 |  |
9- برپايى مراسم و تعظيم شعائر
نحوه برخورد بزرگترها با مناسبتهاى ويژه اهل بيت، در فكر و روحكودكان هم مؤثر است. برپايى مراسم جشنيا سوگوارى، شركت كردن وشركت دادن در چنين برنامههايى مؤثر است. در سايه اينگونه تعظيمشعائر، آنفرهنگ دينى و علقههاى ولايى پابرجا مىماند و تقويتمىشود. امامان معصومعليهم السلام نيز از اين شيوهبهره مىگرفتند و به آن توصيهمىكردند. براى پيروان اهل بيت، تكريم مناسبتهايى همچون ايام عاشوراو روزغدير، از اهميت ويژهاى برخوردار است. اهل بيت، به اين دو مناسبتبسيار بها مىدادند. «غدير خم» را يك عيدبزرگ اسلامى مىدانستند و بهروزه و عبادت و تبريكگويى و ديد و بازديد و شادمانى و پوشيدن لباس نوواحترام اين روز دستور مىدادند، تا در ذهن شيعه، به عنوان يك روز مهم وبه يادماندنى باقى بماند. (110) .
نسبتبه ايام عاشورا نيز، مراسم گرفتن در خانهها، مدرسهها، ادارات،بازارها و... مؤثر است. در بسيارى از خانههاو خانوادهها كه مراسم ديرين ودرازمدت «روضه خانگى» برقرار مىشود، معمولا افراد آن خانه با حب اهلبيتبارمىآيند و اين محبت و ولا را به عنوان يك گوهر، حفظ مىكنند.
حتى ترويج مسائلى همچون اطعام، احسان، وقف، نذر، هديه در راهاهل بيت، به رسوخ اين محبت در قلوب،كمك مىكند. حفظ سنتهاىدينى در خانوادهها و گسترش آن به مدرسهها، مجتمعها و مجموعههاىانسانى،مىتواند مفيد باشد.
برگزارى جشنهاى ميلاد امام زمانعليه السلام در اين ميان اهميتخاصىدارد و ايجاد شوق به مناسبت تولدامامى كه هنوز هم زنده است و حاضر وناظر بر ماست و ما چشم به راه آمدن اوييم، بعد عاطفى وعشقآفرينىبيشترى دارد. زمينه آن نيز به طور طبيعى در ميان كودكان و نوجوانانوجود دارد و نيمه شعبانخاطرهاى فراموش نشدنى براى آنان است.
10- استفاده از حس كمالجويى
مردم به «كمال» و «جمال» گرايش دارند. كمال جويى انسانى، بويژه درسنين نوجوانى و جوانى سبب مىشود بهسوى انسانهاى برتر، ابر انسانها،الگوهاى قدرت و علم و شهرت و محبوبيت جذب شوند و حسقهرمانگرايىخود را در عشق ورزيدن به آن الگوهاى آرمانى ارضاء كنند واگر هم چنين الگوها و قهرمانهايى وجود نداشتهباشند، آنها را مىسازند ومىپردازند، حتى در خيال خويش. نظريه قهرمانگرايى براى كمال،بخصوص در قشرجوان و نوجوان، امرى روشن است، فرد، بويژه درنوجوانى همواره به قهرمان توجه دارد و «اگر بدان دسترسىنداشته باشد،حتى در عالم خيال و رؤيا از بسيارى از جهات او را الگو و مدل رفتار خويشقرار مىدهد و از تصورخاص خود از او، از رفتار او، از گفتار او، از طرز لباسپوشيدن و از قيافه و هر چيز مرتبط با او الهام مىگيرد.قهرمان منتخب،كعبه انطباق رفتار نوجوان است». (111) «قهرمانان، خدايان زميناند. بشر درآنان نيز قدرت،كمال و جمال آسمانى يا مىجويد يا به آنان نسبت مىدهد.بتى با دستخويش مىتراشد، صفتهاى خدايى به اونسبت مىدهد وآنگاه معبود خود ساختهاش را مىپرستد». (112) .
حال كه چنين است، هر چه اين قهرمانان و الگوها، متعالىتر، كاملتر،آسمانىتر و خدايىتر و بىعيبتر باشند،مدار جاذبه قوىترى ايجادمىكند و اين كشش و محبت، سازندهتر خواهد بود. (113) .
بايد از حس آرمانگرايى بهره گرفت و توسط اهلبيت، اين خلا را پركرد. اهلبيت از نظر قدرت جسمى، قدرتروحى، كرامات و معجزات، اتكاءبه قدرت خدا، برخوردارى از علم لدنى و الهى، فضيلت و كمال، از همهانسانهابرترند. مظهر كمال و جمال الهىاند.
طرح شجاعتها، فضايل و معجزات و كراماتشان، شفادادنها و رفعمشكلات و مقام شفاعت نزد خداوند و رفعحاجت توسل جويندگان، درايجاد علاقه نسبتبه آنان مؤثر است. وعاظ و مرثيهخوانانى كه در ايامسوگوارى، ازحوادث عاشورا سخن مىگويند و با ذكر مصائب و مظلوميتاهل بيت، دلها را به سوى آنان جذب و معطوفمىكنند، اگر در كنار اينشدايد، از رشادتها و قهرمانىهاى شهداى كربلا هم بگويند، آن چهرههامحبوبترمىشوند. گاهى خود افراد به واعظ مىگويند: از شجاعت ورزمآورى عباس و على اكبر و امام حسين برايمان بگو.اين نشاندهندهاين است كه بيان ابعاد حماسى اين الگوها، جامعيت و كمال بيشترى را درذهن مخاطب، ترسيممىكند و بر علاقهها مىافزايد.
البته از معجزات و كرامات، بايد آنهايى را براى كودكان و نوجوانان گفتكه قابل فهم و هضم براى آنان باشد.
اگر جوانان و كودكان، شيفته انسانهايى مىشوند كه از نظر علمى، فنى،نبوغ ادبى، ورزيدگى جسمى، شجاعت وتوانمندى، روحيههاى والا،زيبايى، بخشندگى و جوانمردى در سطح بالايى قرار دارند، بايد گفت كهاهل بيت، ازنظر علم، زهد، قدرت، فصاحت و بلاغت، شجاعت و سخاوت،كمال صورت و سيرت، عبادت و عرفان، زيبايى وجمال ظاهرى، مردانگىو گذشت و احسان، صبر و مقاومت از همه انسانها برتر و بالاترند. طرحآنان بعنوانچهرههاى آرمانى، محبتشان را در دلها مىآفريند. كداممشخصه و خصلت و فضيلت جاذبهآفرين و دوستداشتنى و محبتآور رامىتوان نام برد كه حد اعلا و بالاترين مرتبه آن در اهلبيت عصمت،تجلى نداشته باشد؟
در حديثى، امام رضاعليه السلام در توصيف دين و مرام ائمه اهلبيت، چنينمىفرمايد:
«و ان من دينهم الورع والعفة والصدق والصلاح و الاجتهاد واداء الامانة الى البر والفاجر و طول السجود والقيامبالليل واجتناب المحارم و حسن الصحبة و حسن الجوار و بذلالمعروف و كف الاذى و بسط الوجه والنصيحةوالرحمةللمؤمنين». (114) .
پرهيزكارى، پاكدامنى، راستگويى، شايستگى، تلاش، امانتدارىنسبتبه نيك و بد، سجود طولانى،شبزندهدارى، پرهيز از حرامها،معاشرت خوب و رفتار مناسب با همسايه، بخشش نيكى، پرهيز از آزار،گشادهرويى، خيرخواهى و رحمتبراى مؤمنان، از دين و مرام ائمهاست.
در زيارت جامعه، اوصاف برجسته و فضايل ارجمندى از امامان نقلشده است. از جمله اينكه: هرگاه خير وخوبى ياد شود، اول و ريشه و شاخه ومنبع و جايگاه و منتهاى آن هستيد و هر نيكى از شما آغاز مىشود و بهشماپايان مىگيرد. (115) .
شما راه خدا را باز كرديدشهادت را شما آغاز كرديد
فدا كرديد جان، تا دين بماندبه خون خفتيد، تا آيين بماند
اهل بيت عصمت، محبوبترين انسانها، ارزندهترين دوستها،زيبندهترين محبوبهايند كه جامعيتبىنظيرنسبتبه همه خوبيهاىاخلاقى و رفتارى دارند و آنچه خوبان همه دارند، اهلبيتبه تنهايى دارندو بهترينچهرههاى دوست داشتنى و عشق ورزيدنىاند. در حديث امامصادقعليه السلام است كه سه چيز محبتآوراست: دين، تواضع، بذل و بخشش. (116) امامان شيعه و اهلبيت، هم محور و مدار دين و آييناند، هم با همه مقامومرتبهاى كه دارند در تواضع و فروتنى پيشتازند و هم در سخاوت و داد ودهش سرآمد مردم روزگارند. ياد كردناز نمونههاى اخلاقى امامان و ازتواضع، جود و بخشندگى آنان، علاقهمندى به آنان را مىافزايد.
روزى معاويه، يكى از بانوان شجاع و شيفته على بن ابىطالب عليه السلام بهنام «دارميه حجونى» را احضار كرد.از او پرسيد: مىخواهم بدانم بر چهاساس و جهتى على را دوست مىدارى و با من دشمنى؟ پاسخ داد: على رابهآن جهت دوست دارم و به ولايت او دل بستهام كه او در ميان مردم بهعدالت رفتار مىكرد، حقوق را مساوىتقسيم مىكرد، پيامبر او را به ولايتبرگزيده بود، دوستدار محرومان بود، دينداران را گرامى مىداشت و تو رانيزبه خاطر جنگيدنتبا علىعليه السلام كه سزاوارتر از توست، و به خاطر ستمگرى،حكومت هوسرانانه وقضاوت جائرانهات دشمن مىدارم. (117) .
