زنان، جايگاه و حقوق

بخش دوم اين مجموعه، به احاديثى در باره جايگاه زن و خاستگاه‏اجتماعى او اختصاص يافته است و نخسترواياتى در زمينه ارزش فرزنددختر و مبارزه اسلام با افكار جاهلى در اين خصوص، بازگو مى‏شود. ذكراين روايات، از دو نظر براى ما قابل توجه است، يكى تاكيد بر بطلان اين‏تفكر جاهلى كه هنوز رسوبات آن در گوشه و كنارمشاهده مى‏شود; يعنى‏تفاوت گذاشتن ميان فرزند دختر و پسر، و ديگر اينكه نشان‏دهنده تلاش‏جدى و پى‏گيراسلام و اولياى عظيم‏الشان آن در دفاع از ارزشهاى انسانى‏زن، و طرد فرهنگ منحط دوران جاهلى است. اسلامكوشش كرده است‏اين واقعيت در جامعه تثبيت‏شود كه داشتن فرزند دختر يك ارزش است ونه ضد ارزش، و زنو مرد از نظر حقيقت انسانى داراى يك منزلت هستندو تفاوتى ميان آن دو نيست.

1. پيامبر اكرم(ص):

خير اولادكم البنات; ⁽¹⁾ .

دختران، بهترين فرزندان شما هستند.

2. پيامبر اكرم(ص):

من المراة ان يكون بكرها جارية; ⁽²⁾ .

از ميمنت و خوش‏قدمى زن، اين است كه اولين فرزندش دختر باشد.

3. پيامبر اكرم(ص):

نعم الولد، البنات; ملطفات مجهزات، مؤنسات، مباركات،مفليات; ⁽³⁾ .

دختران چه فرزندان خوبى هستند! چرا كه گرم و با لطافتند، آماده‏به خدمتند، انس‏گير و با الفتند، با بركتند،و پاكيزه‏اند.

4. امام صادق(ع):

البنات حسنات و البنون نعمة و انما يثاب على الحسنات ويسال عن النعمة; ⁽⁴⁾ .

دختران، حسنه و نيكى‏اند، و پسران، نعمتند. و همانا بر حسنات‏ثواب و پاداش داده مى‏شود ولى از نعمت‏سؤالو بازخواست‏مى‏گردد.

يكى از جنبه‏هاى حسنه بودن دختران، خود وجود آنان و بها دادن به‏آنهاست، چرا كه مبارزه‏اى عملى با فرهنگجاهلى است. از جانب ديگرحسنه شمردن آنها اين توهم غلط را نفى مى‏كند كه آنان سربار زندگى‏اند، بااين گمانكه اين فرزندان پسر هستند كه مى‏توانند بارى را از دوش پدر ومادر بردارند. در روايت‏بعدى، بهشت، پاداشكسانى معرفى شده است كه‏داراى فرزند دخترند. واضح است كه صرف داشتن فرزند دختر نمى‏تواندچنينپاداشى را به دنبال داشته باشد بلكه در يك فضاى اسلامى و در يك‏زندگى سالم با شرايط مورد توجه اسلام،چنين ارزشهايى نيز معنا پيدامى‏كند و داشتن فرزند دختر و حضور او يك ارزش به شمار خواهد رفت.

6. اين مژده به پيامبر اكرم(ص) داده شد كه داراى دخترى شده است.حضرت(ص) به چهره اصحابش نگاه كردو آثار كراهت و ناخشنودى را درآنها مشاهده نمود; فرمود:

ما لكم! ريحانة اشمها و رزقها على الله عز و جل. و كان(ص) ابابنات; ⁽⁶⁾ .

شما را چه مى‏شود! گياه خوشبويى است كه آن را مى‏بويم و روزى اوهم، بر عهده خداوند عز و جل است. وحضرت(ص) پدر چندين‏دختر بود.

7. جارود بن‏منذر:

قال لي ابوعبدالله(ع): بلغني انه ولد لك ابنة فتسخطها; و ماعليك منها؟ ريحانة تشمها و قد كفيت رزقها، و كانرسول‏الله(ص) ابا بنات. ⁽⁷⁾ .

حضرت صادق(ع) به من فرمود: به من خبر رسيده كه داراى دخترى‏شده‏اى، اما براى آن ناراحت و خشمناكى;چه ضررى به تو دارد؟گياه خوشبويى است كه آن را مى‏بويى و روزى‏اش هم كه به عهده تونيست; رسولخدا(ص) پدر چندين دختر بود.

