حتمی و غير حتمی و قدر غير حتمی ياد شده است و چنين مینمايد دو گونه قضا و قدر است : حتمی و غيرقابل تغيير ، غير حتمی و قابل تغيير . اين پرسش پيدا میشود كه معنی قضا و قدر غير حتمی چيست ؟ اگر حادثه خاصی را در نظر بگيريم ، يا علم ازلی حق و اراده او به آن حادثه تعلق گرفته است يا نگرفته است ، اگر تعلق نگرفته است ، پس قضا و قدر در كار نيست ، اگر تعلق گرفته است ، حتما بايد واقع شود ، والا لازم میآيد علم حق با واقع مطابقت نكند و لازم میآيد تخلف مراد از اراده حق ، كه مستلزم نقصان و ناتمامی ذات حق است . به بيان جامع تر ، قضا و قدر در واقع عبارت است از انبعاث و سرچشمه گرفتن همه علل و اسباب از اراده و مشيت و علم حق كه علةالعلل است و به اصطلاح ، قضا عبارت است از علم به نظام احسن كه منشأ و پديد آورنده آن نظام است .
ايجاب میكند . لازمه قانون عليت اين است كه وقوع حادثهای در شرايط مخصوص مكانی و زمانی خودش قطعی و حتمی و غير قابل تخلف بوده باشد ، همان طور كه واقع نشدن او در غير آن شرايط نيز حتمی و تخلف ناپذير است . علوم ، قطعيت خود را مديون |
