بخش دوم

وقتى كسى در مى زد يكى از خواهرها يا برادرهايم مى رفتند و در را باز مى كردند. عمه گوشهايش را تيز و چشمهايش را قدرى كوچك مى كرد تا بفهمد پشت در كيست.

من مى دانستم كه الآن مى پرسد كى بود؟ و او مى پرسيد:

ـ كيه؟ عمه برو ببين كيه. مى گفتم:

ـ شيشه هارو بخار گرفته. نمى بينم. نمى دونم كيه.

مى گفت: عمه. شماها جوونين. فقط كه نبايد با چشماتون كار كنيد، گوشارو هم به كار بندازيد.

خلاصه مرا از جا بلند مى كرد تا ببينم چه كسى آمده و وقتى مى گفتم همسايه سر كوچه است، مى گفت:

ـ يكى نيست به من بگه پدر خدا بيامرز آخه تو كى رو دارى كه هى مى پرسى كيه؟

صفحه 30

اگر دستُم رسد بر چرخ گردون *** از او پرسم كه اين چين است و اون چون

اِى اِى! برو عمه. خدا را دارم بَسَمه. آدم اگه خدا رو داشته باشه همه چيز داره.

و بعد، مثل اين كه از خواندن شعر اولى پيشمان شده باشه، فوراً شعر ديگرى مى خواند تا جبران اين نيمچه كفرش باشه. مى گفت:

با خدا باش و پادشاهى كن *** بى خدا باش و هرچه خواهى كن

گاهى كه مى گفتم: «عمه اين شعرها مالِ كيه؟» مى گفت:

ـ من چه مى دونم. مال هركى هست كه حرفِ دل منه. درسهايم را كه مى خواندم و مشقهايم را كه مى نوشتم تازه پاهايم زير كرسى عمه گرم گرم شده بودند و دلم نمى آمد بلند شوم. سر جايم مى نشستم و براى عمه از شعرهاى كتاب فارسى مى خواندم. گاهى هم يك آهنگ من درآوردى، روى شعر مى گذاشتم و بلند بلند آواز مى خواندم. عمه هم اگر حوصله داشت و مريض نبود از ته دل مى خنديد و مى گفت:

ـ الهى پيرشى عمه كه مى ياى و منو از تنهايى درمى آرى! الهى سفيد بخت بشى! امّا عمه دختر بايد سنگين و رنگين باشه اين ادا و اطوارها زشته. حالا اينجا طورى نيست، ولى عادت نكنى ها؟!

امّا واى به وقتى كه حوصله نداشت و دلش از چيزى گرفته بود. آن وقت با صراحت تمام مى گفت:

ـ وخى! الهى خير ببينى. برو توى اتاقتون. آخه مگه اينجا كامسراس كه شعر مى خونى؟

عمه با هيچ كس رودربايستى نداشت و حَرفش را مى زد. خيلى رُك

صفحه 31

و شايد قدرى هم تند بود و من كه احساس مى كردم تمامى استعدادهاى تازه شكوفا شده ام خشكيده، مى گفتم:

ـ چه بى سليقه!

ولى حالا مى فهمم كه اشتباه من اين بود كه هر وقت خودم شاد و راضى بودم انتظار داشتم ديگران هم شاد باشند و با من همراهى كنند. هيچ وقت خودم را با ديگران همراه نمى كردم. بچگى بود ديگر.

* * *

شب تولّد يكى از امامها كه مى رسيد عمه چارقد سفيد و تميزى را از بقچه لباس نوهايش درمى آورد و روى سرش مى انداخت. پيراهن نو مى پوشيد و يك گل محمدى از باغچه مى چيد و با سنجاق به چارقدش مى زد. درِ اتاقش را باز مى كرد و هر كسى رد مى شد صدا مى زد و مى گفت:

ـ عمه مى رى يه جعبه گز برام بخرى؟

هر وقت گز و شيرينى مى خريديم مادرم توى يك بشقاب مى چيد و به من مى گفت: «ببر به عمه بده.» و هر وقت عمه شيرينى مى خواست مى گفتم:

ـ آخه مامانم كه برات شيرينى داده. مگه چند تا عروس و پسر و داماد و دختر دارى كه بيان ديدنت؟ و عمه مى گفت:

ـ تو هنوز خيلى مونده تا بفهمى. اون شيرينى كه من با پول خودم بخرم و براى تولد و شادى اماما بِدَم به نام من نوشته مى شه و اون كه مادرت برام مى فرسته ـ خوب دستش درد نكنه ـ اما خودش ثواب مى بره نه من.

