چند نكته 
1- جاى سجده به قدرى ارزش پيدا مى كند كه در حديث مى خوانيم : پس از نماز بر جاىسجده دست بكش و به صورت و بدن خود بكش تا از امراض و آفات و ناگوارى ها درامان بمانى .⁽³⁰²⁾
2- سعى كنيم سجده شكر بعد از نماز مغرب را فراموش نكنيم كه دعا در آن مستجاب است.⁽³⁰³⁾ امام صادق عليه السلام فرمود: كسى كه بين اذان و اقامه سجده كند و در سجدهبگويد: ((سَجَدْتُ لَك خاضِعاً خاشعاً ذليلاً)) خداوند محبت او را دردل مؤ منان و هيبت او را در دل منافقان قرار مى دهد.⁽³⁰⁴⁾
3- سجده مخصوص خداست و در مقابل هيچكس حتّى پيامبر خدا سجده جايز نيست ⁽³⁰⁵⁾، چهرسد به قبور امامان و امام زادگان كه بعضى ها به عنوان پابوسى درمقابل آنها به سجده مى افتند.
هنگامى كه مسلمانان به حبشه هجرت كردند، كفار گروهى را نزد نجاشى فرستادند تامسلمانان را به كشورش راه ندهد و آنها را اخراج كند. نماينده قريش ‍ طبق رسم آن زمان درمقابل نجاشى پادشاه حبشه به سجده افتاد، امّا نماينده مسلمين كه جعفر برادر حضرت علىبود سجده نكرد و گفت : ما جز در برابر خدا در برابر احدى سجده نمى كنيم .⁽³⁰⁶⁾
سجده حضرت يعقوب و فرزندانش در برابر حضرت يوسف نيز نه بر يوسف ، بلكهبراى خداوند بود، لكن به شكرانه نعمت وصال يوسف . (وَ خَرُّوا لَهُ سُجَّداً)⁽³⁰⁷⁾
ذكر تسبيح 
سُبحان اللّه 
نمازگزار در ركوع و سجود، خدا را تسبيح مى كند.
هنگامى كه آيه (فَسَبِّحْ بِاسْمِ رَبِّك الْعَظيم )⁽³⁰⁸⁾نازل شد پيامبر فرمود: اين فرمان را در ركوع خود قرار دهيد و بگوييد: ((سُبْحانَ رَبِّىَالْعَظيمِ وَ بِحَمْدِهِ)): پروردگار بزرگ من كه به ستايش او لب گشوده ام ، از هر عيب ونقصى منزّه است . و چون آيه (سَبِّحِ اسْمَ رَبِّك الاَْعْلى )⁽³⁰⁹⁾ فرود آمد، فرمودند: آنرادر سجده قرار دهيد و بگوييد: ((سُبْحانَ رَبِّىَ الاَْعْلى وَ بِحَمْدِهِ)): من پروردگارِ برترمرا همراه با ستايش ، تسبيح و تنزيه مى كنم .⁽³¹⁰⁾
جايگاه تسبيح 
تسبيح و تنزيه خدا، ريشه تمام عقايد و تفكرات صحيح اسلامى است :
توحيد، يعنى منزّه دانستن خدا از شريك . (سُبْحانَ اللّهِ عَمّا يُشْرِكوُنَ)⁽³¹¹⁾
عدل ، يعنى منزّه دانستن خدا از ظلم . (سُبْحانَ اللّهِ اِنّا كُنّا ظالِمينَ)⁽³¹²⁾
نبوت و امامت ، يعنى منزه دانستن خدا از بى هدفى ، بى برنامگى و رهاكردن مردم دردرياى هوسها و سليقه ها. (وَ ما قَدَروُا اللّهَ حَقَّ قَدْرِهِ اِذْ قالُوا ما اَنْزَلَ اللّهُ عَلى بَشَرٍ مِنْشَئ )⁽³¹³⁾ آنها مى گويند خداوند پيامبرى نفرستاده ، در حقيقت خدا را درست نشناختهاند.
معاد، يعنى منزه دانستن خدا از اينكه آفرينش را پوچ وباطل ، و پايان جهان را نابودى قرار دهد. (رَبَّنا ما خَلَقْتَ هذا باطِلاً سُبْحانَك)⁽³¹⁴⁾، (اَفَحَسِبْتُمْ اَنَّما خَلَقْناكُمْ عَبَثاً وَ اَنَكُمْ اِلَيْنا لا تُرْجَعُونَ)⁽³¹⁵⁾ آياگمان كرديد ما شما را بيهوده آفريديم و بازگشت شما بسوى ما نيست ؟ آرى خدا از اينكار عبث و بيهوده منزّه است .
