ اتَّقَوْاْاءَفَلاَتَعْقِلُونَ
ترجمه : و پيش از تو (پيامبرى ) نفرستاديم ، جز مردانى ازاهل آبادى ها را كه به آنان نيز وحى مى كرديم . (با وجود اين ) آيا در زمين سير نكرده اندتا عاقبت كسانى را كه پيش از آنان بوده اند بنگرند؟ و قطعاً سراى آخرت براى كسانىكه تقوا پيشه كرده اند بهتر است . آيا نمى انديشيد؟
نكته ها :
O بارها مخالفان انبيا بهانه مى گرفتند كه چرا پيامبران انسان هايى همانند ماهستند؟ گويا مردم زمان پيامبر صلى الله عليه و آله نيز اينچنين فكر و سؤ الى را داشتندكه اين آيه هم پاسخ مى گويد و هم هشدار مى دهد.
پيام ها :
1- پيامبران از جنس مردم و در ميان آنان زندگى مى كردند. (نه فرشته بودند، نه افرادگوشه گير و نه اهل رفاه و...) ( من اهل القرى )
2- همه انبيا مرد بوده اند. ( رجالاً ) (زيرا امكان تبليغ وهجرتوتلاش براى مرد بيشتر است .)
3- علوم انبيا از طريق وحى و به اصطلاح ((لدّنى )) بوده است . ( نوحى اليهم )
4- سير و سياحت در زمين و آگاهى از تاريخ و درس عبرت گرفتن ، براى هدايت و تربيتبسيار كارگشاست . ( فينظروا )
5- فرستادن انبيا، نزول وحى و هلاكت مخالفان لجوج آنها، همه از سنت هاى الهى درتاريخ است . ( كيف كان عاقبة الذين من قبلهم )
6- كفار از مخالفت با پيامبران چيزى بدست نمى آورند، حتى در دنيا گرفتار قهر وعذابند. ولى اهل تقوى به آخرت كه بهتر از دنياست مى رسند. ( ولدار الاخرةخيرٌ )
7- خرد و انديشه ، انسان را به سوى مكتب انبيا پيش مى برد. ( افلا تعقلون )
8- سير و سفر بايد هدفدار باشد. ( افلم يسيروا ... فينظروا )
9- حفظ آثار باستانى براى عبرت و بازديد آيندگان لازم است . ( فينظروا )
(110) حَتَّىَّ إِذَا اسْتَيْئَسَ الرُّسُلُ وَظَنُّوَّاْ اءَنَّهُمْ قَدْ كُذِبُواْ جَآءَهُمْ نَصْرُنَا فَنُجِّىَ مَن نَّشَآءُ وَلاَ يُرَدُّ بَاءْسُنَا عَنِ الْقَوْمِ الْمُجْرِمينَ
ترجمه : (دعوت پيامبران و مخالفت دشمنان همچنان ادامه داشت ) تا هنگامى كهپيامبران (از هدايت مردم ) به آستانه نوميدى رسيدند و كفار گمان كردند كه (وعده عذاب )به دروغ به آنان داده شده است . آنگاه يارى ما به آنان رسيد، پس كسانى را كه مىخواستيم نجات يافتند و(لى ) عذاب ما از گروه مجرمان باز گردانده نمى شود.
نكته ها :
O در طول تاريخ ، پيامبران در دعوت خود مستمر و مصرّ بودند، تا آنكه از هدايتمردم مايوس مى شدند، چنانكه مخالفانِ لجوج نيز دست از مقاومت برنمى داشتند. نمونههايى از آنرا در قرآن مى خوانيم :
O امّا نمونه ياءس انبيا:
بعد از آنكه نوح ساليان متمادى مردم را دعوت كرد، جز گروه اندكى كسى ايمان نياورد،خداوند به او فرمود: ( لن يؤ من من قومك الاّ من قد امن )(140) جزكسانى كه ايمان آورده اند، كس ديگرى از قوم تو ايمان نخواهد آورد. نوح در نفرين خودكه نشان از ياءس او نيز دارد، مى گويد: ( لايلدوا الاّ فاجراً و كفاراً)(141) يعنى از اينان جز كافر و فاجر نيز متولد نخواهد شد.