جلوههاى برجسته اخلاقى و رفتارى علىعليه السلام آنگونه است كه آن بانوىدلير را هوادار وى ساخته است.فضيلتها همواره جاذبه دارد.
11- معرفى ولى نعمتان
ما از هر كس كه احسان و نيكى ببينيم، به او محبت پيدا مىكنيم(الانسان عبيد الاحسان). طرح نيكىها واحسانها و فوايد و نعمتهايى كه ازسوى ائمه به ما رسيده است، در ايجاد محبت مؤثر است. آنان واسطهفيضالهىاند، وسيله قضاى حاجات ما از درگاه خدا مىشوند،هدايتكننده و پيشواى دينى مايند، به وسيله آنان درمسير توحيد ناب وراه درست و صراط مستقيم قرار گرفتهايم. صاحب و ولى نعمت ما آنهايند(بيمنه رزق الورى). توجه داشتن و توجه دادن به نعمت و شناخت صاحبنعمت، محبتآور است.
خداوند به حضرت موسى وحى فرمود كه مرا دوستبدار و مردم را همدوستدار من كن. گفت: خودم دوستتدارم. با دل مردم چه كنم؟ خداوندوحى فرمود كه آنان را به ياد نعمتهاى من بينداز «فذكرهم نعمتى وآلائى» (118) .در بخش عمدهاى از آيات و احاديث، نعمتها و احسانهاى الهىدر حق بشر برشمرده شده است. اينها زمينهخدادوستى و خداپرستى را درانسان پديد مىآورد.
در حديث ديگر است كه خدا به حضرت داود چنين وحى كرد. داودعرض كرد: خودم به تو محبت دارم. مردم راچگونه دوستدار تو سازم؟«فكيف احببك الى خلقك؟». خداوند فرمود: از راه يادآورى نعمتهايم، مرامحبوبشانساز «اذكر ايادى عندهم فانك اذا ذكرت ذلك لهم احبونى» (119) .
در روابط خانوادگى نيز، گاهى براى ايجاد محبت و كشش در ميانكودكان نسبتبه بعضى از فاميل، يادآورىمىكنند كه: او كه برايت فلانچيز خريد، تو را به گردش برد و... چنين و چنان كرد. يادآورى خوبيها وانعامهاىآنان نسبتبه كودكان، ايجاد جاذبه و علاقه مىكند.
ائمه نيز حق زيادى بر ما دارند و ما هر چه داريم، بخصوص نعمتها ومواهب معنوى و دينى از اين خاندان است وآنان واسطه فيض خدا بربندگانند و بايد اينها يادآورى شود تا محبتبيافريند. در زيارت جامعهدرباره نقشرحمتآور اهلبيت در عالم تكوين مىخوانيم:
«بكم فتح الله و بكم يختم و بكم ينزل الغيث و بكم يمسكالسماء ان تقع على الارض الا باذنه».
خداوند به سبب شما آغاز كرد و به شما ختم مىكند، به خاطر شما بارانو ابر مىفرستد، و به سبب شما آسمانرا نگه مىدارد كه جز با اذن او برزمين نيفتد.
و در مورد نقش هدايتى و ارشادى و دينآموزى آنان و جايگاهشان درتبيين دين، مىخوانيم:
«بموالاتكم علمنا الله معالم ديننا و اصلح ما كان فسد من دنياناو بموالاتكم تمت الكلمة و عظمت النعمة واتلفتالفرقه وبموالاتكم تقبل الطاعة المفترضة».
به سبب موالات و دوستى با شما، خداوند نشانههاى دينمان را به ماآموخت و آنچه از دنيايمان تباه شده بوداصلاح كرد، به سبب موالاتشما سخن تمام شد و نعمت، عظمتيافت و تفرقهها به همدلى گراييد،با موالاتشما طاعت واجب الهى قبول مىشود.
اهل بيت، معلمان دين و مرشدان حيات و راهنمايان زندگى مايند و اگربه توحيد و اسلام ناب دستيافتهايم، درسايه تعاليم آنان است و مديونآنانيم. خدا را بر اين نعمت و منتبايد شاكر بود. به اين خاندان همبايدعشقورزيد.
امام صادقعليه السلام درباره اهل بيتعليهم السلام فرمود:
«لولاهم ما عرف الله عزوجل». (120) .
اگر آنان نبودند، خداى متعال شناخته نمىشد.
امام امتقدس سره به صورت اكيد، يادآور اين بودند كه دين ما، انقلاب ما،پيروزى ما و ملت ما همه مديون اباعبدالله الحسينعليه السلام و عاشوراست.تعابيرى از قبيل: «اين خون سيدالشهداست كه خونهاى همهملتهاىاسلامى را به جوش مىآورد»، «محرم و صفر است كه اسلام را نگه داشتهاست»، «فداكارى سيدالشهداستكه اسلام را براى ما زنده نگه داشتهاست»، «اگر قيام حضرت سيدالشهدا نبود، امروز ما هم نمىتوانستيمپيروزشويم»، «شهادت حضرت سيدالشهدا مكتب را زنده كرد»، «انقلاباسلامى ايران پرتوى از عاشورا و انقلابعظيم الهى آن است»، همه توجهدادن به نعمت معنوى اهل بيت نسبتبه امت ماست و اين سبب مىشودكهخود را رهين اين نعمتبشناسيم و محبت اولياى دين در دلمان بيشترشود.
نعمت ولايت و محبت، از بزرگترين نعمتهاست. در يادآورى نعمتهاتنها به نعمتهاى مادى نبايد اكتفا كرد.نعمتهاى معنوى كه اغلب به چشمنمىآيد و مورد غفلت قرار مىگيرد نيز بايد ياد شود تا قدر آنها شناختهگردد.همين كه ما آشنا و دوستدار اين خاندانيم و محبت آنان را در دلداريم، نعمت عظيمى است كه با هيچ چيز قابلمبادله نيست. امامانخودشان نيز گاهى دوستداران را به ارجمندى و فضيلت اين نعمت معنوىتوجه دادهاند وآن را بزرگترين برخوردارى و ثروت دانستهاند.
12- ذكر فضايل و فرهنگ و تعاليم اهلبيتعليهم السلام
مردم، آرمانگرا و قهرمان دوستند و در پى فرزانگيهايند. در غرب،درباره شخصيتها و چهرههاى ملى وعلمىشان، آنقدر كتاب و مقالهمىنويسند، فيلم و مجسمه مىسازند و تبليغات مىكنند، تا آن چهره را درنقشالگو و قهرمان در ذهن و دل ملتخود جا دهند. ما چرا درباره بزرگاندينمان كه بسيار ارزندهتر و شايستهترندچنين نكنيم؟ اگر مردم شخصيتو فضيلت و فكر و فرهنگ امامان اهلبيتعليهم السلام را بشناسند و باسخنانبلند آنان آشنا شوند، به آنان علاقه پيدا مىكنند و اين علاقه به تبعيت وهمسويى مىكشد. امام رضاعليهالسلام در حديثى فرموده است:
«ان الناس لو علموا محاسن كلامنا لاتبعونا» (121) .
مردم اگر خوبيهاى حرفها و تعاليم ما را بشناسند از ما پيروى مىكنند.
ترويج احاديث اهلبيت و مسابقات حفظ حديث در اين زمينه مفيداست. استفاده از «چهل حديث»هاىگوناگونى كه از سوى برخى ناشران درموضوعات مختلف تدوين و منتشر شده است، جهت اين كارپيشنهادمىشود. برنامه حفظ اين چهل حديثها يا احاديث ديگر نيز مفيد است.
انتخاب مفاهيم و موضوعات براى گفتن به كودكان و جوانان بسيارمهم است. در احاديث امامان بسيارى نكتههاو معارف نهفته است، ولىهمه آنها قابل گفتن براى همه نيست. گاهى براى مخاطب قابل هضمنيست، به جاىجاذبه، دافعه دارد و به جاى گرايش به مكتب اهل بيت،فرارى مىدهد و به جاى روشنگرى اذهان، شبههمىآفريند. در انتخابهم بايد ذوق و خرد داشت و زمينه و ظرفيتها را سنجيد و اين نكته بسيارمهم است.
امام صادقعليه السلام به يكى از اصحاب خويش به نام مدرك بن هزهازفرمود: اى مدرك! به ياران ما سلامبرسان و بگو: رحمتخدا بر كسى كهمودت مردم را به سوى ما بكشد، به آنان سخنانى از ما بگويد كهآنرامىشناسند و مىپذيرند و آنچه را حالت انكار و عدم پذيرش دارند نگويد. (122) .
بايد جوانان و نوجوانان، شيرينى كلام اهلبيت و عمق حكمتهاى آنانرا دريابند تا از طريق سخنانشان، شيفتهشخصيتشان شوند. در اين مورد،كلمات قابلفهمتر، ترجمههاى شيوا و دلنشين و روان و انتخابموضوعاتكاربردى، و چاپ زيبا و جذاب مؤثر است. گاهى بايد از طريق«شكل»، مخاطب را به «محتوا» جذب كرد.
اينكه چگونه مردم و جوانان و بشريت را با فرهنگ اهلبيتعليهم السلام بايدآشنا كرد، نكته ظريفى است و بايداز تكنيك هنر استفاده كرد و در عرضهمحتواى كلامى و حياتى ائمهعليهم السلام به نسل امروز از قالبهاى نو وجاذبههاىهنرى و شيوههاى اثرگذار بهره گرفت. كار رسانهها در اين جهت مهم استو متاسفانه اغلب، ضعيف وغيرجذاب ارائه مىشود.
فضايل اهلبيتعليهم السلام در دو محور قابل طرح است:
1 - جهات آرمانى و خلقت و طينت و سرشت متعالى و نور خدايى و...
اين بخش از فضايل، گرچه ارزشمند است و مقام آنان را نزد خدا آشكارمىسازد، ولى چون جنبه عملى وسرمشقگيرى و تاسى در آنها نيست،كمتر اثر تربيتى و جاذبه عملى دارد. گاهى هم براى نوجوانانغيرقابلهضم و درك است.
