الگوهاي رفتاري امام علي (ع) جلد 5 - مباحث اطلاعاتي

4 - راه هاى كشف واقعيّت ها
يكى از وظائف نيروهاى اطلاعاتى و حفاظت كشور اسلامى آن است كه از ظن و گمانبپرهيزند و با شيوه ها و روش هاى كاربردى تلاش كنند تا واقعيّت ها را كشف كرده بهزلال حقيقت برسند.
امام على عليه السلام در برخى از سخنان نورانى خود به شيوه ها و روش هاى كشفواقعيّت ها اشاره فرمودند كه امروز از نظر كاربردى نقش تعيين كنندده اى براى نيروهاىحفاظت و اطّلاعات دارد.
مانند:
الف - بررسى رفتارها (رفتار شناسى
از ديدگاه امام على عليه السلام ارزيابى دقيق رفتار و گفتار انسانها يكى از راه هاىكشف واقعيّت است . زيرا انسانها به آنچه دارند و مى انديشند زنده اند، و كُنش ها و واكنشهاى آنان به اندوخته هاى مغز و جانشان بى ارتباط نيست كه نيكو سروده اند:
(از كوزه همان بُرون طراود كه در اوست )
زيرا رفتار و گفتار و حالات ظاهرى يك مجرم با يك انسان نيكو كار متفاوت است ، كهحضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
مَا اءَضمَرَ اءَحَدٌ شَيئا إِلا ظَهَرَ فِى فَلَتَاتِ لِسَانِهِ، وَصَفَحَاتِ وَجهِهِ.
(كسى چيزى را در دل پنهان نكند جز آن كه در لغزش هاى زبان ، و رنگ رخسار، آشكارخواهد شد.) ⁽²³⁾
ب - ارزيابى صحيح اخبار و اطلاعات
همه مى دانيم كه بسيارى از گفته ها و شنيدنى ها، واقعيّت ندارند.
و بسيارى حقائق را با باطل بهم مى آميزند.
و بسيارى براى اغراض شوم و شيطانى خود انواع شايعات را ساخته و پرداخته و بارواج آن اءذهان عمومى را متزلزل مى سازند.
پس هر خَبرى را نبايد راست پنداشت .
كه نقل كنندگان اخبار فراوانند.
يكى از راه هاى كشف واقعيّت ها، ارزيابى صحيح ، اخبار و اطّلاعات است .
اگر با معيارهاى حساب شده ، و ملاك هاى صحيح اخبار بدست آمده را درست ارزيابى كنيمو با اصول منطقى ، ارزش هايى كه بر فرد و جامعه حاكم است را به نقد و برّرسىاخبار بپردازيم ،
هر دروغى را باور نخواهيم كرد،
و هر خبرى را راست نخواهيم پنداشت كه حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
اعقِلُوا الخَبَرَ إِذَا سَمِعتُمُوهُ عَقلَ رِعَايَةٍ لاَ عَقلَ رِوَايَةٍ، فَإِنَّ رُوَاةَ العِلمِ كَثِيرٌ، وَرُعَاتَهُقَلِيلٌ.
(چون خبرى را شنيديد، آن را درك كرده عمل كنيد، نه بشنويد ونقل كنيد، زيرا راويان علم فراوان ، و عمل كنندگان آناندكند.) ⁽²⁴⁾
ج - ارزيابى گفتار
يكى ديگر از راه هاى كشف واقعيّت ها بررسى سخنان و گفتار افراد و شخصيّت هاست كهچه مى گويند؟
و چگونه مى گويند؟
باچه انگيزه هايى حرف مى زنند؟
چه نيكو سروده اند كه :
دددتا مرد سخن نگفته باشد غغغ علم و هنرش نهفته باشددددد
حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
تَكَلَّمُوا تُعرَفُوا، فَإِنَّ المَرءَ مَخبُوءٌ تَحتَ لِسَانِهِ.
( سخن گوييد تا شناخته شويد، زيرا كه انسان در زير زبان خود پنهان است.) ⁽²⁵⁾
يعنى بايد به افراد فرصت سخن گفتن ، حرف زدن ،تحليل كردن داد كه حرف بزنند سخن بگويند،تحليل و ارزيابى داشته باشند.
