بسم الله الرحمن الرحیم
 
نگارش 1 | رمضان 1430

 

صفحه اصلی | کتاب ها | موضوع هامولفین | قرآن کریم  
 
 
 موقعیت فعلی: کتابخانه > مطالعه کتاب بر بال اندیشه, استاد حسین انصاریان   مناسب چاپ   خروجی Word ( برگشت به لیست  )
 
 

بخش های کتاب

     01 -
     02 -
     03 -
     04 -
     05 -
     06 -
     07 -
     08 -
     09 -
     10 -
     11 -
     12 -
     13 -
     14 -
     15 -
     16 -
     17 -
     18 -
     19 -
     20 -
     21 -
     22 -
     23 -
     24 -
     25 -
     26 -
     27 -
     28 -
     29 -
     30 -
     31 -
     32 -
     FEHREST -
 

 

 
 
قبلفهرستبعد

قانون ، زير بناى حيات

اوضاع شگفت انگيز حيات ، نشانگر اين واقعيت است كه هستى تمام موجودات جهان ، بر پايه يك سلسله مقررات دقيق استوار است .

به وجود آمدن هر موجودى ، بر اساس قوانينى محكم ، و تداوم حياتش نيز مرهون مقرراتى متين ، و برنامه هايى منظم است .

اين اراده و مشيّت حضرت حق است كه پديد آمدن موجود ، بايد با تكيه بر قانون ، و ادامه هستى اش نيز متكى به مقررات معين باشد .

كوچك ترين جزء تشكيل دهنده ساختمان جهان ، تا مجموعه هستى ، كه هيچ يك از ابعادش بر حسابگران بشرى معلوم نخواهد شد ، داراى دقيق ترين قوانين و نظام هاى ثابت است .

قبل از اين كه دانش بشرى ، با همه وسعت پرده از اين راز بردارد ، مكتب الهى توسط سفيران پاك خداى متعال ، اين مسئله را بارها تذكر داد كه : جهان بر پايه عدل و نظم استوار است و نظم و عدل چيزى جز مقررات و قوانين حاكم بر هستى نيست .

آثارى كه از مكتب پاك پيامبران در قرآن و روايات ، درباره جهان نقل شده است ، گوياى اين واقعيت زيبا و مسئله اى بس مهم است .

از « اتُم » كه يكى از كوچك ترين عناصر اوليه تشكيل دهنده ساختمان هر موجودى است گرفته ، تا موجوديت خود موجودات ، اعم از آسمان هاى برافراشته ، و تمام موجوداتى كه در آنهاست ، تا زمين و هر چه در آن است ، از قبيل جماد ، نبات ، حيوان و ساختمان وجود انسان ، همه و همه غرق در قانون و مقرراتند .

اگر قانون نبود هستى نبود و به تعبير ديگر : اگر سلسله مقررات حاكم بر جهان نبود ، موجودى قدم به عرصه حيات نمى گذاشت .

شما يك دانه كوچك نباتى را در نظر بگيريد ، براى به وجود آمدنش چه مراحلى را پشت سرمى گذارد ، و براى ادامه هستى و به ثمر نشستنش چه مقرراتى بر او حاكمند .

مگر بدون قانون امكان به وجود آمدن چيزى هست ؟ مگر منهاى قانون موجودى توان ادامه حيات و فعاليت را دارد ؟

راستى چه اعجاب انگيز است كه هر پديده اى در ميدان هستى پديد گردد ، در راهى كه برايش معين شده است قرار مى گيرد ، آنگاه هر چه را براى تداوم زندگى اش لازم است ، از سفره گسترده حق برمى دارد و بعد از آن آثارى كه بايد از وجودش پديد آيد بروز مى دهد ، و در اين مسير حيرت آور ، كمترين فساد و هرج و مرج ديده نمى شود . اين همه از بركت حكومت قانون بر طبق اراده الهى است .

قرآن مجيد در اين زمينه ، دقيق ترين و لطيف ترين آيات را براى آگاهى بشر ، كه حاكى از اهميّت قانون مى باشد ، نازل كرده است . مى فرمايد :

( رَبُّنَا الَّذِى أَعْطَى كُلَّ شَىْء خَلْقَهُ ثُمَّ هَدَى )(1) .

«  گفت : پروردگار ما كسى است كه به هر موجودى ، آفرينش [ ويژه ] او را [ آن گونه كه سزاوارش بود  ]به وى عطا كرده ، سپس هدايت نمود » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ طه (20) : 50 .

( وَالسَّماءَ رَفَعَهَا وَوَضَعَ الْمِيزَانَ )(1) .

« و آسمان را برافراشت و [ براى سنجش هر امر معنوى و مادى ] ترازو نهاد » .

( وَأَوْحَى فِى كُلِّ سَمَاء أَمْرَهَا )(2) .

« و در هر آسمانى كار آن را وحى كرد » .

( إِنَّ اللهَ فَالِقُ الْحَبِّ وَالنَّوَى )(3) .

« بى ترديد خدا شكافنده دانه و هسته است » .

( مَا مِن دَابَّة إِلاَّ هُوَ آخِذُ بِنَاصِيَتِهَا )(4) .

«  هيچ جنبنده اى نيست مگر اينكه او مهارش را به دست [ قدرت و فرمانروايى خود  ]گرفته است » .

( وَفِى أَنفُسِكُمْ أَفَلاَ تُبْصِرُونَ )(5) .

« و [ نيز ] در وجود شما [ نشانه هايى است ] آيا نمى بينيد ؟ » .

دقت در اين گونه آيات ، نشان مى دهد كه قانون بر تمام هستى گسترده است و توجه مى دهد كه بدون قانون ، نه به وجود آمدن موجودى ميسر است ، و نه ادامه حياتش امكان دارد .

مسئله هدايت در آيات ، با توجه به روايات وارده از معصومان (عليهم السلام)و تحقيقات ارزنده مفسران ، عبارت از قانونى است كه در ميدان زندگى هر موجودى به شكلى تجلى دارد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ الرحمن (55) : 7 .

2 ـ فصلت (41) : 12 .

3 ـ انعام (6) : 95 .

4 ـ هود (11) : 56 .

5 ـ ذاريات (51) : 21 .

قانون تشريع

انسان در ميان موجودات جهان ، موقعيتى ويژه و جايگاهى استثنايى دارد . از بسيارى از موجودات جهان برتر است ، و هيچ موجودى در شرافت و برترى به پاى او نمى رسد .

اعتبار ويژه انسان ، در ميان موجودات ، به خاطر مايه هاى ارزنده اى چون : عقل ، فطرت ، وجدان و بويژه گوهر پر بهاى « اختيار » است . بر اساس همين واقعيت هاست كه قرآن مجيد ، از آدمى به عنوان موجودى با ارزش ياد كرده و مى فرمايد :

( لَقَدْ خَلَقْنَا الاِْنسَانَ فِى أَحْسَنِ تَقْوِيم )(1) .

« كه ما انسان را در نيكوترين نظم و اعتدال آفريديم » .

( إِنِّى جَاعِلٌ فِى الأَرْضِ خَلِيفَةً )(2) .

« و [ ياد كن ] هنگامى كه پروردگارت به فرشتگان فرمود : مسلماً من جانشينى در زمين قرار خواهم داد » .

( وَلَقَدْ كَرَّمْنَا بَنِى آدَمَ وَحَمَلْنَاهُمْ فِى الْبَرِّ وَالْبَحْرِ وَرَزَقْنَاهُم مِنَ الطَّيِّبَاتِ وَفَضَّلْنَاهُمْ عَلَى كَثِير مِمَّنْ خَلَقْنَا تَفْضِيلاً )(3) .

« به يقين فرزندان آدم را كرامت داديم ، و آنان را در خشكى و دريا [ بر مركب هايى كه در اختيارشان گذاشتيم ] سوار كرديم ، و به آنان از نعمت هاى پاكيزه روزى بخشيديم ، وآنان را بر بسيارى از آفريده هاى خود برترى كامل داديم » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ تين (95) : 4 .

2 ـ بقره (2) : 30 .

3 ـ اسراء (17) : 70 .

بى ترديد انسان در تولّد ، مرگ و برپايى نظام جسمى ، به قوانين تكوين متّكى است و در اين مسئله با تمام موجودات عالم همسان و همراه مى باشد ; ولى بايد دانست كه قوانين تكوين هرگز عامل شكوفا شدن ، و تحصيل مايه هاى كرامت و فضيلت نيست و عقل ، فطرت ، وجدان و انسانيت انسان ، با اين نوع قوانين ، به رشد و كمال نمى رسد ، و هرگز گوهر پربهاى اختيار با چنين قوانينى سازگار نبوده ، و انسان در مسيرى كه براى آن به وجود آمده است قرار نمى گيرد(1) .

انسان براى صعود بر قلّه هاى كمال ، نيازمند قوانين ديگرى است كه او را در راه شكفته شدن اصالت هايش كمك كند و با عقل ، وجدان و فطرتش تناسب داشته باشد . نيازمند قوانين و مقرراتى است كه او را در مسير عدل رهنمون شده و از او موجودى با فضيلت و بيدار و بينا بسازد . نيازمند حقايقى است كه او را در مسير تربيت الهى ، اخلاق پاك ، صفات حميده قرار داده و وى را به كلمه طيبه تبديل كند(2) .

نيازمند قوانين و حدودى است كه نگذارد از راه قسط و عدل منحرف شده و آلوده به تجاوز ، ظلم ، گناه و عصيان گردد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ انسان موجودى است مركّب از تن و روان . قانون هاى تكوينى مربوط به بُعد جسمانى او و قوانين تشريعى مربوط به بُعد روحانى اوست . فرق ميان قوانين تكوينى و تشريعى اين است كه قوانينى تكوينى مشترك ميان انسان و ساير موجودات عالم است و ثانياً در نوع استفاده از آن مجبور است و از خود اختيارى ندارد ; اما قوانين تشريعى اولاً ويژه انسان است و ساير موجودات از آن بهره اى ندارند ثانياً در نوع استفاده از آن جبرى در كار نبوده و گوهر اختيار يكه تاز ميدان است .

