فلسفه دو سجده
قال على (عليه السلام ):
(سئل ما معنى السجدة الاولى )
تاويلها اللهم انك منها خلقتنا يعنى من الارض . وتاءويل رفع راءسك : و منه اخر جتنا. و لسجدة الثانية : و اليها تعيدنا. و رفع راءسك ،و منها تخرجنا تارة اخرى .
(المحجة البيضاء ج 1 ص 391)
(از امام على (عليه السلام ) از فلسفه سجدهاول سؤ ال شد) حضرت فرمود: سجده اول به اين معنا است كه خدايااصل ما از خاك است . و معناى سربرداشتن از سجده اين است كه خدايا ما را از خاك خارجكردى . و معناى سجده دوم ، اين است كه خدايا دوباره ما را به خاك برمى گردانى . وسربداشتن از سجده دوم به معناى اين است كه خدايا يكبار ديگر در قيامت از خاك بيرونمازخواهى كرد.
قنوت : قنوت و سجده طولانى
قال على (عليه السلام ):
طول القنوت و السجود ينجى عذاب النار.
(تصنيف غرر الحكم ص 175)
قنوت و سجده طولانى در نماز، نمازگزار را از عذاب آتش نجات مى دهد.
دعاى اميرالمؤ منين عليه السلام در قنوت
و ختار ابن ابى عقيل الدعاءبماروى عن اميرالمؤ منين (عليه السلام ) القنوت )
الهم ليك شخصت الابصار، و نقلت الاقدام ، و رفعت الايدى ؛ و مدت الاعناق ، و انت دعيتبالالسن ، و اليك سرهم و نجواهم فى الاعمال . ربنا افتح بيننا و بين قومنا بالحق و انتدعيت بالالسن ، واليك سرهم و نجواهم فى الاعمال ، ربنا افتح بيننا و بين قومنا بالحق وانت خير الفاتحين . اللهم انا نسكو اليك غيبة نبينا و قلة عددنا؛ و كثرة عدونا؛ و تظاهرالاعداء علينا؛ و وقوع الفتن بنا، ففرج ذلك اللهمبعدل تظهره ؛ و امام حق تعرفه اله الحق امين رب االعالمين .
(بحار الانوار ج 85 ص 207)
(ابن ابى عقيل اين دعا را از حضرت على (عليه السلام ) براى قنوت برگزيده است )بارخدايا ! چشمها به سوى توست و گامها به سوى تو آمده ؛ و دستها برايت برداشتهشده و گردنها كشيده شده و تو با زبانها خوانده مى شوى و پنهان و نجوااىاعمال بندگان نزد تو شكايت مى آوريم از دورى پيامبر خود و كمى تعدادمان و زيادىدشمنان و پيروزى آنها با ما روى آوردن فتنه ها به سوى خود، پس گشايشى كن باعدلى كه ظاهر مى سازد و پيشوااى حقى كه مى شناسانى . پس دعايمان را اجابت كن اىخداى جهانيان .
تشهد: ذكر تشهد
قال على (عليه السلام ):
اذا قال العبد فى التشهد فى الاخير تين و هو جالس اشهد ان لااله الاالله و حده لاشريكله ، و اشهد ان محمدا عبده و رسوله .
(بحار الانوار ج 85 ص 283)
هنگامى كه بنده در تشهد آخر نماز است ، در حالى كه نشسته است (به توحيد خداوند ورسالت پيامبرش چنين شهادت دهد:
اشهد ان لا اله الله وحده لا شريك له و اشهد ان محمدا عبده و رسوله .
معناى تشهد
قال على (عليه السلام ):
و تاءويل تشهدك : تجديد الايمان و معاودة الاسلام و الاقرار بالبعث بعد الموت وتاءويل قولك : (السلام عليكم و رحمة الله و بركاتة ) ترحم عن الله سبحانهفمعناها هذه امان لكم من عذاب يوم القيامة .
(ميزاان الحكمة ج 5 ص 395)
معناى تشهد: تجديد و تكرار شهادتين است كه تجديد ايمان و اسلام است و اعتراف بهمبعوث شدن بعد از مرگ . و معناى (السلام عليكم و رحمة الله و بركات ): از خداوندترحم خواستن براى خود و همه بندگان است ، كه اين خود سبب ايمن شدن از عذاب قيامتخواهد شد.
فصل هفتم : تعقيبات نماز
آية الكرسى در تعقيب نماز
قال على (عليه السلام ):
قال رسول الله (صلى الله عليه وآله ) يا على اقرا فى دبركل صلوة اية الكرسى فانه لا يحافظ عليها الا نبى اءو صديق اءو شهيد.
(دعائم الاسلام ج 1 ص 168)
رسول اكم (صلى الله عليه وآله ) به من فرمود: يا على ! در تعقيب هر نمازى آيةالكرسى را بخوان ؛ زيرا كسى آن را پاس نمى دارد مگر پيامبر باشد يا به مقام صديقو شهيد رسيده باشد.
دعا بعد از نماز
قال على (عليه السلام ):
من جلس فى مصلاه ثانيا رجليه يذكر الله - تبارك و تعالى -وكل الله عزوجل - به ملكا يقول : از نهج البلاغه شرفا تكتب لك الحسنات و تمحى عنكالسيئات و تبنى لك الدرجات حتى ينصرف .
(دعائم الاسلام ج 1 ص 165)
كسى كه در جايگاه نمازش بنشيند و به ذكر خداى تعالى و به تعقيبات بپردازد، خداوندفرشته اى را بر او مامور گرداند كه به وى مى گويد: اى نمازگزارى كهمشغول به دعا هستى ، به شرف و كرامت و فضيلت خود بيفزا (يعنى بيشتر و زيادتردعاكن ) كه از براى تو حسنات ثبت مى گردد و سيئات محو و نابود مى شود و درجاتبراى تو افزون مى گردد و اين عنايت ادامه دارد تا وقتى كه او از دعا و تعقيباتش فارغشود.
