 | | |
|
|||||||||||||||
|
|||||||||||||||
|
|||||||||||||||
اينك مى گوييم : مشخص كردن امت نجات يافته در روز قيامت , به فضل و توفيق خداوند, به اين كه مقصود از آن همان اهل سنت و جماعت يا همان چيزى است كه مى تواند از ميان همه گروهها و فرقه ها به عنوان ((توده انبوه امت )) خوانده شود, اين خود مساله اى است كه به سنت پيامبر(ص ) و به بيان خود او ونيز به تعبيرى برمى گردد كه به اجماع پيشوايان مسلمانان و نيكان سلف صالح در اين باره شده است .
((78)) ازاين روى اگر امروز مسلمانى خود را به اين عنوان تعريف كند كه فردى از ((اهل سنت و جماعت )) است هيچ وصف و عنوانى دينى براى خويش بدعت نگذارده است كه نتوان در كتاب و سنت تاييدى بر آن به دست آورد, بلكه با اين تعريف خود را به جماعتى نسبت داده كـه پـيـامـبر خدا(ص ) مسلمانان را به پيوستن به آن پس از دوران حيات خويش فرمان داده است , و محور اساسى آن نيز پيروى از كتاب خدا و پايبندى به رهنمود رسول خداست .
نمونه والاى شـايـسته تقليد در اين پيروى و پايبندى همان چيزى است كه رسول خدا(ص ) و اصحاب و پيروان آن حضرت ـ پس از او ـ داشتند.
اما اگر مسلمانى خود را چنين تعريف كند كه وابسته به مذهبى است كه امروز ((سلفيه )) ناميده مى شوند,بى ترديد بدعتى گذاشته است , زيرا اگر مقصود او از واژه ((سلفيه )) همان چيزى باشد كه واژه ((اهل سنت وجماعت )) بر آن دلالت مى كند, براى جماعت مسلمانان نامى جز آنچه سلف بـر آن اجـمـاع كـرده انـد گـذاشـتـه و بدين ترتيب بدعتى به ميان آروده است .
چنين نامگذارى بدعت آميز بى دليلى را همين بس كه مى تواندآشفتى و درهم آميختگى و شكافى در ميان صفهاى مـسـلـمـانان در پى آورد.
اگر هم مقصود از سلفيه چيزى برابر نهاده عنوان اهل سنت و جماعت نـباشد ـ كه واقعيت نيز همين است ـ در اين صورت ترديدى نخواهد بود كه استفاده از اين واژه و جـايگزين ساختن آن ـ به مفهوم باطل خود ـ با واژه ((اهل سنت وجماعت )) كه سلف صالح بر آن اجـمـاع داشـته اند بدعت است , چونان كه اين نيز بدعتى ديگر است كه اين واژه با مدلول و مفهوم بدعت آميخته خود عنوانى قرار داده شود بر يك گروه اسلامى تازه كه خود را ازپيكر امت اسلامى واحد, يعنى همان كه نام اهل سنت و جماعت را بر خويش نهاده و به مفهوم اين نام نيزپايبند است جدا مى كند و به كنار مى كشد.
امـروزه از ديدگاه صاحبان اين بدعت , سلفى كسى است كه به فهرستى از آراى اجتهادى معين , خـواه درزمينه عقيدتى و خواه در زمينه فقهى , پايبند باشد و از آنها دفاع كند, و هر كه را از دايره ايـن آرا بـيـرون بـاشـد نـابـخـرد و بدعت گذار بخواند.
ما پيش از اين درباره بسيارى از اين آراى اجـتـهـادى سـخن به ميان آورديم و توضيح داديم كه سخن آخر درباره حكم كسى كه به اين آرا پـايـبـند نشده و از اجتهادهايى ديگرپيروى كرده , از آن همان قانون جامع شناخت و تفسير متون ديـنـى اسـت كـه سـلـف بـدان پايبند بوده اند.
اگراين قانون به گونه اى است كه پيروى از آراى گوناگون را اجازه مى دهد, همه ماجورند و پاداش مى برند واختلاف نظر درباره اين آرا هيچ كدام از طرفها را از دايره امت يا جماعت اسلامى واحد بيرون نمى كند.