از همين روايات مى‏توان به درجه بى‏مهرى و تحقير زن و دختر دردوران ظهور اسلام از همين روايات پى بردچرا كه بعد از حدود يك قرن‏از پيدايش اسلام و مبارزه عليه ظلمى كه در حق زنان مى‏رفت، هنوز نيزآثار آنحتى در ميان برخى مؤمنانى كه با معارف اهل‏بيت(ع) نيز آشنايى‏داشتند مشاهده مى‏شد. طبيعى است كه درچنين بينشى، آن مادرى نيز كه‏چنين فرزند مغضوبى را به دنيا آورد مورد سرزنش و تحقير باشد. روايت‏بعدىگوياى همين امر است.

8. يكى از اصحاب امام صادق(ع):

تزوجت‏بالمدينة فقال لي ابوعبدالله(ع): كيف رايت؟

فقلت: ما راى رجل من خير في امراة الا و قد رايته فيها، ولكن خانتني.

فقال: و ما هو؟

قلت: ولدت جارية!

فقال: لعلك كرهتها; ان الله عز و جل يقول: «آباؤكم و ابناؤكم‏لا تدرون ايهم اقرب لكم نفعا ⁽⁸⁾ »; ⁽⁹⁾ .

در مدينه ازدواج كردم. پس از آن، امام صادق(ع) از من در باره‏همسرم پرسيد: او را چگونه ديدى؟

عرض كردم: هيچ مردى، خيرى را در زنى نديد مگر اينكه من آن رادر همسرم ديدم، اما به من خيانت كرد!

حضرت(ع) فرمود: چه خيانتى؟

عرض كردم: دخترى زاييد!

حضرت(ع) فرمود: شايد تو اين دختر را خوش ندارى [ولى بدان كه]خداوند عز و جل مى‏فرمايد:

«پدرانتان و فرزندانتان، شماها نمى‏دانيد كدام يك از آنان براى شماسودمندترند».

اين گونه برخوردها ناشى از ضعف ايمان و غفلت از ارزشهاى انسانى‏و اسلامى است، و همان گونه كه دروايت‏بعدى آمده اين خداى متعال‏است كه به هر كس بخواهد پسر مى‏دهد و به هر كس بخواهد دخترمى‏بخشد;چنان كه مى‏فرمايد:

«يهب لمن يشاء اناثا و يهب لمن يشاء الذكور». ⁽¹⁰⁾ .

9. حسين بن‏سعيد:

ولد لرجل من اصحابنا جارية فدخل على ابي‏عبدالله(ع) فرآه‏متسخطا، فقال له: ارايت لو ان الله اوحى اليك اناختار لك‏او تختار لنفسك، ما كنت تقول؟

قال: كنت اقول: يا رب! تختار لي.

قال: فان الله عز و جل قد اختار لك ... ⁽¹¹⁾ .

مردى از اصحاب ما داراى فرزند دخترى شد. پس از آن به خدمت‏امام صادق(ع) رسيد; حضرت(ع) او راخشمناك ديد; به او فرمود: بگوببينم، اگر خداوند به تو وحى مى‏كرد كه من براى تو انتخاب كنم ياتو براىخودت انتخاب مى‏كنى، چه مى‏گفتى؟

عرض كرد: مى‏گفتم: اى پروردگار! تو برايم انتخاب كن.

حضرت(ع) فرمود: خوب، خداى عز و جل براى تو [دختر را]برگزيده است ... .

10. هنگامى كه اسماء بنت‏عميس، به همراه شوهرش، جعفرابن‏ابى‏طالب از حبشه برگشت، وارد بر زنان پيامبراكرم(ص) شد و گفت:

هل فينا شى‏ء من القرآن؟

قلن: لا.

فاتت رسول الله فقالت: يا رسول الله! ان النساء لفي خيبة وخسار!

فقال: و مم ذلك؟

قالت: لانهن لا يذكرن بخير كما يذكر الرجال. فانزل الله «ان‏المسلمين والمسلمات و المؤمنين و المؤمنات والقانتين والقانتات و الصادقين و الصادقات و الصابرين و الصابرات والخاشعين و الخاشعات و المتصدقين والمتصدقات و الصائمين والصائمات و الحافظين فروجهم و الحافظات و الذاكرين الله‏كثيرا و الذاكرات اعد اللهلهم مغفرة و اجرا عظيما ⁽¹²⁾ »; ⁽¹³⁾ .

آيا چيزى از آيات قرآن در باره ما نازل شده؟

گفتند: نه.

لذا اسماء به محضر رسول خدا(ص) آمد و عرض كرد: اى رسول خدا!زنان در ناكامى و خسارتند!

پيامبر(ص) فرمود: به چه خاطر؟ عرض كرد: زيرا آن گونه كه مردان‏به خوبى و خير ياد مى‏شوند، از آنان يادنمى‏شود.