فصل هشتم : سهل انگارى در نماز
دزدترين مردم
قال على (عليه السلام ):
ان اسرق الناس من سرق من صلوته .
(بحار الانوار ج 82 ص 222)
دزدترين مردم كسى است كه از نمازش بدزدد (كم بگذارد.)
نماز در حال كسالت
قال على (عليه السلام ):
لا يقومن احدكم فى الصلوة متكاسلا و لا ناعسا و لا يفكرن فى نفسه فانه بين يدى ربهو عزوجل .
(بحار الانوار ج 84 ص 239)
هيچ كدام از شما (نمازگزاران ) نبايد به هنگام نماز با حالت كسالت و خستگى به نمازايستد و نمازگزار نبايد در حال نماز به خود فكر كند؛ زيرا او در برابر پروردگاربزرگ خود ايستاده است .
نماز در حالت خواب
قال على (عليه السلام ):
اذا غلبك عينك و انت فى الصلوة فاتطع الصلوة و نم فانك لاتدرى تدعولك اوعلى نفسكلعلك ان تدعو على نفسك .
(خصال ج 2 ص 256)
اگر چشمت در حال نماز سنگين و در خواب شد، نماز را قطع كن و يخواب ، زيرا نمى دانىكه به سود خود دعا مى كنى يا به زيانت . شايد در آن هنگام به زيان خود دعاكنى .
بازى نكردن در نماز
قال على (عليه السلام ):
لا يعبث الرجل فى صلاته بلحيته و لا بما يشغله عن صلاته .
(خصال ج 2 ص 247)
مرد نبايد در نماز با ريش خود بازى كند و همچنين نبايد سرگرم كارى شود كه او را ازنماز غافل نمايد.
اقامه نماز با توجه
قال على (عليه السلام ):
قال رسول الله (صلى الله عليه وآله ): لا يصلى احدكم و به احد العصرين يعنىالبول و الغائط.
(محاسن برقى ص 82)
نبى اكرم (صلى الله عليه وآله ) فرمود: هر يك از شما در حاليكهبول و غائط به وى فشار مى آورد، نبايد نماز بخواند.
فصل نهم : آثار ترك نماز
گرفتار شدن در دوزخ
قال على (عليه السلام ):
اءلا تسمعون الى جواب اهل النار حين سئلوا: ما سلككم فى سقر؟ قالوا: لم نك من الملين.
(نهج البلاغه خطبه 190)
آى به پاسخ اهل دوزخ گوش فرا نمى دهيد كه وقتى از آنها سؤال مى شود: (چه چيز شما را گرفتار دوزخ ساخت ؟ گويند: ما از نمازگزاران نبوديم.)
لعنت خدا
قال على (عليه السلام ):
الهم العن من ترك الصلوة متعمدا
(جامع احاديث لشيعه ج 4 ص 76)
خدايا لعنت كن كسى را كه عمدا نماز را ترك كند.
فصل دهم : قبولى نماز
شرط قبولى نماز
قال على (عليه السلام ):
يا كميل ! انظر فيما تصلى و على ما تصلى و ان لم تكن من وجهه و حله فلاقبول .
(تحف العقول ص 187)
على (عليه السلام ) خطاب به كميل فرمود: اىكميل ! نگاه كن ببين كه در كجا نماز مى گزارى و بر روى چه چيز به نماز ايستاده اى .اگر آن چيزى را كه براى نمازت استفاده مى كنىحلال و مباح نباشد، نمازت قبول نيست .
قبولى نماز، عيد است
قال على (عليه السلام ):
انما هو عيد لمن قبل الله صيامه و شكر قيامه وكل يوم لا يعصى الله فيه فهو يوم عيد.
(نهج البلاغه حكمت 428)
امروز عيد كسى است كه خداوند روزه اش را قبول كرده و نمازش را پاس داشته است و هرروز كه در آن نافرمانى خدا نشود، عيد واقعى آن روز است .
اصلاح بين مردم
قال على (عليه السلام ):
فانى سمعت جدكما (صلى الله عليه وآله ) يقول : صلاح ذات لبينافضل من عامة الصلود و الصيام .
(نهج البلاغه وصيت 47)
(اى حسن و حسين ) همانا من از جدتان رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) شنيدم كه مىفرمود: سازش را بين مردم برقرار كردن (پراكندگيها را پيوند دادن ) از هر نماز و روزهاى برتر است .
فصل يازدهم : موانع قبولى نماز
گناه ، مانع نماز شب
جاء رجل الى اميرالمؤ منين (عليه السلام ) فقال : يا اميرالمؤ منين انى قد حرمت الصلوةباليل . فقال اميرالمؤ منين (عليه السلام ): انترجل قد قيدتك ذنوبك .
(ميزان الحكمه ج 5 ص 422)
مردى نزد اميرالمؤ منين (عليه السلام ) آمد و گفت : اى اميرالمؤ منان ! من از نماز شب محرومشدم . على (عليه السلام ) فرمود: تو مردى هستى كه گناهانت تو را گرفتار (اسير)كرده است .
پرخورى و نماز
قال على (عليه السلام ):
و اياكم و البطنة . فانها مقساة للقلب و مكسلة عن الصلوة و مفسدة للجسد.
(غرر الحكم ص 80)
از پرخورى دورى كنيد كه موجب قساوت قلب و باعث كسالت از اقامه نماز و سبب تباهىبدن است .
منع از زكات
قال على (عليه السلام ):
لا يقبل الله الصلوة ممن منع الزكاة
(بحار الانوار ج 96 ص 29)
هر كس مانع دادن زكات شود، نمازش قبول نمى شود.