در بخش پيشين ديديم فهرست آراى اجتهاديى كه شخصيت يك ((سلفى )) را تشكيل مى دهد و از ديـدگاه سلفيه , مرز ميان راه يافتگان و گمراهان به شمار مى رود, خود تنها يكى از احتمالهاست كه به حكم قانون جامع تفسير متون دينى , در هر يك از متون مورد استناد براى آن آرا وجود دارد و از آن سوى آراى مخالف هم احتمال ديگرى در برداشت از اين متون است [و بنابر آن قانون جامع هر يك از دو طرف حق دارند برداشت خاص خود را داشته باشند].
بـنـابراين , هر كس به رغم اين حقيقت كه آن قانون جامع اجتهادهاى گوناگون را مى پذيرد تنها راى وديـدگـاهـى را كـه خود به آن رسيده است حق بشمرد و ديگر آرا را باطل و صاحبان آنها را بدعت گذار وگمراه بخواند خود مصداق درست بدعت گذار, و كسى است كه امت اسلامى را به تـفـرقـه مـى خواند, بى هيچ دليل و بى هيچ عذرى ميان آنان كينه و دشمنى مى افكند و از اجماع مسلمانان شانه تهى مى كند, زيرا وى با طرح چونان ادعايى از قانون معيار در ميان همه اهل سنت و جـمـاعت در همه اعمال و افكار اجتهادى روى برتافته و اين در حالى است كه آن قانون توانسته اسـت دو گروه بزرگ از بزرگان سلف صالح را پس از آن كه ديرزمانى دو راه متفاوت را در پيش گرفته و از هم دور شده بودند, يعنى ((اهل حديث )) و ((اهل راى )) را در زير چتر خود جاى دهد, و بـدين سان اختلافهاى آن دو گروه , در سايه پيروى از اين قانون صورت يك همكارى برادرانه و شايسته در راه حق و در طريق شناخت آن به خود گيرد.
اينان از اين قانون و شيوه كه سلف بدان پـايـبـنـد بـودنـد و اتـفاق نظر و اختلاف نظرشان نيز در دايره حاكميت آن جاى مى گرفت روى بـرمـى تابند و تعصب و خودمحورى و عناد مذهبى خويش را جايگزين آن مى سازند و ازآن پس هر كـه را بـه مـخـالـفـت بـا آنان برخيزد به بدعت و خروج از دين متهم مى كنند! اينك مى گوييم : آيابدعت گذاشتن در دين خدا مصداقى روشنتر و آشكارتر از اين هم دارد؟ شـبـى در يـكـى از كـشـورهـاى عـربـى هـمـراه با گروهى از اهل علم و انديشمندان نماز عشا مى گزارديم .
يكى ازما پس از نماز دست به دعا برداشت و ديگران نيز آمين گفتند: در اين هنگام يكى از حاضران ـ كه سلفى مذهب بود ـ برخاست و از ديگران دور شد تا اين منكر را نبيند و در آن بـا مـا شـريـك نـبـاشـد, بـه او گـفـتم : چه دليلى براى منع از اين كار وجوددارد؟ گفت : شيوه پيامبر(ص ) آن نبود كه پس از نماز دعا كند, بلكه وى در اثناى نماز دعا مى كرد! در ايـنـجا چيزى كه آن را بدعت مى يابيم و كارى را كه از اين مرد و از افرادى همانند او ناشايست مـى بـينيم نه آن است كه بدين نظريه گرويده كه دعا در حال نماز مستحب است و نه پس از آن , زيـرا كـسـانـى ازپـيشوايان و بزرگان كه چنين نظرى برگزيده اند به حديث سعدبن ابى وقاص اسـتـناد جسته و آن را تاويل كرده اند.
حديث سعد را بخارى و ترمذى ـ هر دو ـ روايت كرده اند كه سعد چونان كه معلمى كودكان راخواندن و نوشتن مى آموزد اين كلمات را به فرزندان خود تعليم مى داد و مى گفت : ((ان رسول اللّه كان يتعوذبهن دبر الصلاة )) [رسول خدا ـ بنا به تاويل آنان ـ در حـال نماز به وسيله اين كلمات به خداوند پناه مى برد], و آن كلمات چنين بودند: ((پروردگارا از بخل به تو پناه مى برم , از ترس به تو پناه مى برم از اين كه به فرومايه ترين زندگى بازگردانده شوم به تو پناه مى برم , از فتنه دنيا به تو پناه مى برم , و از عذاب قبر به توپناه مى برم )).
كسانى كه به اين حديث استناد جسته اند واژه ((دبرالصلاة )) را به معناى اواخر نماز تفسير وتاويل كرده و گفته اند: پيامبر در خاتمه نماز خود و پيش از سلام دادن اين دعاها را مى خواند.