در داستان زندگى و دعوت هود، صالح ، شعيب ، موسى ، و عيسى عليهم السلام نيز اينياءس از ايمان آوردن كفار به چشم مى خورد.
O و امّا نمونه سوءظن مردم به انبيا:
كفّار تهديد انبيا را توخالى و دروغ مى پنداشتند. در سوره ى هود آيه 27 مى خوانيم :( بل نظنكم كاذبين ) (142) گمان مى كنيم شما دروغگوييد. يااينكه مفرعون به موسى عليه السلام گفت : ( انى لاظنّك يا موسى مسحوراً)(143) براستى كه گمان مى كنم كه تو افسون زده اى .
O اما نصرت خداوند در اين حال :
قرآن نصرت الهى را حقى مى داند كه خداوند بر خود لازم كرده است ( و كان حقاًعلينا نصر المؤ منين )(144) يعنى يارى مؤ منان بر ما لازم است . و يا درجاى ديگر مى فرمايد: ( نجينا هوداً و الذين امنوا معه )(145) ما هودو مؤ منين را نجات داديم .
امّا درباره قهر خداوند كه از مجرمان برنمى گردد، در سوره ى رعد آيه 11 مى فرمايد:( اذا اراد ا بقوم سوءً فلامرّد له ) هرگاه خداوند بر قومى قهربگيرد، برگشت ندارد.
پيام ها :
1- قساوت و لجاجت در انسان تا آنجا اوج مى گيرد كه انبياى بردبار را نيز ماءيوس مىكند. ( اذااسْتيئَس الرسل )
2- خوش بينى و حسن نيت و حوصله اندازه دارد. ( حتّى )
3- نيروى خود را صرف زمينه هاى غيرقابل نفوذ نكنيد. بايد از برخى مردم صرف نظركرد. ( استيئس الرُّسل )
4- مهلت دادن به مجرمان وتاخير عذاب آنان ، از سنت هاى الهى است . ( حتى اذااستيئس ) يعنى به قدرى ما به مجرمان مهلت داديم كه انبيا ماءيوس شدند.
5- تاخير عذاب الهى سبب جراءت وتكذيب مجرمين مى گردد. ( حتى اذا... وظنوا انهمقد كذبوا )
6- نااميدى انبيا از هدايت مردم ، شرط نزول قهر خداست . ( اذا استيئس ... لايردباءسنا... )
7- امدادهاى الهى نسبت به پيامبران هم زمان خاصى دارد. ( اذا استيئس ... جاءهم )
8- قهر الهى شامل انبيا و مومنان واقعى نمى شود. ( فنُجّى )
9- هم قهر و عذاب و هم لطف و امداد به دست خداست . ( نصرنا ... باءسنا )
10- سرنوشت قهر يا نجات انسان بدست خود اوست . ( من نشاء، مجرمين )
11- اراده وخواست خدا قانون مند است . ( من نشاء ولايردّ باءسنا عن القوم المجرمين )
12- راه خدا بن بست ندارد. (هر كجا مردم كار را به بن بست كشاندند قدرت خدا جلوه مىكند.) ( استيئس الرسل ... جاءهم نصرنا )
13- هيچ قدرتى مانع قهر خدا نمى شود. ( لايردّ باءسنا )
14- سنت خداوند در حمايت انبيا و هلاكت مجرمان است . ( جاءهم نصرنا ، لايُرّدباءسنا )
(111) لَقَدْ كَانَ فِى قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لاُِّوْلِى الاَْلْبَبِ مَا كَانَ حَدِيثاً يُفْتَرَىوَلَكِن تَصْدِيقَ الَّذِى بَيْنَ يَدَيْهِ وَتَفْصِيلَ كُلِّ شَىْءٍ وَ هُدىً وَرَحْمَةً لِّقَوْمٍيُؤْمِنُونَ
ترجمه : به راستى در سرگذشت آنان براى خردمندان عبرتى است . (اين ) سخنىنيست كه به دروغ ساخته شده باشد. بلكه تصديق كننده ى آن (كتاب آسمانى ) است كهپيش از آن آمده و روشنگر هر چيز و (مايه ) هدايت ورحمت براى گروهى است كه ايمان مىآورند.