2 - جهات عملى و قابل اسوهگيرى و تبعيت عينى و ملموس از رفتاراهلبيتعليهم السلام.
آشنا ساختن نوجوانان و جوانان با «سيره معصومين» و زندگى ائمهبسيار لازم و مفيد است. اينجا آشنايى باتاريخ به كار مىآيد. شيوايى قلم وجاذبه و هنرمندانه بودن نگارش نيز نبايد از ياد برود. ذكر نمونههايى ازصبر،ايثار، عفو، تواضع، عبادت، شجاعت، اخلاص، عطا و بخشندگى،فتوت و جوانمردى، حسن خلق، علم و حلم،كيفيت نماز و روزه و تهجد وحج و اعمالشان، همه و همه بسيار سودمند است. بخصوص حكاياتى ازاهلبيت كهنوعى برخورد خوب و شايسته و احترامآميز با نوجوانان را دربردارد، تاثيرگذارتر است. مثلا قصه پيرمرد و امامحسن و امام حسين وكيفيت وضو ياد دادن، يا رفتار پيامبر با كودكان و سلام دادن به آنان، يا بغلكردن وبوسيدن كودكان خردسال مؤمنين.
معرفى كودكان اهلبيت و جاذبههاى رفتارى آنان براى كودكان ماتاثيرگذارتر است واين سنخيت در سن و سال، بيشتر جاذبه مىآفريند.
محبت در دل نوجوانان اگر بصورت يك بذر كاشته شده باشد، با ذكرنمونههاى خوب اخلاقى و سيرهاهلبيتعليهم السلام بايد آن را آبيارى كرد، تا همخشك نشود، هم رشد كند و ثمرات بيشترى دهد. اين، سببتعميقمحبت مىشود. (123) مطالب ارزشمندى كه در كتابهاى معتبر و اصيل نهفته،بايد استخراج شود تا نسلنوجوان امروز هم از آن ذخاير بهرهمند شوند.
انتخاب شعرهاى ناب، زيبا و روان درباره شخصيت امامان و اهلبيت،نيز خواندن و اجراى دلنشين و شيرينآنها ايجاد محبت مىكند. از ميانانبوه قصايد و اشعار ولايى، بايد دستبه گزينش زد. آگاهى و ذوق لطيف،در اينگزينش بسيار نقش دارد. در اين مساله نيز، همچون برنامههاىديگر فرهنگى و هنرى براى كودكان و نوجوانان،توجه به نكات روانشناسىو روحيات ويژه اين مقطع سنى و تحصيلى ضرورى است.
13- گره زدن خوشيهاى زندگى به حيات ائمه عليهم السلام
خوش آمدن از چيزى، علاقه ايجاد مىكند. بايد كوشيد شخصيت وزندگى و خاطره اهلبيت و مراسم ومجالسشان در ذهن كودكان خاطرهخوشى برجاى بگذارد. با استفاده از قضيه شرطيه (قضيه پاولوف) بهنحوىعمل كنيم كه با ديدن چيزى و خاطرهاى، پيوند با اهلبيتعليهم السلام مطرحشود. جشن گرفتن وشيرينى و عيدى دادنها و جشن تكليف گرفتن واعطاى مدال و اهداى جوايز و تشويقها اگر در روز تولدمعصومينعليهم السلامباشد، خواهناخواه تاثير غيرمستقيم دارد. گره خوردن يك خاطره خوشبااهلبيتعليهم السلام، مثلا شبها يا روزهاى ميلاد ائمهعليهم السلام، در خانهها ومدرسههامان بايد يك حادثهخوب يا خاطره خوش و برنامه جاذبهدارپيش آوريم، مثلا در مناسبتهاى مربوط به اهلبيتبا يك جعبهشيرينىبه خانه رفتن، روز تولد امامان يك جعبه شيرينى در دفتر مدرسه گذاشتن وبه همين مناسبتها در خانهو مسجد و محله و مدرسه، جشن گرفتن، سببمىشود اين مناسبتها از ياد نرود و اين شادىها با اين ايام و نام وياداهلبيت، حالتشرطى پيدا كند.
كسى مىگفت: با فرزند كوچكم به مسجد و براى نماز جماعت رفتيم.بين دو نماز، شيرينى به افراد دادند. فرداشب پسرم گفت: بابا! مسجدنمىرويم؟ از آن پس هر وقت او را به مسجد مىبرم، اگر شيرينى و... نبود،وقتىبيرون آمديم حتما برايش شكلات مىخرم، تا پيوند مسجد آمدن بابرخوردارى از يك چيز دوستداشتنى درذهن او گسسته نشود و علاقه بهمسجد و نماز، تداوم يابد.
رسول خداصلى الله عليه وآله فرمود: «الهدية تورث المودة» (124) هديه، محبت مىآورد.
اگر اين هديه در ارتباط با خاندان عصمت و اهلبيتباشد طبيعى استكه محبت آنان را در پى خواهد داشت.
در هر برنامه دينى و مذهبى مىتوان از اين شيوه براى ايجاد علاقهاستفاده كرد، مثل نماز جمعه، جلسه دعا ياسخنرانى، شركت در مراسممذهبى و مجالس سوگوارى يا مسجد و نماز جماعت. در مناسبتهاى ويژهائمه نيزاگر از اين شيوه استفاده شود، در ايجاد جاذبه مؤثر است.
ديده از اشك و دل از داغ و لب از آه پر استعشق در هر گذرى رنگ دگر مىريزد (125)
14- پرهيز از عوامل محبتزدا
در كنار برنامههاى محبتآفرين، از كارهاى نفرت آفرين هم بايدپرهيز كرد. گاهى برخى حركات، رفتارها،برخوردها، حرفها، برنامهها وشيوهها، مانع پيدايش «پيوند محبت» مىشود و به عنوان عامل منفى وضد تبليغاثر سوء مىگذارد و عامل دفع مىگردد. مثلا اگر مجالس حسينىخسته كننده و ملالآور شود، يا سر و صداهاىآن براى ديگران مزاحمت وسلب آسايش داشته باشد، يا با كودكان در محافل اهل بيتى بد رفتارى وبرخوردسبك و تحقيرآميز و از روى بىاعتنايى و طرد انجام گيرد، يااينگونه كارهاى مذهبى به صورت تحميلى واجبارى درآيد، يا توسط افرادبد اخلاق، بد قيافه، بد صدا، بد سابقه و بد رفتار، ژنده و ژوليده و چرك آلودانجامشود، اينها به عنوان «مانع» ايجاد محبتيا موجب بدبينى و تنفر ورميدن و گسستن مىگردد.
سعدى در مورد كسى كه با صداى گوش خراش و بد قرآن تلاوتمىكرد، گفته است:
گر تو قرآن بدين نمط خوانىببرى رونق مسلمانى
از اين رو، گاهى هم براى ايجاد محبتيا استمرار محبت نسبتبهاهل بيت، بايد عوامل منفى و موانع را زدود، تاجاذبه فراهم آياد و علاقهپيدا كنند. شيوه جذب بسيار مهم و حساس است.
بعضىها مثلا در شبهاى محرم، پس از نيمه شب هم از صداىبلندگوى مسجد يا حسينيه، خواب و آسايشندارند، يا بيمار دارند، يا شبدرسى و امتحانى است و... در اين صورت، اين تبليغ به ضد تبليغ تبديلمىشود و ازعزادارى بيزار مىشوند.
امام امت و مقام معظم رهبرى، به خاطر تاثير منفى قمهزنى در اذهانديگران، فتوا دادند كه به خاطر مصالحاسلام و شيعه، از اين كار خوددارىشود، چون بعضى از همين كار زده مىشوند و به دستگاه حسينىجذبنمىشوند و بهانهاى براى تبليغات سوء دشن مىشود.
15- ايجاد فضاى روحى و معنوى
يكى از راهها، پديد آوردن صحنهها و فضاهايى است كه بچهها درشرايط روحى خاصى قرار بگيرند و بتدريجحسدرونى آنان بيدار شود وجذب گردند. چهبسا اگر كودكان (و حتى بزرگان) را به حال خود رها كنيم، بهاين سمتو جهت كشيده نشوند و به مجالس دعا و توسل نيايند. ولى اگرترتيبى دهيم كه در اين فضا قرار گيرند، جذبمىشوند. مثلا اردوهاىفرهنگى و زيارتى و ديدارها از حرمها، زيارتگاهها، شركت در مجالسدينى و دعا و توسل وعزادارى و ملاقات با شخصيتهاى معنوى واهلبيتى، ايجادكننده يا محكم كننده اين رشته و رابطه است.
اين همه اردوهاى سياحتى و زيارتى در طول سال، بويژه در تعطيلاتتابستانى تشكيل مىشود و دانشآموزانمثلا به قم، شيراز، مشهد،جمكران، مرقد امام و امثال آن مىروند، تنها تماشاى ساختمان و در وديوار و گنبدنباشد، همراه اين ديدارها تغذيه فكرى و روحى شوند و مطلبياد بگيرند و الگو بگيرند و عشقها و علاقههايشانرا به اين خاندان پيوندبزنند. ديدار با شخصيتهايى كه تاثيرگذارند، در صورت امكان حتما دربرنامه اين سفرها واردوها قرار بگيرند. شركت در مجالس با حال همينطوراست. قرار گرفتن در جمع «دوستداران اهلبيت»، اينحس و حالت راايجاد مىكند، مثل هر جمع ديگرى كه فضا و روحيه جمعى در افرادى كهوارد آن جمع مىشوند،مؤثر است.