اما در برابراين گروه , توده فـقـيهان بر اين نظر شده اند كه مقصود از ((دبر الصلاة )) پس از نماز است .
گروه اخير بر اين نظر خـود بـه لـغت و همچنين به حديث ام سلمه استناد كرده اند.
اين حديث را احمد و ابن ماجه از ام سـلـمـه نـقل كرده اند كه گفت : پيامبر(ص ) هنگامى كه نماز صبح مى گزارد چون سلام مى داد مى گفت : ((پروردگارااز تو دانشى سودمند, روزيى پاك و كردارى پذيرفته مى خواهم .
)) مـى گـويـم : آنچه در رفتار آن مرد, بدعت و ناروا بود نه اين است كه به يكى از اين دو راى كه در دايـره امـت واحد اسلامى اظهار شده است بگرود, بلكه آنچه بيقين بدعت بود اين است كه يكى از اين دو نظر رابرگزيند و سپس همين انتخاب را برهانى بر آن بداند كه خود برحق است و ديگران بـايـد از آنچه او مى گويدپيروى كنند, و در برابر اين را هم كه ديگران نظر ديگرى را برگزيده اند دليلى بشمرد بر اين كه آنها برباطلند و مى بايست از آنچه آنان اختيار كرده اند جدا شد, و سپس در مـرحـلـه بعد برخيزد و از جماعتى كه به نماز ايستاده بودند دور شود تا بدين ترتيب عقيده و نظر آنان را محكوم كند و آنان را بدين نكته و به اين ديدگاه خاص خود توجه دهد كه آنها ديگر عضوى از آن گـروه يا امت اسلامى نجات يافته كه همه بايدبدان بگروند نيستند! اكنون مى پرسيم : كدام يـك از عــالـمـان سـلـف چـنـين شيوه شگفت آورى را در پيش گرفته و با از هم دريدن وحدت مسلمانان آراى اجتهادى آنان را, آن هم به چنين شيوه زشتى , نابخردانه خوانده است ؟ چـه بسيار هم ما و هم بسيارى از مسلمانان اهل سنت و جماعت به بدعت گذارى و خروج از دين مـتـهم شده اند, تنها به اين دليل كه به همان ديدگاه توده علماى سلف گرويده اند, و آن اين كه هيچ اشكالى نداردكسى آهنگ زيارت مرقد و مسجد پيامبر(ص ) كند! اين نظريه اى است كه توده فـقـيـهـان اهـل سنت و درپيشاپيش همه , فقيهان حنبلى بدان گرويده اند ـ از ديدگاه سلفيه ـ بـاطـلـى اسـت كه مى بايست از آن دورى گزيد.
چرا؟ زيرا نظر گروهى به نام سلفيه برخلاف آن است ! بنابراين هر چند كسانى ديگر در ميان مسلمانان با اين ديدگاه مخالفت ورزيده باشند و هر اندازه دستاويزابن تيميه در اين مساله ((79)) ضعيف و بلكه به حكم ميزان لغت و شرع واهى و بى اساس بـدانـنـد, امـا همچنان تنها اين نظر نظر حق است و نظر مخالف نظرى باطل , زيرا سلفيه تصميم برگشت ناپذير خود را گرفته است و آن اين كه آهنگ زيارت رسول خدا(ص ) كردن بدعت است ! چنين است كه اختلاف در اين مساله ـ برخلاف آنچه پيشتر در چنين مواردى وجود داشته است ـ بـه سـلاحى تبديل مى شود كه وحدت امت يگانه اسلامى را برهم مى زند و اين امت را به دو گروه تـقـسـيم مى كند: ((سلفيه )) كه تنها گروهى است كه حق را شناخته و بدان پايبند شده است , و ((بـدعت گذاران )) كه ازحق خارج شده اند و در وادى گمراهى سرگردانند.
اينك مى توانيد در عصر سلف تامل كنيد و بپرسيد:كدام يك از مردان آن روزگار چنين سلاحى در كف گرفت تا به كـمـك آن انـسـجام مسلمانان را از هم بگسلد و يگانگى امت را به تفرقه بدل كند؟ مطمئنا در آن روزگاران حتى يك تن نخواهيد يافت كه برچنين كارى اقدام كرده باشد.
روزى در يـك گـردهمايى به سخنرانى يكى از آنان گوش مى دادم كه در آن ويژگيهاى مذهب سلفى راتعيين مى كرد و از برجسته ترين شخصيتهاى سلفى در تاريخ و افكار سلفيى كه به وسيله آنـهـا از ديـگران جدا شده اند سخن مى گفت .