به طور كلى اختيار ، عامل ايجاد تكليف است و عمل به وظايف و قوانين تشريعى محصول همان اختيار است ; به همين منظور ساير موجودات عالم كه از زندگى جبرى برخوردارند و مشمول قوانين تكوينى ، هرگز سقوط و انحطاط ندارند ; چرا كه اختيار ندارند ; اما انسان با اختيارى كه دارد در هر لحظه زندگيش مى تواند راه كمال را بپيمايد و يا سقوط كند . اين همه ، ارزش قوانين تشريعى است كه محصول اختيار مى باشد .

2 ـ ( أَلَمْ تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللهُ مَثَلاً كَلِمَةً طَيِّبَةً كَشَجَرَة طَيِّبَة أَصْلُهَا ثَابِتٌ وَفَرْعُهَا فِى السَّماءِ )] ابراهيم (14) : 24 [ .

نيازمند برنامه هايى است كه او را در حفظ حقوق خود ، و ديگران كمك دهد و از انسان موجودى الهى به وجود آورد .

نيازمند واقعياتى است كه بتواند در سايه آن ، حكيمانه زندگى كند و به طور عادلانه نيازمندى هاى خود را از سفره خلقت ، تأمين كرده و مازداش را در راه خدا خرج كند .

نيازمند مسائلى است كه از او منبعى از عشق و محبت ، صفا و صميميت ، وفا و جوانمردى بسازد ، تا هم چون ، شمع در راه رسيدن ديگران به رشد و كمال بسوزد .

نيازمند حقايقى است كه بتواند در سايه آن ، خير دنيا و آخرت خود و ديگران را تأمين كند .

قانون گذار

بدون شك وضع چنين قانونى ، با اين همه گستردگى ، كار خود او نيست ؟ او با عقل و دانش محدودش ، كجا مى تواند قوانينى به وجود آورد كه شامل تمام ابعاد حيات گردد ؟ و بر فرض به وجود آوردن ، چه ضمانتى براى اجراى آن خواهد داشت ؟

قانون گذار در اين مسير ، بايد كسى باشد كه بر اوضاع هستى ، و جسم و جان و عقل بشر و همه نيازهاى انسان احاطه داشته باشد ; تا با ارائه چنين قانون جامعى ، بين انسان و جهان ، انسان و انسان ، انسان و عقل ، و روان و جسمش هماهنگى برقرار كند . و از آدمى موجودى عادل و عدالت پرور بسازد ، تا از اين طريق خير دنيا و آخرتش تأمين گردد . چنين قانون گذارى جز خداى عالم آفرين نمى باشد ، و به حق بايد گفت : جعل و وضع قانون ، وقف حريم مقدس كبريايى اوست .

اين نكته را نبايد از نظر دور داشت ، كه از روزى كه بشر در مسئله جعل قانون ، به خودسرى پرداخت و در برابر حق ، عَلم استقلال برافراشت و خود را ولىّ خود دانست ، و براى تأمين قانون به خود تكيه زد ، تا به امروز كه هزاران سال مى گذرد ، نتوانسته است قوانين متين ، محكم و مقررات حكيمانه اى كه به تمام زواياى حياتش گسترده باشد ، و او را با جهان ، خالق جهان ، با انسان و با خودش هماهنگ كند ، به وجود آورد .

انسان در اين زمينه نه اين كه موفق نبود ; بلكه به وضع قوانين ناقص و معيوب و ظالمانه اى دست زده ، و از اين طريق هم خود را به فساد و تباهى كشانده و هم به اشاعه فساد در كليه جوانب حيات كمك كرده است ، و به دنبال اين خودسرى چه حقوقى كه از انسان هاى مظلوم پايمال نكرد و چه ستم ها و ظلم ها و جنايت هايى كه بر انسان نرفت ؟ !

البته در ميان قوانينى كه وضع كرده ، اگر قانون عادلانه اى هم بوده ، به خاطر فاسد بودن مجريان ، اجرا نشده و آن قانون جز زينتى بر صفحه ها چيزى نبوده است . به علاوه نمى توان گفت او واضع قوانين عادلانه بوده ; زيرا كليه مقررات صحيح بشرى ، ريشه در فرهنگ الهى ، و پيام رسولان خداى متعال دارد .

در هر صورت بشر براى دست يافتن به كاملترين و بهترين قانون ، بايد روى به جانب حق كند و از طريق سفيران پاك الهى و امامان معصوم (عليهم السلام) با قوانين بافته از عدالت و عشق ، اتصال عقيدتى و عملى پيدا كند .

مجموع قوانين خداى متعال ، عبارت از وحى او به رسولان و گفتار پيامبران و امامان (عليهم السلام) است .

پيام آوران قانون الهى

گفتيم كه نياز بشر ، به قانون تشريعى ، يك نياز حتمى و ضرورى است ، كه تنها تأمين كننده اين نياز خداست .

اكنون بايد بررسى كرد كه چگونه انسان مى تواند با قوانين الهى ارتباط پيدا كند ؟ بايد گفت : از آنجا كه انسان نمى تواند با خداى بزرگ تماس مستقيم داشته باشد ، عقلاً لزوم بعثت سفيران الهى ثابت مى شود ; يعنى برانگيخته شدن انسان هايى جامع و كامل تا واسطه بين انسان و خدا باشند .

بر مبناى همين احتياج است كه از ميان انسان ها ، بهترين و عالم ترين و كامل ترين آنان مبعوث به رسالت شدند ، تا با اتصالى كه به غيب داشتند ، وحى را كه مجموعه قوانين تشريعى است ، براى بشر به ارمغان آورند . در اين مسير خود پيامبران هم مجاز شدند كه آنچه را به مصلحت امّت ديدند ، اجراى آن را از امّت بخواهند و هر چه را به ضرر آنان تشخيص دادند ، آن را بر امّت حرام كنند . خداى متعال هم مصلحت انديشى انبيا را مصلحت انديشى خود دانست و كلام آنان را مساوى با وحى قرار داد :

( وَمَا آتَاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَمَا نَهَاكُمْ عَنْهُ فَانتَهُوا )(1) .

« و [ از اموال و احكام و معارف دينى ] آنچه را پيامبر به شما عطا كرد بگيريد و از آنچه شما را نهى كرد ، باز ايستيد » .

( وَمَا يَنطِقُ عَنِ الْهَوَى * إِنْ هُوَ إِلاَّ وَحْىٌ يُوحَى )(2) .

« و از روى هوا و هوس سخن نمى گويد . * گفتار او چيزى جز وحى كه به او نازل مى شود ، نيست » .

( مَن يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللهَ )(3) .

« هر كه از پيامبر اطاعت كند ، در حقيقت از خدا اطاعت كرده » .

از سبك و سياق اين آيات استفاده مى شود ، كه انبيا مفسر و توضيح دهنده وحى هستند ، و بدون بيان آنان دسترسى به حقيقت وحى ممكن نيست .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ حشر (59) : 7 .

2 ـ نجم (53) : 3 ـ 4 .

3 ـ نساء (4) : 80 .

البته با بعثت رسول اكرم و نزول قرآن ، تمام مردم دعوت به پيروى از كتاب خدا و رسول اسلام شدند ; زيرا قرآن و رسالت پيامبر اسلام در بردارنده فرهنگ تمام انبيا و كتب آسمانى گذشته بود(1) .

از آنجا كه كتاب و آيين رسول اسلام ، كامل و جامع بود ، مكتبش ابدى گشت و پيامبرى به او خاتمه پيدا كرد(2) .

قرآن مجيد كه قانون اساسى اسلام بود ، منعكس كننده تمام مسائل لازم ، در جهت بهبود حيات بشر بود ، كه بهترين راه زندگى را براى انسان ترسيم نمود .

( إِنَّ هذَا الْقُرْآنَ يَهْدِى لِلَّتى هِىَ أَقْوَمُ وَيُبَشِّرُ الْمُؤْمِنِينَ الَّذِينَ يَعْمَلُونَ الصَّالِحَاتِ أَنَّ لَهُمْ أَجْراً كَبِيراً )(3) .

« بى ترديد اين قرآن به استوارترين آيين هدايت مى كند ، و به مؤمنانى كه كارهاى شايسته انجام مى دهند ، مژده مى دهد كه براى آنان پاداشى بزرگ است » .

قرآن ذلت اقوام گذشته را به عنوان درس براى آيندگان ، و آئينه عبرت براى

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ خداى متعال در آيه 13 سوره شورى مى فرمايد :

( شَرَعَ لَكُم مِنَ الدِّينِ مَا وَصَّى بِهِ نُوحاً وَالَّذِى أَوْحَيْنَا إِلَيْكَ وَمَا وَصَّيْنَا بِهِ إِبْرَاهِيمَ وَمُوسَى وَعِيسَى أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَلاَ تَتَفَرَّقُوا فِيهِ ) .

« آيينى را براى شما تشريع كرد كه به نوح توصيه كرده بود و آنچه را بر تو وحى فرستاديم و به ابراهيم و به ابراهيم و موسى و عيسى سفارش كرديم اين بود كه : دين را بر پا داريد و در آن تفرقه اى ايجاد نكنيد » .

2 ـ خداى متعال در قرآن تصريح كرده است :

( مَا كَانَ مُحَمَّدٌ أَبَا أَحَد مِن رِّجَالِكُمْ وَلكِن رَّسُولَ اللهَ وَخَاتَمَ النَّبِيِّينَ )

] احزاب (33) : 40 [ .

« محمد پدر هيچ يك از مردان شما نبوده و نيست ; ولى رسول خدا و ختم كننده . و آخرين پيامبران است » .

3 ـ اسراء (17) : 9 .

 

پندگيرندگان بازگو كرده است :

( لَقَدْ كَانَ فِى قَصَصِهِمْ عِبْرَةٌ لاُِولِى الاَْلْبَابِ )(1) .

قرآن به بازگو كردن مسائل مهمى كه ، انبياى گذشته براى تأمين سلامت همه جانبه بشر گفته بودند اقدام كرد ، و از اين راه بين انسان و انبياى گذشته ايجاد پيوند نمود .

قرآن به بيان مسائل اجتماعى ، براى سالم سازى محيط جامعه برخاست ، تا بشر با اجراى آن دستورات ، بنياد جامعه را بر اساس عدل و حكومت استوار كند و از امّت و جامعه خير امّت(2) و امّت وسط(3) بسازد .