آنگاه مى شود از گفتار و رفتارشان واقعيّت هاى نهفته در جانشان را شناخت .
د - آزمايش ها
يكى ديگر از راه هاى كشف واقعيّت ها، آزمودن است ، آزمايش كردن است .
انسان ها در آزمايش ها و حوادث سخت ، ماهيّت خود را آشكار مى كنند كه حضرت اميرالمؤ منينعليه السلام فرمود:
فِى تَقَلُّبِ الاَحْوَالِ، عِلْمُ جَوَاهِرِ الرِّجَالِ.
(در دگرگونى روزگار گوهر شخصيّت مردان شناخته مىشود.) ⁽²⁶⁾
و در رهنمود ديگرى فرمود :
براى شناخت افراد، آنها را آزمايش كن ، و چنين رهنمود داد كه :
اخبُر تَقلِهِ.
(مردم را بيازماى ، تا دشمن گردى .) ⁽²⁷⁾
ه‍- ارزيابى اشتباهات گذشته
يكى ديگر از راه هاى كشف واقعيّت ها، ارزيابى اشتباهات گذشته افراد است .
يعنى كسى كه نوعى ضعف و كاستى در او وجود دارد كهعامل بزهكارى يا خطا و اشتباهى شده است .
چون ريشه ها زنده اند ممكن است دوباره همان خطا و اشتباه را تكرار كند.
جز آنكه توبه واقعى كرده باشد.
يا خود را كاملا ساخته باشد.
يا ريشه هاى انحراف را در خود خشكانده باشد.
كه حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام فرمود:
إِذَا كَانَ فِى رَجُلٍ خَلَّةٌ رَائِقَةٌ فَانتَظِرُوا اءَخَوَاتِهَا
(اگر در كسى خصلتى شگفت ديديد، همانند آن را انتظاركشيد.) ⁽²⁸⁾
و - عمل در سايه علم و يقين
يكى ديگر از راه هاى كشف واقعيّت ها و پيروزى بر مشكلات آن است كه ابتدا علم و آگاهبدست آوريم و سپس ‍ قاطعانه براءساس آن عمل كنيم كه هرگونه شك و ترديد وتزلزل ، آفت كشف واقعيّت هاست .
برخى با اينكه مى دانند، و سر نخ ‌هاى خوبى هم بدست آوردند امّا درعمل دچار شك و ترديد بوده شجاعت لازم را از نظر كاربردى ندارند،
اين دسته از افراد در كشف واقعيّت ها ناتوانند هرچند آگاهى لازم را دارند.
و در آستانه يقين ايستاده اند.
امّا چون قاطعيّت در عمل را ندارند در كشف واقعيّت ها ناتوانند كه حضرت اميرالمؤ منين عليهالسلام فرمود:
لاَ تَجعَلُوا عِلمَكُم جَهلا، وَيَقِينَكُم شَكّا. إِذَا عَلِمتُم فَاعمَلُوا، وَإِذَا تَيَقَّنتُم فَاءَقدِمُوا.
(علم خود را نادانى ، و يقين خود را شك و ترديد مپنداريد، پس هرگاه دانستيدعمل كنيد، و چون به يقين رسيديد اقدام كنيد.) ⁽²⁹⁾
(امام على عليه السلام و مسائل اطّلاعاتى )
فصل اوّل : ضرورت اطّلاعات
اوّل - اطّلاعات براى مراقبت از قضات
الف - قاضى يك روزه
امام على عليه السلام بر قضات كشور اسلامى ماءموران مخفى مى گماشت كه كارهاى آنانرا زير نظر داشته باشند.
لذا (ابو الاءسود دوئلى ) كه از دوستان امام على عليه السلام بود، در همان روزاوّل قضاوت با گزارش ماءموران مخفى ، عزل شد، زيرا به حضرت اميرالمؤ منين علىعليه السلام گزارش دادند كه او با مردم تند خوئى مى كند.
