فصل نوزدهم : آداب و اسرار نماز ظهر و تعقيبات آن
نماز، فرونشاننده آتشهاى وجودى انسان
هنگامى كه بنده اقامه و دعاى بعد از آن را به پايان رساند، و به صورتى كهنگاشتيم با قلب و قالب و دل و تن ، همانند ايستادن بنده در پيشگاه مولايش كه او را مىبيند، در پيشگاه خداوند - جلّ جلاله - قرار گرفت ، شايسته است كه افزون بر آنچه كهپيشتر ذكر نموديم ، توجّه داشته باشد كه : به وسيله اين نماز مى تواند آتشهايى راكه بر خرمن قلب و هرچه كه در دنيا و آخرت مالك آن است زده و همگى شروع به سوختن وشعله ور شدن گرديده اند، خاموش سازد، و در نتيجه در اهتمام به نماز كاملترين توفيقرا داشته باشد، به گونه اى كه اگر مثلاً خانه او يا كالايش در دنيا آتش مى گرفت ، وفرزندان يا عيالش را كه در نزد او عزيز و ارجمند هستند مى سوختند، و نزديك بود كهآتش به تن او برسد، چنين مى كرد.
در روايت آمده كه پيامبر اكرم (ص ) فرمود: وقت هر نماز كه فرا مى رسد، فرشته اىدر پيشاپيش مردم ندا مى دهد: بپا خيزيد به سوى خاموش كردن آتشهايى كه بر پشتتانشعله ور نموده ايد، و آنها را با نماز خواندن خاموش كنيد.
و نيز از طريق امام صادق (ع ) نقل شده كه رسول خدا(ص ) فرمودند: وقتِ هيچ نمازىفرا نمى رسد، مگر اينكه مناديى [يا: فرشته اى ] در پيشگاه خدا ندا مى كند: اى مردم ،بپاخيزيد به سوى خاموش كردن آتشهايى كه بر پشت خويش شعله ور ساخته ايد، وآنها را با نمازتان فرو نشانيد.
از طريق اهل تسنّن ، نيز به نقل از عبداللّه بن مسعود آمده كه پيامبر اكرم (ص ) فرمود:آتش گناهان را پيوسته روشن مى كنيد تا اينكه نماز صبح را مى خوانيد و آن ، آتشگناهانتان را مى شويد، سپس همچنان آتش روشن مى كنيد تا اينكه نماز ظهر را مى خوانيدو آن ، آتش گناهانتان را مى شويد، سپس همچنان آتش گناهانتان را آتش روشن مى كنيد تااينكه نماز عصر را مى خوانيد و آن ، آتش گناهانتان را مى شويد، سپس پيوسته آتشگناهتان را روشن مى كنيد تا اينكه نماز مغرب را مى خوانيد و آن ، آتش گناهانتان را مىشويد، سپس همچنان آتش گناهانتان را روشن مى كنيد تا اينكه نماز عشا را مى خوانيد و آن، آتش گناهانتان را مى شويد، سپس مى خوابيد و تا هنگام بيدار شدن براى شما گناهنوشته نمى شود.
بنابراين ، اين مطلب از طريقِ فَريقَيْن (شيعه و سنّى ) روايت شده پس ‍ كسى كه طالبسعادت و چشم روشنى است چگونه آن را كوچك و خوار مى شمارد؟
همچنين از عبداللّه بن مسعود روايت شده كه رسول خدا(ص ) فرمود: هنگام فرا رسيدن وقتهر نماز شنيدم كه مناديى مى گويد: اى فرزندان آدم ، بپا خيزيد و آتشهايى را كه عليهِنَفْس خود روشن نموده ايد خاموش ‍ كنيد، پس ايشان برمى خيزند و طهارت مى گيرند وخطاها و گناهانشان مى ريزد، و نماز مى خوانند و گناهان ما بين دو نماز آمرزيده مى شود،سپس ‍ آتش گناهانشان را ما بين دو نماز روشن مى كنند، پس هنگامى كه وقت نمازِ نخستفرا مى رسد، ندا مى كند كه : اى فرزند آدم ، بپا خيزيد و آتشهايى را كه عليهِ خودروشن نموده ايد خاموش كنيد، پس برمى خيزند و طهارت مى كنند و نماز مى خوانند وگناهان مابين دو نمازشان آمرزيده مى شود، پس ‍ هنگامى كه وقت نماز مغرب فرا مى رسدمانند آن را مى گويد، و هنگامى كه وقت نماز عشا فرا مى رسد نيز مانند آن را مى گويد،پس از خواب بيدار مى شوند در حالى كه گناهانشان آمرزيده شده است .
سپس رسول خدا(ص ) فرمود: پس شبانگاهان گروهى در خير، و گروهى در شرّ سيرمى كنند.