صفحه 32

خلاصه برايش شيرينى يا گز مى خريديم. شبهايى كه به قول خودِ عمه شب عيد بود به هر بهانه اى كه مى شد شعر مى خواند; شعرهاى قديمى و دست مى زد، البته به گفته خودش «چاپول» مى زد. موهاى حنازده سرخش را با شانه چوبى دو طرفه اش شانه مى زد، فرق سرش را بازمى كرد و با آن شيشه عطر مشهدى كه توى جانمازش داشت همه لباسهايش را عطر مى زد و مى گفت:

ـ يا ضامن آهو! حتماً امشب تو دلِ شما هم قند آب مى شه. آخه تولّد جدّتونه. هِى اگر ما شما را نداشتيم هيچى نداشتيم! هر كس به كسى نازد من هم به على نازم.

گاهى كه از كنارش رد مى شدم از پشت، دستم را مى گرفت و روى زمين مى نشاند و يك ماچ آب دار روى لبهايم مى كرد. من هم طورى كه او متوجه نشود صورتم را طرف باغچه مى گرفتم و ترىِ آب دهانش را از روى صورتم پاك مى كردم. بعد مى گفت:

ـ اين هم عيدى تو. مى گفتم:

ـ همين! عمه پولدارها به بچه ها عيدى هاى بهتر مى دن. مى گفت:

ـ اى پدر صلواتى! حالا ديگه عمه اَخِه؟ براى اين كه مال نداره بايد عمه هاى ديگه رو تو سرش بزنى؟

و بعد گوشه چارقدش را كه يك گره بزرگ خورده بود دست مى گرفت، گره اش را باز مى كرد و يك پنج ريالى به من مى داد. تا مى آمدم با خوشحالى بگيرم دستش راعقب مى كشيد و مى گفت:

ـ اوّل يه گل محمدى مى چينى و برام مى يارى. بعد هم بخند تا اين رو بدم. مى رفتم گل محمدى مى چيدم و مى دانستم كه تا آن را به

صفحه 33

دست عمه بدهم صلوات مى فرستد.

من هم براى دل عمّه يك صلوات بلند مى فرستادم، دستهايم را در گردنش مى انداختم و او را مى بوسيدم. آن وقت پنج ريالى را مى گرفتم يك راست مى رفتم درِ مغازه مشهدى رحيم.

مشهدى رحيم يادش به خير، مى دانست چه مى خواهم. تا مرا مى ديد، بدون هيچ حرفى، اول لبخند مى زد و فورى كاغذى برمى داشت، به شكل قيف درمى آورد. و يك عالمه تخمه مى ريخت توى آن، سر كاغذ را با مهارت كامل مى بست و به من مى داد. تا مى آمدم بگويم كه چيز ديگرى مى خواستم، حرفم را ناتمام مى گذاشت و مى گفت:

ـ كدوم بقاله كه مشتريهاشو نشناسه؟!

راست مى گفت. مرا خوب شناخته بود.

اما وقتى شب شهادت يكى از ائمه مى رسيد، به خصوص دو ماه محرم و صفر، عمه چهره اش كاملا عوض مى شد. مى رفت توى صندوقخانه اش، يك بقچه قهوه اى تيره داشت، آن را بيرون مى آورد و گره محكمش را باز مى كرد و از بين پيراهنهاى مشكى تا شده و «پاكِش هاى»(1) دَبيت و چارقدها از هر كدام يكى را انتخاب مى كرد و مى پوشيد.

يك قيطان بود كه عمه به آن «گيس باف» مى گفت. قيطان را به موهايش مى گذاشت و موهاى سرخ و گاهى سفيدش را مى بافت. عمه،

ــــــــــــــــــــــــــــــــــ

1 پاكش: شلوارهاى دبيت كه زنان در قديم مى پوشيدند.