فصل دوازدهم : نمازهاى مستحبى
تقدم نماز واجب
قال على (عليه السلام ):
لا تقض نافلة فى وقت فريضة . ابدا بالفريضة ثمصل ما بدالك .
(تصنيف غرر الحم ص 175)
نماز مستحبى را در وقت واجب به جانياور. اول نماز واجب را شروع كن سپس نماز مستحبى راانجام بده .
نماز واجب و مستحب پنجاه و يك ركعت
قال على (عليه السلام ):
قال الله تعالى لنبيه (صلى الله عليه وآله ) و كانت الامم السابقة قد فرضت عليهمخمسين صلوة فى خمسين وقتا، و هى من الاصار التى كانت عليهم . فرفعتها عن امتك وجعلتها خمسا فى خمسة اوقات وهى احد و خمسون ركعة و جعلت لهم اجر خمسين صلوة .
(جامع احاديث الشيعه ، ج 4 ص 40)
از اميرالمؤ منين (عليه السلام ) روايت شده كه خداوند به رسولش (صلى الله عليه وآله) فرمود: من براى پيشينيان پنجاه نماز در پنجاه وقت واجب كرده بودم و اين يكى ازمشكلاتى بود كه امتهاى گذشته داشتند، ولى اين بار را از دوش امت تو برداشتم و بهجاى آن ، پنج نماز در پنج وقت براى شما قرار دادم . كه اين پنج نماز در پنج نوبت(بهمراه نوافل آن ) پنجاه و يك ركعت است و ثواب پنجاه نماز را دارد.
انجام نافله با اقبال قلب
قال على (عليه السلام ):
ان القلوب اقبالا و ادبارا. فاذا اقبلت فاحملوها علىالنوافل . و اذآادبرت فاقتصروا بها على الفرائض .
(نهج البلاغه حكمت 312)
همانا براى دلها روى كردن و پشت كردنى است . پس هرگاه روى كرد (علاقه نشان داد)به انجام نمازهاى نافله وادارش كنيد و هرگاه پشت كرد (بى علاقگى كرد) به انجامواجبات بسنده كنيد.
اعتدال در نمازهاى مستحبى
قال على (عليه السلام ):
لاقربة بالنوافل اذا اضرت بالفرائض .
(نهج البلاغه حكمت 39)
اگر نمازهاى مستحبى به نمازهاى واجب ضرر برساند، موجب قرب به خداوند نخواهدشد.
اولويت نماز واجب
قال على (عليه السلام ):
اذا اضرت النو افل ائض فارفضوها.
(نهج البلاغه حكمت 279)
هرگاه مستحبات به واجبات زيان رساند. آن مستحبات را ترك كنيد.
نماز بعد از سفر
قال على (عليه السلام ):
كان النبى (صلى الله عليه وآله ) اذا قدم من سفر يصلى ركعتين .
(ميزان الحكمة ج 9 ص 474)
پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله ) هنگام بازگشت از سفر دو ركعت نماز مى خواند.
فصل سيزدهم : نماز جماعت
صف اول نماز جماعت
قال على (عليه السلام ):
افضل الصفوف اولها و هو صف الملائكه و افضل المقدم ميامن الاامام .
(بحار الانوار ج 88 ص 18)
بهترين صفهاى نماز جماعت ، صف اول است كه صف ملائكه است و بهترين جاى صفاول ، سمت راست امام است .
تنظيم صفهاى نماز جماعت
قال على (عليه السلام ):
سدوا فرج الصفوف . و من استطاع ان يتم الصفالاول او الذى يليه فليفعل ذلك احب الى نبيكم . و تموا لصفوف ، فان الله و ملائكتهيصلون على الذين يتمون الصفوف .
(جامع احاديث الشيعه ج 6 ص 474)
صفوف خالى نماز جماعت را پركنيد. و هر كسى كه قدرت دارد صفاول را كامل كند يا پهلوى صف اول را پركند، اين كار را انجام دهد. به درستى كه اين كارنزد پيامبر اسلام (صلى الله عليه وآله ) پسنديده است . و صفهاى نماز جماعت راكامل كنيد، به درستى كه خدا و ملائكه درود مى فرستند بر آنان كه صفوف راتكميل كنند.
خواندن نماز صبح به جماعت
قال على (عليه السلام ):
من صلى الفجر فى جماعة رفعت صلوتة فى الصلوة الابرار وكتب يومئذ فى وفدالمتقين .
(دعائم الاسلام ج 1 ص 153)
كسى كه نماز صبح را به جماعت بخواند، نمازش در ميان نيكان بالا برده مى شود و آنروز (نام او) در جرگه پارسايان نوشته شود.
مقدار نماز جماعت
قال على (عليه السلام ):
و اذا قمت فى صلوتك للناس ، فلاتكومنفرا و لا مضيعا. فان فى الناس من به العلة وله الحاجة .
(نهج البلاغه نامه 52)
و هنگامى كه به نماز جماعت براى مردم مى ايستى ، بايد نمازت نه نفرت آور و نهتضييع كننده باشد. (نه آنقدر آن را طول بده كه موجب تنفر ماءمومين شود و نه آنقدرسريع كه نماز را ضايع كنى ) چرا كه در بين مردمى كه با تو به نماز ايستاده اند، همبيمار وجود دارد و هم افراد حاجتمند هست .