پس از آن بود كه خداوند اين آيه را نازل فرمود:

«همانا مردان مسلمان و زنان مسلمان، و مردان مؤمن و زنان مؤمن،و مردان اطاعت‏پيشه خاضع و زناناطاعت‏پيشه خاضع، و مردان‏راستگو و زنان راستگو، و مردان بردبار و زنان بردبار، و مردان‏باخشوع و زنانباخشوع، و مردان صدقه‏دهنده و زنان صدقه‏دهنده،و مردان روزه‏دار و زنان روزه‏دار، و مردان خودنگه‏دار، وزنان‏خودنگه‏دار، و مردانى كه فراوان به ياد خدايند و زنان اين گونه،خداوند براى آنان مغفرت و پاداشى بزرگ راآماده كرده است‏».

ملاحظه مى‏شود كه زن و مرد در پيشگاه خداوند تعالى در اوصاف‏ستوده و ارزشهاى انسانى يكسانند و ملاكبرترى، عبارت از فضايل واعمال شايسته‏اى است كه هر كدام دارا هستند و بر همين اساس است كهرروايت‏بعدى، ارزش يك زن، بيشتر از هزار مرد به شمار رفته است.

11. امام صادق(ع):

الامراة الصالحة خير من الف رجل غير صالح; ⁽¹⁴⁾ .

زن صالح، به از هزار مرد ناصالح است.

12. پيامبر اكرم(ص):

كلما ازداد العبد ايمانا ازداد حبا للنساء; ⁽¹⁵⁾ .

بنده هر چه ايمانش را فزونى دهد، محبتش بر بانوان بيشتر خواهدشد.

13. امام صادق(ع):

من اخلاق الانبياء حب النساء; ⁽¹⁶⁾ .

محبت‏به زنان از اخلاق انبيا است.

14. امام صادق(ع):

اكثر الخير فى النساء; ⁽¹⁷⁾ .

بيشترين خير و خوبى در زنان است.

در تاكيد بر اين سخن شريف، مناسب مى‏نمايد پاسخ امام صادق(ع) به‏پرسش فضيل را بازگو كنيم. او مى‏گويد:به امام(ع) عرض كردم: مردم سخنى‏مى‏گويند و آن اينكه بيشتر اهل آتش در روز قيامت، زنان هستند! امام(ع)دررد اين حرف به پاسخى نقضى استناد جستند و فرمودند: اين چه سخن‏بيجايى است؟! در حالى كه يك مرد درآخرت، گاه با هزار نفر از زنان دنيادر كاخى از در يك پارچه ازدواج مى‏كند!

قلت له: شى‏ء يقوله الناس: ان اكثر اهل النار يوم القيامة النساء. قال:و انى ذلك؟! و قد يتزوج الرجل في الآخرةالفا من نساء الدنيا في قصرمن درة واحدة. ⁽¹⁸⁾ .

15. امام صادق(ع):

قال رسول الله(ص): لا حرمة لنساء اهل الذمة ان ينظر الى‏شعورهن و ايديهن; ⁽¹⁹⁾ .

به نقل از رسول خدا(ص): نگاه كردن به موها و دستان زنان اهل ذمه‏مانعى ندارد.

مساله حرمت نگاه به زنان نامحرم تنها ناشى از اين نيست كه شخص‏ناظر دچار مفسده و انحراف مى‏شود بلكهيك دليل مهم آن احترامى است‏كه زن مسلمان دارد و بايد از ديده بيگانه مصونيت داشته باشد; حتى اگرنگاهعادى باشد. از اين‏رو زنان غيرمسلمان كه حتى به عنوان اهل ذمه درجامعه اسلامى زندگى مى‏كنند چنينحرمتى را دارا نيستند و نگاه به مواضع‏عادى بدن آنان حرمتى ندارد. البته اين احتمال نيز هست كه چونزنان‏غير مسلمان معمولا احساس وظيفه‏اى در پوشاندن سر و دست نمى‏كنند،نگاه معمولى به آنان منعى ندارد.ولى به هر حال مصونيتى كه زن مسلمان‏از اين جهت دارد حاكى از احترام و حرمتى است كه اسلام براى اوقايل‏شده است، تا جايى كه حتى چشم دوختن به او، از پشت‏سر نيز موردنكوهش قرار مى‏گيرد. به روايت‏بعدىتوجه كنيد.

16. ابوبصير به امام صادق(ع):

الرجل تمر به المراة فينظر الى خلفها.

قال: ايسر احدكم ان ينظر الى اهله و ذات قرابته؟

قلت: لا.

قال: فارض للناس ما ترضاه لنفسك; ⁽²⁰⁾ .

زن از كنار مرد عبور مى‏كند و مرد به پشت‏سر او نگاه مى‏دوزد،(چگونه است؟)

امام(ع) فرمود: آيا كسى از شما را خوش مى‏آيد كه به پشت‏سرخانواده و نزديكانش نگاه دوخته شود؟

عرض كردم: نه.

فرمود: پس آنچه را براى خودت مى‏پسندى براى مردم بپسند.