مجالس سوگوارى و دعا و حضور در حرمها و زيارتگاهها بسيار مهماست. در مجالس عزا و نوحه، عواطف برمحور محبت اهلبيتبه جوشمىآيد، دلها شكسته مىشود، اشكها جارى مىگردد و گريه، افراد را باخاندانپيامبر گره مىزند و مرتبط مىسازد. گريستن در مجالسسوگوارى، دلها و عاطفهها را هم تلطيف مىكند، همتقويت. در حالتعادى يا فردى، ممكن است نه دل بسوزد، نه اشك جارى شود، نه انقلابروحى دست دهد. ولىتاثير جو عاطفى و معنوى يك جلسه و مراسم وحس عمومى و گروهى حاضران را همآوا مىسازد و معبر دل راباز مىكند.
اينگونه مجالس، اگر در خانه و مدرسه و محله برگزار شود و نوجوانان دربرپايى آن و انجام خدمات و كار برعهدهگرفتن و همكارى و... مشاركتداشته باشند، آنان را دوستدار بار مىآورد.
زيارت نيز از همين مقولههاست. همچنانكه ديدار حضورى با يكانسان والا و پاك، مؤثر است، حضور در كنارتربت معصومين و حرمهاىمقدس نيز، پاكساز روح است و شوقآفرين. اگر محبت و معرفتباشد،«شوق زيارت»هم در پى آن است و اگر به زيارت رويم، خود زيارت،محبتآور است و زيارت و محبت در يكديگر تاثير متقابلمىگذارند.محبت، زيارت را در پى دارد و زيارت، محبت را. نزديكى مادى و فيزيكى،قرابت روحى را هم به دنبالمىآورد. برعكس، گريز و دورى از چنين مراكزو مكانهايى، روح را هم بيگانه و ناآشنا و گريزان مىسازد. گاهى كهنگاه بهحرم و مزار بيفتد، چشمه محبت مىجوشد، پس، از تاثير «تلاقى نگاه وحرم» هم نبايد غافل بود.
زيارت، همراه استبا سلام دادن به اولياءالله. اگر زائر بداند كه پيامبر ياامام يا هر يك از اهلبيت مدفون در حرم، زائر را مىبينند و مىشناسند وسلامشان را جواب مىدهند، محبت پيدا مىكند. مهم، تفهيم اين نكاتظريفبه كودكان و نوجوانان است.
حضور در جمع افراد بىحال و بىتعهد و هرزه، روح انسان را به آنسمتسوق مىدهد. برعكس، حضور در جمعانسانهاى با معنويت و مراكزمقدس و مراسم آيينى، تقويتكننده بنيان معنويت است.
اگر بعضى گريزانند، شايد به دليل خجالت، يا احساس بيگانگى يا بهخاطر نچشيدن طعم محبت اهلبيت است. چهبسا اگر بچشند، مشتاقشوند. مثل آنان كه از غذايى نمىخورند، چون تا به حال نخوردهاند. همينكه يكلقمه بخورند و مزه آن را بفهمند، ادامه خواهند داد.
ايجاد فضاى روحى براى كودكان در رابطه با اهلبيتبه اين معنىاست. تاثيرپذيرى از «جو» بسيار نيرومند است. چه جوى كه در يك خانه ومدرسه به وجود مىآيد، چه در سطح يك كشور و جامعه. چه مانعى دارد كه«توفيقاجبارى» براى آنان فراهم كنيم تا «جذب اختيارى» را در پىداشته باشد؟
گاهى اگر نگاه به يك بقعه و حرم يا مسجد بيفتد، كشش ايجاد مىكند.آيا نمىتوان وقف درختهاى ميوه و توترا براى عموم، در كنار مسجدها وحسينيهها و بهرهمندى رايگان مردم از آنها را داراى اين تاثير دانست؟ يااينكهدر قديم، حياط برخى مساجد دو در داشت كه بعنوان «راه عبور»مردم استفاده مىشد، در همين عبور و تلاقىنگاه گاهى دلها جذب فضاىروحانى و معنوى مسجد مىشد.
حتى ايفاى نقش در يك نمايشنامه يا فيلم در قالب يك چهره مقدسو در نقش اهلبيتيا وابستگان به اينخاندان، خود به خود محبتمىآفريند و بازيگر و هنرمند، به آن چهرهها علاقه پيدا مىكند. اين نيزنوعى ايجادفضاى روحى و معنوى نسبتبه اهل بيت است. (126) .
16- معرفى كتاب و نگارش مقاله و شعر
اين نوعى كار فرهنگى است كه با شناختن و شناساندن كتابهاى خوب،جذاب و سازنده در مورد اهلبيتعليهمالسلام، از علاقه به مطالعه بچهها استفادهكنيم. كتابى كه به مسابقه مىگذاريم يا براى تلخيص پيشنهادمىكنيم ياموضوعى كه براى مقالهنويسى و شعر و قصه، حتى عكس و نقاشىمىدهيم، اگر سوژههاى اهلبيتىداشته باشد مفيد است. با كشاندنروزنامه ديوارى و فعاليتها فرهنگى تبليغاتى دانشآموزان به اين سمت وسوى، يا درخواستخاطرهنويسى از موضوعاتى چون زيارت، عاشورا، نيمهشعبان، شب قدر، مجالس سوگوارى و امثالاينها مىتوان به تقويت اينحس و علاقه كمك كرد. (127) .
شناسايى اينگونه كتابهاى موفق و جاذب و معرفى شوقآفرين آنها، همذوق مىخواهد، هم تخصص. موضوع وسوژه دادن نيز در برنامههاى«فوق برنامه» همينطور است.
17- قصههاى دلدادگان
به جز داستانهايى از زندگى اهل بيت كه در جاى خود، تاثير عاطفى ومحبتآور دارد، (128) نقل قصهها وسرگذشتهاى كسانى كه شيفته اين خاندانبوده و هستند و اين محبت در زندگى، فداكارى، ايثار، خدمات وحالاتخاص و زيارتها و توسلهاى آنان مشهود بوده، براى جذب به اين خاندان وايجاد محبت، مفيد است.
داستان شيفتگى ابوذر به پيامبر خدا، عشق اويس قرنى به آن حضرت،محبتهاى عميق ياران و اصحاب حضرتعلىعليه السلام به آن حضرت،نمونههايى از دلباختگى ياران سيد الشهدا، كسانى كه در راه زيارت ائمه چهدرحال حياتشان يا پس از وفاتشان و نسبتبه زيارت مرقدهاى ائمه،عشق و اخلاص و رنجها و تلاشها داشتهاند،آنان كه با همه سختگيريهاىبنىاميه و بنىعباس نسبتبه مواليان اهل بيت، همچنان به محبت آنانوفادارمىماندند، آنان كه براى زيارت كربلا از همه چيز مىگذشتند،شيفتگان ديدار حضرت مهدىعليه السلام ورهيافتگان به وصال آن محبوب وشوق و دلدادگيهاى منتظران، آنچه در ايام دفاع مقدس در حالات وروحيات وجانفشانيهاى رزمندگان و شهدا جلوه مىكرد و به خاطر كربلا وبه شوق زيارت و به عشق عنايات حضرت مهدىو حضرت زهرا درجبههها حماسه مىآفريدند و فداى اين عشق مقدس مىشدند، آنان كه بهخاطر عشق به اهلبيت، عظيمترين خدمات و كارهاى خير و خرجها واحسانها را داشتهاند، داستان حواريون و ياران ويژه هر يك ازائمه، و...بسيارى از اينگونه سرگذشتها و حكايات، اثر شگفت دارد، بخصوص براىكودكان و نوجوانان كه گرايششديد به قصه دارند و از داستانها «الگو»مىگيرند و نسبتبه «قهرمان»هاى قصهها دلبستگى و علاقهپيدامىكنند.
البته زبان گفتارى و نوشتارى اينگونه داستانها هر چه شيرينتر وشيواتر و هنرمندانهتر باشد، ميزان تاثيربيشتر است.
18- تشكلهاى هيئتى
برنامههاى خودجوش نوجوانان كه كار گروهى انجام مىدهند، مثلفعاليتهايى كه در نيمه شعبان و برگزارىجشن دارند، يا تشكيل هيئت درمحله و راه انداختن دسته عزادارى يا آراستن مسجد و حسينيه و تكيهوبرنامههاى ايستگاههاى صلواتى آب و شربت و اطعام و احسان و... همهگره زننده قلب نوجوانان با تشكيلاتاهلبيتعليهم السلام است. بچههازمينههاى روحى دارند. اينها را بايد به كار گرفت و در محلههاى مختلفازخود آنان «هيئت» درست كرد تا خودشان مسؤوليت آن را به عهده بگيرندتا فعالتر شوند. ايام محرم يكى ازمناسبترين فرصتهاى ايجاد اينگونهتشكلهاى هيئتى و گروهبندىهاى مذهبى از دانشآموزان بخصوصدرمقطع راهنمايى و اوايل دبيرستان است. اينگونه تشكلهاى مقدس،عضويت در شبكه گسترده ولايت و محبتاهلبيت و امام حسينعليه السلام، بامحوريت آن خاندان پاك است و كمتر مسائل باندى و گروهى وجناحىدارد و جاذبهاش فراگيرتر است.
در عاشورا و نيمه شعبان، به خاطر شور عمومى مردم، بچهها جذباينگونه مراسم مىشوند. براى استفاده ازاين حس خودجوش بچهها وجهت دادن آن براى ايام ديگر بايد سرمايهگذارى و وقتگذارى وبرنامهريزى كرد.وقتى بچهها براى خودشان در ارتباط با ائمهعليهم السلام، صاحبعلم و پرچم و دسته و هيئت مىشوند،احساس تشخص مىكنند. ايناحساس تشخص، در آنان ايجاد مسؤوليت و تعهد مىكند و آنان را بااهلبيت،مرتبط مىسازد، چون حس مىكنند كه در اين رابطهها،شخصيت و هويت مستقلى يافته و مورد توجه قرارگرفته و به حسابآمدهاند.