رعايت حال نمازگزاران در نماز جماعت
قال على (عليه السلام ):
وقد ساءلت رسول الله (صلى الله عليه وآله ) حين وجهنى الى اليمن كيف اصلى بهم ؟فقال صل بهم كصلوة اضعفهم و كن بالمؤ منين رحيا
(نهج البلاغه نامه 52)
هنگامى كه رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) مرا به سوى يمن مى فرستاد، از ايشانپرسيدم : چگونه با آنان نماز بخوانم ؟ آن حضرت فرمود: نمازى بخوان همچون نمازىكه ناتوان ترين آنها مى خواند و نسبت به مؤ منان رحيم و مهربان باش .
رعايت حال نمازگزاران
قال على (عليه السلام ):
آخر ما فارقت عليه حبيب قلبى اءن قال : يا على ! اذا صليتفصل صلوة اءضعف من خلفك و لا تتخذن مؤ ذنا ياءخد على اءذانه اءجرا.
(محجة البيضاء ج 2 ص 12)
آخرين لحظه اى كه از محبوب دلم حضرت رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) جدا شدم ،به من فرمود: يا على ! چون با مردم نمازخواندى ، نمازناتوان ترين كسى را كه پشتسرت قرار گرفته بجاى آور. و مؤ ذنى را كه براى اذان گفتن مزد دريافت كند به كاراذان مگمار.
رعايت حال ناتوانان در نماز جماعت
قال على (عليه السلام ):
وصلوا بهم صلوة اضعفهم و لا تكونوا فتانين .
(نهج البلاغه نامه 52)
و با مردم همانند ناتوان ترين آنان نماز بگزاريد (باطول دادن آن موجبات زحمت آنان را فراهم نياوريد) و سبب فتنه و فساد نباشد من
مواظبت بر نماز جماعت
قال على (عليه السلام ):
مروة الحضر قراءة القران و مجالسة العلما و النظر فى الفقه و المحافظة على الصلوةفى الجماعات .
(بحارالانوار ج 88 ص 10)
جوانمردى در هنگام حضور در وطن شامل تلاوت قرآن و هم نشينى با علماء و نگريستن دراحكام دين و مواظبت بر نماز خواندن در جماعتها است .
امام جماعت برترين افراد
قال على (عليه السلام ):
ان رسول الله (صلى الله عليه وآله ) قال : امام القوم وافدهم الى الله . فقد موافىصلواتكم افضلكم .
(دعائم الاسلام ج 1 ص 151)
رسول اكرم (صلى الله عليه وآله ) فرمود: پيشواى هر قوم كسى است كه جلودار ايشاندر حركت به سوى خدا باشد. پس در نماز خود برترين تان را مقدم بداريد.
شرايط امام جماعت
قال على (عليه السلام ):
لا تقدموا سفهائكم فى صلوتكم و لا على جنائز كم . فانهم و فدكم الى ربكم .
(دعائم الاسلام ج 1 ص 151)
سفيهان و بى خردان را در نماز جماعت و نماز اموات خود امام قرار ندهيد؛ زيرا آنها نخستينكسانى هستند كه به پروردگارتان وارد مى شوند.
شرايط امام جماعت و مؤ ذن
قال على (عليه السلام ):
قال رسول الله (صلى الله عليه وآله ): يؤ مكم اءقرئكم . و يؤ ذن لكم خياركم (وفىحديث اءفصحكم ).
رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) فرمود: (لازم است ) آنكه قرائتش نيكوتر است امامجماعت شما باشد و خوبان شما مؤ ذن شما گردند. (و در حديثى آمده است كه فصيح ترينشما اذان بگويد.)
محروميت از امور اجتماعى
بلغه ان قوما لا يحضرون الصلوة فى المسجد. فخطبفقال : ان قوما لا يحضرون الصلوة معنا فى مساجدنا، فلايواكلونا و لا يشاربونا و لايشاورونا و لا يناكحوا و لا ياءخذوا من فيئنا شيئا، او يحضروا معنا صلوتنا جماعة .
(بحار الانوار ج 88 ص 14)
به اميرالمؤ منين على (عليه السلام ) خبر رسيد كه گروهى براى نماز در مسجد حاضرنمى شوند. حضرت خطبه اى خواند و در آن خطبه چنين فرمود: به درستى كه گروهىبراى نماز در مساجد ما حاضر نمى شوند. پس با ما هم ، نه غذا بخورند، نه آببياشامند و نه مشورت كنند و نه از ما (زن ) بگيرند و از غنائم ما چيزى اخذ نكنند، تا اينكه در نماز جماعت با ما حاضر شوند. 0
فصل چهاردهم : نماز شب
آثار نماز شب
قال على (عليه السلام ):
قيام اليل مصحة للبدن و مرضاة للرب - عزوجل - و تعرض الرحمة و تمسك باخلاقالنيين
(بحار الانوار ج 84)
برخاستن براى نماز شب ، موجب تندرستى و خشنودى پروردگار(عزوجل ) و استحقاق رحمت و تمسك به اخلاق پيامبر است .
ترك نكردن نماز شب
قال على (عليه السلام ):
ما تركت صلوة اليل منذ سمعت قول النى (صلى الله عليه وآله ): صلوةاليل نور فقال ابن الكواء: و لا ليلة الهرير؟قال ليلة الهرير.
(بحار الانوارج 41 ص 71)
از زمانيكه گفتار رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) را شنيدم كه فرمود: نماز شب نوراست ، نماز شب را ترك نكردم . ابن كواء عرض كرد: حتى در اليلة الهرير (13) (هم آن راترك نكرديد؟) فرمودند: حتى در ليلة الهرير هم آن را ترك نكردم .
سفارش به نماز شب
قال على (عليه السلام ):
اءوصيكم بقيام الليل . اءوصيكم بقيام اليل .
(دعائم الاسلام ج 2 ص 251)
شماراسفارش مى كنم به شب زنده دارى ، شما را وصيت مى كنم به شب زنده دارى .