وى در ميان اين شخصيتها از احمدبن حنبل و ابن تيميه ياد كرد و گفت : يكى از برجسته ترين نمادهاى سلفى بودن شخصيت نخست , موضع وى در مـسـالـه ((خـلـق قـرآن )) و تـحمل محنتى است كه در اين راه ديد.
سخنران همچنين گفت : از بـرجـسته ترين نمادهاى سلفى بودن ابن تيميه ديدگاههاى فقهى ويژه اوست كه به وسيله آنها از ديگران تمايز يافته , و يكى از مهمترين اين ديدگاههاى فقهى اين فتواست كه اجراى سه طلاق به يك لفظ, يك طلاق محسوب مى شود! مـن در آنـچـه در پـاسـخ وى گـفـتـم ـ و وى نيز به من قول داد با توجه به آنها بر سخنان خود حاشيه اى بزند آچنين اظهار داشتم : اگر اين نظريه كه واقع كردن سه طلاق به وسيله يك صيغه يك طلاق محسوب مى شود از ويژگيهاى مذهب سلفى است , بى ترديد بايد گفت احمدبن حنبل سـلـفـى نبوده است , زيرا بنا به فتواى او چنين طلاقى , خود, سه طلاق است .
بلكه ديگر پيشوايان مـذاهـب فـقـهى نيز سلفى نيستند, زيراآنها هم بر اين اجماع كرده اند كه اين طلاق سه طلاق به شـمـار مـى رود [همچنين به او گفتم :] اگر موضعى كه امام احمدبن حنبل در مساله خلق قرآن داشـت و بـراى وى آن مـحـنت را به بار آورد از ويژگيهاى مذهب سلفى است , پس بى ترديد بايد گـفـت امام شافعى ـ كه معاصر امام احمد است ـ سلفى نبوده است , زيرا او دراين مساله موضعى همانند موضع امام احمد نداشت .
همه مى دانيم اهل سنت و جماعت , و پيشاپيش آنها ائمه مذاهب چهارگانه , بر اين اتفاق دارند كه كـلام خـداونـد نه مخلوق است و نه حادث .
اما آنچه در اين ميان آن محنت را تنها براى امام احمد پـيش آورد ورع و پارسايى شديد او بود كه اجازه نمى داد وى لفظ و معنا را در اين مساله از يكديگر جدا كند و به هر يك حكمى خاص بدهد, و بدين ترتيب تقسيمى را پديد آورد كه مى تواند در اذهان عـامـه مـردم ابـهـامـهـا واشتباههايى را در پى آورد و آنان چيزى به او نسبت دهند يا از گفته او بـرداشت كنند كه حق نيست , وبدين سان او در روز قيامت بار گناه ايشان را بر دوش كشد.
اصولا اصـحـاب رسـول خـدا (ص ) نـيز همانندتابعين و نسلهاى بعد در اندازه پارسايى و پرهيزگارى و احـتـياطورزى با يكديگر تفاوت داشتند, اماهرگز اين تفاوت آنها را به دسته ها, گروهها و احزاب مختلف تقسيم نمى كرد.
بـديـن تـرتـيـب بـراى خـوانندگان محترم روشن مى شود و هيچ ترديدى در ميان نمى ماند كه ((سـلـفـيـه )) مـذهـبـى تازه و اختراع شده در دين است و بنيان آن گردآمده اى از پاره اى آراى اجـتـهـادى در زمـيـنـه هـاى عقيدتى واحكام عملى است كه صاحبان اين مذهب آنها را براساس خـواسـت و بـه اقـتـضـاى طبع و تمايلات خويش ازمجموعه بسيار گسترده و گوناگون آرايى اجتهادى كه از سوى بسيارى از عالمان سلف و برگزيدگان اهل سنت و جماعت ابراز داشته شده است , گرد هم آورده اند و آنگاه چنين اعلام كرده اند كه آنچه آنان بر بنيان اين آراى گرد هم آمده ـ كـه تـنـهـا براساس طبع و تمايل آنان شكل گرفته است ـ استوار ساخته اند تنهاچيزى است كه مـى تـوانـد همه ((گروه نجات يافته اسلامى )) را كه در پرتو كتاب و سنت پيش مى روند درخود جـاى دهـد, و هـر كـه از ايـن دايره بيرون رود و آراى اجتهادى ديگرى برگزيند بدعت گذار و گمراه است .