نكته ها :
O (( عبرت )) و ((تعبير)) به معنى عبور است ، عبور از صحنه اى بهصحنه اى ديگر. ((تعبير خواب )) عبور از رؤ يا به واقعيات . و ((عبرت )) يعنى عبور ازديدنى ها و شنيدنى ها به ناديدنى ها و ناشنيدنى ها.
O ((قصصهم )) شايد اشاره به داستان تمام انبيا باشد و شايد مراد، داستان يوسف، يعقوب ، برادران ، عزيز مصر وحوادث تلخ وشيرينى باشد كه در اين سوره آمده بود.
پيام ها :
1- شرط امتياز در داستان ها پندآموزى آنهاست . در ابتداى سوره فرمود: ( نحن نقص احسنالقصص ) و در آخر فرمود: ( لقد كان فى قصصهم عبرة )
2- داستان هاى قرآن بيان واقعيت هاى عينى و عبرت آموز است . (يافتنى است نه بافتنى )( ما كان حديثاً يفترى )
3- گفتار راست و واقعى تاءثير عميق دارد. ( عبرة ... ما كان حديثا يفترى )
4- تنها خردمندان از داستان ها پند و عبرت مى گيرند. ( لاولى الالباب )
5- قرآن با كتب آسمانى ديگر همسو است . ( تصديق الذى ... )
6- قرآن تمام نيازهاى انسان را مطرح مى كند. ( و تفصيل كلّ شى ءٍ )
7- قرآن هدايت محض است و آميخته با هيچ ضلالتى نيست . ( هدىً )
8- تنها اهل ايمان از هدايت ورحمت قرآن بهره مى برند. ( هدىً ورحمةً لقوم يؤ منون )
9- نكته سنجى و درس گرفتن عقل لازم دارد ( اولوا الالباب ) ولىدريافت نور و رحمت الهى ايمان نيز لازم دارد. ( لقوم يؤ منون )
10- عبرت آموزى از قصص قرآن ، مخصوص يك زمان نيست . ( لاولى الالباب )
سيماى سوره ى نحل
شانزدهمين سوره ى قرآن كريم ، كه 128 آيه دارد،بدليل اشاره به خلقتِ زنبور عسل ، ((نحل )) نام گرفته است .
با آنكه قرآن ، كتابِ تشريع است ، ولى نام بسيارى از سوره هاى آن بر اساستكويناست ، همچون ((نَجْم ستاره ))، ((شَمْس =خورشيد))،((فيل ))، ((عنكبوت )) و((نحل )). اين نام ها، رمز آن است كه همه موجودات هستى ، چه درآسمان و چه در زمين ،چه كوچك و چه بزرگ ، همه نزد قدرت او يكسانند و كتابِ شريعت ،بر اساس كتابِطبيعت ، بنا نهاده شده و اين دو كتاب ، از يك مبداء نشاءت گرفته اند.
يكى از نام هاى اين سوره ، سوره ى نعمت هاست ، زيرا بالغ بر پنجاه نعمت در آن آمده است.
در اين سوره ، از نعمت هاى الهى ، دلايل توحيد و معاد، احكام جهاد، تهديد مشركان ، نهى ازظلم و فحشا، پيمان شكنى و بدعت ها و وسوسه هاى شيطانى ، مطالبى به ميان آمده است .
مطابق نظر مرحوم علامه طباطبايى در تفسير الميزان ، از شاءننزول هاى آيات اين سوره ، فهميده مى شود كهچهل آيه اوّل آن ، مربوط به اواخر دوران مكّه . و هشتاد و هشت آيه ديگر آن ، مربوط بهاوايل زمان هجرت به مدينه است .
بِسْمِ ا الرَّحْم نِ الرَّحِيِمْ
به نام خداوند بخشنده ى مهربان .