17. پيامبر اكرم(ص):

اوصاني جبرئيل بالمراة حتى ظننت انه لاينبغي طلاقها الا من‏فاحشة مبينة; ⁽²¹⁾ .

جبرئيل، آن قدر در باره زن، به من سفارش كرد كه گمان كردم طلاق‏زن سزاوار نيست مگر در جايى كه آشكارامرتكب فحشا گردد.

18. پيامبر اكرم(ص):

استوصوا بالنساء خيرا فانهن عندكم عوان; ⁽²²⁾ .

سفارش مرا در باره نيكى كردن به زنان بپذيريد چرا كه آنان نزد شمااسيرند.

روايات متعددى در زمينه احسان و احترام به زنان وجود دارد كه ازگنجايش اين مجموعه بيرون است. ⁽²³⁾ توجهبه نيازهاى مادى و معنوى‏بانوان و عفو و گذشت و سعه صدر در باره آنان، مسايلى است كه درروايات بعدى نيزشاهد تاكيد بر آنها خواهيم بود.

19. ابو سعيد خدرى:

جاءت امراة الى رسول‏الله(ص) فقالت: يا رسول‏الله! ذهب الرجال‏بحديثك فاجعل لنا من نفسك يوما ناتك فيهتعلمنا مماعلمك الله.

قال: اجتمعن يوم كذا في موضع كذا و كذا. فاجتمعن فاتاهن‏النبي(ص) فعلمهن مما علمه الله; ⁽²⁴⁾ .

زنى به حضور رسول خدا(ص) آمد و عرض كرد: اى رسول خدا!مردان همه سخن شما را نصيب خود كرده وبردند، پس براى ما نيزاز جانب خود، روزى را قرار ده كه در آن روز به حضور شما برسيم‏تا از آنچه خداوند به شماآموخته است‏به ما تعليم دهى.

حضرت(ص) فرمود: فلان روز، در فلان جا اجتماع كنيد. آنان نيز درآنجا در وقت مقرر گرد آمدند و پيامبراكرم(ص) نزد آنان رفت و ازآنچه خداوند به او تعليم داده بود به آنان آموخت.

20. امام باقر(ع) و امام صادق(ع):

ان رسول‏الله(ص) خرج بالنساء في الحرب حتى يداوين الجرحى،و لم يقسم لهن من الفي‏ء و لكنه نفلهن; ⁽²⁵⁾ .

رسول خدا(ص) زنان را در جنگ به همراه برد تا زخميان را مداواكنند، و از غنايم جنگ، سهميه‏اى براى آنانقرار نداد ولى به عنوان‏بخشش و هبه، سهمى به آنان داد.

استفاده از سهميه غنايم به صورت مقرر، منوط به حضور مستقيم درصحنه نبرد است و اين وظيفه مردان است،اما اين مانع از آن نبود كه پيامبراكرم(ص) از زحمات زنان در كمك به سربازان اسلام، قدردانى عملى كند.عنايت ويژه‏اى كه اولياى عظيم‏الشان اسلام بويژه پيامبر اكرم(ص)، به‏ارج‏گذارى مقام زن دارند شاملجنبه‏هاى گوناگونى مى‏شود كه در اين‏روايات به گوشه‏هايى از آنها اشاره مى‏شود. روايت‏بعدى نيز مؤيدهمين‏امر است.

21. امام صادق(ع):

طوبى لمن كانت امه عفيفة; ⁽²⁶⁾ .

خوشبخت كسى است كه مادرش پاكدامن باشد.

22. امام صادق(ع) از پدر بزرگوارش:

ان الله تبارك و تعالى جعل للمراة صبر عشرة رجال، فاذاحملت زادها قوة عشرة رجال اخرى; ⁽²⁷⁾ .

خداى تبارك و تعالى براى زن، صبر و تحمل ده مرد را قرار داده‏است و آنگاه كه زن، باردار مى‏شود خداوندنيروى ده مرد ديگر را به‏آن مى‏افزايد.

23. اميرالمؤمنين(ع):

ذكر رسول‏الله(ص) الجهاد، فقالت امراة لرسول‏الله(ص): يارسول‏الله! فما للنساء من هذا شي‏ء؟

فقال: بلى، للمراة ما بين حملها الى وضعها الى فطامها من الاجركالمرابط في سبيل الله، فان هلكت فيما بينذلك كان لها مثل‏منزلة الشهيد; ⁽²⁸⁾ .

رسول خدا(ص) در باره جهاد سخن گفت. زنى به رسول خدا(ص) عرض‏كرد: اى رسول خدا! پس براى زنان ازاين جهاد بهره‏اى نيست؟

فرمود: بلى; براى زن در فاصله باردارى تا وضع حمل و بعد از شيرگرفتن طفل، پاداشى همانند پاداش مجاهدىاست كه در مرز، در راه‏خدا به مرزبانى مشغول است، و اگر در اين فاصله جان بدهد براى اوپاداشى همانند مقام ومنزلت‏شهيد خواهد بود.