پرچم و علم و كتيبه و هيئت، نشانه تشخص يك گروه است و تاثيروحدتبخشى و انسجامآفرينى و ايجاد علقه وپيوند دارد. به تعبير شهيدپاكنژاد:
«با نيممتر چوب و نيم متر پارچه سياه، مىتوان موجى از احساساتبىدريغ درباره بزرگسالار شهيدان مشاهدهكرد كه در هيچ جا نمونهاى ازآن ديده نمىشود; در حالى كه براى تشكيل اجتماع حتى كوچكى بايدمتحملزحمات زيادى گرديد.» (129) .
دستههاى عزادارى و هيئتهاى سنتى، علاوه بر نقش حفظ فرهنگعاشورا و اهلبيت، به نحوى تمرين تشكل وسازماندهى بر محور امامحسينعليه السلام با محتوايى مقدس و آدابى خالصانه و عاشقانه است.
چند نكته تكميلى:
با همه اهميتى كه براى محبت و دوستى با خاندان پيامبرصلى الله عليه وآله قائليم،اگر اين ايجاد علاقه، بهصورت درست و دقيق و آموزشهاى صحيح همراهنباشد، چهبسا نوعى غرور، غفلت و افراط پيش آيد و نتيجهمعكوس دهد.از اينرو توجه به چند نكته در اين مورد، ضرورى است، تا اين محبتمقدس اثربخشتر باشد و ازآفات مصون بماند.
1. پيوند محبتبا عمل
در محبت اهل بيتعليهم السلام و ايجاد آن در دل بچهها، بايد از يكسونگرى،هم پرهيز داشت و هم پرهيزشانداد. آميختن «محبت» به «عمل»، كاراصلى ماست تا صرف محبت و عشق به اهلبيتعليهم السلام (منهاى عملو تقواو تبعيت) غرور براى محبان نياورد. اگر جز اين باشد، يا محبت، راستيننيستيا آميخته به عواملخنثىكننده تاثير عشق و علاقه است.
محبت، در صورت ناب و عميق بودنش، دوست و دوستدار را همرنگ وهمراه مىسازد. محبت چه به خدا باشد،يا پيامبر، يا امامان يا هر شخصديگر، اگر واقعى باشد، انسان را از مخالفت و ناراضى ساختن محبوب وكاربرخلاف خواسته و ميل و رضاى او بازمىدارد. اگر در عين ادعاى عشق ودوستى، كارى كنيم كه دوست رابرنجاند، عاشق و دوستدار نيستيم، بلكهيك مدعى هستيم كه دليلى بر اثبات ادعا نداريم.
امام صادقعليه السلام در حديثى خطاب به مفضل، ضمن دستهبندى شيعياننسبتبه محبت اهلبيت و اينكهانگيزههاى رابطه دوستى با اهل بيتنزد اشخاص، مختلف است، از گروهى نام مىبرد كه دوستداران واقعىاند:
«... وفرقة احبونا و حفظوا قولنا واطاعوا امرنا ولم يخالفوافعلنا، فاولئك منا و نحن منهم». (130) .
گروهى ما را دوست دارند، سخن ما را حفظ مىكنند، فرمان ما را پيروىمىكنند و با كار ما مخالفت نمىكنند.اينان از مايند و ما از آنانيم.
امام صادقعليه السلام درباره ادعاى محبتخدا فرموده است:
تعصى الاله وانت تظهر حبههذا محال فى الفعال بديع
لو كان حبك صادقا لاطعتهان المحب لمن يحب مطيع (131)
خدا را نافرمانى مىكنى در حالى كه اظهار محبت او را مىكنى، اينمحال است و در ميان كارها پديده تازهاىاست.
اگر عشق تو راستباشد او را اطاعت مىكنى، چرا كه عاشق، نسبتبهمحبوب خود، فرمانبردار است.
اظهار دوستى با خدا بايد همراه با تبعيت و اطاعتباشد نه معصيت،چون حب صادقانه به اطاعت محبانه منجرمىشود. ادعاى دوستى بااهلبيتعليهم السلام ولى اهل گناه و آلودگى بودن نوعى تناقض است. بايد تفهيمكردكه هر چند كه دين ما، دين حب و محبت است ولى محبتى صادقانهاست كه به همرنگى و هماهنگى كشيدهشود. همچنان كه دو نفر وقتى بههم محبت دارند، به خاطر همين محبت مىكوشند مثل هم باشند وازرنجاندن و مخالفت ديگرى پرهيز كنند تا رشته محبت و دوستى گسستهنشود.
حديثى از امام رضاعليه السلام گوياى همين نكته است كه نبايد به اتكاىدوستى اهلبيتعليهم السلام، «عملصالح» را رها كرد و گفت كه علىعليه السلام داريمچه غم داريم و امثال اينها:
«لاتدعوا العمل الصالح والاجتهاد فى العبادة اتكالا على حبآل محمد ولاتدعوا حب آل محمد والتسليم لامرهماتكالاعلى العبادة، فانه لايقبل احدهما دون الاخر». (132) .
نه عمل صالح و تلاش در عبادت را به اتكاى محبت اهلبيتعليهم السلام رهاكنيد و نه محبت و دوستىاهلبيتعليهم السلام و تسليم آنان بودن را به اتكاىعبادت، چرا كه هيچ كدام بدون ديگرى پذيرفته نيست.
آرى... آميختن «محبت اهل بيتعليهم السلام»، به «عمل صالح و بندگى». (133) .
عشق به اهلبيت، بايد همراه با عشق به نيكان و نيكىها و كارهاىشايسته و بندگان صالح باشد. اين نشانهصدق محبت است. امامسجادعليه السلام در مناجات محبين از خداوند، محبتخدا را، محبت دوستدارانخدارا و محبت هر عملى را كه بنده را به قرب خدا مىرساند، درخواستمىكند. (134) .
علىعليه السلام فرمود:
«من احبنا فليعمل بعملنا وليتجلبب الورع». (135) .
هر كه ما را دوستبدارد، بايد مثل ما عمل كند و پرهيزكارى را همچونجامه و پوشش (جلباب) خود قرار دهد.
دوستدارى و شيعهگرى، جز با متابعت عملى و پيروى به اثبات نمىرسدو شيعه يعنى پيرو. از پيامبر اكرمصلىالله عليه وآله روايت است:
«ان شيعتنا من شيعنا و تبعنا فى اعمالنا» (136) .
يقينا پيروان ما كسانىاند كه در كارهايمان از ما متابعت و پيروىمىكنند.
از امام زمان «عج» هم روايت است:
«فليعمل كل امرء منكم ما يقرب به من محبتنا وليتجنب مايدنيه من كراهتنا و سخطنا...» (137) .
هر كدام از شما كارى كند كه او را به محبت ما نزديك و از ناخوشايندى وخشم ما دور سازد.
پس نوع عمل است كه ما را به اهلبيتعليهم السلام نزديك يا دور مىسازد ومحبوب يا منفور آنان مىشويم.محبت هم در دل است، هم بر زبان جارىمىشود، هم در عمل انسان بروز مىكند. اين كه در حديث است پيامبربهعلىعليه السلام فرمود: «برخى تو را تنها در دل دوست دارند، بعضى دوستدار قلبىو زبانى تواند، برخى هم بادل دوست مىدارند، با زبان كمك مىكنند و باشمشيرشان به يارى تو مىشتابند، پاداش آنان برابر با پاداش اينامتاست.» (138) گوياى اين است كه محبت، جنبه عملى هم دارد و همان ملاكصدق در محبت است. تاكيد ائمهمعصومين بر اينكه شيعه، با عملشايسته خود، موجب زينت و آراستگى آنان باشند، نه مايه شرمندگى وعيب وعار، اشاره به همين بعد عملى محبت و موالات با خاندان عصمتاست. امام صادقعليه السلام فرمود:
«معاشر الشيعه! كونوا لنا زينا ولا تكونوا علينا شينا». (139) .
اى گروه شيعه! براى ما زينتباشيد، نه موجب ننگ و عيب.
آنچه كه جاذبه مىآفريند، عمل و رفتار شيعه است.
2. نشانههاى محبت
گاهى امر، بر خود انسان هم مشتبه مىشود و خود را شيعه يا محباهلبيت مىپندارد، در حالى كه شعار وادعايى بيش نيست. براى شناخت«محبت اهلبيت»، بايد سراغ نشانههاى آن رفت. نشانههاى عشقراستيننسبتبه اهلبيت، اينهاست:
1 - عمل و تقوا.
در نكته پيشين، به تفصيل در اين باره بحثشد.
2 - عشق به دوستان اهل بيت عليهم السلام.
اگر شيفته اهل بيتيم، بايد دوستان آنان را هم دوستبداريم.محبتهاى طولى و سلسلهاى، نشانه محبتبهمحبوب است. اگر كسى رادوست مىداريم، بطور طبيعى بايد از كارها و اشخاصى كه مورد محبتاوست نيزخوشمان آيد. مىتوان اين عشق طولى را چنين ترسيم كرد:
محبتبه خدا محبتبه رسول خدا محبتبه اهل بيت محبتبه شيعيان اهلبيت.
امام علىعليه السلام فرموده است:
«من احب الله احب النبى، ومن احب النبى احبنا، و من احبنااحب شيعتنا». (140) .
هركس خدا را دوستبدارد، پيامبر را هم دوست مىدارد. كسى كهدوستدار پيامبر باشد ما (اهلبيت) را همدوست دارد و هر كه ما رادوستبدارد، پيروان ما را هم دوستخواهد داشت.
امام علىعليه السلام فرمود: هركس خوش دارد كه بداند آيا دوستدار ماستيادشمن ما، قلب و دل خود رابيازمايد (و به دل خود رجوع كند) اگر دوست مارا دوستبدارد، پس دشمن ما نيست و اگر دوست ما را دشمنبدارد، پسدوستدار ما نيست:
«من سره ان يعلم امحب لنا ام مبغض فليمتحن قلبه، فان كانيحب وليا لنا فليس بمبغض لنا و ان كان يبغضولينا فليسبمحب لنا...» (141) .