(1) اءَتَىَّ اءَمْرُ اِ فَلاَ تَسْتَعْجِلُوهُ سُبْحَنَهُ وَتَعَلَى عَمَّا يُشْرِكُونَ
ترجمه : فرمان (قهر) خدا آمد پس در آن شتاب نكنيد. او منزه وبرتر از هرچيزى استكه با او شريك مى سازند.
(2) يُنَزِّلُ الْمَلََّئِكَةَ بِالرُّوحِ مِنْ اءَمْرِهِ عَلَى مَن يَشَآءُ مِنْ عِبَادِهِ اءَنْ اءَنذِرُوَّاْ اءَنَّهُ لاََّ إِلَ هَإِلاَّاءَنَا فَاتَّقُونِ
ترجمه : خداوند فرشتگان را، همراه با وحى كه از فرمان اوست ، بر هر كس ازبندگانش كه بخواهد فرو مى فرستد كه مردم را هشدار دهيد كه معبودى جز من نيست پستنها از من پروا كنيد (و مخالف دستورم عمل نكنيد.)
نكته ها :
O گرچه مورد آيه ، عجله ى كفار در امرنزول قهر خداوند است ، امّا جمله ى ((اتى امرا )) اختصاصى به فرمان قهرالهى ندارد، بلكه شامل همه فرمان هاى خداوند، همچون فرمان جهاد، فرمان ظهور امام زمانعليه السلام و فرمان برپايى روز قيامت ، مى شود كه نبايد در اين امور عجله كرد.
O (( روح )) يكى از فرشتگانِ مقرّب الهى است كه نام او در قرآن ، بصورتجداگانه و در كنار كلمه ى (( ملائكة )) آمده است : ( يوم يقوم الروح و الم لائكة ) (146) ( تعرلائكة و الرّوح اليه )(147) ( تنزّل الملائكة والروح ). اما در آيه مورد بحث ، بجاىبين دو كلمه حرف (( باء)) بكار رفته است : (ينّزل الملائكة الروح )شايد از آن جهت كه مراد از (( روح )) در اين آيه ، آن نباشد، بلكه مراد معناى لغوىِ (( روح )) يعنى حياتِ معنوى باشدمعناى آيه چنين مى شود: خداوند فرشتگان را همراه با اسباب حيات ، بر بندگانى كهبخواهد نازل مى كند. چنانكه در آيه ى (وكذلك اوحينا اليك روحاً من امرنا)(148) مراد از (( روح )) قرآن است كه مايه حياتِ معنوى مىباشد: (دعاكم لما يحييكم )(149)
پيام ها :
1- فرمان هاى الهى قطعى و وقوع قهر او حتمى است . ( اتى امرا )(150)
2- خداوند به وعده هاى خود عمل مى كند. ( اتى امر ا )(151)
3- در كار خدا عجله نكنيد، كه كار او حكيمانه است و در وقت خود انجام مى شود. (فلا تستعجلوه )
4- نزول فرشته ى وحى ، محتواى وحى و كسى كه آنرا دريافت مى كند، همه و همه در مداراراده ى الهى است . ( من امره )
5- رسالت ، امرى انتصابى است نه اكتسابى . ( من يشاء )
البته خداوند حكيم است و بى جهت كسى را به مقام نبوت نمى رساند: ( ا اعلمحيث يجعل رسالته )(152)
6- اولين شرط دريافت وحى الهى ، روح عبوديت و بندگى پيامبران بوده است . (من عباده )
7- هشدار دادن به مردم ، در راءس وظايف پيامبران است . ( انذروا )
8- اساس عقايد بر توحيد است و اساسِ عملصالح بر تقوى . ( لااله الاّ انا فاتقون )
9- پروا و پاكى ، در سايه ى توحيد معنا پيدا مى كند. ( لااله الاّ انا فاتقون )
(3) خَلَقَ السَّمَوَتِ وَالاَْرْضَ بِالْحَقِّ تَعَلَى عَمَّا يُشْرِكُونَ
او آسمان ها وزمين را براساس حق آفريد، او از آنچه با او شريك مى سازند برتر است .