نكته قابل توجه آنكه، پيامبر(ص) پرورش طفل در دوران باردارى وبعد از آن را همانند مرزبانى از حدود و ثغوراسلامى شمرده است و جان‏دادن در آن ميان را چون شهادت در راه خدا; چرا كه او نيز وظيفه پرورش‏فرزنداناسلام و حفظ قدرت جامعه اسلامى در سايه وجود فرزندانى‏صالح را به عهده دارد و زن در اين راه، ممكن است تاسر حد جان دادن نيزبه پيش رود.

24. پيامبر اكرم(ص):

ليس للصبي لبن خير من لبن امه; ⁽²⁹⁾ .

براى فرزند، شيرى بهتر از شير مادرش نيست.

گرچه مفاد اين سخن شريف، بيشتر ناظر به مصلحت فرزند است كه‏مناسب‏ترين شير براى او شيرمادر است،ولى مى‏تواند حاكى از احترام وتجليلى باشد كه اسلام براى مادر قايل است كه فرزندش را خود شير بدهد،و پدرنيز توجه داشته باشد كه شير مادر از هر غذاى ديگر، حتى از شيرمادران ديگر، مفيدتر است، و اين خود يك نوعاحساس نياز به همسر رادر شوهر ايجاد خواهد نمود.

روايت‏بعدى، فلسفه يكى از تفاوتهاى حقوقى ميان زن و مرد رابيان مى‏كند.

25. حضرت رضا(ع) در بخشى از پاسخهاى خويش به پرسشهاى‏محمد بن‏سنان در زمينه علل و فلسفه احكامنوشت:

و علة اعطاء النساء نصف ما يعطى الرجل من الميراث، لان‏المراة اذا تزوجت اخذت و الرجل يعطي فلذلك وفرعلى‏الرجال، و علة اخرى في اعطاء الذكر مثلي ما يعطى الانثى، لان‏الانثى في عيال الذكر ان احتاجت و عليه انيعولها و عليه نفقتهاو ليس على المراة ان تعول الرجل و لا تؤخذ بنفقته اذا احتاج،فوفر الله على الرجال لذلك وذلك قول الله عز و جل:«الرجال قوامون على النساء بما فضل الله بعضهم على بعض و بماانفقوا من اموالهم ⁽³⁰⁾ »; ⁽³¹⁾ .

علت پرداخت نصف مقدار ميراث مردان به زنان، اين است كه زن‏هنگام ازدواج مى‏گيرد و مرد مى‏پردازد و لذاميراث براى مردان‏زيادتر شده است، علت ديگر پرداخت دو برابر سهم زن به مرد، اين‏است كه زن اگر نياز داشتهباشد تحت‏سرپرستى مرد است وسرپرستى و هزينه او بر عهده مرد است; در حالى كه بر زن چنين‏وظيفه‏اىنيست كه مرد را اداره كند و از او در صورتى كه مرد نيازنيز داشته باشد خرجى گرفته نمى‏شود.

پس بدين خاطر است كه خداوند براى مرد سهم بيشترى قرار داده‏است، و اين همان سخن خداوند عزوجلاست كه:

«مردان سرپرست و عهده‏دار زنانند، به خاطر آنچه كه خداوندبعضى از آنان را بر بعضى ديگر برترى داده است ونيز به علت‏هزينه‏هايى كه مردان از اموال خويش مى‏پردازند.»

روايات ديگرى نيز در اين باره وجود دارد. ⁽³²⁾ .

26. اميرالمؤمنين(ع):

صيانة المراة انعم لحالها و ادوم لجمالها; ⁽³³⁾ .

صيانت و نگهدارى زن، به حالش مفيدتر و جمالش را پردوام‏تراست.

27. اميرالمؤمنين(ع):

زكاة الجمال، العفاف; ⁽³⁴⁾ .

زكات زيبايى و جمال، پاكدامنى است.

28. اميرالمؤمنين(ع):

ان الحياء و العفة من خلائق الايمان و انهما لسجية الاحرار وشيمة الابرار; ⁽³⁵⁾ .

همانا حيا و عفت، از آداب و صفات ايمان است، و آن دو از خلق وخوى آزادگان و رسم نيكان است.

حيا و پاكدامنى، نشانه آزادگى و جوانمردى و لازمه ايمان است ومردان و زنان، همه نيازمند آنند ولى خداوندمتعال به بانوان به خاطرساختار وجودى و جايگاهى كه در جامعه دارند حيا و آزرم بيشترى‏عنايت فرموده استو از اين جهت، مسؤوليت‏بيشترى را بر دوش‏مى‏كشند. حيا و عفت‏براى همه امرى نيك و لازم است اما براىآنان‏لازمتر است. حيا نشانه آزادگى است و مردان و زنان آزاده آنانند كه‏پاكدامن و باحيا باشند، و اگر حريت‏بهمعناى واقعى كلمه وجود داشته‏باشد صفات نيكوى ديگر نيز وجود خواهد داشت. زنان و مردان مسلمانومتعهد، آزادى را در صفاتى مى‏جويند كه در روايت‏بعدى بر آنها تاكيد شده‏است.