نماز شب در شب عمليات
قال على (عليه السلام ):
الا انكم ملاقوا العدو غدا - ان شاء الله - فاءطيلوا الليلة القيام و اكثروا تلاوة القران واسئلوا الله الصبر و النصر.
(بحار الانوار ج 100 ص 35)
در جنگ صفين به همراه خود فرمود: شما فردا با دشمن نبرد خواهيد كرد؛ لذا امشب را بيشتردر نماز باشيد (نماز شب بخوانيد) و فراوان قرآن بخوانيد و از خداوند صبر و نصرتبخواهيد.
نماز شب ياران محمد (صلى الله عليه وآله )
قال على (عليه السلام ):
لقد رايت اصحاب محمد (صلى الله عليه وآله ) فما ارى احدا يشبههم منكم . لقد كانوايصبحون شعثا غبرا و قد باتوا سجدا و قياما يراوحون بين جباههم و خذودهم و يقفون علىمثل الجمر من ذكر معادهم كان بين اعينهم ركب المعزى منطول سجودهم اذا ذكر الله هملت اعينهم حتى تبل جيوبهم و مادوا كما يميد الشجر يومالريح العاصف ، خوفا نت من العقاب و رجاءللثواب .
(نهج البلاغه خطبه 97)
من ، اصحاب محمد (صلى الله عليه وآله ) را ديده ام و كسى از شما را شبيه به آنان نمىبينم .
اصحاب محمد (صلى الله عليه وآله ) شب را درحال سجده و قيام بودند و با چهره ژوليده و عبار آلوده شب را به صبح مى رساندند وپيشانى ها و صورت هاى خويش را به طور متناوب بر زمين مى نهادند. آن رشد يافتگانبا يادآورى بازگشت خويش ، چنان مى شدند كه گويى برگدازه آتش ايستاده اند. ازطول سجود، ميان چشمانشان مانند زانوى بز برآمده بود. چشمانشان چنان گريان بود كهگريبان شان را خيس مى كرد، و به جهت ترس از كيفر و اميد پاداش ، مانند درختى در تندباد مى لرزيدند.
نماز شب شعار پرهيزكاران
قال على (عليه السلام ):
سهر الليل شعار المتقين و شيمة المشتاقين .
(غررالحكم ص 192)
شب زنده دارى ، شعار پرهيزكاران و روش مشتاقان است .
تاءثير شب زندارى
قال على (عليه السلام ):
فاتقوا الله عباد الله تقية ذى لب ، شغل التفكر قلبه ، انصب الخوف بدنه و اسهرالتهجد غرار نومه ، و اظماء الرجاء هواجر يومه ، و ظلف الزهد شهواته ، و او جفالذكربلسانه ، و قدم الخوف لامانه .
(نهج البلاغه خطبه 82)
اى بندگان خدا ! از خدا بترسيد، همانند ترسيدن خردمند كه انديشه (قيامت ) او را به خودمشغول كرده ، و ترس از خدا جسمش را رنجور ساخته ، و شب زنده دارى ، (براى عبادت )خواب اندك او را گرفته ، و اميد به حق ، او را در نيم روز نگاه داشته بى توجهى بهدنيا خواهش هاى نفس را از او دور كرده است . او پيوسته ذكر خدا بر زبانش جارى است وترس (از خدا) را براى امنيت (روز رستاخيز بر همه چيز) مقدم داشته است .
آداب نماز شب و شب زنده داران
قال على (عليه السلام ):
اما الليل فصافون اقدامهم ، تالين لاجزاء القران يرتلونها ترتيلا يحزنون بهانفسهم و يستثيرون به دواء دائهم . فاذا مراوا باية فيها تشويق ركنواليها طمعا و تطلعتنفوسهم اليهم شوقا و ظنوا آنهانصب اعينهم . و اذا مروا ياية فيها تخويف ، اصغوا اليهامسامع قلوبهم و اظنوا انهم زفير جهنم و شهيقها فىاصول اذانهم ، فهم حانون على اوساطهم ، مفترشون اجباهم و اكفهم و ركبهم و اطراف اقدمهميطلبون الى الله فى فكاك رقابهم . و اما النهار فحلماء علماء ابرار اتقيا.
(نهج البلاغه خطبه 193)
(پرهيز كاران ) به هنگام شب به پا مى خيزند و آيات قرآن را با دقت وتاءميل مى خوانند و با خواندن و انديشيدن در آن ، خود را محزون مى سازند و مى كوشندكه با آن ، درد خود را درمان كنند.
هر گاه به آيه اى برسند كه شوق انگيزو اميد آفرين باشد، به آن طمع ورزنده ومشتاقانه به آن نگرند. گويى پاداشى كه آن آيه بازگو مى كند در برابر ديدگانآنهاست . و چون به آيه اى برسند كه در آن ترس و بيم است ، گوشدل خويش را مى گشايند كه گويى فرياد و فغان در كنار گوش آنهاست .
قامت خود را در مقابل حق خم مى كنند و پيشانى و كف دستان و زانوان سرانگشتان را بر زمينمى نهند و از خداوند بزرگ آزادى خويش را (از آتش دوزخ درخواست مى كنند و به هنگامروز، شكيبا و دانا و نيكوكار و پرهيز كار مى باشند.
شب زنده دارى
قال على (عليه السلام ):
نعم عون العبادة السهر.
(منتخب الغرر ص 49)
شب زنده دارى براى عبادت ، كمك خوبى است .
شب زنده دارى ؛ بهار اولياء
قال على (عليه السلام ):
سهر اليل فى طاعة الله ، ربيع الاولياء و روضة السعدادء
(غرر الحكم ص 192)
شب در طاعت و عبادت خدا بيدار ماندن ، بهار اولياء و بوستان نيك بختان است .
