هديه شاعر و نجات از جنّ
مرحوم شيخ طوسى در كتاب خود، به نقل از امام هادى عليه السلام آورده است :
امام موسى كاظم عليه السلام حكايت نمود: روزى پدرم امام جعفر صادق عليه السلام دربستر بيمارى خوابيده بود، و من كنار بالين آن حضرت نشسته بودم ، كه يكى از شعراءبه نام اشجع سلمى به ديدار پدرم آمد.
اشجع پس از آن كه وارد اتاق شد، كنار بستر پدرم نشست و در فكر و اندوه فرو رفت ؛پدرم امام صادق عليه السلام خطاب به او كرد و فرمود: اى أ شجع ! به چه مى انديشى؛ و براى چه اين قدر غمگينى ، خواسته ات را بگو؟
أ شجع در مدح و ثناى حضرت ، همچنين براى شفا و بهبودى آن بزرگوار دو بيت شعرسرود، پس از آن پدرم به يكى از غلامان خود فرمود: چه مقدارپول باقى مانده است ؟
غلام گفت : چهارصد درهم .
حضرت فرمود: آن ها را به أ شجع تحويل بده ، همين كه شاعر هديه حضرت را گرفت ،تشكّر كرد و رفت .
پدرم فرمود: او را باز گردانيد، وقتى أ شجع بازگشت ، گفت : اى سرور و مولايم !آنچه مى خواستم به من دادى و مرا بى نياز نمودى ، پس چرا مرا برگرداندى ؟
حضرت فرمود: پدرم از پدران بزرگوارش ، از پيغمبر خدا صلوات اللّه و سلامه عليهمنقل فرمود: بهترين هديّه ، آن است كه ماندگار باشد؛ و آنچه را دادم ، ناچيز بود؛ اينانگشتر را نيز بگير و موقع نياز آن را بفروش .
اشجع گفت : ياابن رسول اللّه ! مرا تاءمين و بى نياز نمودى ؛ ولى من مسافرت هاى زيادو طولانى مى روم ؛ و در بعضى مواقع وحشت مرا فرا مى گيرد، چنانچه ممكن باشد، دعائىرا به من بياموز تا از بركت آن در امان باشم ؟
حضرت در همان حالتى كه قرار داشت ، فرمود: هرگاه وحشت كردى ، دست راست خود راروى سر بگذار و با صداى بلند بخوان : أ فغير دين اللّه يبغون وله أ سلم من فىالسّموات طوعا و كرها و إ ليه يرجعون ⁽⁵⁴⁾
سپس راوى از قول اشجع افزود، كه گفت : چون از حضرت خداحافظى كردم و به سفرىكه در پيش داشتم ، رفتم ، در مسير راه به بيابانى ترسناك قرار گرفتم و صداىوحشتناكى را شنيدم كه گفت : او را دست گير كنيد.
و من فورا آن دعاى حضرت را خواندم ، آن گاه صدائى را شنيدم كه گفت : چگونه او رابگيريم ؛ و حال آن كه ناپديد گشته است ؛ و در نتيجه سالم و صحيح از آن بيابانگذر كردم .⁽⁵⁵⁾
تنها شخص شجاع در مقابل تهمت ها
عبداللّه بن سليمان تميمى حكايت كند:
چون دو نفر از نوادگان امام حسن مجتبى عليه السلام به نام هاى : محمّد و ابراهيم كه هردو برادر و از فرزندان عبداللّه بن الحسن بن الحسن عليه السلام بودند به دستورمنصور دوانيقى به شهادت رسيدند؛ شخصى به نام شيبة بنغفّال از طرف منصور به عنوان استاندار شهر مدينه منصوب شد.
همين كه اين شخص وارد مدينه طيّبه گرديد، به مسجدالنّبى صلى الله عليه و آله آمد ودر ميان جمعيّتى انبوه ، بالاى منبر رفت و پس از حمد و ثناى الهى چنين گفت :
علىّ بن ابى طالب وحدت مسلمين را در هم ريخت ؛ و تفرقه به وجود آورد؛ و با مؤ منين جنگو قتال كرد و او خواست بر مسند خلافت بنشيند، كه افراد لايقى مانع او شدند.
و خداوند متعال نيز آن خلافت را بر او حرام گردانيد، همچنين فرزندان او هم به پيروى ازاو در فساد و ايجاد تفرقه تلاش مى كنند و چيزى را كه مستحقّ آن نيستند،دنبال مى نمايند.