قرآن مجيد براى تشكيل خانواده اى سالم ، مقررات بسيار مهمى ارائه كرد ، و اهل بيت رسول اكرم را به عنوان بهترين خانواده قرآن ساخته ، معرفى نمود :

( إِنَّمَا يُرِيدُ اللهُ لِيُذْهِبَ عَنكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَيُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً )(4) .

« خدا فقط مى خواهد هرگونه پليدى را از شما اهل بيت [ كه به روايت شيعه و سنى محمّد ، على ، فاطمه ، حسن و حسين عليهم السلام اند ] بِزُدايد ، و شما را چنان كه شايسته است [ از همه گناهان و معاصى ] پاك و پاكيزه گرداند » .

قرآن مجيد براى برپايى حكومت عدل و قسط ، و به عبارت ديگر ; حكومت الهى و اسلامى ، انسان را به پاك ترين خط سياست و كشوردارى و اداره امور جامعه رهنمون شده ، و در اين زمينه حكومت را امانت خدا و حاكم واجد شرايط

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ يوسف (12) : 111 . « به راستى در سرگذشت آنان عبرتى براى خردمندان است » .

2 ـ ( كُنْتُمْ خَيْرَ أمَّة . . . ) ] آل عمران (3) : 110 [ .

3 ـ ( وَكَذلِكَ جَعَلْنَاكُمْ أُمَّةً وَسَطاً ) ] بقره (2) : 143 [ .

4 ـ احزاب (33) : 33 .

را امين حق و جامعه را صاحب امانت دانسته ، و اجراى عدالت را در همه زمينه ها ، در حقيقت رد امانت به اهلش به حساب آورده است . خداى بزرگ در اين باره در قرآن مجيد چنين فرموده است :

( إِنَّ اللهَ يَأْمُرُكُمْ أَن تُؤَدُّوا الاَْمَانَاتِ إِلَى أَهْلِهَا وَإِذَا حَكَمْتُم بَيْنَ النَّاسِ أَن تَحْكُمُوا بِالْعَدْلِ )(1) .

« خدا قاطعانه به شما فرمان مى دهد كه : امانت ها را به صاحبانش بازگردانيد و هنگامى كه ميان مردم داورى مى كنيد ، به عدالت داورى كنيد » .

روى اين حساب ، انبيا را بهترين و شايسته ترين فرد براى تشكيل چنين حكومتى مى داند ; زيرا آنان واجد شرايط هستند و آنان امين حق در حكومتند ، و پس از آنان ائمه معصومين و بعد از آنان فقهاى جامع الشرايط ، كه همه رهروان راه انبيا هستند ، و بدون شك جز به وسيله اين سه گروه كه امينان حقند ، عدل و داد كه امانت حق تعالى است ، به جامعه نخواهد رسيد .

قرآن براى رشد عقل و خرد ، از مردم دعوت مى كند تا به آثار الهى در خانه خلقت بينديشند ، و از اين راه تمام درهاى علوم مادى و معنوى را به روى خود باز كنند .

قرآن كريم خود را شفاى دردها و علاج كننده بيمارى هاى روحى و قلبى ، و دردهاى خانوادگى و اجتماعى مى داند ; آنجا كه مى فرمايد :

( وَنُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ مَا هُوَ شِفَاءٌ وَرَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ )(2) .

قرآن مجيد در امر اقتصاد ، مردم را به سعى و كوشش دعوت كرده ، و محصول

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ نساء (4) : 58 .

2 ـ « و ما از قرآن آنچه را براى مؤمنان مايه درمان ورحمت است ، نازل مى كنيم » [ اسراء (17) : 82 ] .

فعاليت انسان را از آن انسان دانسته است :

( وَأَن لَّيْسَ لِلاِْنسَانِ إِلاَّ مَا سَعَى )(1) .

و او را به مسئله زراعت ، دامدارى ، تجارت و صنعت تشويق نموده است و آباد كردن زمين را از وظايف لازم او دانسته است :

( هُوَ أَنشَأَكُم مِنَ الاَْرْضِ وَاسْتَعْمَرَكُمْ فِيَها )(2) .

قرآن مجيد براى اصلاح اخلاق مردم ، و آراسته شدنشان به محاسن اخلاقى و پاك شدنشان از رذايل روانى ، بهترين برنامه ها و قوانين را ارائه فرموده و اخلاق پيامبر بزرگ كه سراسر پاكى و فضيلت بود را به عنوان خلق عظيم ياد كرده است :

( إِنَّكَ لَعَلَى خُلُق عَظِيم )(3) .

قرآن مجيد با بيان صفات پاك حق ، و نازل نمودن صدها آيه در شناساندن خداى متعال ، با شرك و طاغوت پرستى به مبارزه اى سخت و كوبنده برخاست و زمينه تجلّى توحيد خالص را ، در عقايد و اعمال مردم آماده كرد ، و در سايه اين گونه آيات ، انسان هايى موحّد ، والا ، ارزنده و پر ارج ، به جامعه بشرى تحويل داد .

قرآن مجيد نزديك به هزار آيه درباره سير انسان از مرگ تا قيامت ، و از قيامت تا بهشت يا جهنم ارائه كرد ، و از اين طريق به تربيت نفوس و تزكيه روان آدمى اقدام كرده و خدمتى بس گرانبها به انسان ارزانى داشت .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ « و اينكه براى انسان جز آنچه تلاش كرده ] هيچ نصيب و بهره اى  [نيست » ] نجم (53) : 39 [ .

2 ـ « و او شما را از زمين به وجود آورد و از شما خواست كه در آن آبادانى كنيد » ] هود (11) : 61 [ .

3 ـ « و يقيناً تو بر ملكات و سجاياى اخلاقى عظيمى قرار دارى » ] قلم (68) : 4 [ .

در هر صورت قرآن مجيد بنا به فرموده اميرمؤمنان (عليه السلام) كتابى است كه تجلى علم خدا ، در زندگى انسان ها و هادى بشر بسوى هر خير و بازدارنده انسان از هر شرى است(1) .

و به قول رسول گرامى اسلام :

ظاهِرُهُ اَنيقٌ ، وَباطِنُهُ عَميقٌ ، لَهُ نُجُومٌ وَعَلى نُجُومِهِ نُجُومٌ ، لا تُحْصى عَجائِبُهُ وَلا تُبْلى غَرائِبُهُ فيهِ مَصابِيحُ الهُدى وَمَنارُ الْحِكْمَةِ وَدَليلٌ عَلَى الْمَعْرِفَةِ لِمَنْ عَرَفَ الصِّفَةَ(2) .

« ظاهر اين كتاب خرم و زيباست و باطنش ژرف و عميق ، آن چنان كه از دسترس بلند پروازترين انديشه هاى بشرى بيرون است ; داراى اخترانى است ، و هر اخترش را نيز اخترانى است . شگفتى هاى اين كتاب شماره نشوند ، و تازه هايش كهنه نگردد . چراغ هاى هدايت در آن است ، و فروزانگاه حكمت اين كتاب والاست ; دليل معرفت است براى كسى كه راه آن را بداند » .

و يا به قول خود قرآن در آيه 7 از سوره آل عمران :

( مِنْهُ آيَاتٌ مُحْكَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْكِتَابِ وَأُخَرُ مُتَشَابِهاتٌ فَأَمَّا الَّذِينَ فِى قُلُوبِهِمْ زَيْغٌ فَيَتَّبِعُونَ مَاتَشَابَهَ مِنْهُ ابْتِغَاءَ الْفِتْنَةِ وَابْتِغَاءَ تَأْوِيلِهِ وَمَا يَعْلَمُ تَأْوِيلَهُ إِلاَّ اللهُ وَالرَّاسِخُونَ فِى الْعِلْمِ )(3) .

« اوست كه اين كتاب را بر تو نازل كرد كه بخشى از آن كتاب ، آيات محكم است [ كلمات صريح و معانىِ روشن ] آنها اصل و اساس كتاب اند ، و بخشى ديگر آيات متشابه است [ كه كلماتش غير صريح و معانى اش مختلف

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ نهج البلاغه : خطبه 167 .

2 ـ كافى : 2 / 598 ، كتاب فضل القرآن ، حديث 2 ; وسائل الشيعه : 6/171 ، حديث 7657 .

3 ـ آل عمران : 7 .

و گوناگون است و جز به وسيله آيات محكم و روايات استوار تفسير نمى شود  ]ولى كسانى كه در قلوبشان انحراف [ از هدايت الهى ] است براى فتنه انگيزى و طلب تفسيرِ [ نادرست و به ترديد انداختن مردم و گمراه كردن آنان ] از آيات متشابهش پيروى مى كنند ، و حال آنكه تفسير واقعى و حقيقى آنها را جز خدا نمى داند . و ثابت قدمان در دانش [ و چيره دستان در بينش ] مى گويند : ما به آن ايمان آورديم ، همه [ چه محكم ، چه متشابه ] از سوى پروردگار ماست . و [ اين حقيقت را  ]جز صاحبان خرد متذكّر نمى شوند » .

و باز به قول اميرمؤمنان (عليه السلام) كه به عبدالله بن عباس فرمود :

لا تُخاصِمْهُمْ بِالْقُرْآنِ ، فَاِنَّ الْقُرْآنَ حَمّالٌ ذُو وُجْوه تَقُولُ وَيَقُولُونَ(1) .

« با دشمن با قرآن به مخاصمه برنخيز ، زيرا آيات قرآن حمل كننده معانى متعددى است ، تو مى خواهى حقيقتى را از قرآن بگويى ، آنان چيز ديگرى مى گويند » .

و باز به قول على (عليه السلام) :

فَجاءَهُمْ بِتَصديقِ الَّذى بَيْنَ يَدَيْهِ ، وَالنُّورِ المُقْتَدى بِهِ ، ذلِكَ الْقُرْآنُ فَاسْتَنْطِقُوهُ وَلَنْ يَنْطِقَ وَلكِنْ اُخْبِرُكُمْ عَنْهُ(2) .

« ( رسول خدا آمد در حالى كه محتواى اساسش براى مردم ) تصديق كتاب هاى پيشين بود و نورى كه بايد به آن اقتدا كنند اين نور همان قرآن است ، آن را به سخن آريد ، گرچه با زبان عادى سخن نمى گويد اما من از جانب او شما را آگاهى مى دهم » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ نهج البلاغه  : نامه 77 ; بحار الانوار : 33/376 ، حديث 606 .

