بخش های کتاب
سوره طور، آيات 1 - 10 اشاره به مفاد كلى سوره مباركه طور و بيان مقصود از (طور) اقوال مختلف در معناى (رق ) و مراد از كتابى كه مسطور و در رقى منشور است مقصود از بيت معمور و بحر مسجور معناى جمله (تمور السماء....) در وصف روز قيامت بحث روايتى (رواياتى درباره مراد از طور، بيت معمور و.... كه بدآنها قسم ياد شده است ) سوره طور، 11 - 28 عذاب مكذبان عين عمل آنها است و چه صبر كنند و چه بى تابى از آنان جدا شدنىنيست معناى اينكه در وصف متقين بهشتى فرمود: (فاكهين بما آتيهم ربهم ...) توضيح آيه :(و الذين آمنوا و اتبعتهم ذريتهم بايمان الحقنابهم ذريتهم ...) وچندوجه در معناى آن . معناى جمله (كل امرى ء بما كسب رهين ) و جمع آن باآيه(كل نفس بما كسبت رهينة الا اصحاب اليمين ) بيان تفضيلى پاره اى از لذات و نعمتهاىاهل بهشت معناى اينكه بهشتيان مى گويند: (ما در خانواده مان مشفق بوديم ) بحث روايتى رواياتى در ذيل آيه : (الحقنابهم ذريتهم ) درباره ملحق گشتن فرزندان مؤ منينبهايشان در قيامت آيات 44 - 29 سوره طور نفى عذرها ودستاويزهاى تكذيب كنندگان چند وجه در معناى آيه : (ام خلقوا من غير شى ء...) معناى آيه : (ام عندهم الغيب فهم يكتبون ) و (ام يريدون كيدا) مثالى براى بيان ميزان عناد كفار و اصرارشان بر تكذيب دعوت حق آيات 49 - 45 سوره طور توضيحى درباره تهديد مكذبين در آيه :(فذرهم حتى يلاقوا يومهم الذىفيهيصعقون ) امر به پيامبر(ص ) به صبر (و اصبر لحكم ربك ) و تاءكيد آن به اينكهفرمود:(فانك باعيننا) وجود متعدد در معناى آيه : (و سبح بحمد ربك حين تقوم ومنالليل فسبحه و ادبار النجوم ) بحث روايتى (رواياتى درباره مراد از آيه : (و سبح بحمد ربك حين تقوم ...) سوره نجم ، آيات 1 - 18 اشاره به غرض ومحتويات سوره مباركه نجم و مكى بودن آن چند قول درباره مراد از (نجم ) در آيه : (و النجم اذا هوى ) مقصود از اينكه فرمود: (و ما ينطق عن الهوى ...) وجوه مختلف در معناى آيات : (ذو مرة فاستوى و هو بالافق الا على ثم دنافتدلى...) شرح مفاد آيه : (ما كذب الفؤ اد ما راءى ) گفتار بعضى مفسرين در تفسير (ماكذب الفواد ما راى ) مقصود از (نزلة اخرى ) و رؤ يت رسول خدا (صلى الله عليه و آله و سلم ) درآيه: (و لقد رآه نزلة اخرى ) (سدرة المنتهى ) چيست ؟ معناى (ما زاع البصر و ما طغنى ) بحث روايتى چند روايت درباره مراد از نجم در (و النجم اذا هوى )، و رواياتىدرذيل آيات مربوط ... رواياتى در ذيل (قاب قوسين ) و(ثم دنى فتدلى ) در نزديكى پيامبر با خداونددرشب معراج رواياتى درباره رؤ يت قلبى رسول الله (صلى الله عليه و آله و سلم )خداوندسبحان را اشاره به اختلاف درباره اينكه معراج پيامبر (صلى الله عليه و آله و سلم ) جسمانىوروحانى يا فقط روحانى بوده . آيات 32 - 19 سوره نجم احتجاج عليه بت پرستى و اعتقاد به اينكه ملائكه دختران خدا و شفعايند مشركين هيچ دليلى بر الوهيت آلئه خود ندارد انسان به صرف آرزو مالك آرزويش نمى شود شفاعت ملائكه مشروط به اذن و رضاى خداى سبحان است مقصود از اينكه فرمود مشركين بدانچه مى گويند علم ندارند و جز (ظن ) راپيروىنمى كنند... وجه تفريع جزاء بد كاران و نكوكاران بر مالكيت خداى سبحان مقصود از استثناى (الا اللمم ) در آيه : (الذين يجتنبون كبائر الاثم و الفواحشالااللمم ...) آيات 62 - 33 سوره نجم اشاره به مطالب و محتويات اين قسمت از سوره مباركه نجم بيان آيات مربوط به شخصى كه از انفاق در راه خدا اعراض كرد و دست نگه داشت شرحى درباره مفاد آيه : (و ان ليس للانسان الا ما سعى ) واينكهعمل انسان چه خوب و چه بد با او خواهد بود مقصود از اينكه فرمود: (و ان الى ربك المنتهى ) منتهى شدن خلقت و تدبيربهخداى سبحان است مراد از اينكه فرمود خدا است كه خنداند و گرياند، و توضيح عدم منافات بين آنواسناد خنده و گريه ... ذكر مصاديق ديگر از انتهاء خلقت و تدبير به خداوند: اماته ، احياء، خلق زوجينو... اشاره به اقوامى كه در گذشته دچار عذاب الهى شدند قيامت نزديك شد... آيا باز هم مى خنديد و نمى گرييد؟ بحث روايتى چند روايت راجع به شاءن نزول آيات : (افراءيت الذى تولى ...) چند روايت راجع به بهره مند شدن از اعمال ديگران رواياتى درباره انديشه كردن درباره خدا،درذيل آيه : (و ان الى ربك المنتهى ) چند روايت در ذيل آيات : (و انه هو اضحك و ابكى )، (و انه هو اغنى واقنى)و ... سوره قمر آيات 8 - 1 اشاره به مطالب سوره مباركه قمر مقصود از انشقاق قمر و وجوه مختلف در اين باره معناى جمله (و يقولوا سحر مستمر) و (كل امر مستقر) مفاد جمله (يوم يدع الداع ...) در آيه : (فتول عنهم يوم يدع الداع ...) تشبيه كردن مردم در بيرون شدن از قبر را به ملخ هاى منتشر بحث روايتى رواياتى (راجع به معجزه شق القمر درذيل آيه : (اقتربت الساعة و انشقالقمر) گفتارى اجمالى پيرامون مساءله شق القمر سخن كسانى كه با استناد به چند آيه قرآنى به وقوع معجزه شقالقمراشكال كرده اند و پاسخ آن بيان مقدمه اى براى اثبات اينكه شق القمر معجره اى پيامبر صلى الله عليه و آلهوسلم به دنبال پيشنهاد مشركين بوده است بررسى مفاد آيه 59 از سوره اسرى درباره مجزات پيامبر صلى الله عليه و آلهوسلم پاسخ استدلال منكرين شق القمر بهآيه(قل سبحان ربى هل كنت الا بشرا رسولا) جواب به دو شبهه ديگر پيرامون معجزه شق القمر آيات 42 - 9 سوره قمر وجه تكرار تكذيب در آيه : (كذبت قلبهم قوم نوح فكذبوا عبدنا...) بيان چگونگى و فور آب بر سراسر زمين پس از نفرين نوح عليه السلام توضيحى درباره اين كه راجع به كشتى نوح (عليه السلام ) فرمود: (ولقدتركناها آية ...) معناى (ذكر) و مقصود از تيسير قرآن براى آن ذكر بيان كيفيت عذاب قوم عاد گفتارى در چند فصل پيرامون سعادت و نحوست ايام ، طيرهوفال 1- سعادت و نحوست ايام (از نظر عقل ، قرآن و سنت ) سعادت و نحوست در آيات قرآن كريم سعادت و نحوست در احاديث و روايات نمونه اى از احاديث ائمه اطهار عليه السلام كه دلالت بر عدم نحوست ذاتى زمانمىكند رواج عقيده به سعادت و نحوست ايام دربيناهل سنت و حمل روايات وارده از طرق شيعه در اين باره بر تقيه 2 - سعادت و نحوست كواكب (از نظر عقل و شرع ) اقوال منجمين درباره ارتباط كواكب با حوادث زمينى اقسام رواياتى كه در اين باره وارد شده اند حمل آن دسته روايات كه بر سعد و نحس بودن بعضى كواكب دلالت دارند بر تقيهووجوهى ديگر در اين باره 3 - تفال خوب و بد بيان اينكه تاءثير تفال و تطير مربوط به حالت نفسانى كسى استكهتفال و تطير مى كند نهى از فال بد زدن و توصيه توكل بر خدا در موارد تطير بحث از ساير امورى كه در نظر عامه مردم شوم و نحس است مقصود از تكذيب قوم ثمود به (نذر) ناقه صالح و آزمايش الهى قوم ثمود سرگذشت قوم لوط عذابى كه دامنگيرشان شد بحث روايتى (چند روايت در ذيل برخى آيات گذشته ) آيات 55 - 43 سوره قمر مقصود از خطاب در (اكفاركم خير...) وجه اينكه در تعليل معذب ساختن مجرمين فرمود: ما هر چيز را به (قدر)آفريديم اعمال ما تابع قواعد كلى و ضوابط عمومى منتزع از خارج استولىاعمال خداوند علتى جز مشيت او ندارد سه گونه تعليلافعال خدا در آيات قرآن بيان مراد از اينكه فرمود: امر ما يكى است چون چشم بر هم زدن اشاره به جايگاه متقين در روز قيامت بحث روايتى (رواياتى درباره قدر و اينكه قدريه - منكران قدر - مجوس اين امتند و...) گفتارى پيرامون قدر (و اينكه مقصود از آن هندسه و حد وجودى هر چيز است ) قدر غير قضائى است كه قطعى و غير قابل برگشت مى باشد سوره الرحمن آيا 30 - 1 غرض و مفاد سوره مباركه الرحمن معناى (الرحمن ) و اشاره به وجه اينكه در آغاز شمارش نعمت هاى مادى و معنوى،تعليم قرآن را ذكر فرمود مقصود از اينكه خداوند به انسان (بيان آموخت و اهميت بيان در زندگى بشر چند قول ديگر در معناى آيات : (خلق الانسان ، علمه البيان ) مراد از سجده گياه و درخت براى خدا و وجه اينكه آيات دوم و سوم سوره عطف نشدهاند منظور از رفع سماء و وضع ميزان مراد از (ميزان ) در آيه (الا تطغوا فى الميزان و...) مخاطب در آيه : (فباءى الاء ربكما تكذبان ) جن و انس است وجه اينكه در ضمن شمارش نعم الهى از شدائد و نقمت هاى قيامت خبر داده شده است مقصود از مشرقين و مغربين و معناى آيه : (مرج البحرين يلتقيان ...) مراد از فناى هر كه بر زمين است و