اين نوع سخنان براى اكثر جمعيّت تلخ و غيرقابل تحمّل بود؛ ولى كسى جراءت اعتراض و پاسخ ‌گوئى او را نداشت ، تا آن كهمردى از ميان جمعيّت برخاسته و چنين اظهار داشت :
ما نيز حمد و ثناى الهى مى گوئيم و بر پيغمبر خدا كه خاتم همه پيامبران الهى است وهمچنين بر ديگر پيغمبران خداوند درود مى فرستيم .
و سپس افزود: اى پسر غفّال ! آنچه را كه از خوبى ها وفضائل بر زبان جارى كردى ، ما اهل آن و شايسته آن هستيم ؛ و آنچه را كه از زشتى ها وفساد گفتى ، تو و رئيس تو اهل آن و لايق آن هستيد؛ لحظه اى به خود بينديش كه در چهوضعيّتى و در كجا قارا گرفته اى ؟ و چگونه با چه كسانى سخن مى گوئى ؟!
تو بر جايگاه ديگرى نشسته اى و از نان ديگرى مى خورى .
آن گاه مردم را مخاطب قرار داد و فرمود: اى جماعت حاضر! آيا شما را خبر دهم كه چه كسىدر روز قيامت بى بهره ؛ و بلكه در ضرر و زيان است ؟
و سپس در پاسخ خويش اظهار داشت : او همان كسى است كه آخرت خود را براى دنياىديگرى بفروشد؛ و او مانند همين فاسق مى باشد.
شيبه استاندار مدينه منوّره ديگر سخنى نگفت و از منبر پائين آمد و رفت .
عبداللّه بن سليمان گويد: بعد از آن ، جويا شدم و از افراد سؤال كردم كه آن شخص با شهامت و قوى دل چه كسى بود؟
در پاسخ گفتند: او صادق آل محمّد، جعفر بن محمّد صلوات اللّه عليهم اجمعين مىباشد.⁽⁵⁶⁾
دو علم دانستنى پيرامون دوقلوها و چگونگى وزش باد
مرحوم كلينى در كتاب شريف كافى آورده است :
يكى از اصحاب امام جعفر صادق عليه السلام داراى دو نوزاد دوقلو گرديد، همين كه بهحضور مبارك آن حضرت شرفياب شد، پس از تبريك و تهنيت به او فرمود: آيا مى دانىكدام يك از دوقلوها بزرگترند؟
پدر نوزاد در جواب اظهار داشت : آن كه اوّل از شكم مادر خارج و به دنيا آمده است .
حضرت فرمود: خير، آن كه آخر به دنيا آمده بزرگ تر است ، زيرا مادر در ابتداء بهوسيله او؛ و سپس به وسيله آن كه اوّل خارج شده ، آبستن گرديده است .
و چون نطفه اوّلى در ابتداء وارد رحم شده و منعقد گرديده است ، به همين جهت توان خروجاز رحم مادر را ندارد، تا آن كه نوزاد بعد از خودش خارج گردد؛ و پس از آن كه راه براىاوّلى باز شد آن وقت مى تواند از رحم مادر خارج و وارد دنيا گردد.⁽⁵⁷⁾
بنابر اين ، آن كه نطفه اش اوّل منعقد شده است ، دوّمين نوزاد محسوب مى شود، كه به همينجهت بزرگ تر هم خواهد بود.
همچنين محمّد بن فُضيل عزرمى حكايت كند:
روزى كنار كعبه الهى در حِجر اسماعيل زير ناودان طلا، در محضر پُر فيض ‍ امام جعفرصادق عليه السلام نشسته بودم .
ناگاه متوّجه شديم كه دو نفر با يكديگر در رابطه اين كه باد از كجا و چگونه مى وزدنزاع مى كنند، و يكى به ديگرى مى گويد: به خدا قسم ! تو نمى دانى باد از كجا مىوزد.
و چون سر و صداى آن ها بالا گرفت ، امام جعفر صادق عليه السلام به آن كه بيشترادّعا مى كرد، خطاب نمود و فرمود: آيا تو خودت مى دانى كه باد از كجا و چگونه مىوزد؟
اظهار داشت : خير، من نمى دانم ؛ وليكن از مردم چيزهايى را در اين رابطه شنيده ام .
محمّد عزرمى در ادامه داستان گويد: من به امام صادق عليه السلام عرض ‍ كردم : ياابنرسول اللّه ! شما خود بيان فرمائيد كه باد از كجا و چگونه مى وزد؟
حضرت فرمود: باد، زير ركن شامى ، در كنار كعبه الهى زندانى است ، وقتى خداوندتبارك و تعالى اراده وزش آن را نمايد، مقدارى از آن را آزاد مى سازد.
پس چنانچه آن باد از جنوب كعبه خارج شود، باد از سمت جنوب مى وزد.