2 ـ نهج البلاغه : خطبه 158 ; بحار الانوار : 31/546 .

با توجه به اين گونه آيات ، روايات و مسائلى كه در نهج البلاغه درباره قرآن آمده است ، آيا رسيدن به قعر قرآن و درك مفاهيم بلند آسمانى آن ، درخور فكر محدود و عقل ناقص و نارساى انسان است ؟ !

آيا بدون معلّمى براى تعليم قرآن و معانى عميقش ، فهم قرآن امكان دارد ؟

آيا به سطح و عمق اين درياى بى كرانه ، ژرف ، بدون كشتى فكر پيامبر و اهل بيت معصومش ، مى توان رسيد ;پيامبرى كه قرآن مجيد در سوره هاى بقره ، آل عمران و جمعه او را معلم قرآن معرفى كرده و از امامان بعد از او « راسخون در علم » و « اهل ذكر » ياد كرده است .

بنابراين اطاعت از پيامبر و امامانى كه علومشان مافوق علوم بشرى است ، عقلاً و شرعاً بر همه انسان ها واجب است .

امامت تجلى قانون در زندگى

رسول گرامى اسلام در طول 23 سال رسالت پر ثمر خود ، حقايق قرآن و نحوه عمل به آن را به مردم تعليم داد . در اين مسير اميرمؤمنان على (عليه السلام) بيش از همه مسلمين ، از اين سرچشمه كمال فيض و درياى بى ساحل علماً و عملاً بهره مند شد(1) ; و به خاطر علم ، عمل ، معرفت و دانشش ، از طرف خداى بزرگ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ اميرمؤمنان (عليه السلام) در خطبه 192 نهج البلاغه به اين دوران حساس اشاره كرده و مى فرمايد :

وَقَدْ عَلِمْتُمْ مَوْضِعى مِنْ رَسُولِ اللهِ بِالْقِرابَةِ الْقَريْبةِ وَالْمَنْزِلَةِ الْخَصِيصَةِ ، وَضَعَنى فى حِجْرِهِ وَاَنَا وَلَدٌ يَضُمُّنى اِلى صَدْرِهِ وَيَكْنُفُنىِ فى فِراشِهِ وَيُمِسُّنى جَسَدَهُ وَيُشِمُّنى عَرْفَهُ وَكانَ يَمْضَعُ الشَّىءَ ثُمَّ يُلْقِمُنِيهِ وَما وَجَدَ لى كَذْبَةً فى قَوْل وَلا خَطْلَةً فى فِعْلٌ . . .

وَلَقَدْ كُنْتُ اَتَّبِعُهُ اِتِّباعَ الْفَصِيلِ اَثَرَ اُمِّهِ ، يَرْفَعُ لى فى كُلِّ يَوْم مِنْ اَخْلاقِهِ عِلْماً وَيَأْمُرُنى بِالاْقتِداء ِبِهِ .

« شما به خوبى موقعيّت مرا از نظر خويشاوندى و قرابت و منزلت و مقام ويژه نسبت به رسول خدا مى دانيد ، او مرا در دامن خويش پرورش داد . من كودك بودم و او مرا در آغوش خويش مى فشرد و در استراحتگاه مخصوص خود جاى مى داد ، مرا به سينه مى چسبانيد و من بوى پاكيزه او را استشمام مى كردم ، غذا را مى جويد و در دهان من مى گذاشت ، هرگز دروغى در گفتارم نيافت و اشتباهى در كردارم پيدا ننمود . من مانند بچه شترى كه مادرش را دنبال مى كند ، شبانه روز به دنبال آن حضرت حركت مى كردم ، و او هر روز نكته تازه اى از اخلاق نيك را براى من آشكار مى نمود و مرا فرمان مى داد تا به او اقتدا كنم . . . » .

« ابن ابى الحديد » كه از عالمان مشهور علماى سنى است در شرح نهج البلاغه ج 20 ، ص 316 آورده است كه حضرت فرمود :

وَلاََقُولَنَّ ما لَمْ اَقُلْهُ لاَِحَد قَبْلَ هذا الْيَوْمِ :

هم اينك مطلبى را مى گويم كه تا بحال به كسى نگفته ام :

سَأَلْتُهُ مَرَّةً اَنْ يَدْعُوَ لِى بِالْمَغْفِرَةِ فَقال : اَفْعَلُ ، ثُمَّ قامَ فَصَلىّ ، فَلَمّا رَفَعَ يَدَهُ بِالدُّعاءِ اِسْتَمَعْتُ اِلَيْهِ فَاِذاً هُوَ قائِلٌ : « اللّهُمَّ بِحَقِّ عَلِىٍّ عِنْدَكَ اِغْفِرْ لِعَلَىٍّ » .

فَقُلْتُ : يا رسول الله ! ما هذا الدُّعاءُ ؟ فَقالَ « اَوَ أَحَدٌ اَكْرَمُ مِنْكَ عَلَيْهِ فاسْتَشْفِعَ بِهِ اِلَيْهِ .

يك بار از رسول خدا خواستم تا از خدا برايم طلب مغفرت كند . فرمود : چنين خواهم كرد . پس برخاست و نماز گزارد ، آنگاه دست هايش را به دعا گشود و برايم دعا كرد . من به دعاى حضرتش گوش مى دادم شنيدم كه فرمود : « پروردگارا ! تو را به مقام و قرب و منزلت « على » سوگند مى دهم كه على را مشمول عفو و غفران خود قرار دهى » .

گفتم : اى رسول خدا ! اين چه دعايى است ؟ فرمود : مگر كسى گرامى تر از تو در پيشگاه الهى هست تا او را شفيع درگاهش قرار دهم ؟ » .

براى رهبرى امت ، پس از پيامبر انتخاب گرديد . پس از على (عليه السلام)يازده فرزند او به دستور خدا و اعلام پيامبر ، به رهبرى امّت انتخاب شدند و قرآن مجيد به حكم آيه شريفه :

( أَطِيعُوا اللهَ وَأَطِيعُوا الرَّسُولَ وَأُولِى الاَْمْرِ مِنْكُمْ )(1) .

پيروى از امامان معصوم را واجب شمرد .

امامان بزرگوار در طول امامت خود ، به حكم خداى بزرگ ، همان وظيفه رسول گرامى اسلام را كه سرپرستى جامعه ، و هدايت آنان به سوى رشد و كمال بود ، دنبال كردند و در اين راه ، به خاطر موانعى كه دشمنان خدا ايجاد كردند به انواع مصايب و آلام دچار شدند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ « از خدا اطاعت كنيد و [ نيز ] از پيامبر و صاحبان امر خودتان [ كه امامان از اهل بيت و هم چون پيامبر داراى مقام عصمت اند ] اطاعت كنيد » [ نساء (4) : 59 ] .

رنج امامان ، پس از رحلت پيامبر شروع و تا غيبت امام دوازدهم (عج) ادامه يافت ; ولى پيشوايان امّت ، لحظه اى از مسئوليت عظيمى كه بر عهده داشتند ، چشم نپوشيده و براى برگرداندن حق به مسير خودش ، كوشش فراوانى كردند و در اين راه نصيبى جز زجر ، تبعيد ، زندان و شهادت نداشتند(1) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ماجراى غدير و انتخاب جانشينى اميرمؤمنان (عليه السلام) در روز 18 ذى حجه سال دهم هجرى به دستور خداى متعال صورت گرفت . در اين مراسم 120 هزار نفر بيعت كردند و اين واقعه در حالى صورت گرفت كه تنها 69 روز به پايان زندگانى رسول گرامى اسلام باقى مانده بود . پس از رحلت جانسوز نبى گرامى اسلام ، مشتى دنياپرست پليد تمام غيرت و مردانگى خود را در كاسه اى از شراب دنياپرستى سركشيدند و در سقيفه بنى ساعده كردند آنچه كردند .

سردمداران سقيفه خانه وحى را مورد هجوم قرار دادند و حرمت ام الائمه فاطمه زهرا سلام الله عليها را شكستند . محسنش را سقط كردند و خانه اش را به آتش كشيدند . اميرمؤمنان (عليه السلام)را دست بستند و بيعت خود را زير پا لگدمال كردند ، اين ماجراى شوم به پشتيبانى سكوت مردم تقويت يافت و غاصبان خلافت بر مسند امامت جا خوش كردند . قريب به 25 سال امام على (عليه السلام) را از حكومت ظاهرى محروم ساختند و سرانجام با بالا بردن پيراهن عثمان زمينه شهادتش را فراهم نمودند . اميرمؤمنان (عليه السلام) در مدت حكومت الهى خود همواره با مشكلات و معضلات منافقان و دنياپرستان روبرو بود ، و در اين مدت كوتاه جز سركوب كردن فتنه ها و اصلاح فرهنگ غريب مردم كه آثار و پى آمدهاى فرهنگ غلط غاصبان خلافت بود مشغوليتى نداشت . پس از شهادت امام على (عليه السلام) ، امام مجتبى (عليه السلام) بر مسند امامت نشست ; اما ديرى نپاييد كه بر اثر عدم همكارى و يارى مردم ، حضرت را به صلح كشاندند و خانه نشينى حضرتش را به تماشا نشستند . هنوز خون فرق مبارك اميرمؤمنان (عليه السلام)و جگر پاره پاره امام مجتبى (عليه السلام) خشك نشده بود كه همين مردم كمر به قتل جگر گوشه مصطفى ، حسين (عليه السلام) زدند . او را غريبانه در كربلا متوقف كردند و با لبان تشنه سر بريدند. اين حادثه تلخ در كمتر از 50 سال بعد از رحلت جانسوز پيامبر اسلام اتفاق افتاد.

پس از حادثه عاشورا و سرنگونى حكومت بنى اميه ، سفّاكان بنى العباس بر سر كار آمدند و در عمل نشان دادند كه در رذالت و پستى گوى سبقت را از بنى اميه ربوده اند . دوران امام سجاد (عليه السلام) تا امام عسكرى (عليه السلام) در شرايط بسيار سختى گذشت تا جايى كه هر كسى را به جرم محبّت اهل بيت (عليهم السلام)دستگير مى كردند و اموالش را به غارت مى بردند .