اكـنون مى پرسيم : ((آيا چنين ادعايى زورگويانه و بدعت آميز, كه نه قرآن آن را مجاز شمرده و نه سـنـت آن را روا دانـسته است و نه در دوره اى از دوره هاى حيات سلف يا خلف سابقه و همانندى دارد, يكى اززشت ترين و رسواترين مظاهر بدعت و برساختن در دين نيست ؟ بـه آيـيـنم سوگند اگر اين همه بدعت در دين نباشد براى بدعت چه معنايى مى ماند و در كدام نمونه و كدام پديده مى توان برايش مصداقى يافت ؟ ايـن هـمـه صرف نظر از پيامدهاى زيانبارى است كه از پس اين بدعت ـ كه خاستگاهش تعصبهاى نـاروا و بـه اصطلاحى كه ما مى گذاريم خودمحورى گروهى است ـ در كالبد امت اسلامى جاى مـى گيرد و گسترش مى يابد, اين چيزى است كه در گفتار آينده به آن اشاره خواهيم كرد واين بخش را كه آخرين بخش كتاب است , با آن به پايان خواهيم برد.
پيامدهاى زيانبار اين بدعت براى امت اسلامى
اين پيامدهاى زيانبار بسيار و شناخته شده است و سخن گفتن از آنها نيز سرى دراز دارد و سينه را بـه دردمـى آورد, تا آنجا كه روزى در اين انديشه بودم كه اين پيامدها را در كتابى مستقل گرد آوردم و نتايج وابعاد دينى , اجتماعى و انسانى گوناگون آن را بيان كنم .
امـا ديـدم ايـن پـيامدها ـ به رغم همه انبوهى و حساسيت ـ از لوازم حتمى پيدايش و گسترش و مـشـروع پـنداشتن اين مذهب است و بنابراين توجه دادن به بدى و حساسيت آنها اهميت چندانى نـدارد, مـگر ازطريق آگاهى دادن نسبت به بدعتى كه در اين مذهب نهفته است , چونان كه اين مهم در بخشهاى پيشين اين كتاب مورد توجه قرار گرفت .
در چنين صورتى است كه توجه دادن بـه آن پيامدها كارى سودمند, وبلكه تاكيدى خواهد بود بر مفهوم بدعتى كه در اين مذهب نهفته اسـت و هـمـچـنـين خودمحورى اجتماعى كه در افراد پيرو اين مذهب و يا در شكل گروهى آن خودنمايى مى كند.
اين از نخستينهاى پژوهشهاى روانشناسى است كه خودمحورى و خودخواهى , كـه اسلام آن را نكوهيده و مردم را از آن برحذر داشته ,تنها در قالب فردى نمود نمى كند, بلكه به همان معنا و با همان حساسيت ـ و بلكه چه بسا شديدتر ـ درقالب دسته و گروه نيز, آن هنگام كه بـنـيـاد آن از مجموعه اى از افكار و انديشه و جهت گيريهاى معينى فراهم شود, خودمى نمايد, و چنين بنيادى زمينه اى آماده براى برخاستن و بروز كردن ((خودخواهى وخودمحورى گروهى )) مى شود, چيزى كه مى تواند اوج سركشى را به نمايش گذارد, بيشترين حساسيت را داشته باشد و بـالاتـريـن پـيـامـدهـاى مـنـفـى را در جـامـعـه اسـلامى از خود برجاى گذارد.
از ميان رفتن چـنـيـن خودخواهيى محال است ,مگر در شعله اخلاص نسبت به دين خداوند, و پايبندى به شرع مـقدس , و دركنار آن , واداشتن خود به اصول و عوامل تزكيه , آن هم به صورتى پيگير و هميشگى , چونان كه خداوندفرمان داده و شيوه و چگونگى آن را نيز بيان داشته است .
بـا ايـن مقدمه اكنون كه مفهوم بدعت آميز اين عنوان و نيز اصل بدعتى كه در ساختن و پرداختن يـك گـروه اسـلامى تازه آن هم با شيوه و با بنيادهاى ويژه خود, به صورتى روشن بيان شد و جز بـراى آنـان كـه دربـندخودخواهى فردى يا گروهى اند در اين باره ترديدى نماند, توجه دادن به پـيـامدهاى منفى چنين مذهبى براى جامعه اسلامى , مى تواند سودمند باشد و آنچه را پيشتر بيان شد تاييد و تقويت كند.