غروب وارد مسجد شد و گفت :
يا اميرالمؤ منين عليه السلام قاضى يكروزه هم داشتيم ؟
امام على عليه السلام فرمود :
آرى به من گزارش دادند كه تو در برخورد با مردم خشن هستى.⁽³⁰⁾
ب - برخورد با شريح قاضى
وقتى به امام على عليه السلام اطّلاع دادند كه شريح قاضى ، خانه مجلّلى خريدارىكرد،
حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام فورا او را احضار كرد و در خريدارى خانه اىگران قيمت او را مورد نكوهش قرار داد، و فرمود:
اگر از مال خود خريدى ، اسراف كردى و اگر از بيتالمال مسلمين تهيّه كردى خيانت است .⁽³¹⁾
دوّم - اطّلاعات براى امنيّت اقتصادى
الف - گماردن نيروهاى اطّلاعاتى بر بازار
امام على عليه السلام براى كنترل بازار، ماءمورانى مى گماشت ، تا امور اقتصادى كشوردچار اختلال نگردد، از اين رو تا (ابن هرمه ) در بازار اهواز رشوه گرفت ، محاكمه وعقوبت شد.⁽³²⁾
در سيستم حكومتى حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام (كنترل ) و (نظارت ) يكى از اءساسى ترين محور مديريّت سياسى به حساب مىآمد كه كار قضاوت و فرمانداران و استانداران و ديگر كارگزاران حكومتى را به وسيلهنيروهاى مؤ من ارزيابى مى فرمود، و سريع و به موقع عكسالعمل نشان مى داد.
از نظر اقتصادى بازار شهرها را با حضور نيروهاى اطلاّعاتى زير نظر داشت
تا به مردم ستم روا ندارند، و با گران فروشى و احتكار اءساس نظام را تضعيف نكنند.
ابن هرمه ، از نيروهاى اطّلاعاتى امام على عليه السلام در بازار اهواز بود كه اسير نفسشد و از بازاريان رشوه گرفت .
وقتى اين خبر به حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام رسيد او راعزل كرده و به حاكم اهواز نوشت :
او را زندانى كند، موهاى سرش را بتراشد و روزهاى جمعه 35 تازيانه بر او بزند، واو را در شهر بگرداند.
هركس از او شكايتى دارد رسيدگى كرده و از اموال (ابن هرمه ) بپردازد، و چونزندانيان رابه بيرون زندان براى گردش و هواخورى مى برند او را نبرند و جز بههنگام نماز زنجير از پاهاى او در نياورند، و دستور فرمود تا حقوق ابن هرمه را از ديواندولتى قطع كند.⁽³³⁾
ب - نظارت بر رفتار متولى بازار (ضدّ اطّلاعات
از گزارش هاى تاريخى و نيز اخبار و روايات ، به دست مى آيد كه متولّى بازار فقطمسئول برقرارى امنيّت و آرامش ‍ نبود، بلكه اموال بازرگانان و پيشه وران بازار هم ،تحت نظر او بوده است ، از همين رو على عليه السلام رفتار نيروهاى اطّلاعاتى بازار راهم به شدّت كنترل مى كرده است .
و اگر خطايى از آنان سر مى زد، به هيچ وجه ، چشم پوشى نمى كرد.
چنان كه (على بن اصمع ) را بر منطقه اى به نام (بارجاه ) گماشت و چون خيانتكرد، دستش را بريد.
اين مرد، آن قدر زيست تا زمان حجاج را درك كرد،
روزى به حجّاج گفت :
- خانواده ام به من بدى كرده اند.
حجّاج گفت : چگونه ؟
على ابن اصمع گفت : چون نام (على ) بر من نهاده اند!
حجّاج گفت : چه زيبا گفتى !