(4) خَلَقَ الاِْنسَنَ مِن نُّطْفَةٍ فَإِذَا هُوَ خَصِيمٌ مُّبِينٌ
او انسان را از نطفه اى آفريد، پس آنگاه او به آشكارا با (خداوند) دشمنى مى ورزد.
نكته ها :
O آيه چهارم اين سوره ، مشابه آيه 77 سوره يس است كه مى فرمايد: (خلقناه من نطفة فاذا هو خصيم مبين و ضرب لنا مثلاً و نسى خلقه ) يعنى باآنكه ما او را از نطفه اى آفريده ايم ، امّا چنان به خود مغرور شده كه در برابر ما بهدشمنى برمى خيزد و براى ما اين مثال را مى زند كه چگونه استخوان هاى پوسيده ،دوباره زنده مى شوند، گويا او آفرينش خودش را فراموش كرده است .
پيام ها :
1- آفرينش آسمان وزمين ، بيهوده وباطل نيست ، بلكه بر حق استوار است .( خلق...بالحق )
2- كدام بُت ويا معبودى ، مى تواند در خلقت شريك خدا باشد؟ ( تعالى عمّايشركون )
3- مبارزه با شرك ، بايد مستمّر و مداوم باشد. جمله ى ( تعالى عمّا يشركون ) در آيه اول و سوّم تكرار شده است .
4- غرور و تكبّرِ انسان تا بدان حدّ است كه در برابر خالق خود به خصومت و اظهاردشمنى مى پردازد. ( خصيم مبين )(153)
(5) وَالاَْنْعَمَ خَلَقَهَا لَكُمْ فِيهَا دِفْءٌ وَمَنَفِعُ وَمِنْهَا تَاءْكُلُونَ
ترجمه : وچهارپايان را آفريد، كه براى شما در آنها وسيله گرمى وبهره هايىاست و از (گوشت و شير) آنها مى خوريد.
(6) وَلَكُمْ فِيهَا جَمَالٌ حِينَ تُرِيحُونَ وَحِينَ تَسْرَحُونَ
ترجمه : و براى شما در چهارپايان ، (شب هنگام ) كه از چراگاه برمى گردانيد و(بامدادان ) كه به چراگاه مى فرستيد، شكوه و جلوه اى است .
نكته ها :
O (( تسرحون )) از ((سرح )) به معناى فرستادن دام به چراگاه ، و((تريحون )) از ((رَوح )) به معناى هنگام بازگشت چارپايان بهآغل است .
O منافع حيوانات براى انسان بسيار است . شير و گوشت آن براى خوراك ، پوستو پشم آن براى كفش و لباس ، پُشتِ آن براى بار، پاى آن براى شخم و حتى فضولاتآن براى كود، و با اين همه بركات ، زحمت آن براى انسان بسيار اندك است .
O در روايات ، بهترين كار پس از زراعت ، دامدارى عنوان شده است ، البته به شرطآن كه همراه با پرداخت زكات و توجه به محرومان باشد.
پيام ها :
1- چهارپايان ، (مثل ديگر موجودات ) براى انسان آفريده شده اند. (والانعام خَلَقَها لكم )
2- توجه به نعمت ها، عشق به آفريدگار وروح بندگى را در انسان زنده مى كند. ( والانعام خلقها لكم )
3- گياه خوارى ،ارزش نيست . خداوند خوردن گوشتِ حيوانات را يكى از منافع آنها مىشمرد. ( و منها تاءكلون )
4- جمالِ جامعه به استقلال ، خودكفايى ، توليد وتوسعه ى دامدارى است .( جمالٌحين ... )
5- جمال و زينت ، يكى از نيازهاى طبيعى فرد و جامعه است . ( لكم فيهاجمال )
6- جمالِ جامعه ، در حركت و تلاش است ، نه ركود و خمود، آنهم حركتِ جمعى نه تك روى !( فيها جمال حين تريحون )
7- جمال ، در خدمتِ مردم بودن است ، نه فقط فكر سير كردنِ شكم خود.جمال ، تحتِ امرِ چوپان عاقل بودن است ، نه رها ويله بودن . (جمال حين تريحون و... )
(7) وَتَحْمِلُ اءَثْقَالَكُمْ إِلَى بَلَدٍ لَّمْ تَكُونُواْ بَلِغيهِ إِلا بِشِقِّ الاَْنفُسِ إِنَّ رَبَّكُمْ لَرَءُوف ٌرَّحِيمٌ
ترجمه : و چهارپايان بارهاى سنگين شما را به شهرى مى برند كه جز به رنجتن نمى توانستيد به آن برسيد. همانا پروردگار شما رؤ ف و مهربان است .