توجه مؤ من به نماز شب
قال على (عليه السلام ):
ان الله - جل جلاله - اذا راءى قرية اسرفوا فى المعاصى و فيها ثلاثة نفر من المؤ منينناداهم - جل جلاله و تقدست اسماوه - يا اهل معصيتى ! لولاما فيكم من المؤ منين ، المتحابينبجلالى ، اءلعامرين بصلوتهم تارضى و مساجدى المستغفرين بالاسحار خوفا منىلانزلت بكم عذابى ثم اباليى
(بحارالانوار ج 87 ص 140)
چون خداوند - جل جلاله - ديد كه مردمى در گناهان زياده روى كردند و در ميان آنها، سهنفر از مؤ منين هستند، خداوند - عزوجل - ندا مى كند: اى گناه كاران ! اگر در ميان شمانبودند كسانى كه براى من با هم دوستى مى كنند و با نماز خواندنشان ، زمين من ومسجدهاى مرا آباد مى كنند و شب ها در موقع سحر از خوف من ، آمرزش مى خواهند، عذابم رابر شما نازل مى كردم و هيچ درنگى نمى كردم .
تقوا و نماز شب
قال على (عليه السلام ):
عباد الله ان تقوى الله حمت اءوليا الله محارمه و الزمت قلوبهم مخافته حتى اسهرتلياليهم .
(نهج البلاغه خطبه 113)
اى بندگان خدا، پرهيزكارى ، دوستان خدا را از انجام كارهاى حرام باز مى دارد و ترس ازخدا آن چنان در دل آنان جاى مى گيرد كه شب ها را (براى نماز) بيدار مى مانند.
نماز شب بى روح
قال على (عليه السلام ):
و كم من قائم ليس له من قيامه الا السهر و العناء حبذا نوم الا كياس .
(نهج البلاغه حكمت 137)
چه بسا شب زنده دارانى كه ايستادن و نمازگزاردنشان جز بيدارى و رنج حاصلى ندارد؛چه نيكو است خواب زيركان .
فصل پانزدهم : نماز جمعه
وجوب نماز جمعه
قال على (عليه السلام ):
العشيرة اذا كان عليهم امير يقيم الحدود عليهم فقد وجب عليهم الجمعة و التشريق .
(مستدرك الوسائل ج 6 ص 13)
هر گاه طايفه اى اميرى داشته باشند كه حدود (الهى ) را برايشان اجرا نمايد، اقامه نمازجمعه رفتن به منى در ايام تشريق بر آنان واجب است .
آداب ورود به نماز جمعه
قال على (عليه السلام ):
لا باس بان يتخطى الرجل يوم الجمعة الى مجلسه حيث كان . فاذا خرج الامام ، فلايتخطاناحد رقاب الناس و ليجلس حيث يتيسر الا من جلس على الابواب و منع الناس ان يمضوا الىالسعة فلا حرمة ان يتخطاه .
(وسائل الشيعه ج 5 ص 94)
مانعى ندارد كه نمازگزار روز جمعه به سمت جاى خود در نماز گام بردارد؛ ولى وقتىامام براى ايراد خطبه آماده شد. كسى نبايد بر سر و گردن مردم راه برود. (بلكه بايدهر كجا كه ممكن بود بنشيند) مگر بر كسى كه در كنار درهاى ورودى نشسته باشد و وجوداو در آنجا مانع ورود ديگران به قسمتهاى خالى باشد كه در اين صورت اگر لگدمال شود حرمتى ندارد.
قرائت سوره جمعه و منافقين در نماز جمعه
قال على (عليه السلام ):
تقراء صلوة الجمعة فى الاولى الحمد و الجمعة و فى الثانية الحمد و المنافقين .
(بحار الانوارج 5 ص 19)
در نماز جمعه در ركعت اول حمد و سوره جمعه ، و در ركعت دوم سوره حمد و منافقين رابخوانيد.
سكوت در نماز جمعه
قال على (عليه السلام ):
لا كلام و الامام يخطب و لا التفات الا كمايحل فى الصلوة . و انما جعلت الجمعة ركعتين مناءجل الخطبتين .
(جامع احاديث الشيعه ج 6 ص 95)
در حاليكه امام خطبه مى خواند، نبايد سخن گفت و نبايد به غير امام التفات و توجهنمود. مگر همان مقدارى كه در نماز تجويز شده است . و نماز جمعه به خاطر دو خطبه ، دوركعت مقرر گرديده است .
گوش دادن به خطبه هاى نماز جمعه
قال على (عليه السلام ):
يستقبل الناس الامام (عند الخطبة ) بوجوههم و يصغون اليه .
(مستدرك الوسايل ج 6 ص 102)
مردم به هنگام خطبه روبروى امام مى نشينند و به خطبه او گوش فرا مى دهند.
كفايت نماز جمعه
قال على (عليه السلام ):
اذا شهدت المراءة و العبد الجمعة اجزاءت عنهما من صلوة الظهر.
(مستدرك الوسائل ج 6 ص 26)
چون زن و غلام در نماز جمعه حاضر شدند. (نماز جمعه ) به جاى نماز ظهر آنها محسوبخواهد شد.
اثر مخالفت با نماز جمعه
قال على (عليه السلام ):
ثلاثة ان كنتم خالفتم فيهن ائمتكم هلكتم : جمعتكم و جهاد عدوكم و مناسككم .
(مستدرك الوسائل ج 6 ص 7)
اگر در سه چيز با رهبران و پيشوايان خود مخالف ورزيد، هلاك خوابيد شد: نماز جمعه ،جهاد با دشمن و مناسك حج .
مرگ در راه نماز جمعه
قال على (عليه السلام ):
ضمنت لستة على الله الجنة ... منهم رجل خرج الى الجمعة فمات فله الجنة .