29. امام صادق(ع):

خمس خصال من لم‏تكن فيه خصلة منها فليس فيه كثير مستمتع،اولها: الوفاء، و الثانية: التدبير، و الثالثة: الحياء، و الرابعة:حسن الخلق، و الخامسة - و هي تجمع هذه الخصال: - الحرية; ⁽³⁶⁾ .

پنج‏خصلت است كه اگر كسى يكى از آنها را نيز نداشته باشد، در اوبهره‏مندى چندانى نيست. اول از آنهاوفادارى است. دوم، تدبير;سوم، حيا، چهارم، حسن خلق، و پنجم كه جامع اين خصلتهاست،آزادگى است.

30. اميرالمؤمنين(ع):

خيار خصال النساء شرار خصال الرجال: الزهو و الجبن والبخل. فاذا كانت المراة مزهوة لم تمكن من نفسها، و اذاكانت‏بخيلة حفظت مالها و مال بعلها، و اذا كانت جبانة فرقت من كل‏شي‏ء يعرض لها; ⁽³⁷⁾ .

بهترين خصال زنان، بدترين خصلتهاى مردان است و آنها عبارتند از:كبر و ترس و بخل، زيرا زمانى كه زن (دربرابر بيگانه) متكبر وگردن‏فراز باشد خويش را رام نخواهد كرد، و آنگاه كه بخيل باشدمال خود و شوهرش راحفظ خواهد نمود، و هنگامى كه كم‏جرات‏بود [خطر نخواهد كرد و] از هر چيزى كه براى او پيش آيدنگران‏خواهد شد و پرهيز خواهد نمود.

از اين روايت‏شريف، اين اصل را بايد استفاده كنيم كه نبايد به زن ومرد از نظر ساختار وجودى در پذيرشمسؤوليتها و وظايف در تمام ابعادبه يك ديد نگاه شود بلكه چه بسا صفتى براى مرد به عنوان يك نقطه‏ضعف وعيب محسوب شود ولى براى زن نقطه‏اى مثبت و امرى با ارزش به‏شمار رود، همين خصلت ترس براى مردان بهخاطر وظيفه‏اى كه در حفظحقوق خود و خانواده و اجتماع دارند امرى ناپسند است اما زنان بهخاطرمحدوديتهاى بيشترى كه در دفاع از خود دارند و از طرف ديگر، بيشترمورد طمع و هجوم افكار ناپاكانقرار مى‏گيرند نياز به احساس نگرانى وخطر گريزى و خوف مواجه شدن با زمينه‏هاى هجوم و دستبرد بهخويش‏را دارند تا احتياط بيشترى نموده و از افتادن در دامهايى كه امكان گريزبراى آنان نيست مصون باشند، واين امر منافاتى با اداى مسؤوليتهاى‏اجتماعى ندارد. در زمينه بخل و تكبر نيز به همين بيان; البتهتشخيص‏موارد مطلوبيت اين صفات از موارد ديگر، كار مشكلى نيست.

31. امام صادق(ع):

لا ينبغي للمراة ان تجمر ثوبها اذا خرجت [من بيتها]; ⁽³⁸⁾ .

هنگامى كه زن از خانه‏اش خارج مى‏شود سزاوار نيست كه لباسش راخوشبو كند.

از زن و مرد مسلمان، رعايت مسايل بسيارى به عنوان امور احتياطى‏خواسته شده است، چرا كه عدم توجه بهآنها احتمال گرفتار آمدن به گناه ياارتكاب گناه بالاتر را افزايش مى‏دهد. اين تذكرها، در حقيقت زنگ‏خطرهايىاست كه هشيارى مرد و زن مسلمان را مى‏طلبد و بى‏توجهى به‏آنها و در واقع نزديك شدن به دانه‏هاى اطرافدام، خطر افتادن در آن را به‏دنبال دارد. روايات بعدى نيز در همين موضوع قرار مى‏گيرد.

32. پيامبر اكرم(ص):

ايما امراة تطيبت لغير زوجها لم تقبل منها صلاة حتى تغتسل من‏طيبها كغسلها من جنابتها; ⁽³⁹⁾ .

«هر زنى كه خود را براى غير شوهرش خوشبو كند هيچ نمازى از اوپذيرفته نمى‏شود تا همان گونه كه به خاطرجنابت غسل مى‏كند،براى اين بوى خوش نيز غسل كند. ⁽⁴⁰⁾ .

