قاضى على بن محمد الماوردى ، اهل بصره و در فقه شافعى استاد بود. او معاصر باشيخ طوسى (ره ) بود. خودش مى گويد: زحمت زيادى كشيدم در جمع و ضبط كتابى درخريد و فروش (بيع و شراء) و همه جزئيات و فروعاتمسائل مربوط به آن را در خاطرم ثبت كردم ، بطوريكه بعد از اتمام آن كتاب به ذهنم آمدكه من از هر كسى در اين باب فقه ، عالم ترم ، عجب و خود پسندى مرا گرفت .
روزى دو نفر عرب باديه نشين (عشاير) به مجلس من آمدند و راجع به معامله ايكه در دهانتانجام گرفت پرسيدند، كه از آن مساءله چهار فرع ديگر هم منشعب مى شد كه من هيچكدام رانتوانستم جواب دهم .
مدتى به فكر فرو رفتم و به خودم گفتم : كه تو ادعا مى كردى كه در اين باب فقهمرجع و اعلم همه زمان هستى حال چطور نمى توانى مساءلهاهل دهانت را جواب گوى باشى !!
بعد به آنها گفتم : اين مساءله را وارد نيستم ! آنها تعجب كردند و گفتند: بايد بيشترزحمت بكشى تا بتوانى جواب مسائل را بدهى ، از نزدم رفتند به پيش ‍ كسى كه عده اىشاگردانم بر او از نظر علمى مقدم بودند.
از او مساءله را سئوال كردند و همه را جواب داد، آنها از جوابسئوال خوشحال شدند و او را مدح كردند و به طرف دهات خودشان رفتند.
ماوردى مى گويد: اين جريان سبب شد تا من متنبه بشوم و نفسم را از خودپسندى و غروردرعلم ذليل كنم تا ديگر ميل به خودستائى ننمايم .⁽⁵³⁶⁾ اصمعى وبقال فضول اصمعى ⁽⁵³⁷⁾ مى گويد: من در ابتداى تحصيل به فقر روزگار را مى گذرانيدم . هرروز صبح وقتى براى علم از خانه بيرون مى آمدم در رهگذر من بقالىفضول از من سئوال مى كرد كجا مى روى ؟ مى گفتم : براىتحصيل دانش ‍ مى روم و در برگشت هم همان سئوال را از من مى كرد!
گاهى هم مى گفت : روزگار خود را ضايع مى كنى ، چرا شغلى ياد نمى گيرى تاپولدار شوى ، اين كاغذ و دفترهايت را به من بده ، در خمره اى اندازم بعد ببينى هيچ درآن معلوم نگردد، و پيوسته مرا ملامت مى كرد و من هم رنجيده خاطر مى شدم ، و زندگى همبسختى مى گذشت بطوريكه نمى توانستم پيراهنى براى خود بخرم .
سالها گذشت تا اينكه روزى رسولى از طرف امير بصره آمد. مرا نزد امير دعوت كرد.گفتم من با اين لباس پاره چگونه آيم ؟
آن رسول رفت و لباس و پول برايم آورد. لباسها را عوض كردم و نزد امير بصرهرفتم . او گفت : ترا براى تاءديب پسر خليفه انتخاب كردم بايد به بغداد روى . پسروانه بغداد شدم و نزد خليفه عباسى هارون الرشيد رسيدم و مرا ماءمور تعليم و تربيتمحمد امين پسر خود كرد، و زندگانى ام رفته رفته بسيار خوب شد!
چون چند سال گذشت و محمد امين بكمالاتى از علوم رسيد، هارون او را امتحان كرد، و در روزجمعه محمد امين خطبه بليغى خواند و هارون الرشيد را پسند آمد و به من گفت : چه آرزوئىدارى ؟ گفتم : مى خواهم به زادگاه خود بصره روم . پس مرا اجازه داد و با اعزاز و اكرامبه بصره فرستاد.
مردم بصره بديدنم آمدند از جمله همان بقالفضول هم آمد. چون او را ديدم ، گفتم : ديدى آن كاغذ و علم چه ثمره اى داد! او در مقاماعتذار آمد و گفت : از نادانى آن مطالب را به تو گفتم . علم ⁽⁵³⁸⁾ اگر چه دير ثمردهد اما فايده دنيائى و دينى خالى نباشد.⁽⁵³⁹⁾