(وسايل الشيعه ج 5 ص 11)
براى شش نفر ضمانت مى كنم كه خداوند بهشت را به آنها عطا كند:... از آنها مردى استكه در راه نماز جمعه بميرد؛ پس جايگاهش بهشت است .
ترس از عدم حضور در نماز جمعه
نهى على (عليه السلام ) ان يشرب الدواء يوم الخميس مخافة ان يضعف من الجمعة .
(بحارالانوار ج 89 ص 197)
على (عليه السلام ) از خوردن دارو در روز پنجشنبه نهى فرمود تا مبادا )بهدليل سستى ) از حضور در نماز جمعه ناتوان شود.
ترك نماز جمعه بدون عذر
قال على (عليه السلام ):
من ترك الجمعة ثلاثا متتابعة لغير علة كتب منافقا.
(مستدرك الوسائل ج 8 ص 407)
هر كس سه نوبت پياپى نماز جمعه را بدون عذر ترك نمايد، در زمره منافقان است .
افراد معاف از نماز جمعه
قال على (عليه السلام ):
اءلجمعة واجبة على كل مؤ من الا الصبى و المراة و العبد و المريض .
(مستدرك الوسايل ج 6 ص 10) نماز جمعه بر هر فرد مؤ من واجب است مگر بر كودك ، زن، غلام و مريض .
مسافرت فقط با عذر شرعى
قال على (عليه السلام ):
لا تسافر فى يوم جمعة حتى تشهد الصواة ، الا فاصلا فىسبيل الله او فى امر تعذربه .
(نهج البلاغه نامه 69)
پيش از حضور در نماز جمعه مسافرت نكن ، مگر اينكه كار واجبى (مانند جهاد) در راه خداانجام دهى ، يابه سراغ كارى بروى كه شرعا معذور باشى .
فصل شانزدهم : مسجد
حريم مسجد
قال على (عليه السلام ):
حريم المسجد اربعون ذراعا و الجوار اربعون دارا من اربعة جوانبها.
(بحار الانوار ج 84 ص 3)
حريم مسجد، چهل ذرع است و چهل خانه از چهار طرف ، همسايه مسجد است .
احترام به مسجد
قال على (عليه السلام ):
من و قر مسجد القى الله يوم يلقاه ضاحكا مستبشرا و اعطاه كتابه بيمينه
(بحار الانوار ج 84 ص 16)
كسى كه حركت مسجد را نگه دارد، روز قيامت خداوند را با چهره اى خندان و شادمان ملاقاتمى كند و خداوند نامه اش (نامه اعمالش ) را به دست راستش مى دهد.
همسايه مسجد
قال على (عليه السلام ):
لا صلوة لجار المسجد الا فى المسجد الا ان يكون به عذرا او به علة .فقيل : و من جار المسجد يا امير المؤ منين ؟ قال : من سمع النداء
(بحار الانوار ج 83 ص 380)
نماز همسايه مسجد چنانچه عذر يا بيمارى نداشته باشد جز در مسجدمقبول در گاه الهى نخواهد بود. از آن حضرت سؤال شد: همسايه مسجد چه كسى است ؟ فرمود: كسى كه صداى اذان را بشنود.
نماز همسايه مسجد
قال على (عليه السلام ):
ليس لجار المسجد صلوة اذا لم يشهد المكتوبة فى المسجد اذاكان فارغا صحيحا
(بحار الانوار ج 80 ص 354)
براى همسايه مسجد (در صورتى كه فارغ كه فارغ و تندرست باشد) نمازى نيست مگردر مسجد.
آبادى مسجد
قال على (عليه السلام ):
ان الله - عزوجل - اذا اراد ان يصيب اهل الارض بعذابقال : لولا الذين يتحابون بجلالى و يعمرون مساجدى و يستغفرون بالاسحار لانزلتبهم عذابى .
(بحار الانوار ج 87 ص 150)
خداوند سبحان وقتى اراده مى كند مردم روى زمين را گرفتار عذاب (دنيوى ) كند گويد:اگر نبودند افرادى كه مرا به خاطر جلال و جبروتم دوست مى دارند. و مساجد مرا آباد مىكنند. و سحرگاهان استغفار مى كنند.
آداب ورود به مسجد
قال على (عليه السلام ):
من اراد دخول المسجد فليد خل على سكون و وقار. فان المساجد بيوت الله واحب البقاعاليه
(من لا يحضره الفقيه ج 1 ص 170)
هر كسى مى خواهد داخل مسجد گردد با آرامش و با طماءنينه وارد شود؛ چون مساجد خانه هاىخدا و محبوب ترين محلها در نظر اوست .
نرفتن به مسجد با دهان بدبو
قال على (عليه السلام ):
من اكل شيئا من الموذيات ريحها، فلا يقربن المسجد.
(وسايل الشيعه ج 3 ص 502)
كسى كه چيز بدبويى بخورد (مثل سير) (در صورتى كه موجب آزار مردم مى شود،) نبايدبه مسجد برود.
فضيلت نماز در مكانهاى مقدس
قال على (عليه السلام ):
صلوة فى بيت المقدس الف صلوة . و صلوة فى المسجد الاعظم مائة صلوة و صلوة فىمسجد القبية خمس و عشرون صلوة و صلوة فى مسجد السوق اثنتا عشرة صلوة .
(بحار الانوار ج 102 ص 270)
يكى نماز در بيت المقدس برابر با هزار نماز، و در مسجد بزرگ شهر (مسجد جامع ) شهربرابر با صد نماز، و در مسجد قبيله (محله ) برابر بيست و پنج نماز، و در مسجد بازاربرابر دوازده نماز فضيلت دارد.