33. اميرالمؤمنين على(ع):

كنت قاعدا في البقيع مع رسول الله(ص) في يوم دجن و مطر اذمرت امراة على حمار، فهوت يد الحمار فيوهدة فسقطت المراة‏فاعرض النبي(ص) بوجهه.

قالوا: يا رسول‏الله! انها متسرولة.

قال: اللهم اغفر للمتسرولات - ثلاثا. يا ايها الناس! اتخذواالسراويلات فانها من استر ثيابكم و حصنوا بها نساءكماذاخرجن; ⁽⁴¹⁾ .

در روزى تار و بارانى به همراه رسول خدا(ص) در بقيع نشسته بودم‏كه زنى سوار بر درازگوشى عبور كرد.ست‏حيوان، داخل گودالى‏افتاد و زن به زمين خورد. لذا پيامبر(ص) چهره‏اش را برگرداند.

عرض كردند: اى رسول خدا! آن زن شلوار پوشيده است.

پيامبر اكرم(ص) سه بار گفت: «خدايا! زنانى كه از شلوار استفاده‏مى‏كنند را مورد مغفرت قرار ده. [سپس فرمود:] اى مردم! از شلواراستفاده كنيد چرا كه از پوشاننده‏ترين لباسهاى شما است، و با آن،زنانتان را هنگامى كه ازخانه خارج مى‏شوند مصونيت‏بخشيد».

روشن است كه ملاك، استفاده از لباسهايى است كه تناسب بيشترى باحجاب و صيانت‏بانوان دارد، تحريك‏آميزنيست و با عرف زنان باحجاب‏همخوانى بيشترى دارد. بنابراين، شامل هر نوع شلوار نمى‏شود. در همين‏خصوص، حديث‏بعدى نيز مى‏تواند نشان‏دهنده ترغيب اسلام به حفظحدود و شؤون زن و مرد، و رعايت دورانديشى واحتياط باشد; البته اينهاهمه اقداماتى احتياطى است كه زمينه انحرافات احتمالى را از ميان‏مى‏برد.

34. «سعيدة‏» و «منة‏» خواهران محمد بن‏ابى‏عمير:

دخلنا على ابي‏عبدالله(ع) فقلنا: تعود المراة اخاها؟

قال: نعم.

قلنا: تصافحه؟

قال: من وراء الثوب.

قالت احداهما: ان اختي هذه تعود اخوتها.

قال: اذا عدت اخوتك فلا تلبسي المصبغة; ⁽⁴²⁾ .

بر امام صادق(ع) وارد شديم و عرض كرديم: آيا زن به ديدار برادرانش‏مى‏رود؟

فرمود: بلى.

عرض كرديم: آيا به او دست مى‏دهد؟

فرمود: از پشت لباس.

يكى از آن دو گفت: اين خواهر من به ديدار برادرانش مى‏رود.

فرمود: آنگاه كه به ديدن برادرانت رفتى، لباس رنگارنگ [وتحريك‏آميز] نپوش.

35. امام صادق(ع) به نقل از پيامبر اكرم(ص):

ليس للنساء من سروات الطريق شي‏ء، و لكنها تمشي في جانب‏الحائط و الطريق; ⁽⁴³⁾ .

زنان از ميان مسير عبور نكنند، بلكه در كنار ديوار و راه حركت‏كنند.

36. پيامبر اكرم(ص):

اذا جلست المراة مجلسا فقامت عنه فلا يجلس في مجلسها احدحتى يبرد; ⁽⁴⁴⁾ .

هنگامى كه زن در جايى نشست، بعد از آنكه از آنجا برخاست كسى‏در جاى او ننشيند تا اينكه گرمى آن از بينبرود.

37 . پيامبر اكرم(ص):

من كان يؤمن بالله و اليوم الآخر فلا يبيت في موضع يسمع‏نفسه امراة ليست له بمحرمة; ⁽⁴⁵⁾ .

كسى كه به خدا و روز قيامت ايمان دارد، در جاى خلوتى كه زنى‏نامحرم، صداى نفس او را مى‏شنود، نماند.

38. امام صادق(ع):

اذا بلغت الجارية ست‏سنين فلا ينبغي لك ان تقبلها; ⁽⁴⁶⁾ .

وقتى كه دختر به سن شش سالگى رسيد سزاوار نيست كه او راببوسى.

روايات ديگرى نيز در اين زمينه وجود دارد و از آنها استفاده مى‏شودكه نامحرم نبايد دخترى كه به سن ششسالگى رسيده است را ببوسد.چنان كه بر دوش گرفتن و در دامن نشاندن آنان نيز، براى افراد بيگانه‏نكوهششده است.