آنگاه امارت محلّى را به او واگذار كرد و گفت :
اگر مطّلع شوم كه خيانتى كرده اى ، آن اندازه از دستت را كه على بن ابيطالب باقىگذاشته ، قطع مى كنم .⁽³⁴⁾
همچنين نحوه برخورد آن حضرت عليه السلام با (ابن هرمه ) حكايت از بكارگيرىنيروهاى اطّلاعاتى دارد كه نظارت دقيق آن بزرگوار بر امر تجارت و بازار را تحقّقمى بخشيد، كه توضيح آن چنين است :
ابن هرمه ، متولّى و مراقب بازار اهواز بود، او مرتكب خيانتى شد، هنگامى كه خبر خيانت وىبه حضرت اميرالمؤ منين عليه السلام رسيد، فورا نامه اى به اين مضمون براى (رفاعة بن شدّاد) حاكم اهواز نوشت :
(وقتى كه نامه ام به دستت رسيد، فورا (ابن هرمه ) را از مسئوليّت بازار،عزل مى كنى ، به خاطر حقوق مردم ، او را زندانى كن وهمه را از اين كار باخبر نما تااگر شكايتى دارند بگويند.
اين حكم را به همه كارمندان زير دستت ، گزارش كن تا نظر مرا بدانند.
در اين كار، نسبت به (ابن هرمه ) نبايد غفلت و كوتاهى شود، والاّ نزد خدا هلاك خواهىشد ومن هم به بد ترين وجه تو را از كار بركنار مى كنم ، و تو را به خدا پناه مى دهماز اين كه در اين كار، كوتاهى كنى .
اى رفاعه ! روزهاى جمعه ، او را از زندان خارج كن وسى و پنج تازيانه بر او بزن و اورا در بازار بگردان .
پس اگر كسى از او شكايتى با شاهد آورد، او و شاهدش را قَسَم بِده ، آن وقت حق او را ازمال (ابن هرمه ) بپرداز.
سپس دست بسته و با خوارى او را به زندان برگردان و بر پايش زنجير بزن ، فقطهنگام نماز زنجير را از پايش در آور و اگر براى او خوردنى و نوشيدنى و يا پوشيدنىآوردند، مانع نشو و به كسى هم اجازه نده كه بر اوداخل شود تا راه مخاصمه و طريق نجات را به او بياموز.
و اگر به تو گزارش رسيد كه كسى در زندان چيزى به او ياد داده كه مسلمانى از آنضرر مى بيند آن كس را بزن و زندانى كن تا توبه كند و ازعمل خود پشيمان شود.
اى رفاعه ! همه زندانيان را براى تفريح به حياط زندان بياور، غير از او (ابن هرمه) ، مگر آن كه براى جانش ، بيمناك باشى كه در اين صورت ، او را با زندانيان ديگربه صحن زندان مى آورى .
اگر قدرت بدنى دارد هر سى روز، سى و پنج شلاّق بر بدنش مى زنى و قضيّه رابراى من بنويس و نام جانشين او را هم گزارش كن و حقوق (ابن هرمه ) را قطع كن.) ⁽³⁵⁾
سوم - اطّلاعات براى مراقبت از كارگزاران و فرماندهان
1 - اطّلاع از ارتباط معاويه با زياد
امام على عليه السلام براى نظارت دقيق بر جريان امور كشور اسلامى و روش برخوردكارگزاران با مردم ، از نيروهاى اطّلاعاتى ، بيشترين استفاده را مى كرد.
در بازار نيروهاى اطّلاعاتى داشت .
نيروهاى اطّلاعاتى بر امور قضات نظارت داشتند.
از نامه هاى سرّى دشمن به كارگزاران حكومتى با خبربود،⁽³⁶⁾
نيروهاى اطّلاعاتى حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام حتّى در خاك دشمن حضور داشته، اخبار لازم را به مركز حكومت مى رساندند.⁽³⁷⁾
و از رفت و آمد و ميهمانى هاى فرمانداران به خانه هاى سرمايه داران با خبر بود كه باعثمان بن حنيف برخورد شديد كرد، كه چرا سر سفره سرمايه داران بصره حاضر مىشود.⁽³⁸⁾
امام على عليه السلام پس از آگاهى از نامه معاويه به زياد به او نوشت كه :
وَقَد عَرَفتُ اءَنَّ مُعَاوِيَةَ كَتَبَ إِلَيكَ يَستَزِلُّ لُبَّكَ وَ يَستَفِلُّ غَربَكَ فَاحذَرهُ، فَإِنَّما هُوَالشَّيطانُ، يَاءتِى المَرءَ مِن بَينِ يَدَيهِ وَ مِنخَل فِهِ وَ عَن يَمي نِهِ وَ عَن شِمالِهِ ⁽³⁹⁾
( من اطّلاع يافتم كه معاويه نامه اى برايت نوشته ، تا عقلت را بدزدد وعزم و تصميمترا در هم بشكند، از او برحذر باش كه شيطان است . از هر طرف به سراغ انسان مىآيد.)