وجه اينكه آن را از جمله نعمتهاى الهى شمردهاست مقصود از وجه خدا و بقاى آن ، و معناى (ذوالجلال و الاكرام ) منظور از سؤ ال هر كه در آسمان و زمين است از خدا، و معناى اينكه خدا در هر روزدرشاءنى است بحثى روايتى (رواياتى در ذيلبرخى آيات گذشته ) دو دريا على و فاطمه عليه السلام و لؤ لؤ و مرجان حسن و حسين عليه السلام اند آيات 78 - 31 سوره الرحمن معناى جمله (سنفرغ لكم ايها الثقلان ) و عدم منافات آن با (لا يشغله شاءنعنشاءن ) معناى اينكه خطاب به جن و انس فرمود نمى توانيد بگريزيد جز به سلطان آيه (فيومئذ لا يسئل عن ذنبه انس و لا جان ) سرعت حساب را افاده مى كند و باآيه(... مراد از مقام پروردگار در آيه : (و لمن خاف مقام ربه جنتان ) اشاره به اقسام و مراحل خوف از مقام پروردگار و بيان اينكه مقصود از خائنان در آيه:(و لمن خاف ...) مخلصين است اقوال مختلف درباره اينكه خائف از مقام رب دو بهشت دارد وصف آن دو بهشت وصف حوريان بهشتى مراد از (و من دونهما جنتان ) همسران بهشتى (خيرات حسان ) و توصيف آنان ثنائى جميل بر خداوند كه اينهمه رحمت ارزانى داشتم بحث روايتى چند روايت در ذيلآيه (و لمن مقام ريه جنتان ) رواياتى در ذيل آيه (هل جزاء الاحسان الا الاحسان ) چند روايت درباره وجود دو قسم بهشت و درباره همسران بهشتى سوره واقعه آيات 10 - 1 وجه اينكه از قيامت به (واقعه ) تعبير فرمود معناى اينكه در وصف قيامت فرمود: (خافضة رافعة ) مقصود از اصحاب الميمنة معناى (السابقون السابقون ) و اقوال مختلف درباره مراد از سابقين بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيه : (اذا وقعت الواقعه ...) و مراد از (السابقون السابقون) آيات 56 - 11 سوره واقعه موارد استعمال كلمه (قرب ) و معناى تقرب به خدا و اينكه مقربون بلندمرتبهترين طبقات اهل سعادتند مراد از اولين و آخرين در آيه : (ثلة من الاولينوقليل من الاخرين ) و وصف نعمتهاى بهشتى مقربان از ايشان وصف نعم بهشتى اصحاب اليمين دسته سوم (اصحاب الشمال ) و بيان وصعيت آنها در قيامت مقصود از (اتراف ) در تعليل استقراراصحابشمال در عذاب به اينكه آنان مترف بودند اقوال مختلف درباره مقصود از (حنث عظيم ) كهاصحابشمال بر آن اصرار مى ورزيدند پاسخ خداوند به استبعاد معاد مشركين وبيانحال و وضعشان در قيامت بحث روايتى توضيحى راجع به روايتى كه بر نسخ آيه : (ثلة من الاولينوقليل من الاخرين ) با آيه : (... رواياتى در ذيل آيات مربوط به بهشت و نعمت هاى بهشتى آيات 96 - 57 سوره واقعه بيان جهت اينكه لازمه اعتقاد به آفريدگار تصديق قيامت و معاد است (نحنخلقناكمفلولا تصدقون ) مرگ تقدير شده است و ناشى از غلبهاسبابزوال بر قدرت و اراده خداوند نيست حكمت و غرض از تقدير مرگ : تبديلامثال ، و انشاء مجدد اموات توضيح اينكه چگونه علم به دنيا و خصوصيات آن مسلتزم اذعان به معاد است بيان اينكه آيه : (و لقد علمتم النشاة الاولى فلولا تذكرون ) مبتنى بر قياسنيست اثبات ربوبيت پروردگار با بر شمردن سه تا از مهمترين حوائج مردم : زراعت ،آبو آتش معناى آيه : (فسبح باسم ربك العظيم معناى اينكه قرآن كريم و (انى كتاب مكنون ) است مراد از (مس ) و (مظهرون ) در آيه : (لا يسمه لا المطهرون ) معناى اينكه فرمود: روزى خود را تكذيب قرار مى دهيد اگر قيامتى در كار نيست پس چرا جان به گلوگاه رسيده را بر نمى گردانيد؟(ع)" وضع طوائف سه گانه (مقربون ، اصحاب اليمين واصحابالشمال ) در حال مرگ و پس از مرگ بحث روايتى (رواياتى در ذيل برخى آيات گذشته ) سوره حديد آيات 6 - 1 بيان غرض سوره حديد: تحريك و تشويق مؤ منين به انفاق و... بيان اينكه تسبيح آنچه در آسمانها و زمين است تسبيح حقيقى است نه مجازى و بهزبانحال توضيح مقصود از (اول )، (آخر)، (ظاهر) و (باطن ) بودن خداىسبحان احاطه ، ملك و علم مطلق خداوند بر همه چيز و همه كس بحث روايتى شرح چند روايت درباره اول و آخر و ظاهر و باطن بودن خداى تعالى شرح روايتى راجع به علم خداوند آيات 15 - 7 سوره حديد بيان اينكه آيه : (آمنوا بالله و رسوله و انفقوا...) خطاب به مؤ منين و امر بهآثارايمان است وجه و نكته اينكه فرمود از