ولى اگر از شمال آن خارج گردد، آن را بادشمال گويند.
و اگر از مشرق باشد، آن را باد صبا خوانند.
و امّا چنانچه از مغرب باشد، باد دبورش گويند.
و سپس امام عليه السلام در ادامه فرمايش خود افزود:دليل و علامت آن اين است كه هميشه در تابستان و زمستان اين ركن شامى متحرّك مىباشد.⁽⁵⁸⁾
معاشرت و برخورد با سلطان
امام جعفر صادق عليه السلام فرمود:
منصور دوانيقى در يكى از روزها بعضى از علماء و دانشمندان شهر مدينه منوّره را درمجلسى به حضور خود دعوت كرد، كه من نيز يكى از آنان بودم .
همين كه به دربار خليفه عبّاسى وارد شديم ، دربان او - كه ربيع نام داشت - جلو آمد وگفت : خليفه دستور داده است كه دو نفر، دو نفر وارد شويد.
به همين جهت من با عبداللّه بن حسن وارد شديم ؛ و چون كنار منصور قرار گرفتيم ونشستيم ، منصور به من گفت : شنيده ام علم غيب مى دانى ؟
گفتم : كسى غير از خداوند متعال غيب نداند.
اظهار داشت : شنيده ام مردم ماليات و حقوق و صدقات خود راتحويل شما مى دهند؟
گفتم : ماليات ها همه براى شما مى باشد.
بعد از آن ، پرسيد: آيا مى دانيد كه شما را براى چه ؛ و به چه منظور دعوت كرده ام ؟
اظهار داشتم : خير.
گفت : شما را دعوت كرده ام تا آن كه خانه ها و باغات شما را تخريب و خودتان را درجزيره اى يا منطقه اى تبعيد و منتقل كنم ، كه تحت نظر و ممنوع الملاقات باشيد تا آن كهدر جامعه ، صلح و آرامش برقرار باشد.
گفتم : همانا حضرت ايّوب به بلاهاى سختى مبتلا شد و صبر نمود؛ و حضرت يوسفمورد ظلم و ستم قرار گرفت و عفو نمود، و حضرت سليمان به مُلْكى عظيم رسيد و شكرخدا كرد؛ و تو از نسل همان ها مى باشى .
منصور خوشحال شد و گفت : مرا به آن موعظه هائى كه گاهى مطرح مى فرمودى ، موعظهنما؟
گفتم : رسول خدا صلى الله عليه و آله فرمود: رابطه رَحِم و خويشاوندى ، همچونريسمانى است كه از زمين به آسمان ها متّصل مى باشد؛ كه هر كه قطع رابطه كند، قطعآن ريسمان نموده و هر كه صله رحم نمايد با آنوصل نموده است .
منصور گفت : حديثى ديگر برايم بگو؟
اظهار داشتم : جدّم رسول خدا صلى الله عليه و آله بهنقل از فرمايش ‍ خداوند متعال فرموده است : من رحمان هستم و خويشاوندى را بر قرار كردمو هر كه قطع صله رحم نمايد با من قطع رابطه كرده است .
منصور اظهار داشت : من چنين حديثى را نخواستم ، حديث ديگرى را بيان كن ؟
پس از آن ، گفتم : يكى از پادشاهان بنى اسرائيل ، سىسال از عمرش بيشتر باقى نمانده بود، ولى چون قطع صله رحم كرد، خداوند عمرش رابه از سى سال به سه سال كاهش داد.
منصور در پايان گفت : منظورم اين بود و همين را خواستم ؛ و سپس هدايايى به من داد و باخوشحالى با ما خداحافظى كرد؛ و از مجلس بيرون آمديم .⁽⁵⁹⁾
دفن پدر و خبر از مرگ برادر
يكى از راويان حديث - و از اصحاب امام موسى كاظم صلوات اللّه و سلامه عليه - حكايتكند:
از آن حضرت شنيدم كه فرمود: هنگامى كه نشانه هاى مرگ بر پدرم امام جعفر صادقعليه السلام آشكار گرديد، خطاب به من اظهار داشت :
اى پسرم ! كسى غير از تو مرا غسل نمى دهد، همان طور كه من خودم پدرم امام محمّد باقرعليه السلام را غسل دادم ؛ و او نيز پدرش امام سجّاد زين العابدين عليه السلام راغسل داد، چون كه حجّت خدا را فقط حجّت او بايدغسل دهد؛ و من خود، چشمان پدرم را بر هم نهادم و او را كفن كردم .
