1- غير از آنچه تعلق به اصول دين دارد؛ مانند توحيد،عدل ، نبوت ، معاد، بهشت ، دوزخ ، ثواب و عقاب ؛ زيرا اينها امورى است كه حضرت آدم وساير پيامبران تا پيغمبر خاتم محمّد - صلّى اللّه عليه وآله - آورده اند.
2- ابن مردويه در تفسير آيه شريفه روايت نموده كه منظور از مخالفت با پيغمبر،مخالفت با على و مقصود از (( پس از آنكه حق بر او روشن شد )) حقّ على است . و (( راه مؤمنين )) نيز به استناد روايات متواتر عترت طاهره ، طريقه آن ذوات مقدس است . (سورهنساء، آيه 115).
3- ((ما اتاكُمُ الرّسُولُ فَخَذوُه وما نَهاكُمْ عَنْه فَانْتَهُوا (سوره حشر، آيه 7).
4- ((وَما كانَ لِمؤ مِنٍ ولامُؤ مِنَةٍ اِذا قَضى اللّهُ ورَسُولُهُ اَمْراً اَن يكونَ لَهُمُ الْخِيَرَةُ مِنْاَمْرِهِمْ وَمَنْ يَعْصِ اللّهَ وَ رَسُولَهُ فَقَدْ ضَلَّ ضَلالاً مُبيناً (سوره احزاب ، آيه 36).
5- ((فَلا وَ رَبّكَ لايُؤ مِنُونَ حَتّى يُحَكّموكَ فيما شَجَرَ بَيْنَهُم ثُمَّ لايَجِدُوا فىانفسِهِمْ حَرَجاً مِمّا قَضَيْتَ وَ يُسَلّمُوا تَسليماً (سوره نساء، آيه 65).
6- ((اِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ كَريمٍ ذى قُوّةٍ عِنْدَ ذِى الْعَرْشِ مَكين ، مُطاعٍ ثَمَّ اَمينٍ وَما صاحِبُكُمبِمَجْنُونٍ)) (سوره تكوير، آيه 19 - 22).
7- ((اِنَّهُ لَقَولُ رَسولٍ كريمٍ وَ ما هُوَ بقَولِ شاعِرٍ قَليلاً ماتُؤ مِنُونَ ولابِقَوْلٍ كاهِنٍقَليلاً ما تَذَكَّرُونَ تَنْزيلٌ مِنْ رَبِّ الْعالَمين )) (سوره حاقّه ، آيه 40 - 43).
8- ((وَ ما يَنطِقُ عَنِ الهَوى اِنْ هُوَ اِلاّ وَحْىٌ يُوحى عَلّمهُ شَديدُ القُوى )) (سوره نجم ،آيه 3).
9- ((لا يَأ تيهِ الْباطِلُ مِنْ بَيْنِ يَدَيهِ ولامِنْ خَلْفِهِ تَنزيلٌ مِن حَكيمٍ حَميدٍ)) (سورهفصلت ، آيه 42).
10- سوره كهف ، آيه 104.
11- بايد متوجه بود كه مؤ لّف ، در محيط تسنّن و ميان طرفداران خلفا مى زيستهاست .
12- يعنى : ((پس مژده بده بندگانى را كه سخن را مى شنوند و از بهترين آنهاپيروى مى كنند، آنها كسانى هستند كه خداوند آنها را هدايت كرده ، و آنان همان خردمندانند!))(سوره زمر، آيه 17 - 18).
13- سوره بقره ، آيه 256.
14- قسمتى از اين مقاله كه مجله رسالة الاسلام منتشر ساخته ، پس از مقدمه مترجم درطبع نخست كتاب ترجمه شده است .
15- تلخيص و ترجمه از مقدمه مفصل مرحوم ((صدرالدين شرف الدين )) فرزند مؤلّف مرحوم صدرالدين شرف الدين فرزند ارشد مؤ لّف ، يكى از نويسندگان مشهورلبنان بود. پس از مرگ پدر سفرى به قم آمد و من او را در حضور مرحوم آيت اللّهبروجردى ديدم كه سخت مورد تفقّد آن مرد بزرگ علم و دين واقع شد . مرحوم آيت اللّهبروجردى در آن جلسه خصوصى ، مرحوم شرف الدين و فرزندش را به بهترين تعبير،ستود. و مؤ لّف عاليقدر اين كتاب را يكى از مفاخر بزرگ عالم اسلام و تشيّع دانست وفرمود: قدرت بيان و نثر شيواى مرحوم شرف الدين ومتانت و قوّهاستدلال آن مرحوم ، بى نظير بود. سپس از اين فرزندش كه مقدّمه اى بر يكى ازكتابهاى پدر نوشته بود، قدردانى و تمجيد زياد فرمود (مترجم ).