آنچه كه خدا شما را در آن جانشين كرده انفاق كنيد مراد از ميثاقى كه از مؤ منين گرفته شده است توبيخ شديد كسانى كه از انفاق مالى كه خدا تنها وارثآنستبخل مى ورزند عدم تساوى انفاق در زمان جنگ با انفاق بعد از فتح توضيحى درباره اجر دادن خدا به بنده و اينكه اجرى كه خدادرمقابل عمل عبد مى دهد تفضلى است از اوعزوجل توضيحى درباره اجر دادن خدا به بنده و اينكه اجرى كه خدادرمقابل عمل عبد مى دهد تفضلى است از ... تقاضاى منافقان از مؤ منان ، در قيامت ، و جوابى كه به آنان داده مى شود: بهدنيابرگرديد و نور به دست آوريد مقصود از ديوارى كه بين منافقان و مؤ منان زده مى شود و مفاداينتمثيل در بيان حال منافقان استمداد منافقان از مؤ منان و جواب ايشان به آنها دنباله گفتار مؤ منان بر منافقان : شما امروز هيچ ياورى نداريد" بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيه مربوط به انفاق قبل از فتح و بعد از فتح ، گفتگوى منافقانومؤ منان در قيامت و روايتى درباره آرزوى دراز) سوره حديد، آيات 16 - 24 عتاب به مؤ منين به جهت قساوتى كهدل هايشان را گرفته و درمقابل ذكر خدا خاشع نمى شود مقصود از اينكه فرمود مؤ منان به خدا ورسل نزد پروردگارشان صديقتين وشهدايند پنج خصلت زندگى دنيا: لهو، لعب ، زينت ، تفاخر، و تكاثر و سخنى از شيخبهائىدر اين باره مثلى براى بيان فريبندگى دنيا اختلاف معنا و مفاد آيه : (سابقوا الى مغفرة من ربكم ) با آيه : (و سارعواالىمغفرة ...) مراد از اينكه عرض بهشت مانند عرض آسمان و زمين است مقصود از ايمان در جمله (...اعدت للذين آمنوا بالله و رسله ) ايمان تواءمباعمل است وجوه متعدد در معناى آيه : (ما اصاب من مصيبة فى الارض و لا فى انفسكم الا فىكتاب...) در از دست دادن اندوه مخوريد و در به دست آوردن شادى مكنيد بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيه : (الم ياءن للذين آمنوا...) و (اولئك هم الصديقونوالشهداء...) و درباره حد زهد) آيات 29 - 25 حديد مقصود از (كتاب ) و (ميزان ) در آيه : (لقد ارسلنا رسلنا بالبينات وانزلنامعهم الكتاب و الميزان ...) وجه تعبير به انزال حديد در: (و انزلنا الحديد) منظور از اقرار دادن راءفت و رحمت در دل هاى پيروان عيسى (ع ) معناى امر به ايمان به رسول (ص ) در آيه : (يا ايها الذين آمنو اتقوا الله وآمنوابرسوله ...) مراد از نورى كه خدا براى مؤ منين قرار مى دهد كه بدان راه روند و معناى آيه :(لئلايعلم اهل الكتاب ...) معناى آيه .. بحث روايتى (رواياتى درباره ميزان ، انزال حديد، بدعت ، رهبانيت در نصرانيت ، انفاق و... سوره مجادله 6 - 1 سنت جاهلى (ظهار) و الغاء و منكر دروغ اعلام كردن آن در آيه : الذين يظاهرونمنكم...) بيان كفاره ظهار و معناى جمله (ثم يعودون لما قالوا...) بحث روايتى رواياتى درباره شاءن نزول آيات مربوط به ظهار) آيات 13 - 7 سوره مجادله مقصود از چهارمى بودن خدا براى سه نجوى كننده و ششمى بودن او براى پنجنجوىكننده مذمت و توبيخ منافقان و بيمار دلانى كه با وجود نهى شدن از نجوى ، باز همنجوىمى كردند تحيت مغرضانه منافقين بر پيامبر صلى الله عليه و آله بيان يكى از آداب معاشرت خطاب به مؤ منين تجليل از علماء امت وجوب دادن صدقه بر توانگران قبل از نجوى با پيامبر (صلى الله عليه و آله وسلم)... نسخ حكم وجوب صدقه قبل از نجوى درآيهقبل بحث روايتى رواياتى در ذيل آيات مربوط به نجوى ، تحيت مغرضانه منافقين بر پيامبر(ص )،ورفع درجات علماء چند روايت حاكى از اينكه اميرالمؤ منين (عليه السلام ) تنها كسى بود ... آيات 22 - 14 سوره مجادله بيان وصف و حال منافقان : تولى يهود: سوگند دروغ ياد كردن و.... جنبه هاى مختلف غلبه خدا و رسولان او (كتب الله لاءغلبن انا و رسلى ) هرگز دوستى با دشمنان خدا و رسول (صلى الله عليه و آله و سلم ) با داشتنايمانقابل جمع نيست مراد از تاءييد مؤ منين به روحى از او و بيان اينكه مؤ منان علاوه بر حيات طبيعى از حيات طيبه برخوردارند بحث روايتى رواياتى درباره نزول آيه : (كتب الله لاءغلبن انا و رسلى ) حب و بغض فى الله،و روح ايمان مراد از روحى كه خداوند مؤ من را بوسيله آن