سپس پدرم ، امام جعفر صادق عليه السلام افزود: اى فرزندم ! پس از فوت من ، برادرتعبداللّه . ادّعاى امامت و خلافت مرا خواهد كرد، او را بهحال خود واگذار؛ زيرا او اوّل كسى است كه به من ملحق خواهد شد.
و هنگامى كه امام صادق عليه السلام به شهادت رسيد، فرزندش حضرت موسى كاظمعليه السلام او را غسل داده و كفن نمود.
ابوبصير گويد: به حضرتش عرض كردم : ياابنرسول اللّه ! امسال شما و برادرت ، عبداللّه مناسك حجّ را انجام داديد؛ وليكن عبداللّه يكشتر قربانى و نَحر كرد؟
حضرت فرمود: همين كه حضرت نوح عليه السلام سوار كشتى شد، از هر موجودى يك جفتنر و مادّه داخل آن قرار داد؛ مگر زنازاده را كه سوار كشتى ننمود.
ابوبصير گويد: با شنيدن اين سخن ، گمان بردم كه امام عليه السلام خبر از مرگ خودمى دهد؛ ولى بر خلاف فكر و تصوّر من حضرت موسى كاظم عليه السلام اظهار نمود:برادرم عبداللّه ، بيش از يك سال زنده نمى ماند.
اصحاب ، تاريخ آن روز را يادداشت كردند؛ و عبداللّه فرزند امام جعفر صادق عليهالسلام بيش از يك سال ادامه زندگى نداد؛ و بلكه كمتر از آنقبل از پايان يك سال از دنيا رفت .⁽⁶⁰⁾
مهمّترين سفارش در آخرين لحظات
مرحوم شيخ صدوق رضوان اللّه تعالى عليه و ديگر بزرگان آورده اند:
يكى از راويان حديث و از اصحاب و دوستان امام جعفر صادق عليه السلام به نامابوبصير ليث مرادى حكايت كند:
پس از آن كه امام جعفر صادق عليه السلام به شهادت رسيد، روزى جهت اظهار هم دردى وعرض تسليت به اهل منزل حضرت ، رهسپار منزل آن امام مظلوم عليه السلام گرديدم .
همين كه وارد منزل حضرت شدم ، همسرش حميده را گريان ديدم ؛ و من نيز در غم و مصيبت ازدست دادن آن امام همام عليه السلام بسيار گريستم .
و چون لحظاتى به اين منوال گذشت ، افراد آرامش خود را باز يافتند. آن گاه همسر آنحضرت به من خطاب كرد و اظهار داشت :
اى ابوبصير! چنانچه در آخرين لحظات عمر امام جعفر صادق عليه السلام در جمع ما وديگر اعضاء خانواده مى بودى ، از كلامى بسيار مهمّ استفاده مى بردى .
ابوبصير گويد: از آن بانوى كريمه توضيح خواستم ؟
پاسخ داد: در آن هنگام ، كه ضعف شديدى بر امام عليه السلام وارد شده بود فرمود:تمام اعضاء خانواده و آشنايان و نزديكان را بگوئيد كه در كنار من حاضر و جمع شوند.
وقتى تمامى افراد حضور يافتند، حضرت به يكايك آنان نگاهى عميق انداخت و سپسخطاب به جمع حاضر فرمود:
كسانى كه نسبت به نماز بى اعتنا باشند، شفاعت مااهل بيت عصمت و طهارت عليهم السلام شامل حالشان نمى گردد.⁽⁶¹⁾
قابل دقّت است كه حضرت نفرمود: شفاعت ما شامل افراد بى نماز نمى شود؛ بلكهفرمود: شفاعت ما شامل حال افراد بى اعتناء به نماز، نمى شود.
كينه توزانِ نيرنگ باز
بسيارى از محدّثين و مورّخين آورده اند، كه ربيع بن يونس از طرف منصور عبّاسىاستاندار شهر مدينه بود؛ پسر ربيع كه فضل نام دارد حكايت كند:
منصور خليفه عبّاسى - در سال 147 - پس از مراسم حجّ وارد مدينه منوّره شد و به پدرم ،ربيع گفت : هر چه زودتر جعفر بن محمّد عليه السلام را با حالتى توهين آميز احضار كن، مى خواهم او را به قتل برسانم .
پدرم ربيع گويد: خود را به حال فراموشى زدم ؛ ولى منصور دومرتبه پيام شديدىبر احضار آن حضرت برايم فرستاد و من نيزاهمال كردم و خود را به فراموشى زدم تا شايد پشيمان گردد.
وليكن منصور در مرتبه سوّم رسما نامه اى را برايم فرستاد، با تهديد بر اين كهاگر چنان كارى را انجام ندهم ، مورد تهديد و خطر قرار خواهم گرفت .