16- شرح حال مختصر مؤ لّف فقيد را آقاى صدر در 36 صفحه نوشته است ، كه مادر اينجا به اختصار مطالبى از آن را اقتباس نموده و مى نگاريم (مترجم ).
17- اين كتاب اكنون به چاپ رسيده است .
18- منظور اين است كه : همانطور كه سياست استعمارى و دسايس بيگانگان ، فرقاسلامى و از جمله شيعه وسنّى را از هم جدا كرده است ، بايد سياست اسلامى به منظورمقابله با دشمن مشترك نيز، آنها را به هم پيوند دهد، تا از همان راه كه ضربت خورده اند،به آنها ضربت زنند (مترجم ).
19- اين كتاب و كتب ديگر سيد بزرگوار، از آن زمان تاكنون بارها چاپ شده وتعداد چاپ آنها بويژه المراجعات ، النص والاجتهاد والفصول المهمة از ده ها بار گذشته است .
20- مستقلاً نيز به چاپ رسيده است .
21- اخيراً چاپ شده است .
22- اين مؤ سسات را ما از نزديك در شهر صور لبنان ديديم . امروز مؤ سساتمزبور به وسيله دانشمند محترم آقاى حاج سيد موسى صدر،تكميل و توسعه يافته و به صورتهاى گوناگون در آمده است كه جا دارد جداگانه وبه تفصيل نگاشته شود. آقاى سيد موسى صدر از دانشمندان حوزه علميه قم ، فرزندمرحوم آيت اللّه صدر و خاله زاده مرحوم شرف الدين ، گ گ پس از رحلت آن مرحوم بهشهر صور دعوت شد. و اينك در جاى مرحوم شرف الدين با موفقيتمشغول انجام وظيفه هستند. به يارى خدا در آينده نزديك ، اين مؤ سسات در كتابى به نام((امام موسى صدر)) منتشر خواهد شد. (مترجم ).
23- استاد اصول فقه در دانشكده منتدى النشر و دبيركل ((جمعيت منتدى النشر))
24- على بن محمد حنبلى شافعى آمدى ، (متوفاى 631 ه‍ در دمشق ) از علماىاصول فقه و عامه ، مؤ لف كتاب ((الاحكام فىاصول الاحكام )) است (مترجم )
25- الاحكام آمدى ، ج 4، ص 218.
26- رساله ((الانصاف فى بيان سبب الاختلاف شاه ولى اللّه دهلوى )) كه فريدوجدى آن را در ماده ((جهد)) دائرة المعارف خود، ج 3، ص 236 آورده است .
27- اصول الفقه ، محمد خضرى ، ص 357.
28- رساله شافعى ، ص 477.
29- تمهيد لتاريخ الفلسفة الاسلامية ، ص 138.
30- مانند احكام القرآن محقق اردبيلى ، فقيه مشهور.
31- منظور از معصوم در نزد شيعه اماميه ، پيغمبر اكرم و ائمّه اطهار - عليهم السّلام -است كه با ادله منصوص ، به امامت رسيده اند.
32- علم اصول الفقه وخلاصة تاريخ التشريع الاسلامى ، ص 37.
33- سوره مائده ، آيه 6.
34- مصادر التشريع الاسلامى ، ص 8 - 9.
35- يعنى : ((آنان كه به آخرت ايمان ندارند) جز در پى گمان و پندار نمى روندوظنّ و گمان هم در فهم حق و حقيقت ، سودى ندارد)) (سوره نجم ، آيه 28).
36- يعنى : (( اى اهل ايمان ! از بسيارى پندارها (وظنّ بد) در حق يكديگر بپرهيزيدكه برخى از پندارها معصيت است )) (سوره حجرات ، آيه 12).
37- المدخل الى علم اصول الفقه ، ص 261.
38- اصول الفقه ، خضرى ، ص 302.
39- علم اصول الفقه وخلاصة التشريع الاسلامى ، ص 92.
40- ر . ك : مبحث : ((سهم مؤ لفة قلوبهم ))والمدخل الى اصول الفقه / دواليبى ، ص 216، طبع دوّم ).
41- تمهيد لتاريخ الفلسفة الاسلاميه ، ص 145.
42- همان مأ خذ (به نظر نويسنده اين سطور، اين حديث مربوط به اعزام على - عليهالسّلام - به يمن بوده است . و جاعلين حديث ، مسير آن را مانند موارد بسيارى ديگر عوضكرده اند! طبع قضيه هم اين را مى رساند).