2 - اطّلاع از رفتار خشن عمر بن ابى سلمه ارحبى
ابن ابى سلمه ، يكى از فرمانداران حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام بود كه اخلاقمديريّت اسلامى را رعايت نمى كرد و با قساوت و خشونت با مردم برخورد مى نمود كهبلافاصله توسّط مردم و نيروهاى اطّلاعاتى در خدمت امام على عليه السلام افشاء شد.
حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام در نامه اى خطاب به او نوشت :
اءَمَّا بَعدُ، فَإِنَّ دَهَاقِينَ اءَهلِ بَلَدِكَ شَكَوا مِنكَ غِلظَةً وَقَسوَةً، وَاحتِقَاراوَجَفوَةً وَنَظَرتُفَلَم اءَرَهُم اءَهلا لاَِن يُدنَوا لِشِركِهِم ، وَلاَ اءَن يُقصَوا وَيُجفَوالِعَهدِهِم
فَالبَس لَهُم جِلبَابا مِنَ اللِّينِ تَشُوبُهُ بِطَرَفٍ مِنَ الشِّدَّةِ،وَدَاوِل لَهُم بَينَالقَسوَةِ والرَّاءفَةِ، وَامزُج لَهُم بَينَ التَّقرِيبِ وَالاِدْنَاءِ ، وَالاِبْعَادِ وَالاِقْصَاءِ.إِنْ شَاءَ اللّهُ.
هشدار از بَدرفتارى با مردم
پس از نام خدا و درود. همانا دهقانان مركز فرمانداريت ، از خشونت وقساوت و تحقير كردنمردم و سنگدلى تو شكايت كردند، من درباره آنها انديشيدم ، نه آنان را شايسته نزديكشدن يافتم ، زيرا كه مشركند،و نه سزاوار قساوت و سنگدلى و بدرفتارى هستند زيراكه با ما هم پيمانند.
پس در رفتار با آنان ، نرمى و درشتى را بهم آميز، رفتارى تواءم با شدّت و نرمشداشته باش ، اعتدال و ميانه روى را در نزديك كردن يا دور نمودن ، رعايت كن.)⁽⁴⁰⁾
3 - اطّلاع از خيانت يكى از فرمانداران
امام على عليه السلام پس از اطّلاع از خيانت يكى از فرمانداران در نامه اى به او نوشت :
اءَمَّا بَعدُ، فَقَد بَلَغَنِى عَنكَ اءَمرٌ، إِن كُنتَ فَعَلتَهُ فَقَد اءَسخَطتَ رَبَّكَ، وَعَصَيتَ إِمَامَكَ،وَاءَخزَيتَ اءَمَانَتَكَ.
بَلَغَنِى اءَنَّكَ جَرَّدتَ الاَرْضَ فَاءَخَذْتَ مَا تَحْتَ قَدَمَيْكَ، وَاءَكَلْتَ مَا تَحْتَ يَدَيْكَ، فَارْفَعْإِلَيَّ حِسَابَكَ، وَاعْلَمْ اءَنَّ حِسَابَ اللّهِ اءَعظَمُ مِن حِسَابِ النَّاسِ،وَالسَّلاَمُ.⁽⁴¹⁾
نكوهش يك كارگزار
پس از ياد خدا و درود! از تو خبرى رسيده است كه اگر چنان كرده باشى ، پروردگارخود را به خشم آورده ، و امام خود را نافرمانى كردى ،و در امانت خود خيانت كردى .