حتى آن قيطان را هم عوض مى كرد; يعنى گيس بافِ آبى يا سفيد را كنار مى گذاشت، با همان شانه چوبى سرش را شانه مى كرد و «گيس باف» مشكى را كنار موهايش قرار مى داد و مى بافت. آخرهاى ماه صفر كه مى شد تمام موهايش سفيد بود، چون حنا نمى بست و نه اين كه هر دو ماه محرم و صفر را مشكى مى پوشيد، لباسهاى مشكى اش همه رنگ و رو رفته بودند. ذكر «يا حسين» از لبهايش نمى افتاد. راستى، شبهاى قدر هم كه نزديك مى شد همين كارها را مى كرد و اگر ما حواسمان نبود و مى خنديديم مى گفت:

قبل از اذان، زيارت عاشورا مى گذاشت. هر كس كه مى خواند صداى سوزناكى داشت. تا زيارت شروع مى شد راديو را مى آوردم به ايوان خانه، تا صدايش بهتر به عمه برسد و بعد هم صدايش را خيلى زياد مى كردم. عمه تا اولين جمله را مى شنيد پشتش را به همه ما مى كرد و رو به قبله مى نشست. از پشت سر، لرزيدن شانه هايش معلوم بود. گاهى هم با دستش روى زانو مى زد. با اينكه سواد نداشت امّا زيارت عاشورا، را حفظ بود. پس از آن، هر روز نزديك ظهر، قبل از روشن كردن راديو، رو به قبله مى نشست و منتظر زيارت بود و مدام يادآورى مى كرد. بعد از زيارت هر روز دو ركعت نماز زيارت عاشورا مى خواند. وقتى من با شيطنت سرك مى كشيدم تا گريه هايش را بهتر ببينم، او پرسشهاى كودكانه را از چشمهايم مى خواند و مى گفت:

كردن عمه شهربانو درد مى كرد منتظر بودم كه زنگ بخورد و به سراغ صندوقچه قديمى حرفهاى عمه بروم. آيا او چيزى از آن روزها در يادش مانده بود؟

*

اين سختى داره؟!

آخه عمو مصطفى، خدا بيامرز. اينقدر مؤمن و با خدا بود كه مردم «آشيخ مصطفى» صداش مى كردن. من هم زن شيخ بودم ديگه.

روز نديده بودم يه مرد زار بزنه. سرش رو از زمين برنداشت مبادا مارو ببينه. فقط با صداى بلند گفت: «چرا معطّليد؟ بريد پرده هاى حسينيه رو بكنيد بندازيد روى سر و كله تان، هر چى كه مى تونيد باهاش خودتون رو بپوشونيد برداريد.»

نترسه، از آبرو و حيثيت كه مى ترسه. اينها هيچى ندارند، به هيچ كس هم رحم نمى كنن. پس عمه، قربونت برم به كسى چيزى نگو. خوب؟

وضو به اين دختره لوُوه(1) نزنم كه دگمه رو باز كنه. آخه من كه ديگه از قِرو فِرم گذشته. اين اَدا و اصول مال جوونهاس. نمى خوام مقبول(2)باشه.

به پيرى رسيدم در اين كهنه دير *** جوونى كجايى كه يادت به خير

1 لووه زدن: التماس كردن.

2 مقبول: قشنگ و زيبا.

مى گذاشت و مى بوسيد و با صميميت و سادگى خاصى مى گفت:

شعرهاى عمه شهربانو را تكرار مى كردم هر شب كه نماز را اول وقت مى خواندم انتظار داشتم همان شب خوابهاى خوب ببينم!

مى خنديد و مى گفت: ببين نماز چقدر كمك مى كنه به آدم.

پستوىِ اتاق. مادرم هر چه گشت چيزى پيدا نكرد و مجبور شد با گوشه چادرش صورت رنگ پريده او را باد بزند. خديجه خانم هم با دستهايش لبهاى پايين او را پائين تر مى كشيد و مى گفت:

سرش نمى ياد. اين زن با بى سواتى اش منو نابود مى كنه. اگه نديديد؟ اگه نديديد؟

توى دلِ تو كه مادرى و طاقت ندارى آشوب انداخته.»

بسياره، بعداً برات مى گم.