اينك به بيان اين پيامدها مى پردازم و تنها به دو مورد در اين باره بسنده مى كنم , شايد همين دو ما را اززياده گويى و برشمردن بى نياز سازد.
مـورد اول : بيمارى گسترده و گوناگونى كه در پى پيدايش اين فتنه و برخاستن اين بدعت در كالبد امت اسلامى جاى گرفت , چه اين فرقه از همان آغاز به پيكار با وحدت مسلمانان برخاست و كـوشـيدهماهنگى اين امت را به پراكندگى از هم , و همكارى آنان را به گريز از هم و ستيز با هم تـبديل كند.
مردم همه مى دانند هيچ آبادى و هيچ شهر و روستايى نيست كه از تركش اين بلا, و از دشـمـنى و تفرقه وپراكندگيى كه به دنبال مى آورد مصون مانده باشد.
حتى هيچ گاه نمى توان خبرى از خيزش و بيدارى عظيمى كه شرق و غرب را درنورديده و از گوشه و كنار اروپا و آمريكا و آسيا مى رسد و دل را آرام مى كندو اميد به آينده اى روشن را برمى انگيزد, شنيد و ديد, مگر اين كه در كـنارش خبرهايى از اين فتنه ناخوشايند كه به آن سرزمينها هم كشانده شده است و شنيدنش دل را پر از اندوه مى كند و ظلمت نااميدى و بدبينى را فراروى انسان مى نهد نيز شنيده مى شود.
در سـال 1406 هـ .
ق .
يكى از ميهمانانى بودم كه از سوى ((انجمن جهان اسلام )) براى شركت در يك مراسم فرهنگى دعوت شده بودم و فرصت آن يافتم كه با بسيارى از ميهمانان ديگر انجمن كه از آمـريكا و اروپا وآسيا و آفريقا آمده بودند آشنا شوم .
بيشتر اين كسان در شهرهاى خود سرپرستى مراكز دعوت اسلامى رابرعهده داشتند و يا در چنين مراكزى كار مى كردند.
نكته شگفت آورى كه دل هـر مـسـلمان مخلصى را ازاندوه مى آكند اين بود كه از هر كدام از آنها كه درباره سير دعوت اسـلامى در شهر و سرزمين آنان مى پرسيدم پاسخى همانند مى شنيدم كه با تلخى و اندوه از سينه آنـان بـرمـى خـاسـت , و خـلاصه آن پاسخ اين بود: تنها مشكلى كه داريم اختلافها و درگيريهاى فرساينده اى است كه گروه ((سلفيه )) در ميان ما به وجود مى آورند.
ايـن درگـيريها از چند سال پيش در مسجد واشنگتن تا آن اندازه بالا گرفت كه نيروهاى دولتى آمريكاناگزير شد دخالت كند و براى چند ماه درهاى مسجد را ببندد.
نمونه والاى شـايـسته تقليد در اين پيروى و پايبندى همان چيزى است كه رسول خدا(ص ) و اصحاب و پيروان آن حضرت ـ پس از او ـ داشتند.
اما اگر مسلمانى خود را چنين تعريف كند كه وابسته به مذهبى است كه امروز ((سلفيه )) ناميده مى شوند,بى ترديد بدعتى گذاشته است , زيرا اگر مقصود او از واژه ((سلفيه )) همان چيزى باشد كه واژه ((اهل سنت وجماعت )) بر آن دلالت مى كند, براى جماعت مسلمانان نامى جز آنچه سلف بـر آن اجـمـاع كـرده انـد گـذاشـتـه و بدين ترتيب بدعتى به ميان آروده است .
چنين نامگذارى بدعت آميز بى دليلى را همين بس كه مى تواندآشفتى و درهم آميختگى و شكافى در ميان صفهاى مـسـلـمـانان در پى آورد.
اگر هم مقصود از سلفيه چيزى برابر نهاده عنوان اهل سنت و جماعت نـباشد ـ كه واقعيت نيز همين است ـ در اين صورت ترديدى نخواهد بود كه استفاده از اين واژه و جـايگزين ساختن آن ـ به مفهوم باطل خود ـ با واژه ((اهل سنت وجماعت )) كه سلف صالح بر آن اجـمـاع داشـته اند بدعت است , چونان كه اين نيز بدعتى ديگر است كه اين واژه با مدلول و مفهوم بدعت آميخته خود عنوانى قرار داده شود بر يك گروه اسلامى تازه كه خود را ازپيكر امت اسلامى واحد, يعنى همان كه نام اهل سنت و جماعت را بر خويش نهاده و به مفهوم اين نام نيزپايبند است جدا مى كند و به كنار مى كشد.
امـروزه از ديدگاه صاحبان اين بدعت , سلفى كسى است كه به فهرستى از آراى اجتهادى معين , خـواه درزمينه عقيدتى و خواه در زمينه فقهى , پايبند باشد و از آنها دفاع كند, و هر كه را از دايره ايـن آرا بـيـرون بـاشـد نـابـخـرد و بدعت گذار بخواند.
ما پيش از اين درباره بسيارى از اين آراى اجـتـهـادى سـخن به ميان آورديم و توضيح داديم كه سخن آخر درباره حكم كسى كه به اين آرا پـايـبـند نشده و از اجتهادهايى ديگرپيروى كرده , از آن همان قانون جامع شناخت و تفسير متون ديـنـى اسـت كـه سـلـف بـدان پايبند بوده اند.
اگراين قانون به گونه اى است كه پيروى از آراى گوناگون را اجازه مى دهد, همه ماجورند و پاداش مى برند واختلاف نظر درباره اين آرا هيچ كدام از طرفها را از دايره امت يا جماعت اسلامى واحد بيرون نمى كند.
در بخش پيشين ديديم فهرست آراى اجتهاديى كه شخصيت يك ((سلفى )) را تشكيل مى دهد و از ديـدگاه سلفيه , مرز ميان راه يافتگان و گمراهان به شمار مى رود, خود تنها يكى از احتمالهاست كه به حكم قانون جامع تفسير متون دينى , در هر يك از متون مورد استناد براى آن آرا وجود دارد و از آن سوى آراى مخالف هم احتمال ديگرى در برداشت از اين متون است [و بنابر آن قانون جامع هر يك از دو طرف حق دارند برداشت خاص خود را داشته باشند].
بـنـابراين , هر كس به رغم اين حقيقت كه آن قانون جامع اجتهادهاى گوناگون را مى پذيرد تنها راى وديـدگـاهـى را كـه خود به آن رسيده است حق بشمرد و ديگر آرا را باطل و صاحبان آنها را بدعت گذار وگمراه بخواند خود مصداق درست بدعت گذار, و كسى است كه امت اسلامى را به تـفـرقـه مـى خواند, بى هيچ دليل و بى هيچ عذرى ميان آنان كينه و دشمنى مى افكند و از اجماع مسلمانان شانه تهى مى كند, زيرا وى با طرح چونان ادعايى از قانون معيار در ميان همه اهل سنت و جـمـاعت در همه اعمال و افكار اجتهادى روى برتافته و اين در حالى است كه آن قانون توانسته اسـت دو گروه بزرگ از بزرگان سلف صالح را پس از آن كه ديرزمانى دو راه متفاوت را در پيش گرفته و از هم دور شده بودند, يعنى ((اهل حديث )) و ((اهل راى )) را در زير چتر خود جاى دهد, و بـدين سان اختلافهاى آن دو گروه , در سايه پيروى از اين قانون صورت يك همكارى برادرانه و شايسته در راه حق و در طريق شناخت آن به خود گيرد.
اينان از اين قانون و شيوه كه سلف بدان پـايـبـنـد بـودنـد و اتـفاق نظر و اختلاف نظرشان نيز در دايره حاكميت آن جاى مى گرفت روى بـرمـى تابند و تعصب و خودمحورى و عناد مذهبى خويش را جايگزين آن مى سازند و ازآن پس هر كـه را بـه مـخـالـفـت بـا آنان برخيزد به بدعت و خروج از دين متهم مى كنند! اينك مى گوييم : آيابدعت گذاشتن در دين خدا مصداقى روشنتر و آشكارتر از اين هم دارد؟ شـبـى در يـكـى از كـشـورهـاى عـربـى هـمـراه با گروهى از اهل علم و انديشمندان نماز عشا مى گزارديم .
يكى ازما پس از نماز دست به دعا برداشت و ديگران نيز آمين گفتند: در اين هنگام يكى از حاضران ـ كه سلفى مذهب بود ـ برخاست و از ديگران دور شد تا اين منكر را نبيند و در آن بـا مـا شـريـك نـبـاشـد, بـه او گـفـتم : چه دليلى براى منع از اين كار وجوددارد؟ گفت : شيوه پيامبر(ص ) آن نبود كه پس از نماز دعا كند, بلكه وى در اثناى نماز دعا مى كرد! در ايـنـجا چيزى كه آن را بدعت مى يابيم و كارى را كه از اين مرد و از افرادى همانند او ناشايست مـى بـينيم نه آن است كه بدين نظريه گرويده كه دعا در حال نماز مستحب است و نه پس از آن , زيـرا كـسـانـى ازپـيشوايان و بزرگان كه چنين نظرى برگزيده اند به حديث سعدبن ابى وقاص اسـتـناد جسته و آن را تاويل كرده اند.