فضيلت مساجد خاص
قال على (عليه السلام ):
اربعة من قصور الجنة فى الدنيا: المسجد الحرام و مسجدالرسول (صلى الله عليه وآله ) و مسجد بيت المقدس ، و مسجد الكوفة .
در دنيا چهار عمارت از كاخهاى بهشت مى باشند: مسجد الحرام مسجد النبى (صلى اللهعليه وآله )، مسجد بيت المقدس و مسجد كوفه .
نماز در مسجد الحرام
قال على (عليه السلام ):
النافلة المسجد الحرام الاعظم تعدل عمرة مبرورة . و صلوة الفريضةتعدل حجة متقبلة .
(جامع احاديث الشيعه ج 4 ص 505)
نماز نافله (مستحب ) در مكان عظيم مسجد الحرام برابر با يك عمره است . و نماز واجب درآنجا واجب در آنجا معادل با يك حج مقبول است .
نشستن رو به قبله
قال على (عليه السلام ):
من لسنة اذا جلست فى المسجد ان تستقبل القبلة .
(بحار الانوار ج 83 ص 380)
رو به قبله نشستن در مسجد، سنت (و مستحب ) است .
نشستن در مسجد
قال على (عليه السلام ):
الجلسة فى الجامع خير لى من الجنة . فان الجنة فيها رضا نفسى . و الجامع فيها رضاربى .
(بحار الانوار ج 80 ص 362)
نشستن در مسجد براى من بهتر از نشستن در بهشت است ؛ زيرا بودن در بهشت مرا خوشنودمى سازد و بودن در مسجد موجب رضايت و خوشنودى خدايم مى باشد.
خوشبوكردن مسجد
قال على (عليه السلام ):
... و جمروها (المساجد) فى كل سبعة ايام .
(بحار الانوار ج 18 ص 107 و 136)
... و مساجد را هر هفته خوشبو و معطر كنيد.
رعايت بهداشت در مسجد
قال على (عليه السلام ):
من و قر المسجد من نخامته ، لقى الله يوم القيامة ضاحكا قد اععطى كتابه بيمينه . و انالمسجد ليلتوى عند النخامة كتلوى احدكم بالخير ران اذا وقع به .
(بحار الانوار ج 80 ص 381)
كسى كه به احترام مسجد از انداختن اخلاط (آب بينى و سينه ) در آن خوددارى كند، در روزقيامت با سرور و شادمانى و در حالى كه نامه اعمالش را در دست راست دارد، خداوندمتعال را ملاقات مى كند و كسى كه در مجد خلط مى اندازد، مسجد (از نفرت ) به خود مىپيچد، همان طور كه اگر يكى از شما را با چوب خيزران بزنند، از شدت درد به خود مىپيچيد.
افزايش روزى
قال على (عليه السلام ):
الجلوس فى المسجد من طلوع الفجر الى طلوع الشمس اسرع فى طلب الرزق من الضربفى الارض .
(وسائل الشيعه ج 4 ص 1037)
نشستن در مسجد از طلوع فجر تا طلوع خورشيد روزى را بهتر (سريعتر) از تلاش براىكسب آن به تو مى رساند (يعنى بودن در مسجد در اوقات ياد شده روزى انسان را زياد مىكند.)
فصل هفدهم : نماز و خانواده
آموزش نماز به فرزندان
قال على (عليه السلام ):
علموا صبيا نكم الصلوة و خذوهم بها اذا بلغوا ثمانى سنين .
(وسايل الشيعه ج 3 ص 12)
نماز را به فرزندان خويش بياموزيد. و چون به هشت سالگى رسيدند آنانت را بهخواندن اين فريضه الهى وادار نماييد.
آموزش نماز به فرزندان
قال على (عليه السلام ):
علموا صبيا نكم الصلوة و خدوهم بها اذا بلغوا الحلم .
(شرح غرر الحكم ج 4 ص 363)
به كودكان خود نماز بياموزيد و آنها را به هنگام بلوغ به خاطر ترك نماز مؤ اخذه كنيد.
آموزش نماز به فرزندان
قال على (عليه السلام ):
اذا عقل الغلام و قراءشى ء من القران علم الصلوة .
(دعائم الاسلام ج 1 ص 193)
هر گاه كودك به حد رشد برسد و مقدارى از قرآن را بخواند، به او نماز آموخته شود.
سفارش امام على عليه السلام به فرزندش
قال على (عليه السلام ):
اوصيك يا بنى بالصلوة عند وقتها.
(بحار الانوار ج 83 ص 14)
فرزندم ! تو را به نماز در اول وقت سفارش مى كنم .
زمان نماز كودكان
قال على (عليه السلام ):
يجب الصلوة على الصبى اذا عقل
(جامع احاديث الشيعه ج 4 ص 43)
نماز بر كودك ، زمانى كه عقلش رسيد لازم است .
همراهى طفل براى نماز
قال الصادق (عليه السلام ):
كان على (عليه السلام ) قد جعل بيتا فى داره ليس بالصغير و لا بالكبير الصلوته .و كان اذا كان الليل ذهب معه بصبى لا يبيت معه فيصلى فيه .
(وسائل الشيعه ج 3 ص 555)
امام صادق (عليه السلام ) مى فرمايد: اميرالمؤ منين (عليه السلام ) در خانه خود اتاقمتوسطى براى نماز خود اختصاص داده بود. شبها براى نماز خواندنطفل كوچكى را كه نمى خوابيد با خود به آن اتاق برده ، نماز مى خواند.
نماز و خانواده
قال على (عليه السلام ):
فكان ياءمربها اهله و يصبر عليها نفسه
(نهج البلاغه خطبه 190)
(رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) خانواده اش را به اقامه نماز امر مى فرمود و خود نيزبا بردبارى به انجام آن مى پرداخت .
| 