تاءييد مى كند سوره حشر آيات 10 - 1 بيان آيات مربوط به اخراج بنى النضير از سرزمنشان معناى اينكه فرمود: (يخربون بيوتهم بايديهم و ايدى المؤ منين ) قطع كردن و نكردن درختان را بنى النضير به اذن خدا بود موارد مصرف (فيى ء) فقراى مهاجرين يكى از مصاديق فى در راه خدا شرح آيه : (و الذين تبوؤ ا الدار و الايمان ...) كه متضمن مدح ... جملات ديگرى از كلام خدا در مدح انصار بحث روايتى رواياتى درباره ماجراى اخراج و تبعيد بنى النضير روايتى در چشم پوشى انصار از غنائم آنان براى تقسيم بين مهاجرين چند روايت درباره فيى و موارد مصرف آن ، ودرذيل آيه (ما آتيكم الرسول فخذوه ...) چند روايت درباره ايماان و اينكه دين حب ، و حب دين است و درباره صفت رذيله(شرح) آيات 17 - 11 سوره حشر دروغگوئى و پيمان شكنى منافقين در وعده ها و قرارها كه با برداران كافرشانمىگذارند تمثيلحال منافقين به شيطان كه انسان را تا مرز كفر مى كشاند و سپساز او بيزارى مىجويد بحث روايتى روايتى راجع به تبعيد بنى النضير، عهد شكنى منافقان با آنان و داستان برصيصاى عابد كه كارش به كفر انجاميد آيات 24 - 18 سوره حشر معارف و مواعظى كه از مضامين اين آيات برداشت مى شود امر به تقوى در اعمال و امر به محاسبه و نظردراعمال ، در آيه : (يا ايها الذين آمنوا اتقوا الله و لتنظر نفس ما قدمتلغد) بيان رابطه و ملازمه بين فراموش كردن خدا و فراموش كردن خود (و لاتكونواكالذين نسوا الله فانسيهم انفسهم ...) مثلى گوياى عظمت و جلالت قدر قرآن توضيحى در مورد اينكه خداوند عالم غيب و شهادت است و معناى پاره اى از اسماء حسناى ديگر خدا بحث روايتى (رواياتى درباره بعضى اسماء و صفات خداوند، و درباره محاسبه نفس و نظردراعمال ). سوره ممتحنه آيات 9 - 1 بيان آياتى كه به سختى از دوستى مؤ منين با كفار و مشركين نهى مى كند دوستى كردنبا كفار از بغض و عداوت آنها نسبت به شما نمى كاهد و اگر به شمادستيابند.... مراد از اينكه فرمود خداوند بين شما و ارحام و اولادتان در قيامت جدايى مىاندازد وجوه ديگرى كه در معناى جمهل(يفصل بينكم ) گفته شده است اسوه بودن ابراهيم (عليه السلام ) و پيروانش در تبرى از مشركين و توضيح درباره استغفار ابراهيم (عليه السلام ) براى پدر اينكه استثناى (الا قول ابراهيم لابيه...)متصل است يا منقطع دعاى ابراهيم عليه السلام و پيروانشدرتوكل بر خدا و بازگشت به او نهى از دوستى با كفار به معناى نهى از عدالت و خوش رفتارى با كفار غيرحربىنيست بحث روايتى چند روايت راجع به نزول آيات نهى از دوستى با كفار و مشركين نقد و رد روايتى كه در آن آمده است : شايد خداوند به شركت كنندگان در جنگبدرگفته باشد هر چه مى خواهيد بكنيد...(ع )" آياتى از قرآن كريم كه احاديث فوق را رد مى كند چند روايت درباره تجويز معاشرت و خوش رفتارى با كفار غير محارب و درباره حبوبغض بخاطر خدا آيات 13 - 10 سوره ممتحنه حكم زنانى كه ايمان آورده به سوى پيامبر(ص ) هجرت مى كردند ازدواج باآنهاو... معناى آيه شريفه :(و ان فاتكم شى ء من ازواجكم ...) حكم بيعت زنان مؤ من با رسول خدا(ص ) و شرايط آن ياد آورى شقاوت و هلاكت ابدى يهود (مغضوب عليهم ) و نهى از دوستى با آنان بحث روايتى رواياتى درباره زنان مهاجر، امتحان ايمان آنها، بيعتشان با پيامبر(ص )، حكمازدواجبا آنها و... چند روايت درباره ازدواج با زنان كافر چند روايت درباره ازدواج با زنان كافر توضيحى درباره جمع بين آيه :(و لا تمسكوا بعصم الكوافر) و آيه(والمحصنات من الذين و اوتوا الكتاب ...) رواياتى درباره بيعت زنان با پيامبر اسلام صلى الله عليه و آله و بيان شروطآن سوره صف آيات 9 - 1 اشاره به مطالب اين سوره مباركه مقصود از خطاب توبيخى : (چرا مى گوييد آنچه راكهعمل نمى كنيد) با توجه به سياق و زمينه كلام اشاره به نهى مسلمانان از ايذاى پيامبر اكرم صلى الله عليه و آله و سلم معناى جمله (فلما زاغلوا ازاغ الله قلوبهم ...) و بيان اينكه مقصود از ازاغهواضلال خداوند چيست دو بخش دعوت و رسالت عيسى (عليه السلام ) تصديق پيامبر پيش از خود، وبشارتبه آمدن پيامبر بعد از خود توضيح اينكه مفهوم بشارت دادن عيسى (عليه السلام ) به آمدن پيامبر اسلام... معروف بودن پيامبر(ص ) به نام احمد وجه اينكه رد كننده دعوت به اسلام (ظالمترين ) است معناى اظهار دين حق بر همه اديان بحث روايتى (رواياتى درباره نام هاى پيامبر اكرم (ص )، بشارت عيسى ، فاصله بين عيسى و پيامبر اسلام (ص ) آيات 14 - 10 سوره صف تجارتى كه شما را از عذاب اليم نجات مى دهد و مغفرت و جنت و نصرت و فتح درپىدارد معناى اينكه فرمود: (كونوا انصار الله ...) بحث روايتى (چند روايت درباره تجارت نجات دهنده ، حواريون عيسى (عليه السلام ) و...) سوره جمعه آيات 8 - 1 اشاره به مطالب سوره جمعه معناى اينكه آنچه در آسمان و زمين است خدا را تسبيح مى كنند مقتضيات منزه بودن خداى تعالى از هر نقص و حاجت مقصود از (اميين ) اشاره به عدم منافات بين امى بودن پيامبر(ص ) و مبعوث شدنش در اميين ، باجهانىبودن دعوت آن جناب مراد از تزكيه و تعليم كتاب و حكمت و وجه مقدم آوردن تزكيه در جمله : (و يزكيهم و يعلمهم الكتاب و الحكمة ) وجه ارتباط تشبيه يهود به حمار حامل اسفار با آيه مربوط به بعثت پيامبراسلام(ص ) استدلال عليه يهود با اين بيان كه اگر راست گوييد آرزوى مرگ كنيد تهديد يهوديان به مرگى كه از آمدنش كراهت دارند بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيه : (هو الذى بعث فى الاءميين...)اهل فارس و تحصيل ايمان ، و....) گفتارى درباره منظور از تعليم حكمت توضيحى درباره رابطه سنت هاى عملى با مبانى اعتقادى حكمت عبارت است از علمو عمل حق و سرچشمه گرفته از فطرت ، كه اسلام بداندعوتمى كند نمونه هاى از معارف قرآنى در رد اعتقاداتباطل منكرين اديان و بتپرستان آيات 11 - 9 سوره جمعه بيان آيات مربوط به نماز جمعه ، امر به شتاب بدان و رها كردن هر كارىبازدارندهاز آن معناى اينكه فرمود: (بگو آنچه نزد خدا است بهتر از لهو و تجارت است ...) بحث روايتى (رواياتى درباره شتاب به سوى نماز جمعهوتعطيل كارها، انتشار در زمين بعد از نماز و طلب رزق ، و...) سه طائفه اى كه دعايشان مستجاب نمى شود چند روايت درباره پراكنده شدن مردم از نزد پيامبر(ص ) در حالى كه خطبه جمعه... سوره منافقون آيات 8 - 1 كاذب بودن منافقان در شهادت به رسالت پيامبر(ص ) از باب كذب مخبرى بودهاست منظور اينكه درباره منافقين فرموده : (آمنوا ثم كفروا فطبع على قلوبهم ...) معناى اينكه خداوند بر دل هاى منافقين مهر زده مراد از توصيف منافقين به اينكه (كانهم خشب مسندة ) اوصاف و احوالى ديگر از منافقين بحث روايتى (رواياتى درباره ماجراى رفتار و گفتار منافقانه عبدالله ابن ابىونزول آيات مربوطه ) روايتى در ذيل آيه (اذا جاءك المنافقون ) و ماجراى عبدالله بن ابى منافق رواياتى ديگر در ذيل آيات مربوط به منافقين گقتارى پيرامون مساءله نفاق در صدر اسلام اشاره به خطر مناقين و فتنه انگيزى ها و توطئه هايشان در صدر اسلام رد اين سخن كه نفاق بعد از هجرت پديد آمدوقبل از رحلت پيامبر(ص ) برچيده شد(ع )" آيات 11 - 9 سوره منافقون نهى از دو صفت نفاق آور: سرگرمى بهمال و اولاد، وبخل ورزى پيش از مرگ انفاق كنيد كه چون اجل آمد آرزوى بازگشت اجابت نمى شود (چند روايت در ذيل برخى آيات گذشته ) سوره تغابن آيات 10 - 1 ذكر پاره اى از اسماء حسنى و صفات علياىخداىمتعال كه وجود قيامت و بعث و جزا را اقتضاء دارند معناى جمله (و صوركم فاءحسن صوركم ) خطاب به مشركين كه از سرنوشت اقوام گذشته عبرت بگيرند بيان بهانه مشرك كفار در همه اعصار بر معناى جمله (و استغنى الله ) و مراد از استغناى خداى سبحان بيان ركنى ديگر از اركان كفر بت پرستان اشاره به آياتى كه در آنها براى وقوع و تحقق قيامت قسم ياد شده است آياتى كه بر جمع شدن مردم در قيامتبراىفصل قضاء دلالت مى كنند. (اليوم التغابن ) چه روزى است ؟ و چه كسانى معنبون مى شوند؟ بحث روايتى (چند روايت درباره نام هاى روز قيامت و (يوم التغابن ) بودن آن و...) آيات 18 - 11 سوره تغابن مقصود از اذن كه فرمود هيچ مصيبتى نمى رسد مگر به اذن اذن تكوينى است نهاذنلفظى و نه اذن تشريعى مفاد جمله : (و من يؤ من بالله يهد قلبه ) و رابطه بين اعتقاد به عموميت علم ومشيتخدا با سكون و آرامش قلبى اطاعت رسول (ص ) اطاعت خدا و نافرمانيش نافرمانى او است بيان اينكه اطاعت يك نحوه عبوديت است و فقط بايد از خدا و فرستاده اش اطاعتشود ايمان به خدا و اطاعت او يك نوع توكل بر او است مقصود از اينكه خطاب به مؤ منين فرمود: برخى از همسران و فرزندانتاندشمنشمايند، از آنان برحذر باشيد و.... معناى اينكه فرمود:(فاتقوا الله ما استطعتم ) و جمع آن با آيه (اتقوا اللهحقتقاته ) معناى جمله : (وانفقوا خيرا لانفسكم ) و وجه منصوب بودن كلمه (خيرا) بحث روايتى روايتى درباره دشمن بودن بعضى از همسران و فرزندان مؤ منينونزول آيه : (ان من ازواجكم و اولاد كم عدوا لكم ....) اشكال وارد بر چند روايت حاكى از اينكه پيامبر(ص ) راجع به حب خود حسنين راآيه(... روايتى در ذيل آيه (اتقوا الله حق تقاته ) و (انقوا الله ما استطعتم ) وروايتىدرباره بخل ورزيدن سوره طلاق آيات 7 - 1 بيان آيات راجع به حكم طلاق ، عده ، رجوع و.... معناى جملات آيه شريفه : (و من يتقاللهيجعل له مخرجا....) با توجه به سياق و موضوع آن شرح مفاد آيه كريمه فوق توكل واقعى بر خداوند تنها نصيب صالحين از امت اسلام مى شود مدت عده طلاق تكليف بچه شيرخوار زن مطلقه بحث روايتى (رواياتى در ذيل آيات طلاق ، راجع به احكام طلاق ، عده ، رجوع و....) چند روايت درباره تقوى ، توكل و كفايت خداوند،درذيل آيه شريفه : (و من يتق الله يجعل له مخرجا...) چند روايت ديگر درباره طلاق زنان عده ، نفقه آنها و... آيات 12 - 8 سوره طلاق مقصود از شدت حساب در جمله (فحاسبناها حسابا شديدا) تقواى خدا و بيم از وبال عتو و استكبار در برابر اومقتضاىعقل و نقل است وجه اينكه رسو خدا(ص ) را (ذكر) ناميد و از بعثت او تعبيربهانزال فرمود مقصود از اينكه خداوند زمينن را مانند آسمان ها هفت تا آفريد بحث روايتى (دو روايت در ذيلجمله (قد انزل الله اليكم ذكرا رسولا...) و درباره خلقتسموات و ارضين ) سوره تحريم آيات 9 - 1 مقصود از تحريم پيامبر(ص ) آنچه را كه خدابرايشحلال كرده (لم تحرم ما احل الله لك ) افشاى سر پيامبر(ص ) و آزار او توسط يكى از همسرانش (حفضه دختر عمو) پشتيبانى خدا و جبرئيل و صالح مؤ منين و ملائكه از آن حضرت صلى الله عليه و آلهوسلم لحن و بيان عجيبى كه در آيات متضمن پشتيبانى وتاءييدرسول الله (ص ) به كار رفته است اشاره به اينكه همه همسران پيامبر(ص ) نيكوكار و ماءجر نبوده اند بيان اينكه ملاك بهتر و برترى مفاد (ازواجا خيرا منكن ) توبه و قننوت (اطاعت)است مراد از توصيف ملائكه موكل بر جهنم به غلاظ و شداد بودن و اينكه : (لايعصونالله ما امرهم و يفعلون ما يؤ مرون ) توضيحى راجع به مكلف بودن ملائكه در قيامت جزا عبارت است از خود عمل و عذر خواهى در آن روز بلا اثر است معناى (توبه نصوح ) كه خداوند به آن امر فرموده است دو احتمال در معناى جمله :(يوم لا يخزى الله النبى و الذين آمنوا معه ....) مقصود از دعاى مؤ منين در قيامت : (ربنا اتمم لنا نورنا...) مراد از امر به جهاد با منافقين به پيامبر اكرم (ص ) بحث روايتى رواياتى در ذيل آيات نخست سوره تحريم وشاءننزول آن آيات نقد و بررسى روايات فوق شاءن نزول آيه تريم به نقل عمر بن الخطاب رواياتى راجع به اينكه منظور از (صالح المؤ منين ) على (ع ) است چگونه اهل خود را از آتش خفظ كنيم (قوا انفسكم و اهليكم نارا...) چند روايت پيرامون مراد از توبه نصوح و راجع به نور مؤ منين در روز قيامت آيات 12 - 10 سوره تحريم تعريض شديد به دو همسر پيامبر (حفضه و عايشه ) با ذكردومثال بيانگر اينكه هيچ سبب و نسبتى ملاك كرامت و برترى نيست سرانجام بد همسر نوح (ع ) و همسر لوط(ع ) با اينكه همسر پيامبر بودند شرح دعاى همسر فرعون و در خواست هايش ازپروردگارمتعال اوصاف و فضائل مريم (ع ) بحث روايتى (رواياتى پيرامون فضيلت فاطمه (ع )، خديجه ، مريم و آسيه درباره نحوه كشته شدن همسر فرعون ) سوره ملك آيات 14 - 1 اشاره به غرض سوره مباركه ملك افاده كمال تسلط خدا بر ملك در جمله (بيده الملك ) وجه اينكه فرمود: (خلق الموت ...) مفاد اينكه درر تعليل آفرينش موت و حيات فرمود: (ليبلوكم ايكم احسنعملا) بيان