عمده فعاليت هاى اهل بيت (عليهم السلام) در اين دوران پر خفقان در زير چتر تقيّه و يا مخفيانه صورت مى گرفت . در اين قسمت به نوع فعاليت اهل بيت (عليهم السلام) به طور فهرستوار توجه كنيد :

امام سجاد (عليه السلام) ; با انشاء دعا و مناجات پرده از جنايات ظالمان برمى داشت ، و نيز با گريه مداوم خود ، خاطره حادثه عاشورا را زنده نگه مى داشت .

امام باقر و امام صادق (عليهما السلام) ; با تشكيل كرسى درس و تربيت شاگردان اقدامات فرهنگى خود را شكل مى بخشيدند .

امام كاظم (عليه السلام) ; غير از دورانى كه در زندان حبس بودند ادامه مكتب علمى پدربزرگوار خود را فراهم آورد و با انتخاب افرادى مطمئن در دستگاه هارون ( مانند : على بن يقطين كه سمت وزارت حكومت هارون را بر عهده داشت ) فعاليت مى كرد .

امام رضا (عليه السلام) ; پس از فراخوانى به طوس با شركت اجبارى يا اختيارى در مناظرات علمى پرده از حقايق برمى داشت .

امام جواد (عليه السلام) ; نيز راه پدر را ادامه داد و با انتخاب وكلاى مطمئن هدايت مردم را ثمر بخشيد .

امام هادى (عليه السلام) ; در سخت ترين دوران زندگى مى كرد و متوكل عباسى كه از سفاك ترين خلفا و غاصبان خلافت بود ، امام (عليه السلام) را به شدت تحت كنترل گرفته بود ; اما با اين همه امام (عليه السلام)دست از فعاليت نكشيد و همچنان رهبرى شيعيان را بعهده داشت .

امام عسكرى (عليه السلام) ، با فعاليت بى دريغ خويش زمينه غيبت امام عصر (عليه السلام) را فراهم آورد و در سخت ترين شرايط به شهادت رسيد .

ولايت فقيه تداوم قانون وحى

اين رهبرى كه از زمان آدم شروع شده بود ، به غيبت امام عصر خاتمه پيدا نمى كرد ، بلكه خطى بود كه بايد تا قيامت ادامه مى يافت ، تا انسان بدون سرپرست الهى نباشد و حجت هم بر او تمام شده و زمينه تشخيص حق را از باطل داشته باشد .

به همين خاطر امامان بزرگوار ، مردم را براى بعد از خود به فقيه جامع الشرايط ارجاع داده و او را در هر عصرى به عنوان نائب خود و رهبر مسلمين معرفى كردند .

ناگفته نماند ، تا زمانى كه پيامبر و امامان در بين مردم بودند ، دريافت عين حقيقت در امور شخصى و اجتماعى كار مشكلى نبود ; اما پس از پيامبر و امامان والا مقام ، و بويژه از شروع غيبت كبراى امام عصر ، با توجه به هجوم فرهنگ هاى بيگانه در عصر اموى و عباسى ، و وارد شدن مسائل غير اسلامى به عنوان قواعد دينى ، در تفسير و حديث و بويژه با اضافه شدن احاديث ساختگى به دست جنايتكاران حزب ننگين اموى و عباسى ، نياز رجوع به متخصص براى تشخيص حق از باطل ، و قبول رهبرى متخصص در همه شئون زندگى ، هم چون نياز به پيامبر و امام احساس شد ، و از طرفى هم قرآن و امامان رجوع به چنين متخصصى را واجب و لازم اعلام كرده بودند ، روى اين حساب مسئله با عظمت اجتهاد و مجتهد و فقيه جامع الشرايط ، در خط پاك اسلام ; يعنى تشيع سرخ تجلى كرد(1) .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ ( فَلَوْ لا نَفَرَ مِنْ كُلِّ فِرْقَة مِنْهُمْ طائِفَةٌ لِيَتَفَّقَهُوا فِى الّدينِ ولِيُنْذِروا قَوْمَهُمْ اِذا رَجَعُوا اِلَيْهِمْ لَعَلَّهُمْ يَحْذَرُونَ [ توبه (9) : 122 ] .

« و مؤمنان را نسزد كه همگى [ به سوى جهاد  ]بيرون روند ; چرا از هر جميعتى گروهى [ به سوى پيامبر ] كوچ نمى كنند تا در دين آگاهى يابند و قوم خود را هنگامى كه به سوى آنان بازگشتند ، بيم دهند باشد كه [ از مخالفت با خدا و عذاب او ] بپرهيزند » .

( فَسْأَلُوا أَهْلَ الذِّكْرِ إِن كُنتُم لاَ تَعْلَمُونَ ) [ أنبياء (21) : 7 و نحل (16) : 43 ] .

« اگر نمى دانيد از دانايان [ به كتاب هاى آسمانى و آگاهان به اخبار پيشينيان ] بپرسيد [ كه همه پيامبران از جنس خود بشر بودند ، نه فرشته ] » .

قال العسكرى (عليه السلام) :

فَأَمّا مَنْ كانَ مِنَ الْفُقَهاءِ صائَناً لِنَفْسِهِ حافِظاً لِدِيْنِهِ مُخالِفاً عَلى هَواهُ مُطيْعاً لاَِمْرِ مَولاهُ فَلِلْعَوامِ اَنْ يُقَلِّدوه .

« اما هر فقيهى كه خويشتندار و نگهبان دين خود باشد و با هواى نفسش بستيزد و مطيع فرمان مولا باشد بر عوام لازم است كه از او تقليد كنند . » الاحتجاج : 2/510 ووسائل الشيعه : 27/131 ، حديث 23401 .

شهيد مطهرى رضوان الله عليه در كتاب ارزشمند « ختم نبوت » مى فرمايد :

اوّلين پست و مقامى كه در دوره خاتميت از پيامبران ( و اهل بيت (عليهم السلام) ) به عالمان انتقال مى يابد پست دعوت ، تبليغ ارشاد و مبارزه با تحريف ها و بدعت هاست . توده بشر در همه دوره ها نيازمند دعوت و ارشاد است . قرآن با كمال صراحت اين وظيفه را بر عهده گروهى از خود امّت مى گذارد .

( وَلِتَكُن مِنكُمْ أُمَّةٌ يَدْعُونَ إِلى الْخَيْرِ وَيَأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَيَنْهَوْنَ عَنِ الْمُنْكَرِ )  [آل عمران (3) : 104 ] .

« و بايد از شما گروهى باشند كه [ همه مردم را ] به سوى خير [ اتحاد ، اتفاق ، الفت ، برادرى ، مواسات و درستى  ]دعوت نمايند ، و به كار شايسته و پسنديده وادارند ، و از كار ناپسند و زشت بازدارند ; و اينانند كه يقيناً رستگارند » .

فقيه جامع الشرايط ، شخصيت والايى است ، كه در فهم قرآن و روايات و تشخيص مسائل حق از باطل ، و اسلامى از غير اسلامى ، از همه امّت ورزيده تر و داناتر ، و به احكام پاك خداى متعال آشناتر است ، و در شجاعت و عدالت ، زهد و تقوا ، عمل و عبادت در رأس امّت قرار دارد .

فقيه جامع الشرايط ، امّت را در برابر هجوم طاغوت ها و فرهنگ هاى ضد خدا ، از افتادن به وادى ضلالت و هلاكت حفظ مى كند .

آن آيات و روايات و اخبارى كه در همه موارد ، رجوع به پيامبر و امام را لازم مى داند ، همانها رجوع به فقيه جامع الشرايط را واجب مى دانند .

فقيهان جامع الشرايط ، در حفظ راه خدا و در مسير فراهم كردن زمينه اى براى اجراى قرآن ، سنت پيامبر و فرهنگ امامان ، رنج هاى سنگين و خطرات عظيمى را تحمّل كرده و در اين راه زندانيان ، تبعيديان و شهيدان بسيارى را تقديم الله كردند .

فقيهان جامع الشرايط شيعه ، در بحث و استدلال براى اثبات حق ، و بازگو كردن معارف اسلامى ، از ورزيده ترين افراد امّت بودند .

فقيهان جامع الشرايط ، در راه بسط فقه و تفسير قرآن و توضيح روايات و جمع معارف الهى و حفظ آن بر اساس آيات قرآن ، به خدمات پر ارجى موفق شدند ، و در اين راه هزاران كتب فقهى ، تفسيرى ، اصولى ، كلامى ، ادبى ، تاريخى ، روايى و علمى از خود به يادگار گذاشتند . در اين زمينه كافى است به كتاب پر قيمت « الذريعه » و « اعيان الشيعه » و « الغدير » مراجعه كنيد .

اگر زحمات پر بهاى فقهاى جامع الشرايط شيعه و آثار علمى و فقهى و تفسيرى آنان نبود ، امروز كسى از اسلام واقعى خبر نداشت ، و بدون شك آيين پر ارزش اسلام ، دچار همان بلاى غير قابل علاج يهوديت و مسيحيت مى شد .

فقه و فقيه يعنى سنت پيامبر ، يعنى فرهنگ امامان ، يعنى معارف پاك الهى و با بودن فقه به عنوان قانون حيات ، و فقيه جامع الشرايط به عنوان كاشف قوانين تشريعى ، جعل قانون و رهبرى براى كسى معنا ندارد .

فقهاى شوراى نگهبان براى همين منظور در مجلس شوراى اسلامى قرار دارند ، كه قانون خلاف فقه را با كمال شجاعت رد كرده و آن را از اعتبار و ارزش بياندازند . به همين خاطر اكثر قوانين دولت هاى گذشته كه خارج از خطّ رهبرى فقيه جامع الشرايط بوده است ، خود به خود باطل قلمداد شده است .

فقه و فقيه مبيّن و مفسّر قرآن و روايات اند ، و در هر زمانى با نيروى اجتهاد مورد قبول قرآن ، مى توانند قانون لازم را در برابر حوادث جديد ، به مردم ارائه كنند . چه بسا اين گونه احكام ، جامعه اسلامى را از سقوط حتمى نجات دهد .

فتواى معروف « تحريم تنباكو » و بسيارى از فتاواى مجتهد عالى مقام ، فقيه بى نظير ، نعمت بى مانند حق در قرون اخير ، بت شكن زمان ، رهبر اسلاميان ، مظهر رحمت و غضب حق ، رعد توفنده الهى عليه ستم ، نجات بخش امت از خطر استبداد و استعمار حضرت آيت الله العظمى امام خمينى روحى له الفداء از همان قبيل است .