تسبيح خدا، نه فقط سرچشمه عقايد اسلامى ، بلكه مايه بسيارى از كمالات روحى ومعنوى است :
سبحان اللّه ، سرچشمه رضاست . اگر او را از هر نقصى منزّه بدانيم ، به مقدّرات اورضا مى دهيم و تسليم مشيّت حكيمانه او مى شويم .
سبحان اللّه ، سرچشمه توكل است . كسى كه از هر نيازى بدور و از هر ضعف و عجزى منزّهاست ، چرا بر او تكيه و توكل نكنيم . (سُبْحانَهُ هُوَ الْغَنِّىُ)⁽³¹⁶⁾
سبحان اللّه ، مايه عشق به خداست . ذاتى كه از هر عيب و نقص پاك باشد، محبوب انساناست و به او عشق مى ورزد.
سبحان اللّه ، مقدمه حمد و ستايش خداست . ستايش از ذاتى كه هيچ زشتى و ناپسندى در اوراه ندارد. لذا در تسبيحات اربعه ، سبحان اللّه مقدم بر الحمدلِلّه آمده است .
سبحان اللّه ، كليد نجات از همه خرافات و بافته هاى بشرى است . (فَسُبْحانَ اللّهِ رَبِّالْعَرْشِ عَمّا يَصِفُونَ)⁽³¹⁷⁾
شايد بخاطر همين جهات است كه در قرآن ، فرمان به تسبيح الهى بيش از اذكار ديگرآمده است . امر به تسبيح 16 مرتبه ، به استغفار 8 مرتبه ، به ذكر خدا 5 مرتبه و بهتكبير 2 مرتبه آمده است . آنهم امر به تسبيح در همهحال و زمان ، تا انسان دائماً به خدا توجه داشته و او را همواره از هر عيب و نقصى پاكبداند: (وَ سَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّك قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَ قَبْلَ غُرُوبِها وَ مِنْ آناءِ اللَّيْلِفَسَبِّحْ وَ اَطْرافَ النَّهارِ)⁽³¹⁸⁾
هم بهنگام پيروزى و شادكامى خدا را تسبيح كنيد: (اِذا جاءَ نَصْرُ اللّهِ وَالْفَتْحِ...فَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّك )⁽³¹⁹⁾ و هم در اوج گرفتارى و سختى كه تسبيح مايه نجاتاست : (فَلَوْلا اَنَّه كانَ مِنَ الْمُسَبِّحينَ . لَلَبِثَ فى بَطْنِهِ اِلى يَوْمِ يُبْعَثُونَ)⁽³²⁰⁾اگر نبود اينكه او (حضرت يونس ) از تسبيح گويان بود، تا روز قيامت در شكم ماهىحبس مى شد.
آرى ، انسان بخاطر محدوديت هاى فراوان هرگز نمى تواند خدا را بشناسد، پس ‍ بهتراست كه به ضعف خود اقرار كند و بگويد: تو از اينكه دست فكر وخيال به تو رسد، منزّهى و از آنچه ديگران توصيف كنند برترى . (سُبْحانَهُ وَ تَعالىعَمّا يَقُولُونَ عُلُوّاً كَبيراً)⁽³²¹⁾ تنها بندگان مخلص خدا هستند كه با راهنمايى و امدادالهى مى توانند خداوند را معرفى كنند. (سُبْحانَ اللّهِ عَمّا يَصِفُونَ . اِلاّ عِبادَ اللّهِالْمُخْلَصينَ)⁽³²²⁾
پاداش تسبيح 
امام صادق عليه السلام از رسول خدا صلّى اللّه عليه و آلهنقل مى كند كه وقتى بنده اى ((سُبْحانَ اللّهِ)) مى گويد، هرچه زير عرش الهى است همراهاو تسبيح مى گويد و به گوينده اين كلمه ده برابر پاداش مى دهند و وقتى ((اَلْحَمْدُلِلّهِ)) مى گويد، خداوند نعمت هاى دنيا را بر او ارزانى مى دارد تا با خدا ملاقات كند وبر نعمت هاى آخرت وارد شود.⁽³²³⁾
تسبيح عملى 
امام صادق عليه السلام مى فرمايد: يكى از سخت ترين و مهم ترين امورى كه خداوند برخلق خود لازم كرده ، ذكر كثير است ، آنگاه فرمود: منظورم ذكرِ ((سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمدُ لِلّهِوَ لااِلهَ اِلا اللّهُ وَ اللّهُ اَكْبَر)) نيست ، گرچه اين هم جزء آن است ، لكن مرادم ((ذِكْرُ اللّهِ عِنْدَما اَحَلَّ وَ حَرَّمَ)) ياد خدا بهنگام كارهاست ، اگر كارى اطاعتِ خداست ، انجام دهد و اگر معصيتاوست ترك كند.⁽³²⁴⁾
تكرار تسبيح 
شخصى وارد خانه امام صادق شد. آن حضرت را درحال ركوع ديد كه به تسبيح خدا مشغول است و تا 60 مرتبه تسبيح را تكرار كرد و درسجده تا 500 مرتبه .⁽³²⁵⁾
تكرار تسبيح ، نه فقط در نماز، بلكه در مناسك حج مطرح است . هنگام نظر بهحجرالاسود، بهنگام سعى بين صفا و مروه و موارد ديگر تكرار تسبيح سفارش ‍ شده است .