اينكه مقصود از نبوت تفاوت در خلق ارتباطواتصال اجزاء عالم و وحدت نظام جارى در آن است تاءكيدى بر وحدت نظام عالم و اتصال و ارتباط اجزاء آن اشاره به مراد از اينكه فرمود ستارگان را رجوم براى شياطين قرار داديم وصف جهنم و حكايت سؤ ال و جواب ملائكهموكل بر دوزخ با دوزخيان موارد استعمال (سمع ) و وجه اينكه دوزخيان در جواب فرشتگان گفتند: (لوكنانسمع او نعقل ..) جواب به شبهه اى درباره معاد، با بيان علم فراگير و احاطه مطلق خداوندبراعمال و احوال موجودات بحث روايتى (رواياتى در ذيل جمله :(ليبلوكم ايكم احسن عملا) ودرذيل برخى ديگر از آيات گذشته ) آيات 22 - 15 سوره ملك پاره اى از نشانه هاى تدبير الهى ذكر آيت پرواز پرندگان (اولم يروا الى الطير....) و بيان وجه اينكه فرمودجزخدا كسى طيور را در فضا نگه نمى دارد تمثيلى براى بيان حال مؤ من طالب بصيرت وكافرجاهل و لجوج تمثيلى براى بيانحال مؤ من طالب بصيرت و كافرجاهل و لجوج بحث روايتى (روايتى دال بر اينكه قلب بر چهار قسم است ،درذيل آيه (افمن يمشى مكبا على وجهه ...) آيات 30 - 23 سور، ملك مقصود از انشاء بشر (هو الذى انشاءكم ....) حكايت استعمال منكرين مقاد در مسئله قيامت و پاسخ به آنان خطاب ملائكه به اهل دوزخ : اين همان وعده اى است كه به شما مى دادند! سوره قلم آيات 33 - 1 محتويات سوره مباركه قلم و محلنزول آن محتويات سوره مباركه قلم و محلنزول آن وجوهى كه درباره قسم به (قلم ) و(ما يسطرون ) گفته شده است مراد از نعمت در آيه : (و ما انت بنعمة ربك بمجنون ) معناى اينكه فرمود پيامبر اجر غير ممنون دارد و بر (خلق عظيم ) است نهى خداوند پيامبر را از مداخله و مماشات با كفار و اطاعت از آنان تهديد تكذيب گران نبوت رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم كه به آنحضرتتهمت جنون مى زند اشاره اى به يك داستان براى تشبيه برائى كه بر سر مكذبان پيامبر مى آيد بحث روايتى رواياتى درباره مراد از (ن )، (قلم ) و (ما يسطرون ) رواياتى درباره مراد از (خلق عظيم )، مراداز(كل حلاف مهين ....) و... ماجراى صاحبان باغى كه به عذاب الهى نابود گشت شرح مفاد آيه (افنجعل المسلمين كالمجرمين ) و آيات بعد از آن كه در مقام نفى... مراد از شركاى مشركين در آيه (يوم يكشف عن ساق ) معناى اينكه درباره قيامت فرمود: (يوم يكشف عن ساق ) معناى استدراج كفار و مكذبان (سنستدرجهم من حيث لايعلمون ) امر به رسول الله (ص ) به صبر و نهى از اينكه چون يونس (ع ) ناشكيباباشد بيان عدم منافات بين آيه : (لو لا ان تداركه نعمة من ربه ...) با آيه :(فلولاانه كان من المسبحين ....) اشاره به اينكه دليلى بر نفى چشم زخم و خرافى بودن آن نيست بحث روايتى رواياتى در ذيل آيه : (يوم يكشف عن ساق ...) رواياتى در برهنه كردن خداوند ساق پايش را در قيامت كه به جهت مبتنى بودنبرتشبيه مردوداند رواياتى درباره املاء و استدراج گنهكاران ، چشم زخم ، و.... سوره الحاقه آيات 12 - 1 تسميه قيامت به (حاقه ) و (قارعه ) و اشاره به هلاكت اقوامى كه آن را تكذيب كردند اشاره به كيفيت عذاب قوم عاد كه زنده اى باقى نگذارد هدايت تشريعى سنت اختصاصى الهى در رساندن انسان بهسوىكمال بحث روايتى (رواياتى متعدد دال بر اينكه اميرالمؤ منين (ع ) (اذن واعيه ) بوده است ) آيات 37 - 13 سوره الحاقه پاره اى از نشانه ه ، مقدمات و وقايع قيامت : نفخ در صور، كوبيده شدن زمين ، كوهها،انشقاق آسمان ، و.... حاملين عرش خدا در قيامت و تعداد آنها مقصود از اينكه فرمود در قيامت عرضه مى شود، بروز و افشاى حقايق است در آن... وصف حال كسى در آنروز كتابش به دست راستش داده مى شودونقل آنچه مى گويد آنكه كتابش به دست چپش داده مى شود، و نقل آنچه مى گويند بحث روايتى (رواياتى راجع به حمله عرش در قيامت ، كسانى كه كتابشان به دست راست يا چپداهمى شود،....) آيات 52 - 38 سوره الحاقه قسم به (آنچه مى بينيد و آنچه نمى بينيد) سوگند به مجموع خلائق است .چندوجه ديگر در باره اين قسم وجه اينكه قرآن را قول رسولى كريم خواند مفاد تهديد پيامبر(ص ) به اينكه (ولوتقول علينا بعض الا قاويل لاخذنا منه باليمين ...)