43- الانصاف فى بيان سبب الاختلاف ،بنقل از دائرة المعارف فريد وجدى ،ج 3، ص 212
44- همان مأ خذ.
45- تمهيد لتاريخ الفلسفة الاسلامية ، ص 177.
46- محاضرات فى تاريخ الفقه الاسلامى ، ص 23.
47- همان مأ خذ، ص 24.
48- محاضرات ، ص 25.
49- يعنى : ((آنچه را پيغمبر براى شما آورده ، اخذ كنيد و از آنچه شما را بر حذرداشته است ، اجتناب نماييد)) (سوره حشر، آيه 7).
50- الاحكام فى اصول الاحكام ، ج 1، ص 114.
51- تمهيد لتاريخ الفلسفة الاسلامية ، ص 132.
52- ر . ك : همين كتاب ، فصل خوارج و داستان مالك بن نويره و غيره .
53- سال 1329 و 1330 هجرى پس از مراجعت از نجف اشرف .
54- اين كتاب چند بار ترجمه شده است ؛ نخست به وسيله علاّمه فقيد؛ مرحوم سرداركابلى ، به نام ((مناظرات )) و اخيراً نيز به نام ((دو رهبر مذهبى )) توسط آقاى مصطفىزمانى .
55- سوره تكوير، آيه 19 - 22.
56- سوره نجم ، آيه 5.
57- در آن روز پيغمبر اكرم - صلّى اللّه عليه وآله - به خداوند ((وَاَنْذرِ عَشيرتَكَالا قْرَبين )) فاميل و عشيره خود را دعوت نمود و آخرين سخنى كه به آنها گفت اين بود كهدست على - عليه السّلام - را گرفت و فرمود: ((هذا أ خى و وزيرى و وصيى و خليفتىفيكم فاسمعوا و اطيعوا))
يعنى : ((اين برادر، وزير، وصى و جانشين من در ميان شماست ، پس گوش به فرمان وىبدهيد و آنچه مى گويد اطاعت كنيد)) . (ر . ك : مراجعه بيست و بيست و يكم از كتاب((المراجعات )).
58- سوره ق ، آيه 37.
59- اشاره به نصوص صريح و روايات معتبر صحيحى است كه درباره عترتطاهره از رسول اكرم - صلّى اللّه عليه وآله - رسيده است : (انّى تارك فيكم الثّقلينكتاب اللّه و عترتى اهل بيتى ) وخاندان پيغمبر را همتاى قرآن قرار داده تا هر دو پيشواىخردمندان باشند. اين احاديث را مسلم ، ترمذى و نسائى در صحيح خود و احمدبنحنبل در مسندو طبرانى در معجم كبير و حاكم نيشابورى در مستدرك و ذهبى در تلخيص مستدركو ابن ابى شيبه و ابو يعلى در سنن خود و محمد بن سعد در طبقات و ديگران ، به طرقمتعدد و اسناد بسيار، نقل كرده اند. تفصيل آن را در مراجعه هشتم از كتاب ((المراجعات )) مابخوانيد.
60- اشاره به حديث : ((اهل بيتى امان لامتى من الاختلاف ، فاذا خالفتهم قبيلة من العربگ گ اختلفوا فصارو حزب ابليس )):
يعنى : ((خاندان من امان امت من از اختلاف هستند، وقتى قبيله اى از عرب با آنها مخالفت نمود،خود دچار اختلاف مى شوند و به صورت حزب شيطان در مى آيند)).
اين حديث ، در مستدرك حاكم ، جزء 3، ص 149 آمده است . سپس حاكم مى گويد: حديثىصحيح الاسناد است ، ولى بخارى و مسلم آن رانقل نكرده اند!
61- ((مثل اهل بيتى كسفينة نوح من ركبها نجى و من تخلّف عنها غرق )). (مستدرك حاكم ،جزء3، ص 151 از ابوذر غفارى ).
62- ((انّما مثل اهل بيتى فيكم مثل باب حطّة بنىاسرائيل من دخله غفر له )) (طبرانى از ابو سعيد خدرى در ((اوسط)) آورده است ).
63- صبان در ((اسعاف الراغبين )) و شيخ يوسف نبهانى در ((الشرف المؤ بد))وساير اعلام ثقات به اسناد خود از ابوذر غفارى روايت كرده اند كه پيغمبر فرمود:((اجعلوا اهل بيتى منكم مكان الرأ س من الجسد ومكان العينين من الرأ س ، ولايهتدى الرأ س الاّبالعينين )) (ر. ك : مراجعه ششم تا سيزدهم از كتاب ((المراجعات )).