مسئله اجتهاد و مجتهد ، از افتخارات بى نظير فرهنگ پر ارزش شيعه است و شيعه در طول اين 14 قرن ، منافع سرشارى از اين راه كسب كرده است .

شيعه با داشتن مجتهد ، هيچ گاه به بن بست قانونى نمى رسد و در برابر هر برنامه اى كه پيش بيايد ، راه جعل قانون ، برابر با خواسته خداى متعال بزرگ را دارد(1) .

اطاعت و پيروى از فقيه جامع الشرايط ، به حكم قرآن و روايات از اعظم واجبات الهيّه ، و پيروى از فقيه ، پيروى از امام عصر ، و پيروى از امام عصر ، پيروى از پيامبر و پيروى از پيامبر ، پيروى از خداست :

( مَن يُطِعِ الرَّسُولَ فَقَدْ أَطَاعَ اللهَ )(2) .

قانون قضا در اسلام

با توجه به مسئله وحى ، كه محصول آن قرآن مجيد است ، و روايات و اخبارى كه در كتب معتبر حديث تدوين شده است ، و كتاب هاى ارزنده اى كه به عنوان كتب فقهى در سايه اجتهاد فقهاى جامع الشرايط نوشته شده است ، بايد گفت : مكتب پر بهاى اسلام در كليّه ابعاد حيات ، كاملترين قوانين را به جامعه بشرى عطا فرموده است .

يكى از مهم ترين ابعاد قانونى مكتب الهى ، « قانون قضا » است كه از هر قسمت آن نور عدالت جلوه گر است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ منظور از قانون ، قوانين تشريعى نيست چرا كه مجتهد جاعل قانون نيست و قانونگذار تشريع ، شارع مقدّس است و وظيفه مجتهد تنها كشف آن حكم است ; بنابراين مجتهد هرگز از طرف خداى متعال مجاز به جعل قانون نبوده و نيست . سؤالى كه باقى مى ماند در مورد مسائل مستحدثه است ; در چنين موردى وظيفه مجتهد تطبيق كليات بر جزئيات است و اگر بگونه اى بود كه به طوركلى شارع از آن ساكت بود يا مجتهد به آن نرسيده بود با استناد به آيه شريفه « رفع » وظيفه را ساقط مى كند .

به هر تقدير يكى از مهمترين وظايف مجتهدان رفع بن بست ها و مشكلات دينى است ، كه مكتب اسلام از آن بهره مند است ; اما اين جواز اجتهاد و لزوم تقليد به معناى جعل قانون نبوده و « جعل قانون » تنها وظيفه شارع است ، كه با نزول قرآن و ارسال پيامبران و امامان معصوم (عليهم السلام) بر آن اقدام كرده است و مجتهد از راه تسلط به اصول و مبانى اجتهاد ، قدرت و توان خود را در راه كشف آن قوانين به كار مى گيرد .

2 ـ « هر كه از پيامبر اطاعت كند ، در حقيقت از خدا اطاعت كرده » ] نساء (4) : 80 [ .

قبل از هر چيز ، تذكر يك نكته مهم ضرورى است و آن اين كه ايمان به خدا و روز جزا ، به مؤمن اجازه ايجاد مزاحمت و مشكل براى مردم نمى دهد و سخت مى توان باور كرد كه مؤمن ، به حقوق اجتماعى ، سياسى ، مالى ، خانوادگى كسى تجاوز كند ، تا براى رفع آن تجاوز ، نياز مراجعه به دستگاه قضايى باشد .

رسول گرامى اسلام در تعريف مؤمن چنين مى فرمايد : مؤمن كسى است كه مردم او را بر جان و مال خود امين بدانند ، بر مؤمن حرام است به مؤمن ستم كند ، يا از او بدگويى نمايد ، يا به شخصيت والاى او ضربه بزند و يا او را بدون علت از خود براند(1) .

امام صادق (عليه السلام) نيز درباره مؤمن مى فرمايد : مؤمن برادر مؤمن است ، اين دو مانند يك جسمند ، رنج اين يك ، رنج ديگرى است ، اگر چه دو روحند ولى از يك حقيقتند . شدت اتصال روح مؤمن به حق ، از اتصال شعاع خورشيد به خورشيد بيشتر است(2) .

اميرمؤمنان على (عليه السلام) نيز فرمود : مؤمن خونگرم و جوشنده با مؤمنان است(3) .

از مجموع رواياتى كه درباره مؤمن رسيده ، استفاده مى شود كه مؤمن اهل انصاف ، مساوات ، مواسات ، ايثارگرى ، فتوت ، جوانمردى ، گذشت ، كمك كننده ، حلاّل مشكلات ، قبول كننده حق ، رعايت كننده حق يتيم ، مراعات كننده حق همسايه ، درستكار ، راستگو ، با تقوا ; امين ، با ورع ، پرهيزكننده از مال حرام ، خوش قلب ، مهربان ، با محبت ، صابر ، متوكل ، وقور و حليم است .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافى : 2 / 235 ، باب المؤمن و علاماته وصفاته ، حديث 19 .

2 ـ محجّة البيضاء : 3 / 357 .

3 ـ كافى : 2 / 102 ، باب حسن الخلق ، حديث 17 ; وسائل الشيعه : 12/158 ، باب 105 ، حديث 15941 .

چگونه ممكن است چنين انسانى دست به ظلم و تجاوز بزند ، و حق فردى از مسلمين را زير پا نهد ؟ راستى با اين صفاتى كه براى مؤمن شمرده اند ، هرگز چنين گمانى نمى رود ! !

ولى ممكن است از طرف ديگران به حق او ظلم شود ، كه در اين صورت براى احقاق حقش قيام كرده و اگر نتوانست ، از قدرت دستگاه قضايى اسلام استفاده كرده و به حق خود خواهد رسيد .

اى كاش ! همه مردم به اصول و صفات عالى مؤمن پاى بند بودند ، تا اختلاف ، مشكل و تجاوز به حقى پيش نمى آمد ، و از اين راه به صرفه جويى بودجه دولت اسلام كمك شايانى مى شد .

اى كاش ! دو نفر كه در امر سياسى ، اجتماعى ، خانوادگى ، مالى ، حقوقى ، ارثى ، شركتى و يا دوستى با هم اختلاف پيدا مى كردند ، براى حل دعوا به انصاف و علم خود تكيه مى كردند ، كه بهترين عامل براى حل اختلاف و دعواست ; زيرا آنان كه به محكمه عدالت مى روند ، بهتر از قاضى مى دانند كه حق با كداميك از آنان است و در حقيقت در محكمه عدل ، دو عالم در برابر يك قاضى ، ناآگاه به حق طرفين قرار مى گيرند ! !

هر كس با هر كس هر اختلافى دارد ، اعم از اختلاف زن و شوهر ، فروشنده و خريدار ، مالك و مستأجر ، دو شريك ، كشاورز با كشاورز وارثان در سهم الارث ، دو غريبه با يكديگر ، و اهل هوا و هوس با حكومت اسلامى ، بهتر از همه مى دانند كه حق به جانب كداميك است ، اگر به حكم قرآن و با تكيه بر انصاف و علم خود ، حق را به جانب صاحبش بدهند ، چه نيازى به برپا شدن محكمه و حكومت قاضى است ; بين بى ايمانى مردم و پايبند نبودن اهل دعوا به اصول اسلامى ، و علم و انصاف خود و گستردگى دادگاه و دادگسترى و نياز به قضات رابطه مستقيم وجود دارد .

بردبارى ، گذشت ، حلم و عفو ، آسان گيرى ، رعايت انصاف ، مخالفت با آز ، طمع و حرص ، مبارزه با هوا و هوس ، از بهترين عوامل حلّ مشكل و رفع اختلاف ، قبل از مراجعه به قاضى است .

راستى در اين زمينه چه مسئوليت سنگينى متوجه دستگاه هاى ارتباط جمعى از قبيل راديو ، تلويزيون ، و روزنامه هاست ; اين وسائل بايد با پخش مسائل عالى تربيتى ، زمينه اختلافات ، دعواها ، ادعاهاى بى جا و تجاوز به حقوق ديگران را از بين ببرند ، و مردم را به گونه اى در راه خدا و اسلام قرار بدهند ، كه مردم نه اين كه چشم به حق ديگران نداشته باشند ; بلكه هر كدام از آنها مدافع سرسختى جهت احقاق حق مظلوم شوند .

بدون شك در دادگاه عدل قيامت ، كارگردانان وسايل ارتباط جمعى ، بويژه در اين دوره كه دوره حكومت اسلام است و مى توان حداكثر بهره بردارى را در جهت نشر فرهنگ اسلام از اين وسايل برد ، محاكمه سختى خواهند داشت ; اگر اوقات پر قيمت مردم را به برنامه هايى پر كنند كه نه به سود دنياى آنان و نه به نفع آخرت ايشان باشد .

قرآن كريم ، احاديث جامع اسلامى و كتب فقهى فقيهان ، قوانين قضا را به عاليترين شكل بيان كرده اند ، بدون شك بر پا شدن عدل را ، جز در سايه اجراى آن قوانين نبايد توقع داشت .

قوانين قضا ، حدود ، ديات ، قصاص ، جزا ، تعزيرات ، يمين ، شهادات ، قاضى ، علم ، عدالت ، شهامت ، ايمان ، ، بينش و تقواى قاضى و بى طرفى او نسبت به طرفين دعوا ، و هم چنين عدالت شاهدان در دادگاه و تناسب جريمه ها با جرم ها ، از مهم ترين مباحث اصولى باب قضا در اسلام است كه نمونه اين واقعيات را بدون ترديد در هيچ مكتبى نمى توان يافت .

قانون قضا در اسلام براى حل مشكلات سياسى ، اجتماعى ، خانوادگى ، مالى ، اختلافات بين افراد وضع شده است ، و در صورت صحيح اجرا شدن ، در اسرع وقت به مشكلات خاتمه مى دهد .

قاضى و قضاوت در اسلام

قضاوت در اسلام ، از خطيرترين مسئوليت هاى شناخته شده است ، و قبول اين امر مهم در شأن هر كسى نيست .