حديث سعد را بخارى و ترمذى ـ هر دو ـ روايت كرده اند كه سعد چونان كه معلمى كودكان راخواندن و نوشتن مى آموزد اين كلمات را به فرزندان خود تعليم مى داد و مى گفت : ((ان رسول اللّه كان يتعوذبهن دبر الصلاة )) [رسول خدا ـ بنا به تاويل آنان ـ در حـال نماز به وسيله اين كلمات به خداوند پناه مى برد], و آن كلمات چنين بودند: ((پروردگارا از بخل به تو پناه مى برم , از ترس به تو پناه مى برم از اين كه به فرومايه ترين زندگى بازگردانده شوم به تو پناه مى برم , از فتنه دنيا به تو پناه مى برم , و از عذاب قبر به توپناه مى برم )).
كسانى كه به اين حديث استناد جسته اند واژه ((دبرالصلاة )) را به معناى اواخر نماز تفسير وتاويل كرده و گفته اند: پيامبر در خاتمه نماز خود و پيش از سلام دادن اين دعاها را مى خواند.
اما در برابراين گروه , توده فـقـيهان بر اين نظر شده اند كه مقصود از ((دبر الصلاة )) پس از نماز است .
گروه اخير بر اين نظر خـود بـه لـغت و همچنين به حديث ام سلمه استناد كرده اند.
اين حديث را احمد و ابن ماجه از ام سـلـمـه نـقل كرده اند كه گفت : پيامبر(ص ) هنگامى كه نماز صبح مى گزارد چون سلام مى داد مى گفت : ((پروردگارااز تو دانشى سودمند, روزيى پاك و كردارى پذيرفته مى خواهم .
)) مـى گـويـم : آنچه در رفتار آن مرد, بدعت و ناروا بود نه اين است كه به يكى از اين دو راى كه در دايـره امـت واحد اسلامى اظهار شده است بگرود, بلكه آنچه بيقين بدعت بود اين است كه يكى از اين دو نظر رابرگزيند و سپس همين انتخاب را برهانى بر آن بداند كه خود برحق است و ديگران بـايـد از آنچه او مى گويدپيروى كنند, و در برابر اين را هم كه ديگران نظر ديگرى را برگزيده اند دليلى بشمرد بر اين كه آنها برباطلند و مى بايست از آنچه آنان اختيار كرده اند جدا شد, و سپس در مـرحـلـه بعد برخيزد و از جماعتى كه به نماز ايستاده بودند دور شود تا بدين ترتيب عقيده و نظر آنان را محكوم كند و آنان را بدين نكته و به اين ديدگاه خاص خود توجه دهد كه آنها ديگر عضوى از آن گـروه يا امت اسلامى نجات يافته كه همه بايدبدان بگروند نيستند! اكنون مى پرسيم : كدام يـك از عــالـمـان سـلـف چـنـين شيوه شگفت آورى را در پيش گرفته و با از هم دريدن وحدت مسلمانان آراى اجتهادى آنان را, آن هم به چنين شيوه زشتى , نابخردانه خوانده است ؟ چـه بسيار هم ما و هم بسيارى از مسلمانان اهل سنت و جماعت به بدعت گذارى و خروج از دين مـتـهم شده اند, تنها به اين دليل كه به همان ديدگاه توده علماى سلف گرويده اند, و آن اين كه هيچ اشكالى نداردكسى آهنگ زيارت مرقد و مسجد پيامبر(ص ) كند! اين نظريه اى است كه توده فـقـيـهـان اهـل سنت و درپيشاپيش همه , فقيهان حنبلى بدان گرويده اند ـ از ديدگاه سلفيه ـ بـاطـلـى اسـت كه مى بايست از آن دورى گزيد.
چرا؟ زيرا نظر گروهى به نام سلفيه برخلاف آن است ! بنابراين هر چند كسانى ديگر در ميان مسلمانان با اين ديدگاه مخالفت ورزيده باشند و هر اندازه دستاويزابن تيميه در اين مساله ((79))