به همين جهت ناچار شدم و حضرت را نزد خود آوردم ؛ و اظهار داشتم : منصور چنين تصميمشومى را در حقّ شما دارد، از خداوند طلب كن كه از شرّ او در اءمان باشى .
امام صادق عليه السلام با شنيدن چنين مطلبى ، لب به سخن گشود و اظهار نمود: للّهللّه (لاحُوْلَ وَلاقُوّةَ إ لاّ بِاللّه ) .
و هنگامى كه حضرت بر منصور وارد شد، منصور با حالت تندى و درشتى با وى سخنگفت ؛ و سپس حضرت را مورد خطاب و سرزنش قرار داد و اظهار داشت : دشمنان و مخالفينما در عراق تو را به عنوان امام و رهبر خود برگزيده اند، خدا مرا هلاك كند اگر تو رانكشم و از بين نبرم .
حضرت صادق عليه السلام اظهار داشت : آنچه برايت گفته اند دروغ است ، مگر نمىدانى كه حضرت سليمان مورد لطف قرار گرفت شكر و سپاس ‍ انجام داد و حضرت ايّوبمبتلى گرديد و صبر و شكيبائى نشان داد، حضرت يوسف مورد ظلم قرار گرفت و عفو وبخشش كرد.
چون منصور چنين كلماتى را شنيد، غضب خود را فرو نشاند؛ و آن گاه امام عليه السلام رانزد خود دعوت كرد و ضمن عذرخواهى و پوزش ، گفت : ساحت شما از آنچه گفته اند پاكاست ؛ ولى فلانى گزارشاتى را براى ما مطرح كرده است ، كه خواستم شكّ و شبههبرطرف شود.
حضرت فرمود: او را احضار نما تا ثابت شود.
هنگامى كه آن شخص وارد مجلس شد، منصور دوانيقى به او گفت : مگر تو اين مطالب وگزارشات را بر عليه جعفر بن محمّد حكايت نكرده اى ؟
آن شخص اعتراف كرد و گفت : بلى ، من گفته ام .
امام عليه السلام فرمود: او را بر آنچه مى گويد، قسم دهيد.
همين كه طبق روش خاصّى قسم خورد، ناگهان به دَرَك ،واصل شد و پس از آن منصور، حضرت صادق عليه السلام را مورد احترام و تكريم قرارداد؛ و روانه منزلش نمود.
و از آنجا كه دشمنان و منافقان كينه توز نمى توانند لحظه اى آرام بنشينند، در نهايتمنصور دوانيقى ، حضرت صادق آل محمّد صلوات اللّه و سلامه عليه را به وسيله انگورزهرآلود مسموم كرده و به شهادت رسانيد.
و يكى دو روز پس از مسموم شدن حضرت ، هنگامى كه بعضى از اصحاب به ملاقاتآمدند، ديدند كه آن امام مظلوم در بستر قرار گرفته ؛ و رنگ چهره مباركش زرد و بيش ازحدّ، لاغر و ضعيف گرديده است ، به همين جهت بسيار گريستند.
و همچنين مرحوم كلينى رحمة اللّه عليه امام موسى كاظم عليه السلام روايت كرده است :
چون پدرم به شهادت نائل آمد او را پس از غسل ، با دو لباس و پارچه اى كه در ايّام حجّبا آن ها احرام مى بست ، كفن كردم .
و نيز عمامه اى را كه از جدّش ، امام سجّاد عليه السلام به ارث برده بود بر سرشبستم ؛ و سپس جسد مطهّرش را در پارچه اى بُرد يمانى پوشاندم .
و بعد از آن ، بدن مقدّس و مطهّر حضرت صادقآل محمّد صلوات اللّه عليهم را پس از وداع با قبر جدّ بزرگوارش ،رسول خدا صلى الله عليه و آله ، در قبرستان بقيع - كنار مرقد شريف پدر و جدّ وعمويش - دفن كردند.⁽⁶²⁾
(صَلَواتُ اللّهِ وَسَلامُهُ عَلَيْهِ يَوْمَ وُلِدَ وَ يَوْمَ اسْتُشْهِدَ وَ يَوْمَ يُبْعَثُ حَيّا، جَعَلَنَااللّهُ مِنْ مُحِبيهِمْ وَ مَواليهِمْ، وَ رَزَقَنَا اللّهُ فِي الدُّنْيا زيارَتَهُمْ وَ فِي الْآخِرَةِ شَفاعَتَهُمْ،آمين .)
در رثاى ششمين اختر ولايت عليه السلام