بمن خبر رسيده كه كشت زمينها رابرداشته ، و آنچه را كه مى توانستى گرفته ، و آنچهدر اختيار داشتى بخيانت خورده اى ، پس هرچه زودتر حساباموال را براى من بفرست و بدان كه حسابرسى خداوند از حسابرسى مردم سخت تر است .با درود.⁽⁴²⁾
4 - اطّلاع از خيانت و فرار مصقله (يكى از فرمانداران فارس
خيانت يكى از فرمانداران فارس به نام مصقلة بن هبيره از چشم اطّلاعات حضرت اميرالمؤمنين على عليه السلام مخفى نماند و بلافاصله به اطّلاع امام على عليه السلام رسيد.
حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام در نامه اى خطاب به او نوشت :
بَلَغَنِى عَنكَ اءَمرٌ إِن كُنتَ فَعَلتَهُ فَقَد اءَسخَطتَ إِلهَكَ، وَعَصَيتَ إِمَامَكَ: اءَنَّكَ تَقسِمُ فَيءَ المُسلِمِينَ الَّذِي حَازَتهُ رِمَاحُهُم وَخُيُولُهُم ، وَاءُرِيقَت عَلَيهِ دِمَاؤُهُم ، فِيمَنِ اعتَامَكَ مِناءَعرَابِ قَومِكَ.
فَوَالَّذِى فَلَقَ الحَبَّةَ، وَبَرَاءَ النَّسَمَةَ، لَئِن كَانَ ذلِكَ حَقّا لَتَجِدَنَّ لَكَ عَلَيَّ هَوَانا،وَلَتَخِفَّنَّ عِندِي مِيزَانا، فَلاَ تَستَهِن بِحَقِّ رَبِّكَ، وَلاَ تُصلِح دُنيَاكَ بِمَحقِ دِينِكَ، فَتَكُونَمِنَ الاَخْسَرِينَ اءَعْمَالا.
اءَلا وَإِنَّ حَقَّ مَن قِبَلَكَ وَقِبَلَنَا مِنَ المُسلِمِينَ فِى قِسمَةِ هذَا الفَي ءِ سَوَاءٌ: يَرِدُونَ عِندِيعَلَيهِ، وَيَصدُرُونَ عَنهُ.
(گزارشى از تو به من دادند كه اگر چنان كرده باشى ، خداى خود را به خشم آوردى ، وامام خويش را نافرمانى كردى ، خبر رسيد كه تو غنيمت مسلمانان را كه نيزه ها و اسبهاشانگرد آورده ، و با ريخته شدن خونهايشان به دست آمده ، به اَعرابى كه خويشاوندانتواند، و تو را برگزيدند، مى بخشى .
به خدايى كه دانه را شكافت ، و پديده ها را آفريد، اگر اين گزارش درست باشد، درنزد من خوار شده ، و منزلت تو سبك گرديده است ، پس حق پروردگارت را سبك مشمار، ودنياى خود را با نابودى دين آباد نكن ، كه زيانكارترين انسانى ، آگاه باش ، حقمسلمانانى كه نزد من يا پيش تو هستند در تقسيم بيتالمال مساوى است ، همه بايد به نزد من آيند و سهم خود را از منگيرند.)⁽⁴³⁾
5 - اطّلاع از گرايش فرماندار بصره به سرمايه داران
پس از آن كه عثمان بن حنيف فرماندار امام على عليه السلام در بصره از ارزشها فاصلهگرفت و به سرمايه داران و سفره هاى رنگين آنان روى آورد، و از فقراء و مستمندان دورماند، حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام در نامه اى خطاب به او نوشت :
اءَمَّا بَعدُ، يَابنَ حُنَيفٍ: فَقَد بَلَغَنِى اءَنَّ رَجُلا مِن فِتيَةِ اءَهلِ البَصرَةِ دَعَاكَ إِلَى مَاءدُبَةٍفَاءَسرَعتَ إِلَيهَا تُستَطَابُ لَكَ الاَلْوَانُ، وَتُنقَلُ إِلَيكَ الجِفَانُ.