پيام ها :
1- چارپايان ، نه فقط خود انسان ، بلكه بار او را نيزحمل مى كنند. ( تحمل اثقالكم )
2- با آنكه چارپايان ، قوى ترند، امّا به قدرت الهى ، رام انسان هستند. (تحمل اثقالكم )
3- چارپايان ، مايه ى رفاه بشر در زندگى هستند. ( الاّ بشقّ الانفس )
براى آنكه ارزش نعمت ظاهر شود، فرض كنيم اگر اين حيوانات نبودند، چه مى شد؟
4- نعمت هاى الهى بر بشر، بر اساس لطف و رحمت اوست ، نه آنكه ما از او طلبى داشتهباشيم . ( انّ ربكم لرؤ ف رحيم )
(8) وَالْخَيْلَ وَالْبِغَالَ وَالْحَمِيرَ لِتَرْكَبُوهَا وَزِينَةً وَيَخْلُقُ مَا لاَ تَعْلَمُونَ
ترجمه : و اسبان و استران و الاغ ها را آفريد تا بر آنها سوار شويد و براىشما تجملّى باشد و چيزهايى را مى آفريند كه نمى دانيد.
نكته ها :
O كلمه ى (( خيل )) به معناى تكبّر است و در اينجا مراد از آن ،((اسب )) است ، گويا در اسب سوارى نوعى ، احساس بزرگى و تكبّر به انسان دست مىدهد.
O كلمه ى ((بغال )) به معناى ((قاطر)) است كه از جفت شدن اسب و الاغ به وجود مىآيد و كلمه ى ((حمير)) جمعِ ((حمار)) به معناى اُلاغ است .
پيام ها :
1- حمل و نقل بار و مسافر، از نيازهاى اوليه بشر است كه خداوند حيواناتى را براى اينكار آفريده است . (والخيل والبغال و الحمير لتركبوها )
2- سوارشدن بر مركب ، مايه رفاه و آسايش و نوعى زينت وجمال نيز محسوب مى شود. ( لتركبوها و زينة )
3- زينت ، يكى از نيازهاى فطرى بشر است . ( زينة )
4- مَركب بايد در درجه اوّل براى سوارى باشد و در مرحله دوم مايه زينت . (لتركبوها و زينة ) (بر خلاف برخى افراد، كه فقط براىتجمّل و تشريفات ، در فكر تهيه وسيله نقليه هستند، نه آنكه واقعاً نيازى به آن داشتهباشند.)
5- دست خداوند در آفرينش باز است . ( و يخلق ما لاتعلمون )
6- وسايل نقليه امروزى ، چه ماشين ، چه قطار و چه هواپيما، در واقع مخلوقِ خدا هستند نهبشر. ( و يخلق ما لاتعلمون )
(9) وَعَلَى اِ قَصْدُ السَّبِيلِ وَمِنْهَا جَآئِرٌ وَلَوْ شَآءَ لَهَدَيكُمْ اءَجْمَعِينَ
ترجمه : و بر خداست كه راه ميانه (و مستقيم را به مردم نشان دهد) و برخى از آن(راه ها) منحرف است و اگر خداوند بخواهد همه شما را (به اجبار) هدايت مى كند. (ولى اجبارسودى ندارد و سنت و برنامه خداوند بر آزاد گذاشتن انسان ها است .)
