صله رحم
| | | |
صله رحم
خويشاوندان، ارتباط خونى با هم دارند. شاخ و برگهاى يكدرختند و گلهاى يك بوستان. پس، ارتباطشان همطبيعى است و قطعرابطه و رفت و آمد ميان اقوام، عارضهاى ثانوى و يك بيمارىاجتماعى و «آفتخانوادگى» بهحساب مىآيد و اگر بىدليل باشد، زشتو نارواست. اگر دليلى هم داشته باشد، قابل رفع و شايسته تجديدرابطهاست.
حضرت على(ع) مىفرمايد:
«صلة الرحم توجب المحبة»; (1) .
پيوند با خويشاوندان (صلهرحم) محبت مىآورد.
روشن است كه قطع اين رابطه هم، سردى و كدورت و جدايىدلها را در پى دارد. در احاديث، از صله رحم بهعنوان «محبوبكنندهانسان ميان بستگان» ياد شده است: «صلة الرحم ... محبتة فىالاهل». (2) .
سفارش اكيد دين، بر اين است كه حتى با آنان كه با شما بريده وقطع رابطه كردهاند، صله رحم و تجديد رابطهكنيد (صل من قطعك) كهاين، نوعى ايثار و گذشت فوقالعاده مىطلبد.
محدوده اين پيوند نيز گسترده است و هر بهانه را از دست انسانمىگيرد. امامصادق(ع) مىفرمايد:
«صل رحمك و لو بشربة من ماء»; (3) .
صله رحم كنيد، هر چند در حد خوردن جرعه آبى باشد.
در حديث معروف ديگرى آمده است:
«صلوا ارحامكم و لو بالسلام»;
هر چند با سلام گفتن، با خويشاوندان پيوند برقرار كنيد.
آنچه گاهى مانع رفت و آمدهاى خانوادگى و ديدارهاىخويشاوندان يا دوستان مىشود، توقعات بالا، هزينه ومخارج، معطلىرفت و برگشت، وقت نداشتن افراد و ... است. اما اگر به حداقل همراضى باشيم و لحظهاىنشستن و حالى پرسيدن و آبى و چايى خوردنو برخاستن، يا از همان دم در، سلام كردن و جوياى حال شدنوبرگشتن هم باشد، «صله رحم»ها بيشتر و ارتباطها قويتر خواهد گشت.
آثار و نتايج
اين نوع پيوند، فوايد بسيار و آثار دنيوى و اخروى فراوانى دارد كهاز احاديثبسيار آن، تنها به دو نمونه زير، اكتفامىكنيم:
حضرت امام باقر(ع) فرموده است:
«صلة الارحام تزكى الا عمال و تنمى الاموال و تدفع البلوى و تيسر الحساب وتنسىء فى الاجل»; (4) .
صله ارحام، «اعمال» را پاك، «اموال» را افزون، بلاها را دفع، حسابرا آسان مىكند و «اجل» را به تاخير مىاندازد.
همچنان كه مىبينيد، نتايجياد شده، برخى به امور دنيوى مربوطاست، برخى هم نتايج اخروى و پاداشهاىخدايى را نسبتبه اينعمل، بازگو مىكند.
حديث ديگر از امام صادق(ع) است:
«صلة الارحام تحسن الخلق و تسمح الكف و تطيب النفس و تزيد فى الرزق وتنسئ الاجل»; (5) .
صله رحم، اخلاق را نيكو، دست را بخشنده، دل و جان را خوشمىسازد، رزق را مىافزايد و اجل و مرگ را بهتاخير مىاندازد.
اين كار نيك و ساده، آنقدر سازنده و مفيد است و آنچنان موردرضاى پروردگار، كه گاهى تقدير الهى به خاطرآن عوض مىشود وخداوند به پاداش اين عمل نيكو، بر عمر كسى مىافزايد. در مقابل، قطعرابطهها و بريدن ازخويشاوندان، به حدى شوم و نفرتبار و در نظرخداوند، ناپسند است كه عمر را مىكاهد.