وَمَا ظَنَنتُ اءَنَّكَ تُجِيبُ إِلَى طَعَامِ قَومٍ، عَائِلُهُم مَجفُوُّ، وَغَنِيُّهُم مَدعُوُّ. فَانظُر إِلَى مَا تَقضَمُهُمِن هذَا المَقضَمِ، فَمَا اشتَبَهَ عَلَيكَ عِلمُهُ فَالفِظهُ، وَمَا اءَيقَنتَ بِطِيبِ وُجُوهِهِفَنَل مِنهُ. اءَلاَ وَإِنَّ لِكُلِّ مَاءمُومٍ إِمَاما، يَقتَدِى بِهِ وَيَستَضِى ءُ بِنُورِ عِلمِهِ.
اءَلاَ وَإِنَّ إِمَامَكُم قَدِ اكتَفَى مِن دُنيَاهُ بِطِمرَيهِ، وَمِن طُعمِهِ بِقُرصَيهِ. اءَلاَ وَإِنَّكُم لاَ تَقدِرُونَعَلَى ذلِكَ، وَلكِن اءَعِينُونِى بِوَرَعٍ وَاجتِهَادٍ وَعِفَّةٍ وَسَدَادٍ.
فَوَاللّهِ مَا كَنَزتُ مِن دُنيَاكُم تِبرا، وَلاَ ادَّخَرتُ مِن غَنَائِمِهَا وَفرا، وَلاَ اءَعدَدتُ لِبَالِىثَوبِى طِمرا، وَلاَ حُزتُ مِن اءَرضِهَا شِبرا، وَلاَ اءَخَذتُ مِنهُ، وَلَهِيَ فِي عَينِي اءَوهَى وَاءَهوَنُمِن عَفصَةٍ مَقِرَةٍ⁽⁴⁴⁾
پس از ياد خدا و درود! اى پسر حُنيف ، به من گزارش دادند كه مردى از سرمايه دارانبصره ، تو را به مهمانى خويش ‍ فراخواند و تو به سرعت به سوى آن شتافتى ،خوردنيهاى رنگارنگ براى تو آوردند، و كاسه هاى پر از غذا پى در پى جلوى تو مىنهادند، گمان نمى كردم مهمانى مردمى را به پذيرى كه نيازمندانشان باستم محروم شده، و ثروتمندانشان بر سر سفره دعوت شده اند، انديشه كن در كجايى ؟
و بر سر كدام سفره مى خورى ؟
پس آن غذايى كه حلال و حرام بودنش را نمى دانى دور بيافكن ، و آنچه را بهپاكيزگى و حلال بودنش يقين دارى مصرف كن .
آگاه باش هر پيروى را امامى است كه از او پيروى مى كند، و از نور دانشش روشنى مىگيرد، آگاه باش ! امام شما از دنياى خود به دو جامه فرسوده ، و دو قرص نان رضايتداده است ، بدانيد كه شما توانايى چنين كارى را نداريد امّا با پرهيزكارى و تلاشفراوان و پاكدامنى و راستى ، مرا يارى دهيد.
پس سوگند به خدا، من از دنياى شما طلا و نقره اى نياندوخته ، و از غنيمتهاى آن چيزىذخيره نكرده ام ، بر دو جامه كهنه ام جامه اى نيافزودم ، و از زمين دنيا حتى يك وجب دراختيار نگرفتم و دنياى شما در چشم من از دانه تلخ درخت بلوط ناچيزتر است.⁽⁴⁵⁾
6 - اطّلاع از برخوردهاى منافقانه ابوموسى اشعرى در كوفه
امام على عليه السلام به وسيله نيروهاى اطّلاعاتى و چشم هاى بازى كه در كوفه داشت ،از تمام تحوّلات سياسى و امور جارى كوفه با خبر بود و از مخالفت ها و حركت هاىمنافقانه (ابوموسى اشعرى ) آگاهى داشت كه در آستانه جنگجمل براى خاتمه دادن به حركات موذيانه فرماندار كوفه خطاب به او چنين نوشت :
مِن عَبدِ اللّهِ عَلِيٍّ اءَمِيرِ المُؤ مِنِينَ إِلَى عَبدِ اللّهِ بنِ قَيسٍ. اءَمَّا بَعدُ، فَقَد بَلَغَنِيعَنكَ قَولٌ هُوَ لَكَ وَعَلَيكَ، فَإِذَا قَدِمَ رَسُولِي عَلَيكَ فَارفَع ذَيلَكَ، وَاشدُد مِئزَرَكَ، وَاخرُج مِنجُحرِكَ وَاندُب مَن مَعَكَ.
فَإِن حَقَّقتَ فَانفُذ، وَإِن تَفَشَّلتَ فَابعُد ! وَايمُ اللّهِ لَتُؤ تَيَنَّ مِن حَيثُ اءَنتَ، وَلاَ تُترَكَحَتَّى يُخلَطَ زُبدُكَ بُخَاثِرِكَ، وَذَائِبُكَ بِجَامِدِكَ، وَحَتَّى تُعجَلَ عَن قِعدَتِكَ، وَتَحذَرَ مِناءَمَامِكَ كَحَذَرِكَ مِن خَلفِكَ، وَمَا هِيَ بِالهُوَينَى الَّتِي تَرجُو، وَلكِنَّهَا الدَّاهِيَةُ الكُبرَى ،يُركَبُ جَمَلُهَا، وَيُذَلَّلُ صَعبُهَا، وَيُسَهَّلُ جَبَلُهَا.فَاعقِل عَقلَكَ، وَاملِك اءَمرَكَ، وَخُذ نَصِيبَكَ وَحَظَّكَ.
فَإِن كَرِهتَ فَتَنَحَّ إِلَى غَيرِ رَحبٍ وَلاَ فِى نَجَاةٍ، فَبِالحَرِيِّ لَتُكفَيَنَّ وَاءَنتَ نَائِمٌ، حَتَّى لاَيُقَالَ: اءَينَ فُلاَنٌ ؟
وَاللّهِ إِنَّهُ لَحَقُّ مَعَ مُحِقٍّ، وَمَا اءُبَالِى مَا صَنَعَ المُلحِدُونَ، وَالسَّلاَمُ.⁽⁴⁶⁾
از بنده خدا على اميرمؤ منان به عبداللّه بن قيس (ابوموسى اشعرى )
پس از ستايش پروردگار و درود! سخنى از تو بمن رسيد كه هم به سود،و هم به زيانتو است ، چون فرستاده من پيش تو آيد، دامن همّت كمرزن ، كمرت را براى جنگ محكم ببند،و از سوراخ خود بيرون آى ، ومردم را براى جنگ بسيج كن ، اگر حق را در من ديدى بپذير،و اگر دودل ماندى كناره گير.
به خدا سوگند هرجا كه باشى تو را بياورند و بهحال خويش رها نكنند، تا گوشت و استخوان و تر و خشكت درهم ريزد، ودر كنار زدنت ازحكومت شتاب كنند، چنانكه از پيش روى خود همانگونه بترسى كه از پشت سرتهراسناكى حوادث جارى كشور آنچنان آسان نيست كه تو فكر مى كنى ، بلكه حادثهبسيار بزرگى است كه بايد بر مركبش سوار شد، و سختى هاى آن را هموار كرد، وپيمودن راه هاى سخت و كوهستانى آن را آسان نمود.
پس فكرت را بكارگير، و مالك كار خويش باش ، و سهم و بهره ات رابردار، اگرهمراهى با ما را خوش ندارى كناره گير، بى آنكه مورد ستايش قرار گيرى يا رستگارشوى ، كه سزاوار است تو در خواب باشى و ديگران مسئوليّت هاى تو را برآورند، واز تو نپرسند
كه كجا هستى ؟ وبكجا رفته اى ؟
به خدا سوگند! اين راه حق است و به دست مرد حق انجام مى گيرد، و باكى ندارم كهخدانشناسان چه مى كنند؟ با درود.
7 - اطّلاع از خيانت منذر به بيت المال
منذر بن جارود وقتى به دنيا گرائى روى آورد و از پست فرماندارى دست به غارت بيتالمال زد خيانت هاى اقتصادى او از چشم هاى باز نيروهاى اطّلاعاتى حضرت اميرالمؤ منينعلى عليه السلام مخفى نماند، كه امام على عليه السلام بلافاصله پس از آگاهى ازخيانت منذر در نامه اى خطاب به او نوشت :

الگوهاي رفتاري امام علي (ع) جلد 5 - مباحث اطلاعاتي