به فرموده امام صادقعليه السلام: «من تولى محبنا فقد احبنا». (142) هر كه با دوستما دوستى كند، ما را همدوست داشته است.
3 - بيزارى از دشمنان.
دوستدار اهلبيت، نمىتواند با دشمنان آنان دوستى داشته باشد. دريك دل دو محبت در عرض هم نمىگنجد.با محبت اهلبيت نيز، محبتدشمنانشان سازگار نيست. بحث مهم تولى و تبرى در همينجامطرحمىشود.شيعه و موالى اهلبيت، بىخط و بىموضع نيست و با مخالفاناهل بيت، مودت و طرح دوستى نمىريزد. كفر بهطاغوت نيز در كنار ايمانبه خدا بلكه جلوتر از آن مطرح است.
كفر وايمان قرين يكدگرندهر كه را كفر نيست، ايمان نيست
امام باقرعليه السلام، در ذيل آيهاى كه مىفرمايد: خداوند براى هيچ كس دودل در سينهاش قرار نداده است (143) از اميرالمؤمنينعليه السلام روايت كرده كه فرمود:
«لايجتمع حبنا و حب عدونا فى جوف انسان...» (144) .
محبت ما و محبت دشمنان ما در دل يك انسان جمع نمىشود، چونخداوند براى انسان دو قلب قرار نداده كهبا يكى اين را دوستبدارد بايكى آن را دشمن بدارد. دوستدار ما بايد محبتخود را براى ما خالصسازد،همچنانكه طلا دردلآتش خالص وبىآلايش مىشود. پسهركهمىخواهد محبتما را بشناسد دل خود راامتحان كند، اگر در دل او دركنار محبت ما محبت دشمن ما هم باشد، از ما نيست، ما هم ازاونيستيم.
در حديث ديگر، امام صادقعليه السلام در پاسخ كسى كه گفت: فلانى ولايتشما را دارد ولى نسبتبه برائت ازدشمنانتان سست است، فرمود:
«هيهات! كذب من ادعى محبتنا ولم يتبرء من عدونا». (145) .
آنكه مدعى ولايت و محبت ماست، ولى از دشمن ما بيزارى نمىجويد،دروغ مىگويد.
4 - آمادگى براى بلا و رنج.
اينكه دوستداران اهل بيتعليهم السلام بايد آماده رنجها و سختيها باشند،نشان ديگرى از اين است كه محبت وولايت، بدون آمادگى براى تحملسختى لوازم آن، پذيرفته نيست. به فرموده امام علىعليه السلام:
«من احبنا اهل البيت فليستعد عدة للبلاء». (146) .
هر كس ما اهلبيت را دوست مىدارد، پس وسايل و مقدمات تحمل بلاو سختى را آماده سازد.
راه عشق و محبت، راه دشوار و پرخطر و بلاخيز است و عاشق صادقهرگز از اين رنجها نمىگريزد، بلكه بهاستقبال آن مىشتابد و رنج در راهمعشوق برايش لذتبخش است. به گفته حافظ:
نازپرود تنعم نبرد راه به دوستعاشقى شيوه رندان بلاكش باشد
باز به گفته خواجه شيراز:
بحرى استبحر عشق كه هيچش كناره نيستآنجا جز آنكه جان بسپارند، چاره نيست
نيز، خون دل خوردن و تحمل كردن، نشان ديگرى از عشق است.
جام مى و خون دل هر يك به كسى دادنددر دايره قسمت، اوضاع چنين باشد
همواره «ولا» با «بلا» و عشق با سختى همراه بوده است: «البلاءللولاء».
هر كه در اين بزم مقربتر استجام بلا بيشترش مىدهند
3. پرهيز از غلو
يكى از آفات راه محبت، غلو و زيادهروى در عقيده و اظهار دوستىنسبتبه اهل بيتعليهم السلام است. خودائمه هم در زمان خود با پديده غلو مواجه بودند و با كسانى كه نسبتبه آنان عقيده خدايى داشتند بشدتبرخورد مىكردند و از آنان برائت مىجستند. در اين زمينه هم حديث زياد است، از جمله امام صادق عليهالسلام فرمود:
«احذروا على شبابكم الغلاة لا يفسدونهم، فان الغلاة شر خلق الله، يصغرون عظمة الله و يدعون الربوبية لعبادالله». (147) .
جوانان خود را از غلات برحذر داريد كه فاسدشان نكنند، غلات بدترينخلق خدايند، عظمتخدا را كوچكمىشمارند و براى بندگان خدا مقامربوبيت ادعا مىكنند.
افراط در ستايش و رساندن پيامبر و ائمه به مقام الوهيت و خدايى«غلو» است. محبت نبايد سر از غلو درآورد كهبه هلاكت مىانجامد.علىعليه السلام فرمود:
«هلك فى رجلان: محب غال و مبغض قال» (148) .
درباره من دو گروه به هلاكت افتادند: دوستدار غلوكننده و دشمنكينهتوز.
پيامبر و امامان، پيش از آنكه نبى و امام باشند، «عبد» بودند كهپروردگار داشتند. فرمودهاند كه ما را از حدربوبيت پايين بياوريد آنگاه هرچه مىخواهيد بگوييد. امام علىعليه السلام فرموده است:
«اياكم والغلو فينا، قولوا: انا عبيد مربوبون و قولوا فى فضلناماشئتم». (149) .
از غلو درباره ما بپرهيزيد، بگوييد كه ما بندگانى هستيم تحت اراده رب، وهر چه خواستيد در فضيلت ما بگوييد.
پديده غلو در تاريخ اسلام، موجب گمراهى عدهاى شده است. اين غلو،بويژه نسبتبه حضرت علىعليه السلامبيشتر بروز كرده است. آن حضرت دراشاره به اين گمراهى و انحراف فكرى مىفرمايد:
«مثلى فى هذه الامة مثل عيسى بن مريم، احبه قوم فغالوا فىحبه فهلكوا وابغضه قوم فهلكوا...» (150) .
مثل من در اين امت، همچون عيسى بن مريم است، گروهى او را دوستداشتند و در محبت، غلو و افراط كردندو به هلاك افتادند، گروهى همدشمنش شدند و هلاك گشتند.
حب افراطى هميشه دوركننده از حق است. علىعليه السلام در سخنى خطاببه خوارج نهروان فرمود:
در مورد من دو گروه به هلاكتخواهند افتاد: يكى دوستداران افراطى كه«حب» آنان را به راه ناحق مىكشاند،يكى هم دشمنان افراطى. (151) .
حب افراطى و نسبت دادن مقام و شان الوهيتبراى ائمه، نوعى بدعتو شرك بود كه به وسيله دوستان نادان يادشمنان عنود، در تاريخ اسلامپديد آمد و براى شيعه و ائمه دردسرهايى داشت و هنوز هم برخى از آناعتقادات وگرايشها، دستاويز دشمنان براى حمله به تشيع مىگردد.دشمنان اهلبيت، خود از كمككاران نشر اينگونه افكارو آثار بوده وهستند، چون از اين رهگذر، مىتوانند چهره شيعه را وارونه نشان دهند. (152) .
البته خطر ديگرى از سوى ديگر است. در برخى مناطق و محافل همبه بهانه خوف از خطر غلو، نقل فضايل ومناقب اهل بيت را كه در رواياتقطعى آمده است ترك مىكنند و هر فضيلتى را كه كمى با عقل بشر جورنيايد،به نام غلو، رد مىكنند كه اين هم درست نيست و خواسته دشمناست.
مخالفان شيعه، ما را به غلو نسبت مىدهند.
ما ضمن آنكه بايد از غلو بپرهيزيم و گرفتار انحراف در عقيده نشويم،پاسخى هم براى رد اتهامات آنان داشتهباشيم و مرزى ميان «غلو» و«بيان فضايل» بشناسيم تا بتوانيم شبهات آنان را دفع كنيم.
به هر حال، بايد سطح فكر و ظرفيت نوجوانان و كودكان را در نظرگرفت و احاديث و فضايل قابل درك و هضمبرايشان گفت.
صرف اينكه سخنى در احاديث آمده است، مجوز نقل آن براى عمومنيست. گاهى عدم تناسب مطلب با كششفكرى شنوندگان يا خوانندگان،آنان را مسالهدار مىكند و منكر اصل دين و عقايد مىشوند.
يك ميدان و دو هجوم
از آنجا كه ايجاد محبت اهل بيت، كارى فرهنگى و احداث خاكريزدفاعى در برابر «شبيخون فرهنگى» است، ايننوشته كه مقايسهاىميان هجوم نظامى و تهاجم فرهنگى است، براى تكميل اين بحث،آورده مىشود. (153) .
نه «مرز»، تنها آبى و خاكى است، نه حمله، تنها زمينى و هوايى!
نه هجوم، فقط نظامى است، نه شكست و ضربه، فقط مادى.
«تهاجم فرهنگى»، خطرناكتر از «هجوم نظامى» است.
در هجوم نظامى، طمع به خاك است و زمين، در شبيخون فرهنگىطمع به اخلاق است و دين!
هجوم نظامى با سر و صدا و سرعت است، تهاجم فرهنگى، آهسته وآرام.
آن ترسناك و نفرت آفرين است، اين فريبنده و جذاب،.
آن، افراد را به دفاع و مقاومت وا مىدارد، اين به استقبال و پذيرشمىفرستد.
كشته آن، «شهيد» است و مرده اين، پليد!
شهادت، دوست داشتنى است، اما ابتذال، نفرت انگيز.
در هجوم نظامى، دشمن اعلام جنگ و دشمنى مىكند و مهاجمفرهنگى، اعلام دوستى!...
در حمله نظامى، صفير اولين گلوله، همه را متوجه خطر مىسازد، اما درتهاجم فرهنگى گاهى تا شليك گلولهآخر دشمن، هنوز عدهاى شبيخونرا باور نمىكنند.
آن پيداست، اين پنهان!
در آنجا، زمين از دست مىرود، اينجا شرف و دين.