به اين حديث تكاندهنده توجه كنيد:
امام صادق(ع) فرمود: «ما چيزى را جز «صله رحم» سراغ نداريم كه عمررا زياد كند، تا آنجا كه گاهى تا زمانمرگ يك نفر، سه سال مانده است، ولى او اهلصله رحم مىشود. آنگاه خداوند، سى سال بر عمرش مىافزايد وسى و سه سالديگر زنده مىماند. و گاهى اجل كسى سى و سه سال است، به خاطر قطع رحم وگسستنرابطههاى خويشاوندى، كاهش مىيابد و اجلش سر سه سال فرامىرسد.» (6) .
مرز صله رحم
اين ادب معاشرت، اختصاص به بستگان پاك و با تقوا و حزباللهى هم ندارد. يك وظيفه اخلاقى است، حتىنسبتبه آنان كه اهلگناهند. چه بسا به بركت رفت و آمدهاى بستگان صالح، فاجران هم راهصلاح پيش گيرند وتاثير بپذيرند. گاهى ترك مراوده و رفت و آمد،سبب مىشود كه بستگان معصيتكار، در گناه و بيراهه خود،بيشترپيشروى كنند، ولى حفظ رابطه، جلوى بدتر شدن آنان را مىگيرد. دراين صورت، تكليف، همچناننگهبانى از اين خط ارتباط و پيوندخويشاوندى است.
يكى از شيعيان از امام صادق(ع) مىپرسد: برخى خويشاوندانمخط و تفكر ديگرى دارند، غير از فكر و مرامى كهمن دارم. آيا آنان برمن حقى دارند؟ حضرت فرمود: آرى، حق قرابت و خويشاوندى راچيزى قطع نمىكند. اگربا تو همفكر و هم عقيده باشند، دو حق بر تودارند: يكى حق خويشاوندى، دوم حق اسلام و مسلمانى. (7) .
حتى اگر بستگان، مايه آزار انسان را هم فراهم كنند، باز حقگسستن پيوند را نداريم. در حديث آمده است:
مردى خدمت رسول خدا(ص) آمد و عرض كرد: يا رسول الله! منخويشاوندانى دارم كه من با آنان پيوندمىكنم و رابطه دارم، اما آنانآزارم مىدهند. تصميم گرفتهام آنان را ترك كنم. حضرت رسول فرمود:آنگاه، خداهم تو را ترك مىكند! ... گفت: پس چه كنم؟ رسول خدافرمود: به كسى كه محرومت كرده، عطا كن، با كسى كهاز تو بريده،رابطه برقرار ساز، كسى كه بر تو ستم كرده، از او درگذر. هر گاه چنينكردى، خداوند پشتيبان توخواهد بود. (8) .
از على(ع) نقل شده كه فرمود:
«صلوا ارحامكم و ان قطعوكم»; (9) .
با خويشاوندانتان پيوند و رفت و آمد داشته باشيد، هر چند آنان باشماقطعرابطهكردهباشند.
سنت «صله رحم»، از نيكوترين برنامههاى دينى در حيطه معاشرتاست. گرچه شكل نوين زندگى و مشغلههاىزندگيهاى امروزى، گاهىفرصت اين برنامه را از انسانها گرفته است، ولى حفظ ارزشهاى دينى وسنتهاىسودمند و ريشهدار دينى، از عوامل تحكيم رابطهها درخانوادهها است. بويژه در مناسبتهاى ملى، در اعياد ووفيات و آغازسال جديد، فرصت طبيعى و مناسبى براى عمل به اين «سنت دينى»است.
باشد كه بر دستورالعملهاى مكتب در بعد اجتماعى و خانوادگى،وفادار بمانيم و صفاى زندگى را در سرابغربزدگى و تقليد از «فرهنگبيگانه» نبازيم.
پىنوشتها:
1) غررالحكم.
2) اصول كافى، ج2، ص151.
3) همان.
4) همان، ص150.
5) همان، ص150 و 151، حديث 6 و 12.
6) همان، ص152، حديث17.
7) ميزانالحكمه، ج4، ص83.
8) بحارالانوار، ج71، ص100.
9) همان، ص92.