قبول مسئوليت در برنامه اى كه در خور انسان نيست ، از بزرگترين گناهان شمرده شده است ، نبى بزرگ اسلام مى فرمايد :

مَنْ تَقَدَّمَ عَلَى الْمُسْلِمينَ وَهُوَ يَرى اَنَّ فيهِمْ مَنْ هُوَ اَفْضَلُ مِنْهُ فَقَدْ خانَ اللهَ وَرَسُولَهُ وَالْمُسْلِمينَ(1) .

« كسى كه امرى از مسلمين را عهده دار شود ، در حالى كه بداند برتر از او در ميان مردم است ، به خدا و رسولش ، و به همه مسلمين خيانت كرده است » .

و نيز فرمود :

مَنْ اَمَّ قَوْماً وَفيهِمْ مَنْ هُوَ اَعْلَمُ مِنْهُ وَاَفْقَهُ لَمْ يَزَلْ اَمْرُهُمْ اِلى سَفال اِلى يَوْمِ القِيامَةِ(2) .

« كسى كه رهبرى قومى را بپذيرد در حالى كه داناتر و فقيه تر از او در ميان مردم باشد ، علت بدبختى و سقوط قوم تا قيامت به وسيله آن رهبر ناشايست است » .

و نيز فرمود :

اِنَّ الرِّئاسَةَ لا تُصْلِحُ اِلاّ للهِِ وَلاَِهْلِها وَمَنْ وَضَعَ نَفْسَهُ فى غَيْرِ الْمَوْضعِ الذى وَضَعَهُ اللهُ فيهِ مَقْتَهُ اللهُ وَمَن دَعا اِلى نَفْسِهِ فَقالَ اَنا رَئيسُكُمْ وَلَيْسَ هُوَ كَذلِكَ لَمْ

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ مكارم الاخلاق : / 527 .

2 ـ ثواب الاعمال : / 246 وبحار الانوار : 85/88 ، حديث 51 .

يَنْظُرِ اللهُ اِلَيْهِ حَتّى يَرْجِعَ عَمّا قالَ وَيَتُوبَ اِلَى اللهِ مِمَّا ادَّعى(1) .

« رياست و ولايت مخصوص خدا و واجدين شرايط است ، هر كس در منصبى كه لايق او نيست قرار بگيرد خدا بر او خشم خواهد كرد ، كسى كه ادعاى رهبرى كند ولى شايسته نباشد خدا به او نظر نمى كند ; مگر از ادعايش توبه كند و به خداى بزرگ بازگردد » .

با توجه به اين روايات منصب قضا كه از اعظم منصب هاست ، و در رابطه با جان ، آبرو و مال مردم است ، فقط بايد به اهلش واگذار شود و جداً كسى كه اهليت قضاوت را ندارد ، به هيچ عنوان نبايد تن به قبول اين برنامه دهد .

امام على بن ابيطالب (عليه السلام) به شُريح قاضى فرمودند :

يا شُرَيْحُ قَدْ جَلَسْتَ مَجْلِساً لا يَجْلِسُهُ اِلاّ نَبِىُّ أوْ وَصِىُّ نَبِىٍّ أوْ شَقِىُّ(2) .

« اى شريح جائى نشسته اى كه در آن جايگاه جز پيامبر يا وصى او يا شقى نمى نشيند » ! !

امام ششم فرمود :

اِتْقُوا الْحُكُومَةَ فَاِنَّ الْحُكُومَةَ اِنَّما هِىَ لِلاِْمامِ الْعالِمِ بِالْقَضاءِ الْعادِلِ فِى الْمُسْلِمينَ ، كَنَبِىٍّ اَوْ وَصِىِّ نَبِىٍّ(3) .

« از قضاوت بپرهيزيد كه آن مخصوص پيشواى آگاه به موارد قضا و عادل مسلمين است ، مانند پيامبر يا جانشين او » .

پيامبر بزرگ اسلام اين مقام را آن چنان خطرناك مى داند كه در بيانى چنين هشدار مى دهد :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ تحف العقول : 36 ; بحار الانوار : 74/149 ، حديث 59 .

2 ـ كافى : 7/406 ، باب ان الحكومة انما هى للامام ، حديث 2 ; وسائل الشيعه : 27/17 ، باب انه لا يجوز لاحد ان يحكم ، حديث 33091 .

3 ـ كافى : 7/406 ، باب ان الحكومة انما هى للامام ، حديث 1 ; وسائل الشيعه : 27/17 ، باب انه لايجوز لاحد ان يحكم ، حديث 33092 .

مَنْ جُعِلَ قاضِياً فَقَدْ ذُبِحَ بِغَيْرِ سِكِّين(1) .

« قبول منصب قضا بريدن سر خود بدون كارد است » .

امام صادق (عليه السلام) مى فرمايد :

اَلقُضاةُ اَرْبَعَةٌ : ثَلاثَةٌ فِى النّارِ وَواحِدُ فِى الْجَنَّةِ رَجُلٌ قَضى بِجَوْر وَهُوَ يَعْلَمُ فَهُوَ فِى النّارِ ، وَرَجُلٌ قَضى بِجَوْر وَهُوَ لا يَعْلَمُ فَهُوَ فِى النّارِ ، وَرَجُلٌ قَضى بِالْحَقِّ وَهُوَ لا يَعْلَمُ فَهُوَ فِى النّارِ ، وَرَجُلٌ قَضى بِالْحَقِّ وَهُوَ يَعْلَمُ فَهُوَ فِى الجَنَّةِ(2) .

« قضات چهار دسته اند ; سه گروه آنان در آتش و يك دسته در بهشت اند : كسى كه به ظلم قضاوت كند و بداند ، كسى كه به ظلم قضاوت كند و نداند و كسى كه به حق قضاوت كند و نداند ، هر سه در آتش اند ، تنها كسى كه در بهشت است كسى است كه به حق قضاوت كند و به موارد قضا آگاه باشد » .

و نيز فرمود :

مَنْ حَكَمَ فى دِرْهَمَيْنِ بِغَيْرِ ما اَنزَلَ اللهُ عَزَّوَجَلَّ فَهُوَ كافِرٌ بِاللهِ الْعَظيمِ(3) .

« كسى كه در دو درهم به غير قانون خدا قضاوت كند ، نسبت به خداى بزرگ ناسپاسى ورزيده است » .

قاضى در تمام زمينه هاى قضاوت ، بايد متكى به قرآن و روايات باشد و گرنه مرتكب گناهى بزرگ شده است . در قرآن آمده است كسانى كه به غير قانون خدا حكم كنند كافر ، ظالم و فاسقند .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه : 27/19 ، باب انه لا يجوز لا حد ان يحكم ، حديث 33097 ; عوالى اللآلى : 2/342 ، باب القضاء و حديث 3 .

2 ـ كافى: 7/407، باب اصناف القضاة، حديث 1; تهذيب الاحكام: 6/218، باب 87، حديث5.

3 ـ كافى : 7/408 ، باب من حكم بغير ما انزل الله ، حديث 2 ; وسائل الشيعه : 27/31 ، باب 5 ، حديث 33137 .

آرى ! حكم برخلاف قواعد الهى ، حكمى ظالمانه و كافرانه است ، و زبان حاكمِ به غير مقررات خدا ، دچار عذاب سختى خواهد شد ; امام صادق (عليه السلام)در اين زمينه مى فرمايد :

« خداى متعال زبان را به عذابى دچار كند كه هيچ يك از اعضاء و جوارح به چنان عذابى دچار نشوند ، زبان مى گويد : اى خدا ! مرا گرفتار عذابى كرده اى كه چيزى را اين چنين دچار ننموده اى ! خطاب مى رسد كلمه اى از تو صادر شد و آن كلمه به مشرق و مغرب رفت و به سبب آن خون محترمى ريخته شد ، و مال محترمى به غارت رفت ، و به ناموس محترمى لطمه وارد آمد ، به عزّت و جلالم قسم آنچنان تو را عذاب كنم كه چيزى از اعضاى بدن صاحبت را اين گونه عذاب نكنم ! ! »(1) .

لزوم قبول قضاوت

با توجه به اختلافاتى كه براى مردم پيش مى آيد ، و براى حل آن نياز به قضاوت و قاضى است ، اگر كسى واجد شرايط باشد و اين منصب را قبول ننمايد ، نه تنها مشكلى به مشكلات جامعه اسلامى افزوده ; بلكه سد راه حل مشكلات شده است ، و اين خود خيانتى آشكار و غير قابل عفو در اسلام است .

آرى ! نپذيرفتن مسئوليتى كه از طريق خدا متوجه انسان است ، ظلم به اسلام و مسلمين است ، كه در اين زمينه لازم است انسان واجد شرايط از وسوسه هاى شيطانى و احتياط هاى بيجا جداً بپرهيزد .

عدم قبول منصب قضا ، براى كسى كه اهليت دارد ، دهن كجى به حكم الله است و كمك به از كار انداختن چرخ اسلام ! !

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ همان : 10 .

وقتى از ائمه براى حل اختلافات سئوال مى كنند و آن بزرگواران مردم را به آگاهان و پاكان ارجاع مى دهند ، دليل بر اين است كه واجدين شرايط بايد اين منصب را بپذيرند و از اين راه به كمك اسلام و مسلمين برخيزند ، و نيز دليل بر اين است كه ائمه طاهرين قبول اين منصب را از طرف واجدين شرايط امضاء كرده و حتى با بودن خودشان ، افرادى را براى اين امر مهم نصب مى فرمودند ! !

در روايت بسيار مهمى از قول امام ششم آمده است :

اِيّاكُمْ اَنْ يُحاكِمَ بُعضُكُمْ بَعْضاً اِلى اَهْلِ الْجَوْرِ وَلكِنِ اُنْظُرُوا اِلى رَجُل مِنْكُمْ يَعْلَمُ شَيْئاً مِنْ قَضائنا فَاجْعَلُوهُ بَيْنَكُمْ فَاِنّى قَدْ جَعَلْتُهُ قاضِياً فَتَحاكَمُوا اِلَيْهِ(1) .

« از اين كه در حل مشكل خود به قاضيان ظالم رجوع كنيد ، سخت بپرهيزيد ، در اين زمينه به دنبال كسى برويد كه تا اندازه اى به مكتب ما آگاه است ، من او را قاضى بين شما قرار دادم ، حكم او قابل قبول است و شما هم محاكمه خود را به او واگذاريد » .