آنجا، درگيرى با دشمن، در مرزهاست، اينجا آسيب از حمله دشمن،درون خانههاست.
آنجا، بمبهاى خوشهاى مىريزند، اينجا شك و دودلى مىانگيزند.
آنجا سلاح، موشك و بمب است، اينجا ماهواره و امواج تصويرى.
در ميدان حمله نظامى، پادگانها، مقرها و خطوط و خاكريزها بمبارانمىشود، در تهاجم فرهنگى مدرسههامطبوعات، انديشهها و عقيدهها.
در آن درگيرى، كوه و دشت و دريا ميدان برخورد است، در اين مقابله،نبرد در عرصه مجلات، رمانها، فيلمها وكتابهاست.
آنجا ميدان مبارزه محدود است، اينجا گسترده،.
آنجا جنگى آشكار است، اينجا غارتى پنهان،.
اسيران آن ميدان، «آزاده»اند، و گرفتاران اين ميدان، «معتاد» و«آلوده».
آنجا، شهادت، خانوادهاى را سربلند مىسازد، اينجا اعتياد و ابتذال،دودمانى را شرمگين مىسازد.
پدر يك شهيد، عزيز است، پدر يك آلوده، سرافكنده!
در ميدان نظامى، مجروح را به عقب بر مىگردانند تا مداوا شود، درصحنه فرهنگى، پس از اولين زخم و تركش،به خطوط جلوتر انتقالمىيابد.
تير و تركش، بر سر و دست مىنشيند، ولى زهر هوس و ويروس گناه، برايمان و انديشه آسيب مىرساند.
در هجوم نظامى، دشمن از مرز آبى و خاكى وارد مىشود، در تهاجمفرهنگى، از مرز فكرى و روحى.
آسيب خورده آن، انگيزه مبارزه و خصومت پيدا مىكند و نيش خوردهاين، خلع سلاح و بىانگيزه مىشود.
تشييع جنازه يك شهيد، شهرى را روح حماسه مىبخشد، اما آلودگىنسلى به ابتذال، روح جامعه را افسردهمىسازد.
هجوم نظامى، يك ملت را مقاومتر مىكند، و هجوم فرهنگى،سستتر مىسازد.
آنجا فشنگ، شليك مىشود، اينجا آهنگ، پخش مىشود.
آنجا در پى «ماه»اند، اينجا دنبال «ماهواره».
گذرگاههاى آن جبهه، سربالايى است، و عرصههاى اين ميدان،سرازيرى.
آنجا از خود مىگذرند تا به خدا برسند، اينجا از خدا مىگذرند تا به خودبرسند.
قربانيان آن، شهيد راه «معروف»اند، و قربانيان اين، كشته بيراهه«منكر»!
بكوشيم تا از مجروحان اين جبهه و تركشخوردگان اين حمله نباشيم.
اگر هم آسيب ديدهايم، به درمانگاه «توبه» برويم و ... تا دير نشده، غدهگناه را «جراحى» كنيم.
آيا سلامت روح و فكر، به اندازه «جسم» مهم نيست؟!
فهرست اهم منابع:
- قرآن كريم.
- بحارالانوار، علامه مجلسى، مؤسسه الوفاء، بيروت.
- كشف الغمه، اربلى، دارالكتب الاسلامى، بيروت.
- الغدير، علامه امينى، دارالكتاب العربى، بيروت.
- احقاق الحق، قاضى نورالله تسترى، الاسلاميه، تهران.
- بشارة المصطفى، طبرى، مطبعة الحيدريه، نجف.
- ينابيع المودة، قندوزى، مكتبة الحيدريه، نجف.
- ميزان الحكمة، محمدى رىشهرى، دفتر تبليغات اسلامى قم.
- الاحتجاج، طبرسى، دارالاسوه، تهران.
- اهلالبيت فى الكتاب والسنة، محمدى رىشهرى، دارالحديث، قم.
- غرر الحكم، آمدى، دانشگاه تهران.
- ثواب الاعمال، شيخ صدوق، مكتبة الصدوق، تهران.
- الكافى، محمد بن يعقوب كلينى، دارالكتب الاسلاميه، تهران.
- امالى، شيخ طوسى، مؤسسة البعثه، قم.
- من لايحضره الفقيه، صدوق، جامعه مدرسين، قم.
- صحيفه سجاديه، امام زين العابدين، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، تهران.
- وسائل الشيعه، شيخ حر عاملى، دار احياء التراث العربى، بيروت.
- سفينة البحار، محدث قمى، انتشارات اسوه، تهران.
- مفاتيح الجنان، محدث قمى، دفتر نشر فرهنگ اسلامى، تهران.
- مستدرك الوسائل، ميرزا حسين نورى، مؤسسة آل البيت، قم.
- العوالم، بحرانى، مؤسسة الامام المهدى، قم.
- تحف العقول، ابن شعبه حرانى، مؤسسة النشر الاسلامى، قم.
- نهج البلاغه، سيد رضى، صبحى صالح، بيروت.
پىنوشتها:
1) كليات سعدى، چاپ اميركبير، ص715.
2) امام صادقعليه السلام: «الحب افضل من الخوف» (بحارالانوار، ج75، ص226).
3) شورى، آيه 23 .
4) پيامبر اسلام: لو انعبدا جاء يوم القيامة بعمل سبعين نبيا ما قبل الله ذلك منه حتى يلقاهبولايتى و ولايةاهل بيتى. (كشف الغمه، ج2، ص10).
5) ابياتى از مثنوى «اهل بيت آفتاب» از نويسنده.
6) الغدير، ج 2، ص 303 .
7) احقاق الحق، ج18، ص498.
8) بحارالانوار، ج75، ص 348.
9) بشارة المصطفى، ص222.
10) ينابيع المودة، ج 1، ص78.
11) بحارالانوار، ج 67، ص 22.
12) همان، ج 16، ص190.
13) ميزان الحكمة، ج2، ص215.
14) بحار الانوار، ج 66، ص238.
15) به احاديثحب و بغض در راه خدا مراجعه كنيد (بحارالانوار، ج66، ص236 تا 253).
16) از جمله ر.ك: بحارالانوار، ج27، ص 51 تا 254.
17) بحارالانوار، ج22، ص315.
18) غرر الحكم، حديث 6169.
19) اهل البيت فى الكتاب والسنه، ص 369.
20) غرر الحكم.
21) احتجاج طبرسى، ج1، ص198.
22) همان، ص 197.
23) احقاق الحق، ج5، ص42.
24) ثواب الاعمال، ص 124.
25) احقاق الحق، ج18، ص310.
26) امالى طوسى، ص229.
27) الكافى، ج 2، ص496.
28) ثواب الاعمال، ص223.
29) من لايحضره الفقيه، ج2، ص577.
30) درباره روايات مربوط به زيارت، از جمله ر.ك: «بحارالانوار»، ج97 تا 99، «من لايحضرهالفقيه»، ج2، «كاملالزيارات»، «عيون اخبار الرضا».
31) وسايل الشيعه»، ج10، «ميزان الحكمه»، ج 4 و نيز «چهل حديث زيارت»، نشر معروف، ازنويسنده.
32) بحارالانوار، ج 71، ص355.
33) بحارالانوار، ج101، ص98.
34) صحيفه سجاديه، دعاى 25.
35) بخشهايى از مقاله «حسينيه دل»، از نويسنده.
36) وسائل الشيعه، ج 3، ص 411، بحارالانوار، ج 98، ص 118 .
37) بحارالانوار، ج 97، ص 230 .
38) بحارالانوار، ج 97، ص 228 - 230 .
39) همان.
40) همان، ج 63 ، ص 448 .
41) همان، ج 101، ص 114 .
42) وسائل الشيعه، ج 10، ص 410، بحارالانوار، ج 98، ص 124 و 136 .
43) بحارالانوار، ج 98، ص 123 .
44) همان، ص 121 .
45) از جمله در برنامههاى جنبى «شب شعر عاشورا» كه همه ساله در شيراز برگزار مىشود، مراسم«تربتنوشانى» به افراد جلسه است، شربت زعفران آميخته به تربت را در كام همه حضار بهمقدار يك قاشق يا نيماستكان مىريزند، اين برنامه، نقش عجيبى در ايجاد عشق و علاقه بهامام حسينعليه السلام و تغيير حالتروحى افراد دارد.
46) سفينة البحار (چاپ جديد)، ج2، ص17.
47) مائده: 119، توبه: 100، مجادله: 22، بينه: 8.
48) مائده: 54.
49) مفاتيح الجنان، ص 350 (زيارت اميرالمؤمنين، زيارت امين الله).
50) مناقب ابن شهر آشوب، ج1، ص85.
51) رجال كشى، ج2، ص473 و 381.
52) همان، ص685.
53) تفسير عياشى، ج2، ص231.
54) همان.
55) بحارالانوار، ج 26، ص 124 .
56) همان، ص 146 .
57) همان، ج 23، ص 313 .
58) مريم، آيه 58 .
59) بحارالانوار، ج 26، ص 224 .
60) غاشيه، آيه 26 .
61) بحارالانوار، ج 7، ص 203 .
62) همان، ج 8 ، ص 41 .
63) همان.
64) همان، ج 2، ص 206 .
65) همان، ج 65 ، ص 43 .
66) همان، ج 9، ص 112 .
67) ميزان الحكمه، ج 5، ص 233 .
68) براى مطالعه متن اين احاديث فراوان مىتوانيد از «المعجم المفهرس» بحارالانوار، واژهشيعه، بهره بگيريد.
69) بحارالانوار، ج23، ص232.
70) پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله: «اساس الاسلام حبى و حب اهل بيتى»، (كنز العمال، ج12، ص105).
امام باقرعليه السلام: «حبنا اهل البيت نظام الدين»، (امالى شيخ طوسى، ص296).
71) پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله: «من احبنا فقد احب الله و من ابغضنا فقد ابغض الله»، (امالى صدوق،ص386); در زيارت جامعه كبيره نيز مىخوانيم: من احبكم فقد احب الله.
72) پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله: «... من احب هولاء فقد احبنى و من ابغضهم فقد ابغضنى»، (تاريخدمشق«ترجمة الامام الحسين»، ص91).
73) امام باقرعليه السلام: «انى لاعلم ان هذا الحب الذى تحبونا ليس بشىء صنعتموه ولكن الله صنعه»،(المحاسن، ج1، ص246).
74) امام صادقعليه السلام: «حبنا اهل البيت افضل عبادة»، (المحاسن، ج1، ص247).
75) امام صادقعليه السلام: «لاتستصغروا مودتنا، فانها من الباقيات الصالحات»، (مناقب ابن شهرآشوب، ج4،ص215).
76) بحارالانوار، ج27، ص193.
77) ميزان الحكمه، ج2، ص237.
78) بحار الانوار، ج17، ص13; ميزان الحكمه، ج2، ص242.
79) بحار الانوار، ج 37، ص335.
80) همان، ج6، ص 187.
81) اين آثار و عناوين برگرفته از كتاب «اهل البيت فى الكتاب والسنه» محمدى رىشهرى است.
82) پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله: «حبنا اهل البيتيكفر الذنوب و يضاعف الحسنات» (ارشاد القلوب،ص253).
83) امام صادقعليه السلام: «لا يحبنا عبد حتى يطهر الله قلبه» (دعائم الاسلام، ج1، ص73).
84) امام صادقعليه السلام: «من احبنا اهل البيت و حقق حبنا فى قلبه جرت ينابيع الحكمة علىلسانه»(المحاسن، ج1، ص134).
85) پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله: «حب اهل بيتى و ذريتى استكمال الدين» (امالى صدوق، ص161).
86) پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله: «شفاعتى لامتى من احب اهل بيتى و هم شيعتى» (تاريخ بغداد، ج2،ص146).
87) پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله: «اكثركم نورا يوم القيامة اكثركم حبا لآل محمد»، (بشارة المصطفى،ص100).
88) پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله: «من احبنا اهل البيتحشره الله تعالى آمنا يوم القيمة»، (عيون اخبار الرضا،ج2، ص220).
89) پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله: «اثبتكم قدما على الصراط اشدكم حبا لاهل بيتى»، (فضائل الشيعه،ص48).
90) امام صادقعليه السلام: «والله لايموت عبد يحب الله و رسوله و يتولى الائمةعليهم السلام فتمسه النار»،(رجال نجاشى، ج1، ص138).
91) پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله: «من احبنا اهل البيت فى الله حشر معنا و ادخلناه معنا الجنة»، (كفاية الاثر،ص296).
92) پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله: «اعلى درجات الجنة لمن احبنا بقلبه و نصرنا بلسانه و يده»، (المحاسن،ج1،ص251).
93) پيامبر اكرمصلى الله عليه وآله: «من اراد ان ينجو من عذاب القبر فليحب اهل بيتى... و من اراد دخولالجنةبغير حساب فليحب اهل بيتى فوالله ما احبهم احد الا ربح الدنيا والآخرة»، (مقتل الحسينخوارزمى، ج1،ص59).
94) بحارالانوار، ج27، ص78.
95) بحارالانوار، ج16، ص356.
96) همان، ج 23، ص 250 (لا تستصغر مودتنا فانها من الباقيات الصالحات).
97) الغدير، ج2، ص295.
98) نامش سفيان بن مصعب است. وى از شاعران برجسته شيعه و مورد عنايت اهلبيتبود كهعمده شعر اوپيرامون مدح و مرثيه اهل بيت است. در زمان امام صادقعليه السلام مىزيست. براىآشنايى با چهره او، از جملهر.ك: ماهنامه كوثر، شماره 24 (اسفند 77) و «سفيان بن مصعب»از: سيد هاشم محمد.
99) مستدرك وسائل الشيعه، ج2، ص625.
100) درباره او ر.ك: ماهنامه كوثر، شماره 20 (آبان 77) و «ابوالاسود الدوئلى فى الميزان» از: محمدالمنصور.
101) بحار الانوار، ج8، ص 52.
102) روزنامه جمهورى اسلامى، 16 اردىبهشت 78.
103) الغدير، ج 2، ص 361 .
104) بحارالانوار، ج 51 ، ص 148 .
105) همان، ص 137 (طوبى لك ان ادركته و يا طوبى من ادركه).
106) العوالم، بحرانى، ج 11، ص 136 .
107) همان، ص 552 .
108) همان، نقل از تهذيب، ج 8 ، ص 112 .
109) در زمينه نامها و تاثير اينگونه نامگذاريها ر. ك: «جرعهاى از كوثر»، علىرضا سبحانىنسب.
110) در اين زمينه به «الغدير» علامه امينى، ج 3، بحث «عيد الغدير فى الاسلام» مراجعه شود، نيزجزوه «عيدغدير در اسلام» از نويسنده، «چهل حديث غدير» از: محمود شريفى.
111) ديباچهاى بر رهبرى، ناصرالدين صاحبالزمانى، ص 69 .
112) همان، ص 218 .
113) در زمينه نقش الگو و قهرمان از جمله ر. ك: «الگوهاى تربيت كودكان و نوجوانان» محمد علىكريمىنيا،«نقش اسوهها در تبليغ و تربيت» مصطفى عباسى مقدم «جوان» و «كودك»،فلسفى، «انسان كامل»، شهيدمطهرى، «ديباچهاى بر رهبرى» ناصرالدين صاحبالزمانى.
114) تحف العقول، ص416.
115) ان ذكر الخير كنتم اوله و اصله و فرعه و معدنه و ماواه و منتهاه (مفاتيح الجنان، ص549).
116) ثلاثة تورث المحبة: الدين والتواضع والبذل (بحارالانوار، ج75، ص229).
117) بحار الانوار، ج33، ص260.
118) بحارالانوار، ج13، ص 351 و ج67، ص22.
119) ميزان الحكمه، ج2، ص229 (به نقل از بحارالانوار، ج14، ص38).
120) بحارالانوار، ج2، ص31.
121) الكافى، ج1، ص193.
122) رحم الله امرءا اجتر مودة الناس الينا، فحدثهم بما يعرفون و ترك ما ينكرون (بحارالانوار، ج2،ص68).
123) براى آشنايى با سيره پيامبر از جمله ر.ك: «بحارالانوار»، ج16; «مكارم الاخلاق»، طبرسى;«سنن النبى»،علامه طباطبايى، «همگام با رسول»، از نويسنده; نسبتبه ائمه ديگر از جمله«منتهى الامال»، محدث قمى وكتابهاى ديگرى كه در زندگى ائمه نوشته شده است. دورهچهل حديثهاى سيره معصومين از انتشارات «نشرمعروف» نيز توصيه مىشود.
124) بحارالانوار، ج74، ص166.
125) صائب تبريزى.
126) كتاب «بانوى نور» مريم بصيرى، داستان تاثيرپذيرى يك هنرمند را از ايفاى نقش مادر امامزمانعليهالسلام نوشته است. از اهل هنر نمونههاى متعددى از اين تاثيرپذيرى شنيده شده است.
127) در اين زمينه خاطرات «زيارت» كه كانون پرورش فكرى، از خاطرات بچهها از زيارت مشهدمقدس چاپكرده است، نمونه موفق است. شبيه آن كتاب «سحرخيزان تنها» در مورد روزه ماهرمضان است. خاطراتى كهبچهها از امام امتيا شهيدان نوشتهاند، يا نامههاى آنان خطاب بهحضرت امام، همين تاثير را داشته است.
128) در اين زمينهها از جمله: «حكايتها و هدايتها» فصل اول، محمد جواد صاحبى، «قصههاىنماز»، «غنچههاىنور» و «قصههايى از زندگى معصومين»، جواد نعيمى، «قصههاى خوببراى بچههاى خوب» جلد 8 ، مهدىآذريزدى، «تا دريا» محمد سادات اخوى و... براى جوانانو نوجوانان مفيد است.
129) اولين دانشگاه و آخرين پيامبر، ج2، ص40.
130) تحف العقول، ص514.
131) بحارالانوار، ج70، ص15.
132) همان، ج75، ص347.
133) احاديث مربوط به «حب اهل بيتعليهم السلام» را از جمله در (ميزان الحكمه، ج2، ص235) مطالعهكنيد.كتاب «اهل البيت فى الكتاب والسنة» از محمدى رىشهرى نيز منبع خوبى است.
134) اسئلك حبك و حب من يحبك و حب كل عمل يوصلنى الى قربك (مناجات خمس عشره،مناجات نهم،مفاتيح الجنان، ص125).
135) تنبيه الخواطر، ورام، ج2، ص176.
136) ميزان الحكمه، ج5، ص232.
137) احتجاج طبرسى، ج2، ص599.
138) بحارالانوار، ج39، ص288.
139) بحارالانوار، ج 65، ص151.
140) اهل البيت، فى الكتاب و السنة، ص421.
141) همان.
142) بحارالانوار، ج100، ص124 و ج35، ص199.
143) ما جعل الله لرجل من قلبين فى جوفه (احزاب، آيه4).
144) اهل البيت فى الكتاب والسنه، ص423.
145) همان.
146) همان، ص425.
147) امالى طوسى، ص 650.
148) نهج البلاغه، صبحى صالح، حكمت 117.
149) اهل البيت فى الكتاب والسنه، ص531.
150) بحارالانوار، ج35، ص315.
151) همان، ج 33، ص373.
152) اهل تحقيق، در اين زمينه از جمله به بحث مستوفاى «مشكلة الغلاة» در كتاب «الامامالصادق والمذاهبالاربعه»، اسد حيدر، ج4، ص369 مراجعه كنند.
153) اين مقاله بارها در مطبوعات و نيز به صورت مستقل، چاپ، تكثير و توزيع شده است.
| | |