توجّه به اينكه اين نماز، آخرين نماز اوست
از جمله امور مهمّ براى هركس كه مى خواهد نماز واجب را بخواند، اين است كه مانند كسى كهزندگانى را بدرود گفته و بيم آن را دارد كه ديگر بر انجاممثل آن نماز قادر نباشد، و نيز با مغتنم شمردن برترى جايگاه و تحفه هاى فضيلت نمازبخواند، چنانكه روايت شده كه امام صادق (ع ) به عبداللّه بن يعفور - رضوان اللّه عليه- فرمود: اى عبداللّه ، هرگاه نماز واجب را خواندى ، آن را دراوّل وقتش ، و مانند كسى كه زندگانى را بدرود گفته و بيم آن را دارد كه هيچگاه بهسوى آن بازنگردد نماز بخوان ، و چشمت را به جاى سجده ات بدوز، زيرا اگر مىدانستى كه چه كسى در راست و چپ توست ، بى گمان نماز را نيكو بجا مى آورى . و بدانكه در پيشاپيش كسى هستى كه تو را مى بنيد و تو او را نمى بينى .
نكوهش وارد شدن در نماز با حالت كراهت
از ديگر امور مهمّ براى نماز گزار اين است كه : با حالت كراهت و ناخوشايندى از نماز،وارد آن نشده ، و در بيرون آمدن از آن عجله نكند؛ زيرا خداوند - جلّ جلاله - درباره برخىاز كسانى كه آرزوهايشان را نوميد، و امكان اقبال و توجّهشان به خود را از بين برده ، مىفرمايد:
ذلِكَ بِاءَنَّهُمْ كَرِهُوا ما اءَنْزَلَ اللّهُ، فَاءَحْبَطَ اءَعْمالَهُمْ. ⁽¹⁸⁷⁾
- و اين به خاطر آن بود كه آنان از آنچه خداوند فرو فرستاده بودن كراهت داشتند، و لذاخداوند اعمال آنان را نابود گردانيد.
و ياد نماز از مصاديق ما اءَنزَلَ اللّهُ مى باشد، پس از آن كراهت نداشته باش ، تامبادا به هلاكت و نابودى گرفتار گردى .
مبادا گفتار كسى را بپذيرى كه مى گويد: نماز تكليف است ، و انجام تكليف بر دلهاسنگين مى باشد.؛ زيرا اين سخن از خشنودى خداوندى كه به تمام اسرار آگاه است ،بدور است . و تو را همين بس كه قرآن به صراحت هشدار داده كه نماز براى غير كسانىكه در برابر خداوندِ رحمان خشوع و فروتنى دارند، سخت و گران است ، و خاشع نبودنصفت نقص است ، آنجا كه خداوند - جلّ جلاله - مى فرمايد:
وَ إِنَّها لَكَبيرَةٌ إِلاّ عَلَى الْخاشِعينَ. ⁽¹⁸⁸⁾
- و براستى كه نماز جز بر فروتنان سخت و سنگين است .
اگر نماز براى تمام نمازگزاران تكليفِ سنگين بود، خداوند - جلّ جلاله - خاشعان وفروتنان را مدح و ستايش ننموده و استثنا نمى كرد و نمى فرمود كه نماز بر آنانسنگين و گران نيست .
همچنين در پاسخ او اين كلام مقدّس صريح قرآن را بخوان كه خداوند - جلّ جلاله - مىفرمايد:
حَبَّبَ إِلَيْكُمْ الاِْيمانَ، وَ زَيَّنَهُ فى قُلُوبِكُمْ، وَ كَرَّهَ إِلَيْكُمُ الْكُفْرَ وَ الْفُسُوقَوَالْعِصيانَ. ⁽¹⁸⁹⁾
- خداوند ايمان را در نزد شما محبوب گردانيده و آن را در دلهايتان بياراست ، و كفر وگناه و بدكارى و نافرمانى را در نزدتان ناخوشايند جلوه داد.
و بگو: تو بر خلاف اين سخن مى گويى ، و نسبت به خداوند بهتان روا مى دارى ، آيابا وجود كراهت داشتن تو از خدمت و بندگى و تقرّب به او، اين گفتار تو كه مى گويىاو - جلّ جلاله - از تو خواسته كه حضرتش - جلّ جلاله - را دوست بدارى ، و تو ادّعاى مىكنى كه او - جلّ جلاله - را دوست مى دارى ، قابلقبول است ؟ آيا نزد عقل صحيح است كه عاشق ازعمل كردن براى كسب خشنودى محبوبش احساس سنگينى كند، يا از امورى كه او را بهمحبوبش نزديك مى كند بدش بيايد؟
اينك مى گويم : پيرامون مطلبى كه بدان اشاره نمودم ، روايت نيز وارد شده وعقل را ستوده ، از آن جمله محمّد بن ابى عمير بهنقل از شخصى كه خود از امام صادق (ع ) شنيده آورده كه فرمود: هركس معصيت خدا رابكند، او را دوست ندارد. سپس حضرت شعر زير را به عنوان شاهد بازگو نموده وفرمود: