اضطرابها را در هم شكنيم ؟ 
اولين تحول ، تحصيل اطمينان و آرامش روان و قلب است .
آرامش قلب و نجات از اضطراب و تزلزل ، در ايمان و اعتقاد به مبدا آفريدگار است .
((الا بذكر الله تطمئن القلوب ))⁽⁴³⁷⁾
دلها با ياد خدا آرامش مى يابد.
بشر در مواقع خطير و آنجايى كه نگرانى و اضطراب روح ، به اوج اعلاى خود مىرسد، و هيجانهاى درونى طوفانى بر پا مى كنند و دانش روان شناس ‍ از آرام كردن آنعاجز مى شود قدرت نيرومند ايمان به آن ناراحتى خاتمه مى دهد و روح خود باخته وطوفانى را مطمئن و آرام مى كند ايمان است كه به انسان نيروى اراده مى دهد، ترديد و دودلى را بر طرف مى كند و راه و مسير پايدارى به انسانها نشان مى دهد خلاصه زندگىبا هدف و مقصدى را مى آموزد.
جان بى كايزل مى گويد:
((بى ايمانى بخصوص از اين لحاظ رنج آور است كه دنيا و هر چه را كه در اوس درنظر ما لغو و بيهوده و ناپاديار جلوه مى دهد، در صورتيكه صاحب ايمان در زندگى وآفرينش منظور و مقصودى مى بيند))⁽⁴³⁸⁾
فقدان كامل آن در حكم سقوط بشر است ))⁽⁴³⁹⁾
شخص با ايمان اگر روزى گرفتار درد و رنج شد، چون اضطراب درونى ندارد، هماناطمينان قلبى در بهبود او كمك مى نمايد.
((دكتر كارل يونك در زوريخ مطب دارد و يكى از روان كاون نامى جهان بشمار مى رودروزى ضمن صحبت مى گفت :
بين هزاران كسانى كه پيش من آمده و از من كمك مى خواهند آنهائى كه به اصولى پايبندمى باشند يا بدين خود ايمان دارند، خيلى زود و سريع معالجه شده و شفا مىيابند))⁽⁴⁴⁰⁾
اعتدال در زندگى 
اگر بگوييم ريشه اساسى علم اخلاق ، اعتدال و ميانه روى است سخن گزافى نگفته ايم، على (ع ) در اين باره ميفرمايد:
لايرى الجاهل الا مفرطا او مفرطا⁽⁴⁴¹⁾
انسان نادان هميشه در حال افراد و تفريط است .
در قسمت اول اين كتاب در باره خوردنيها خوانديم : كه زياد خوردن و كم خوردن هر دو مضراست ، اعتدال در خوراك ، اعتدال در ماديت ، اعتدال در معنويت و...
اگر تا امروز تمام نگرانى و انديشه شما صرف اين شده است كه از جهات مادى پيشرفكنيد، اكنون وقت آن رسيده است تا بخود بپردازيد، و وسيله اى براىتكامل روح خود بجوييد.
اگر عادت به تنهايى داشتيد و هميشه منزوى و گوشه نشين بوده ايد سعى كنيد وسايلىبدست آوريد تا بيتشر مردم را ملاقات كرده و با آنها معاشرت و آميزش داشته باشيد.
اگر پر گو هستيد عادت كنيد كمتر حرف بزنيد و بيشتر گوش بدهيد.
اگر استاد و فيلسوف هستيد و همه شاگرد شما بوده اند و به آنچه نميدانيد و تاكنونمعلومات آنرا نيندوخته ايد شروع به تحصيل و آموختن كنيد.
اگر آن قدر معاشرتى بوده ايد كه فرصت تفكر نداشته ايد كمى انزوا اختيار كنيد وچند دقيقه اى را براى فكر كردن بگذاريد.
اگر خيلى با احتياط و محافظه كار هستيد به كارى دست بزنيد كه آنرا خلاف احتياط وبرنامه خودتان تشخيص ميداديد.
اگر كارهاى يكنواخت داريد، براى چند روز ترتيب ديگرى به آنها بدهيد تا از صورتاوليه خارج شوند.
شخصيت معتدل  
از جهت روانى اگر آدم مستعد و خيلى مقراراتى هستيد شخصيت خودتان رامعتدل نمائيد، و روحيه ميانه روى را انتخاب نماييد. روحيهمعتدل روحيه اى نرم و ملايم و انعطاف پذير است . و اگر هم خيلى كم رو و كم حرفيد وپذيرياى هر مدام و عقيده اى هستيد خود را به طرفاعتدال بياوريد، بيشتر فكر كنيد و با برنامه باشيد.
فعاليت معتدل و بودجه معتدل
كليد يك زندگى معتدل ، رژيم غذايى معتدل ، احساساتمعتدل ، بودجه و در آمد معتدل است تا حدودى در مورد رژيم غذايى اسلام ، از نظر مقدار غذا،و چگونگى خوراكها، بحث شده و اما بودجه معتدل ، فعاليت و كارمعتدل مى خواهد، بدون زحمت و كار، در آمد نيست و بدون در آمد هيچ چيز فراهم نمى شود.
حضرت صادق (ع ) ميفرمايد:
((با هشام ان رايت الصفين قد التقيا فلا تدع طلب الرزق فى ذلك اليوم))⁽⁴⁴²⁾
اگر روزى را ببينى كه سربازان در ميدان كارزار از دو طرف درمقابل يكديگر صف كشيده اند و با مشتعل شدن آتش جنگ ، نگرانى و وحشت ، همه جرا را فراگرفته است تو در همان روز از انجام كار و طلب روزى باز نايست ، و در همان شرائطسخت و دشوار براى به دست آوردن معاش كوشش كن .
حفظ آبرو، عزت و مقام در ميان دوستان و اقوام و خويشان ، عمر طولانى بدون دغدغه فكرو اضطراب مربوط به كار خوب و در آمد از مسير صحيح است .
امام هفتم (ع ) مى فرمايد:
((طوبى لمن اسلم و كان عيشه كفافا))⁽⁴⁴³⁾
خوشا به حال كسى كه اسلام بياورد و در آمدش براى معاش او كافى باشد.
بعضى از مردم ، برنامه ميانه روى اسلامى را نداشته اند وخيال مى كنند دينى يعنى انزوا، گوشه نشينى ، ترك دنيا، تركمال و كوبيدن همه اميال نفسانى ، در صورتى كه پيشوايان دينى ما اين طور نفرموده اندو خود نيز چنين نبوده اند.
امام صادق (ع ) مى فرمود:
((لا خير فيمن لا يحب جمع المال من حلال يكف به وجهه و يقضى به دينه ويصل به رحمه ))⁽⁴⁴⁴⁾
كسيكه علاقه به جمع مال حلال ، به منظور حفظ آبرو، پرداختن بدهى و رسيدگى بهخويشان ، ندارد، خيرى در او نيست .
يك قسمت از فسادهاى اجتماعى ، مانند دزدى ، تقلب ، دورغ و خصومتها بواسطه فقر است ،فقر است كه مانند موريانه از درون ، دل و انديشه انسان را مى خورد وعامل بسيارى از اينهمه مفسده ها و بدبختيها است .
قال على لولده الحسن (ع ): لا تلم انسانا يطلب قوته فمن عدم قوته كثرت خطاياه))⁽⁴⁴⁵⁾
على (ع ) به امام حسن (ع ) فرمودند: كسى كه بهدنبال روزى مى رود نبايد مورد ملامت قرار گيرد، زيرا آن كس كه بدون قوت و غذا باشدلغزشهايش ‍ بسيار است .
البته قبلا تذكر داديم ، كه فعاليتهاى نسنجيده و زياد، كه فرصت و فراغتى براىآسايش و فكر و بدن نگذارند پسنديده نيست و چنين كسى ازاعتدال بجانب زياده روى گراييده است .
احساسات معتدل  
از آنجا كه هر چيز بايد در سايه اعتدال باشد هيجانها، دوستيها، محبت ها، عشق ها، همهبايد تعادل خود را حفظ كنند.
ازدواج
يكى از احساسات دوران عمر، احساس نياز به زناشوئى است .
طبعا هر بشر به حكم غريزه اى كه در نهاد او نهفته است خواهان زندگى است ، زندگىبا همسر خود. هر دختر و پسر بالغى بدون اينكه كسى به آنها بگويد يا در اين قسمتمعلمى داشته باشند خواهان جنس مخالف اند و اين همان غريزه است كه در وقت مخصوص خودبروز و ظهور مى كند.
بعضى خيال مى كنند كه اگر سر تا سر زندگى را آرام و ساكت بگذارند و ازدواجنكنند، عمر شان بيشتر مى شود و نيروهاى خود را هم ضمنا حفظ نموده ان ، ولى اين گروهندانسته به جنگ فطرت و خلقت رفته اند، و معلوم است كه با شكست مواجه مى شوند،شكستهايى كه از مجرد زيستن پيدا مى شود جنبه هاى مختلف دارد. ما به مناسبت بحث كتابفقط به جنبه هاى جسمى و ضررهايى كه از آن جهت بر بدن وارد مى شود اشاره مى كنيم:
((اگر شما ازدواج كرده ايد و يا زن و يا شوهر اختيار نموده ايد بايد دوباره عاشق همسرخود بشويد. اگر ازدواج نكرده ايد و همين طور اجاق خانواده خود را كور نگهداشته ايدبخاطر مردان و زنانى كه ازدواج كرده اند و داراى زندگى طولانى مى شوند و بيش ازمردان و زنان مجرد عمر مى كنند، زيرا احساسات و هيجانات خود رامتعادل مى سازن و اصول زندگانى خود را مرتب و منظم كرده و همچنين غذاى خود را بهطور مرتب و منظم مى خورند))⁽⁴⁴⁶⁾
گفتيم احساسات غير متعال غير از توليد اضطراب و هيجانهاى بيجا اثرى ندارند، و بههمين آثار سوء بر روى بدن و جسم كاملا آشكار مى گردد.
((امروز در علم طب ثابت شده است كه رشد بيمارى سرطان بستگىكامل به عواطف و احساسات مريض دارد و اگر بيمارى ، بتواند اين عواطف گسسته شده رافورا تسخير كرده و بجاى ديگر مثلا علاقه به ادامه زندگى بچسباند رشد در بدن اومتوقف مى شود و سالها بيمار زنده خواهد بود، و اگر بر عكس موفق به تسخير آن نشودبيمارى به سرعت پيشرفت كرده و او را خواهد كشت ))⁽⁴⁴⁷⁾
ما با صرفنظر از جنبه هاى اخلاقى و اجتماعى ، وقتى به دستورات اسلام در باره ازدواجمى نگريم و مى بينيم سفارش اسلام در اين موضوعشامل همه جهات است ، اسلام ازدواج را يكى ازعوامل سعادت مردم دانسته است :
عن الصادق (ع ): من سعادة المراة الصالحة و المسكن الواسع ...⁽⁴⁴⁸⁾
امام ششم فرمودند از سعادتهاى مرد داشتن زن نيكو كار و خانه وسيع و... است .
در اينجا طبعااين سئوال پيش مى آيد كه بهار ازدواج چه وقت است ؟ بهار يعنى زيبائى ،قشنگى ، نيرو، قدرت ، هيجان و طراوت
بنابراين بهار ازدواج دوران جوانى و ابتداى آناوائل جوانى است .
ازدواجهاى دير علاوه بر فسادهاى اجتماعى و اخلاقى ، عقده ها و اضطراباتى ايجاد مىكند كه انسان از دست آنها ممكن است جان سالم بدر نبرد.
((در گذشته كه دختران زود به خانه شوهر مى رفتند و دراول جوانى داراى چندين فرزند مى شدند سرطان پستان خيلى كمتر از امروز بوده ، و هماكنون در كشور هايى مثل ژاپن كه دختران را زود شوهر مى دهند و بچه هاى خود را مادر شيرمى دهد سرطان پستان خيلى كم است و در كشورهاى اروپا نيز اين بيمارى مخصوص زنانىاست كه اساسا شوهر نكرده و يا دير شوهر كرده اند و يا بچه دار نشده و يا كودك خودرا شخصا سير نداده اند))⁽⁴⁴⁹⁾
البته ازدواجى كه سعادت هر دو طرف را تامين كند بايد داراى شرائط و خصوصياتىباشد، يعنى اصولا هر كارى بايد با فكر و دقت و شرائط مخصوص به خود انجامگيرد، و در غير اينصورت به جاى سعادت شقاوت و بدبختى مى آورد.
اولين شرط ازدواج ، تناسب اخلاقى و فكرى دو همسر است ، البته در دستورهاى اسلامىآمده كه پسر و دخترى كه با يكديگر قصد ازدواج دارند لازم نيست حتما قوم و خويش و يااهل يك شهر و بخش و استان باشند بلكه اگر نسبت خويشاوندى نداشته باشند بهتر است، و اگر از نظر شهر دورتر باشند نيز بهتر مى باشد ولى تناسب ايده اى و اخلاقىبين آن دو حتما لازم خواهد بود.
شرط دوم ، احترام متقابل دو همسر به يكديگر است ، هر دو يكديگر را شريك شادى و غمبدانند، و در امور هم تبانى و مشورت نمايند، و كارها را بدلخواه يكديگر تقسيم كنند.
مرد نبايد به زن خود بچشم يك برده نگاه كند و درمقابل ، زن نيز نبايد مرد را مانند نوكر و غلامى خطاب نمايد، چندى پيش در يكى ازشهرهاى كشورمان مرد موجهى در حمام منزل خود بوسيله تيغ ، رگهاى بدن خودش ‍ رابريده و بدين وسله خودكشى كرده بود.
در نامه كه از او بجاى ماند سبب خودكشى را چنين نوشته بود:
خودشكى من بواسطه هتاكى ها و جسارتها و تحقيرهايى بود كه همسرم در مجامع عمومى ودر انظار مردم نسبت به من روا مى داشت سومين شرط يك ازدواج مطلوب ، ترك عصبانيت وخشونت است و اصولا در زندگى اگر به جاى سختيرگيهاى بى مورد، گذشت از هم و بهجاى خشونتها و لطفها، خنده ها بذله گوييها باشد هيچوقت چنين زن و شوهرى پير نمىشوند ممكن است اين عادت را انسان براى خود ايجاد كند و كم كم آنرا توسعه بدهد.
چهارمين شرط، وظيفه مرد است ، كه از زنان ديگر پيش همسر خود تعريف نكند زيرا اينتعريفها براى همسرش عقده اى ايجاد مى كند، كه ممكن است سر چشمه اختلافها گردد.
دوستيهاى معتدل  
يك زندگى مسرت بخش بدون يار و ياور، و بدون دوست و رفيق ميسر نيست ، و در حقيقتبنى آدم همه اعضاى يكديگرند، اگر كسى انزوا طلب شد و حساب خود را از مردم و حسابرا از خودش جدا كرد بجنگ فطرت و طبيعت رفته و نشايد كه نامش نهند آدمى . على (ع ) مىفرمايد:
اعجز الناس من عجز عن اكتساب الاخوان و اعجز منه من ضيع من ظفر به منهم⁽⁴⁵⁰⁾
ناتوانتزين مرد كسى است كه از بدست آوردن دوست ، ناتوان باشد و از او ناتوان ترآن كسى است كه دوست قديمى خود را از دست بدهد.
ولى زياده روى در دوست يابى نيز سبب بى نظمى زندگى است ، آنكس كه دوستانش بهقدرى زيادند كه فرصت كار، زندگى ، مطالعه ، استراحت و خواب را از وى سلب كردهاند ميزان تعادل را از دست داده و نمى تواند روان آرامى داشته باشد.
در برنامه دوستى متعادل بايد بعضى ساعات خود را در اجتماع باشيم ، و در بعضىديگر منزوى ، زيرا در انزوا و در كنج فراغت است كه انسان مى تواند برنامه هاى خود رامرتب كند، و به حساب كارهاى خود برسد، كارهاى خود را بسنجد كه كدام خوب و كدام بدبوده است تا فرداى آن روز بر خوبيهايش بيفزايد و از بديهايش بكاهد.
تفريحات معتدل  
زندگى با نشاط، بدون تفريحات سالم ميسر نيست تفريحات مخصوصا براى آنان كهسرو كراشان بيشتر با فكر و مغز است لازم تر است ولى بطور كلى هر كس نسبت بهكار و پيشه اى كه دارد بايستى تفريح متناسبى هم داشته باشد.
يكى از اقسام تفريحات سالم ، ترك كردن كار يكنواخت است ، حتى همان كشاورزى كههميشه در هواى آزاد و آرام زندگى ميكند، از اين زندگى يكنواخت خسته مى شود و تفريح اوگردش و مسافرت در يكى از شهرها است تا بدين وسيله تغيير و تحولى در زندگى خدبدهد.
افرادى كه درس مى خوانند و مشغول تحصيل علم و دانش هستند ممكن است از اين كار يكنواختخود خسته شوند، اما اگر در ضمن تحصيل ، مثلا درمنزل ، باغچه اى داشته باشند و روزى چند دقيقه مسير كار را عوض ‍ كنند، گلهاى باغچهخود را كود بدهند، ديگر از درس و تحصيل خود احساس خستگى نمى كنند و از زندگىروزانه خود لذت بيشترى مى برند.
و نيز كارمند يك موسسه يا اداره كه روزها را مراجعين زيادى سرو كار دارد و از كارروزانه خسته مى شود مى تواند سر گرميهايى درمنزل براى خود درست كند مثلا ميتواند پرنده كوچكى را در خانه تربيت كند، از خانهساختن و لانه درست كردن آن لذت ببرد، از آنكه اين پرنده كوچك از جوجه هاى خودپذيرايى مى كند و به آنها آب و دانه مى دهد در ضمن تعجب ، لذت بيتشرى از زندگىخود خواهد برد.