39. پيامبر اكرم(ص):

اشتد غضب الله على امراة ذات بعل ملات عينها من غير زوجها او غير ذي محرم منها، فانها ان فعلت ذلك احبطالله عز و جل كل عمل عملته. فان اوطات فراشه غيره كان حقاعلى الله ان يحرقها بالنار بعد ان يعذبها في قبره; ⁽⁴⁷⁾ .

خشم خداوند بر آن زن شوهردارى كه ديده‏اش را به غير همسرش يانامحرمى بدوزد شديد است، چرا كه اگرچنين كند خداوند همه‏اعمالى را كه انجام داده است‏بى‏نتيجه خواهد گذاشت، و اگربيگانه‏اى را به بسترشوهرش راه دهد، بر خداوند است كه او راعلاوه بر عذاب كردن در قبر، با آتش بسوزاند.

40. امام صادق(ع) به نقل از اميرالمؤمنين(ع):

يا اهل العراق! نبئت ان نساءكم يدافعن الرجال في الطريق، اماتستحون؟

اى اهل عراق باخبر شدم كه زنان شما در راه با مردان برخوردمى‏كنند، آيا شرم نمى‏كنيد؟

مرحوم كلينى مى‏گويد: در حديث ديگرى آمده است كه حضرت‏فرمود:

اما تستحيون و لا تغارون؟! نساءكم يخرجن الى الاسواق ويزاحمن العلوج; ⁽⁴⁸⁾ .

آيا حيا نمى‏كنيد و به غيرت نمى‏آييد؟! زنانتان به بازارها وفروشگاهها مى‏روند و با افراد بى ايمان و لاابالىبرخورد مى‏كنند؟

پى‏نوشتها:

1) مستدرك الوسائل، ج‏15، ص‏116.

2) همان، ص‏111.

3) وسائل الشيعه، ج‏15، ص‏100.

4) همان، ص‏104.

5) من لا يحضره الفقيه، ج‏3، ص‏482، و وسائل الشيعه، ج‏15، ص‏105.

6) من لا يحضره الفقيه، ج‏3، ص‏481.

7) وسائل الشيعه، ج‏15، ص‏102.

8) سوره نساء(4)، آيه‏11.

9) وسائل الشيعه، ج‏15، ص‏101.

10) سوره شورى (42)، آيه 49، «به هر كس بخواهد دخترانى مى‏بخشد و به هر كس بخواهد فرزندان‏پسرمى‏بخشد».

11) وسائل الشيعه، ج‏15، ص‏102.

12) سوره احزاب (33)، آيه 35.

13) مجمع البيان، ج‏8، ص‏358.

14) وسائل الشيعه، ج‏14، ص‏123.

15) بحارالانوار، ج‏103، ص‏228.

16) كافى، ج‏5، ص‏320.

17) وسايل الشيعه، ج‏14، ص‏11.

18) من لايحضره الفقيه، ج‏3، ص‏468.

19) همان، ص‏149.

20) همان، ص‏145. و نيز به همين مضمون: مستدرك الوسايل، ج‏14، ص‏273.

21) همان، ص‏121.

22) مستدرك الوسايل، ج‏14، ص‏251 و نيز ص‏253.

23) از جمله: وسايل الشيعه، ج‏14، صص 121 - 122.

24) ميزان الحكمة، ج‏9، ص‏97.

25) بحارالانوار، ج‏19، ص‏184.

26) همان، ج 5، ص 285.

27) همان، ج 103، ص 241.

28) من لا يحضره الفقيه، ج‏3، ص‏561.

29) بحارالانوار، ج‏103، ص‏323.

30) سوره نساء(4)، آيه 34.

31) علل الشرايع، ص‏570.

32) نك: علل الشرايع، ص‏570 - 571.

33) مستدرك الوسايل، ج 14، ص 255.

34) همان.

35) غرر الحكم و درر الكلم ترجمه و شرح خوانسارى، ج‏2، ص‏584.

36) بحارالانوار، ج‏74، ص‏175.

37) نهج‏البلاغه، ص‏509، حكمت 234.

38) كافى،ج‏5، ص‏519; من لا يحضره الفقيه، ج‏3، ص‏440.

39) من لا يحضره الفقيه، ج‏3، ص‏440; كافى، ج‏5، ص‏507.

40) تشبيه در اينجا مى‏تواند ناظر به اصل لزوم اين كار باشد. چه اينكه مى‏تواند مربوط به تشابه درشستن تمامبدن باشد. نك: مرآة العقول، ج‏20، ص‏319.

41) تنبيه الخواطر، ج‏2، ص‏78; مستدرك الوسائل، ج‏3، ص‏243.

42) وسائل الشيعه، ج‏14، ص‏152.

43) همان، ص‏132.

44) من لا يحضره الفقيه، ج‏3، ص‏467.

45) تنبيه الخواطر، ج‏2، ص‏91.

46) وسائل الشيعه، ج‏14، ص‏171.

47) همان، ص‏172.

48) همان، ص‏176.