چنانكه در نماز، علاوه بر ذكر ركوع و سجود، در ركعت سوّم و چهارم نيز تكرار تسبيحاتاربعه آمده است كه طبق روايات شيعه و سنّى مراد از باقيات الصالحات در آيه 46 سورهكهف ، همين تسبيحات اربعه است .⁽³²⁶⁾ چنانكه به فرموده على عليه السلام ذكرحضرت ابراهيم بهنگام ساختن خانه كعبه ، ((سُبْحانَ اللّهِ وَالْحَمْدُ لِلّهِ وَ لااِلهَ اِلا اللّهُوَاللّهُ اَكْبَر)) بوده است .⁽³²⁷⁾
ذكر خدا در فرهنگ نياكان ما 
حال كه بحث بدينجا رسيد مناسب است نظرى به جايگاه ذكر خدا در فرهنگ اسلامى پدرانخود بيفكنيم و ارزش آنرا دريابيم :
پدران و مادران با ايمان ما بهنگام تعجب مى گفتند ((ما شاءَ اللّهُ))، ((سُبْحانَ اللّهُ)).بهنگام ورود به خانه مى گفتند: ((يا اَللّهُ)) و در وقت جدا شدن از يكديگر: ((خداحافظ)).هنگام برخاستن از جا ((يا عَلى )). براى رفع خستگى كار مى گفتند: ((خدا قوّت )). درپاسخ احوالپرسى مى گفتند: ((اَلْحَمْدُ لِلّهِ)) و هنگام تعارف براى غذا: ((بِسْمِ اللّهِ)) ودر پايان غذا، دعاى سفره و تشكر از خدا. مادربزرگ ها هم قصّه را چنين آغاز مى كردند:يكى بود يكى نبود، غير از خدا هيچكس نبود.
روشن است كه تنفّس در اين فضا و تربيت در اين دامان ، هميشه و همه جا ياد خدا را دردلها، و نام او را بر زبانها جارى مى سازد. اما دورانى سياه بر ما گذشت كه بافراموش شدن نام خدا، در و ديوار شهرها و حتى روى لباسها، همه و همه جلوه هايى ازفرهنگ غرب و عكس هنرپيشه ها گشت . ولى در سايه انقلاب بار ديگر سيمائى از ذكرخدا بر ديوار شهرها و خيابان ها و تابلوها نقش بسته است .
تسبيح موجودات  
همه هستى ، از آسمان هاى هفتگانه و زمين و آنچه بين آنهاست ، تسبيح گوى اويند.⁽³²⁸⁾چه جاندار چون پرنده و چه بى جان چون كوه ⁽³²⁹⁾ و رعد و برق .⁽³³⁰⁾ آنهمتسبيحى آگاهانه و از روى شعور!
(كُلُّ قَدْ عَلِمَ صَلاتَهُ وَ تَسْبيحَهُ)⁽³³¹⁾
تسبيح فرشتگان به قدرى گسترده است كه پيامبر مى فرمود: در آسمان ها يك وجب نيستمگر آنكه فرشته اى در حال نماز و تسبيح است .⁽³³²⁾
امام صادق عليه السلام مى فرمايد: هرگاه حضرت داود زبور مى خواند، كوه و سنگ وپرنده اى نبود جز آنكه هم آواى او مى شدند.⁽³³³⁾
در روايات به ما سفارش شده است به صورت چهارپايان نزنيد زيرا آنها درحال تسبيح اند.⁽³³⁴⁾