ورزش  
ورزش كه خود براى جسم بسيار ضرورى و لازم است يكى از تفريحات سالم به حسابمى آيد، البته ورزش هر كس بايد متناسب با وضع مزاج و كار او باشد ورزشهاى سنگينبراى افراد ابتدايى يا ضعيف ، رنج آور است ، ولى يكى از بهترين ورزشها راهپيمايىاست ، راهپيمايى و قدم زدن براى همه مفيد است و بهتر آن است كه صبحهاى خيلى زود رابراى اين ورزش ‍ انتخاب كنيم .
ضمنا كسى كه مى خواهد يك برنامه سالم براى يك زندگى سالم داشته باشد، شبها رابايد زودتر به استراحت بپردازد تا صبح زوتر به تواند از خواب بر خيزد، و ازهواى آزاد و صفاى صبح بيشتر بهره مند گردد.
آنوقتى كه تاريكيهاى شب مى خواهد با روشنى روز مخلوط گردد و كم كم هوا روشن ترشود براى تفريح ، راهپيمايى را انتخاب كنيد، زيرا در اين فرصت سر و صداها كمتراست ، اكسيژنت هوا بيش از ساير اوقات است ، رفت و آمد و گرد و كثافات و دود در آن وقتنيست ، شما كم كم و آهسته قدم بر داريد، به نزديك دامنه كوه يا تپه و بلندى كه دراطراف شهر است برويد و از آنجا طلوع خورشيد را ببينيد، خورشيد نورانى كه چشمان مادر ميان روز قدرت ديدن آن را ندارد، صبح زود چقدر ضعيف و كم نور است ، چقدر زيبا وقرمز است ، صبح زود به غير اراده دايره كوچكى نيست سپس ‍ ببينيد در مدتى كمتز از قدمزدن شما چقدر قوى و نورانى مى شود، ديدن منظره خورشيد در آن هوا و در آن صبح بهشما نيرو مى دهد، افكار شما را عوض مى كند و اعصاب خسته شما احساس آرامش مى نمايند.
شنا 
اگر تا بحال شنا كرده ايد و آنرا ياد گرفته ايد، خود راداخل يكى از بهترين ورزشها نموده ، و از مفيدترين و لذيذترين تفريحات سلام بهره مندشده ايد، و اگر تا بحال شناورى را ياد نگرفته ايد، در صد آموختن آن برآييد.
شنا علاوه بر آنكه يكى از ورزشهاى خوب شمرده مى شود لذت آفرين است ، مخصوصااگر در آبهاى سرد سرچشمه انجام شود، زيرا آبهاى سرد يكى از موثرترينعوامل تقويت اعصابند.
شما اگر زود به زود در فصل زمستان دچار زكام و سرما خوردگى مى شويد درفصل تابستان بدن خود تان را به وسيله شنا و آب تنى با اب سرد عادت بدهيد يقينبدانيد كه ديگر كمتر دچار آن بيمارى خواهيد شد زيرا بدنتان درمقابل سرما مصونيت مخصوصى پيدا مى كند.
بسيارى از جانوران و پرندگان و بطور كلى حيوانات علاقه به آب و آب تنى دارند، وخداوند به صورت غريزه اين كار مفيد را به آنها آموخته و در نهادشان قرار داده است ومثل گنجشك و كبوتر و بلبل كه در خشكى زندگى مى كند و مانند مرغابى و غاز شناگرمخصوص آب نيستند در مواقع مخصوصى به دنبال آب ميروند، هر جا آب مناسبى ديدند،به آب تنى مى پردازند.
اسب ، شناور بسيار خوبى است ، و اگر اسبى در چرا گاهى آزاد بچرد، بحكم غريزه بهدنبال آب مى رود و در جاى مناسب ، آب تنى ميكند.
سگ نيز بسيار و سريع شنا ميكن ، در روزهاى گرم تابستان گاهى دو ساعت بعد ازآبتنى در ميان آب روى صخره سنگى كه در وسط آب قرار گرفته مى خوابد بطوريكهفقط سرش از آب بيرون است .
پس حيوانات هم از اين نعمت رايگان الهى بهره مى برند.
اسب سوارى 
اسب سوارى نيز يكى از ورزشهاى مفيد و تفريحات لذت بخش است .
سوار شدن بر اسب چنان نيرويى به شما مى دهد كه هر چه خستگى و اندوه داشته ايدفراموش خواهيد كرد، نشاطى كه از اسب سوارى پيدا مى شود كمتر از نشاط و نيرويى كهاز شناورى به وجود مى آيد نمى باشد.