و در روايتى از « ابى خديجه » آمده است :

بَعَثَنى اَبُو عَبْدِاللهِ (عليه السلام) اِلى اَصْحابِنا فَقالَ : قُلْ لَهُمْ اِيّاكَمْ اِذا وَقَعَتْ بَيْنَكُمْ خُصُومَةٌ أوْ تَدارى فى شَىء مِنَ الاَْخْذِ وَالْعَطاءِ اَنْ تَحاكَمُوا اِلى اَحَد مِنْ هؤُلاءِ الْفُسّاقِ ، اِجْعَلُوا بَيْنَكُمْ رَجُلاً قَدْ عَرَفَ حَلالَنا وَحَرامَنا قَدْ جَعَلْتُهُ عَلَيْكُمْ قاضِياً وَاِيّاكُمْ اَنْ يُخاصِمَ بَعْضُكُمْ بَعْضاً اِلَى السُّلطانِ الْجائِرِ(2) .

« امام ششم مرا نزد شيعيان فرستاد وفرمود : به آنان بگو هرگاه بين شما نزاعى واقع شد ، يا در امر مالى اختلافى روى داد ، براى حل دعوا به اين قاضيان دست نشانده فاسق مراجعه نكنيد ، رجوع شما به كسى باشد كه به حلال و حرام ما آگاه است ، من او را قاضى قرار دادم ، مواظب باشيد نزد حاكم ستمگر به دادخواهى نرويد » .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ كافى : 7/412 ، باب كراهة الارتفاع الى القضاة الجور ، حديث 4 ; وسائل الشيعه : 27/13 ، باب ان يشتروا فيه الايمان ، حديث 33083 .

2 ـ تهذيب الاحكام : 6/303/ باب 92 ، حديث 53 ; وسائل الشيعه : 27/139 ، باب وجوب الرجوع فى القضاء ، حديث 33421 .

و در توقيع امام زمان آمده است :

اَمَّا الْحَوادِثُ الْواقِعَةُ فَارْجِعُوا فيها اِلى رُواةِ اَحاديِثنا فَاِنَّهُمْ حُجَّتى عَلَيْكُمْ وَاَنَا حُجَّةُ اللهِ(1) .

« در پيش آمدها به راويان حديث مراجعه كنيد كه آنان بر شما حجت اند و من حجت خدايم » .

شرايط قاضى

قاضى از نظر مقررات فقه اسلامى بايد مؤمن ، عادل ، عالم ، با فراست ، حاذق ، پاكدامن ، شجاع ، صبور و حليم باشد ، او بايد كار خود را از بهترين عبادات بداند و از زيادى كار خسته و آزرده نگردد و پاداش رنج خود را به حساب خدا بياورد .

در حال كسالت ، خواب آلودگى ، شادى شديد ، ابتلاى به هَمّ وغم ، خشم ، گرسنگى ، انباشتگى شكم ، سرماى سخت و گرماى طاقت فرسا ، از قضاوت بپرهيزد ، و خود براى خود خريد و فروش نكرده و وارد انواع معامله نشود ، تا مبادا مردم درباره او تسامح روا دارند و از راه ارزان فروختن به او ، و گران خريدن از او ، حقى بر ذمه اش احراز كنند ، و او را مأخوذ به حيا نسازند .

قاضى از نظر فقه عالى اسلام ، بايد طرفين دعوا را در سلام گفتن و سخن گفتن و نگاه كردن و اكرام و احترام ، در يك سطح قرار دهد ، و در حكومت و قضاوت خود چنان بى نظر باشد كه خويشاوند به جانبدارى او طمع نبندد و دشمن از عدالت پروريش نوميد نگردد .

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه : 27/140 ، باب وجوب الرجوع فى القضاء ، حديث 33424 ; كشف الغمة : 2/531 ، الفصل الثالث فى ذكر بعض التوقيعات .

چشمه اى از عدالت

در كتاب « كافى » و تهذيب آمده است : مردى بر امير مؤمنان على (عليه السلام) وارد شد ، و چند روز به مهمانى آن حضرت به سر برد ، سپس براى محاكمه اى كه آن را با اميرمؤمنان (عليه السلام) در ميان نهاده بود ، در معيت طرف دعوا به محضر قضا آمد .

على (عليه السلام) چون او را در آن محضر يافت ، فرمود : آيا براى محاكمه اينجا آمده اى ؟ مرد گفت : آرى ، حضرت فرمود : هم اكنون از ميهمانى من دست بردار ; زيرا رسول خدا از پذيرايى يكى از طرفين دعوا ، بدون حضور ديگرى نهى فرمود .

شايد محتاج به توضيح نباشد ، كه راندن مهمانى براى شخصى كريم ، آن هم براى كريمى مثل على (عليه السلام) ، چقدر دشوار است ; ولى چه بايد كرد ، مسئله عدالت بالاتر از همه اينهاست .

قاضى نبايد از ارباب رجوع هديه بپذيرد ; زيرا ماهيّت اين هديه جز رشوه چيز ديگرى نيست ، و اين عمل از نظر اسلام چنان ناپسند است كه پيامبر بزرگ اسلام (صلى الله عليه وآله) فرمود :

لَعَنَ اللهُ الرّاشِىَ وَالْمُرْتَشِىَ فِى الْحُكْمِ(1) .

« خدا لعنت كند رشوه دهنده و رشوه گيرنده در حكم را » .

و امام صادق (عليه السلام) رشوه گرفتن در حكم را به منزله كفر به خدا به حساب آورده و مى فرمايد :

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ بحار الانوار : 101/274 ، باب الرشا فى الحكم ، حديث 11 ; مستدرك الوسائل : 17/355 ، باب 8 ، حديث 21565 ـ 8 .

اَمَّا الرِّشا فِى الْحُكْمِ فَهُوَ الْكفْرُ بِاللهِ(1) .

آيا با گرفتن رشوه مى توان جانب حق را رعايت كرد ؟ هرگز ! زيرا وقتى شخص پذيراى رشوه شد ، ديگر عقل او در اثر مداخله هواى نفس ، قدرت حكومت عادلانه را از دست خواهد داد ، و انسان قادر به تميز حق از باطل نخواهد بود .

به اين نمونه توجه كنيد

« عاقبة بن يزيد » در عصر « مهدى عباسى » عهده دار قضا بود ، روزى هنگام ظهر ، نزد خليفه رفت و درخواست كرد ديگرى را به جاى او در منصب قضا قرار دهد .

خليفه عباسى چون سخن او را شنيد ، گمان كرد يكى از رجال دولت با وى به معارضه پرداخته و او را آزرده خاطر نموده است ، از اين رو علت استعفايش را پرسيد و گفت : اگر كسى تو را آزرده است بگو تا او را تأديب كنم ! قاضى گفت : نه ، چنين اتفاقى نيفتاده ، خليفه گفت : پس علت استعفايت چيست ؟

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 ـ وسائل الشيعه : 27/223 ، باب تحريم الرشوة ، حديث 33647 ; فقه الرضا : 253 ، باب التجارات والبيوع .

قاضى گفت : يك ماه قبل دو نفر از مراجعين ، در خصوص قضيه اى دشوار به محضر قضا حاضر شدند ، و هر يك ادلّه و شهودى بر صدق اظهارات خود اقامه كردند ، دعواى آنان در خور مطالعه و تحقيق بود ، من در برابر آن قضيه دشوار فرو ماندم و چندين بار تجديد جلسه كردم و اميدوار بودم كه آن قضيه را بين طرفين دعوا خاتمه دهم ، در اين ميان يكى از طرفين دعوا خبر يافته بود كه من رطب دوست دارم ، از اين رو براى جلب عواطف من ، در چنين فصلى كه فصل نوبر رطب است ، مقدارى از بهترين نوع رطب ، كه من هرگز نظيرش را نديده بودم و حتى براى خليفه نيز در چنين فصل مهيا نيست ، فراهم ساخت و با پرداخت چند درهم رشوه ، دربان را بر آن داشت كه آن رطب را نزد من آورد .

در اين هنگام ، دربان طبق را بر زمين نهاد و گفت : اين هديه از فلانى است ، من از مشاهده آن وضع سخت آزرده و خشمگين شدم ، چندان كه دربان را از خدمت راندم و ظرف رطب را به آورنده آن باز گردانم ; اما روز ديگر چون طرفين دعوا به محضر قضا آمدند ، نتوانستم آن دو رابه يك چشم بنگرم ; زيرا طبق رطب هر چند كه من آن را رد كرده بودم ، اثر خود را در نفس من باقى گذاشته بود .

اكنون بينديش تا اگر آن را پذيرفته بودم و كام خويش را با آن شيرين كرده بودم ، حال من بر چه منوال بود ؟ !

سپس قاضى با لحنى حاكى از خشم و تأثر گفت : در چنين روزگارى كه مردم اين گونه دست خوش فساد شده اند ، من بر دين خود هراسانم و بيم آن دارم كه از سر غفلت به دام حيله ايشان درافتم ، و نقد ايمان و سرمايه خود را بر سر كار قضا نهم .

قبلفهرستبعد
 
 

کلیه حقوق این سایت محفوظ می باشد.

طراحی و پیاده سازی: GoogleA4.com | میزبانی: DrHost.ir

انهار بانک احادیث انهار توضیح المسائل مراجع استفتائات مراجع رساله آموزشی مراجع درباره انهار زندگینامه تالیفات عربی تالیفات فارسی گالری تصاویر تماس با ما جمادی الثانی رجب شعبان رمضان شوال ذی القعده ذی الحجة محرم صفر ربیع الثانی ربیع الاول جمادی الاول نماز بعثت محرم اعتکاف مولود کعبه ماه مبارک رمضان امام سجاد علیه السلام امام حسن علیه السلام حضرت علی اکبر علیه السلام میلاد امام حسین علیه السلام میلاد حضرت مهدی علیه السلام حضرت ابالفضل العباس علیه السلام ولادت حضرت معصومه سلام الله علیها پاسخ به احکام شرعی مشاوره از طریق اینترنت استخاره از طریق اینترنت تماس با ما قرآن (متن، ترجمه،فضیلت، تلاوت) مفاتیح الجنان کتابخانه الکترونیکی گنجینه صوتی پیوندها طراحی سایت هاستینگ ایران، ویندوز و لینوکس دیتاسنتر فن آوا سرور اختصاصی سرور ابری اشتراک مکانی colocation