همچنين صدقات و احسانها يكی ديگر از عوامل و مظاهر قضا و قدر است كه‏
از مجاری معنوی در تغيير و تبديل سرنوشتها مؤثر است .
به طور كلی گناه و طاعت ، توبه و پرده‏دری ، عدل و ظلم ، نيكوكاری و
بدكاری ، دعا و نفرين و امثال اينها از اموری می‏باشند كه در سرنوشت بشر
از نظر عمر و سلامت و روزی مؤثر می‏باشند . امام صادق ( ع ) فرمود :
« من يموت بالذنوب اكثر ممن يموت بالاجال ، و من يعيش بالاحسان اكثر
ممن يعيش بالاعمار » ( 1 ) .
عدد كسانی كه به واسطه گناهان می‏ميرند از كسانی كه به واسطه سرآمدن عمر
می‏ميرند بيشتر است و عدد كسانی كه به سبب نيكوكاری زندگی دراز می‏كنند
از كسانی كه با عمر اصلی خود زندگی می‏كنند افزون است .
مقصود حديث اين است كه گناهان اجل را تغيير می‏دهند و احسانها و
نيكوكاريها عمر را زياد می‏كنند . يعنی با اينكه اجل و عمر به حكم قضا و
قدر الهی تعيين شده‏اند ، اين امور عامل تغيير و تبديل قضا و قدر می‏باشند
و البته چنانكه قبلا گفته شد خود اين تغيير هم به قضا و قدر الهی است .
ما در اينجا نمی‏توانيم به بررسی كيفيت تأثير امور معنوی در امور مادی‏
بپردازيم و مجاری علی و معلولی اين قضيه را نشان بدهيم . در اينجا نظرات‏
فلسفی دقيقی كه با تعبيرات مذهبی نيز كاملا سازگار است اظهار شده . و
همچنين در مقام بيان شرايط تأثير

پاورقی :
. 1 بحارالانوار [ چاپ جديد ] ، ج / 5 ص . 140

88