نكته ها :
O از امورى كه خداوند بر خود لازم دانسته ، ارشاد وهدايت مردم است . چنانكه مىفرمايد: ( ان علينا للهدى )(154) و در اين آيه مى فرمايد: ( على ا قصد السبيل )
O كلمه ى (( قصد )) بهمعناىاعتدال و ميانه روى است و مراد از ((قصدالسبيل )) راه ميانه ، يعنى راه مستقيم است . چنانكهلقمان ، فرزندش راچنين موعظه مى كند؛ ( واقصد فى مشيك )(155)در راه رفتن معتدل و ميانه باش .
پيام ها :
1- در كنار نعمت هاى مادى (كه در آيات قبل آمد)، به نعمت هاى معنوى كه مهم ترين آنهاهدايت است توجه كنيم . ( و على ا قصدالسبيل )
2- خداوند، تنها راه مستقيم را نشان مى دهد، راههاى انحرافى از سوى خود ماست . (و على ا قصد السبيل و منها جائر )
3- خداوند نخواسته تا مردم به اجبار ايمان بياورند. پس انحرافِ گروهى از مردم نشانهى غلبه ى آنان بر اراده ى خداوند و يا عجز پروردگار از هدايت آنان نيست . ( لوشاء لهديكم اجمعين )
4- خداوند انسان را در انتخاب راه آزاد گذارده است . ( لو شاء لهديكم اجمعين )
(10) هُوَ الَّذِىَّ اءَنزَلَ مِنَ السَّمَآءِ مَآءً لَّكُم مِّنْهُ شَرَابٌ وَمِنْهُ شَجَرٌ فِيهِ تُسِيمُونَ
ترجمه : اوست آنكه براى شما از آسمان آبى فرستاد كه نوشيدنى شما از آن استو گياهانى كه (چهارپايان خود را) در آن مى چرانيد، (نيز) از آن است .
نكته ها :
O كلمه (( تسيمون )) از ((اِسامة )) به معناى چراندن حيواناتدر علف زار است و كلمه ((شجر)) در زبان عربى معناى عامى دارد كهشامل هرگونه گياهى ، چه درخت و چه بوته مى شود. چنانكه در آيه 146 صافات درموردِ كدو مى فرمايد: ( شجرة من يقطين )، با آنكه كدو، بوتهدارد نه درخت .
پيام ها :
1- نزول باران تصادفى نيست ، با اراده ى خداوند است . ( هو الذىانزل )
2- نزول باران بر اساس بهره مندى انسان ها است . ( لكم )
3- از يك آب انسان ، گياه وحيوان بهره مند مى شوند. ( منه شراب و منهشجر... )
(11) يُنبِتُ لَكُم بِهِ الزَّرْعَ وَالزَّيْتُونَ وَالنَّخِيلَ وَالاَْعْنَبَ وَمِن كُلِّ الَّثمَرَتِ إِنَّ فِىذَلِك َلاََيَةً لِّقَوْمٍ يَتَفَكَّرُونَ
ترجمه : خداوند بوسيله آن آب براى شما كشتزار و زيتون و درختان خرما وانگورواز هر نوع ميوه اى مى روياند. همانا در اين امر براى آنان كه مى انديشند نشانه اىروشن است .
نكته ها :
O از ميان انواع گياهان و ميوه ها، خداوند زيتون ، خرما و انگور را در اين آيه مطرحكرده است . متخصصان تغذيه مى گويند: كمتر ميوه اى است كه به اندازه ى اينها براىبدن مفيد و لازم باشد.(156) قرآن در آيه 35 سوره نور، از زيتون به عنوان ( شجرة مباركة ) ياد كرده و به روغن آن اشاره نموده است .
پيام ها :
1- روياندن ، كار خداست نه كشاورز. ( ينبت لكم )
2- انواع گياهان و درختان و ميوه ها، براى انسان آفريده شده است . ( لكم )
3- محصولات وثمرات ، عبورگاهند نه توقف گاه ، نشانه وعلامتِ راهند نه مقصد.(لآية )
4- ديدن ودانستن كافى نيست ، فكر كردن و تدبّر در هستى لازم است . ( لقوميتفكرون )
|
|
|
|
 |
|
 |
|
