شرح اربعين حديث امام خميني رحمةالله عليه

1- دو اسـتـنـسـاخ از كـتـاب چـهـل حـديـث امـام خـمـيـنـى بـهعـمـل آمـده است ، كه يكى از آن دو 13 حديث را نسخه بردارى كرده ، و ديگرى نسخه كاملىاست متعلق به مرحوم آية الله العظمى ، آخوند ملا على همدانى ، اعلى الله مقامه .
تصوير نمونه اى از هر دو نسخه در پايان كتاب آمده است .
2- هر كه از براى نفع امت من چهل حديث از بر كند، خدايتعالى او را روز حساب فقيهىدانشمند بر انگيزد. مضمون اين روايت از نبى مكرم (ص ) و ائمه اطهار، عليهم السلام، بـا تـعبيرهاى مختلف نقل شده است . علامه مجلسى (ره ) در بحارالانوار، ج 2، ص 156،در ذيـل روايـت مـى نـويـسـد: اين مضمون بين شيعه و سنى مشهور و مستفيض است ، بلكهگـفـتـه شـده مـتـواتـر اسـت . بـرخـى از مـدارك ايـن حـديـث عـبـارت انـد از:خـصـال ، ج 2، بـاب الاربـعـيـن حـديثهاى 15، 16، 17، 18، 19. اختصاص ، ص 2، عيوناخـبـار الرضـا، ج 2، ص 37. بحارالانوار، ج 2، ص 153 تا 157. صحيفه امام الرضا،ص 65 حديث 114.
3- بـراى حـفـظ احـاديـث از دسـتـبـرد مـفـتـريـان و جـاعـلان و جـلوگـيـرى ازنـقـل آنـهـا تـوسـط راويـان نـا آشـنـا و نا اهل ، دانشمندان علم حديث از دير باز رسم دادن وگرفت اجازه روايت معمول داشته اند. مشايخ حديث هر كس را كه در علم و تقوى مىآزمـودنـد بـه او اجـازه روايـت مـى دادنـد. طـالبـان عـلم نـيـز بـراى كـسـب اعـتـبـار درنـقـل حـديـث بـه نـزد مشايخ اين علم مى رفته و از آنان حديث مى آموخته در خواست اجازه مىكـردنـد. اين سيره حسنه تا كنون كم و بيش ادامه دارد. اجازاتى كه مشايخ مى دادند مختلفبـود از جـمـله آنـهـا اجـازه كـتـبـى و شـفـاهـى بـود و دارنـده ايـن اجـازه در مـقـامنقل حديث مى گويد فلانى با اجازه كتبى يا شفاهى مرا چنين خبر داد. نظر به اينسـنـت اسـت كـه امـام (س ) در آغـاز، بـرخـى از سـلسـله اسناد خود را پشت بپشت تا محمد بنيعقوب كلينى (قدس الله اسرارهم ) نقل فرموده اند.
4- شـيـخ مـحـمـد رضـا مـسـجـد شـاهـى ، مـتـوفـى بـهسـال 1362 ه . ق از شخصيتهاى بزرگ و رجال علمى اصفهان و از خاندان شيخ محمد تقىاصفهانى است . وى از شاگردان ميرزاى شيرازى و سيد محمد فشاركى و آخوند خراسانىو هـم مـبـاحـثـه و مـصـاحـب آيـة الله شـيخ عبدالكريم حائرى بوده است . شيخ از 1344 تا1345 ه . ق در قـم به تدريس اشتغال داشت . پس از شهادت عموى خود، حاج آقا نوراللهاصـفـهـانـى ، به اصفهان بازگشت و تا پايان عمر در آنجا ساكن بود. وى مرجعيت شيعهداشـت و در اصـفـهـان حوزه درس وى تا پايان حياتش برقرار بود. جد ايشان ، شيخ محمدتـقـى اصـفـهـانـى ، مـتـوفى به سال 1248 ه . ق ، از فقهاى نامدار و از شاگردان وحيدبهبهانى بود. حوزه درس ايشان در شهر اصفهان بود و ميرزاى شيرازى و سيد حسن مدرساز شاگردان او بودند. تصنيف مشهور او: هداية المسترشدين . در شرح معالم الدين است .
5- حـاج شـيـخ عـبـاس (1294، 1359 ه . ق .) از محدثان بزرگ شيعه در قرن 14 و ازجـمله مشايخ روايت است كه امام خمينى (س ) از ايشان اجازه دريافت كرده اند. وى ساليانىدراز مـلازم عـلامه متبحر، ميرزا حسين نورى (ره ) بوده و در استنساخ و مقابله و تصنيف آثارمـيـرزا مـدد كـار وى بوده است . شيخ عباس مردى محقق و كثيرالتاءليف بود. سفينة البحاريـكـى از تـصـنـيـفـات اوسـت تـاليـف آن 27 سـال بـهطـول انـجـامـيـد. از آثـار اوسـت : مـفـاتـيـح الجـنـان ، مـنـتـهـىالامال ، تتمة المنتهى و فوائد رضويه .
6- حـاج مـيرزا حسين بن محمد تقى نورى طبرسى (1254، 1320 ه . ق .) فقيه ، مفسر ودر عـلم حـديـث كـم نـظـيـر و در عـلم رجـال مـبـرز بـود وى در نـشـر احـاديـثاهـل بـيـت سهم بزرگى داراست . او شاگردان شيخ العراقين ، شيخ مرتضى انصارى ، ومـيـرزاى شـيـرازى بـود و شـيخ اجازه بزرگان پس از خود است . حاج شيخ عباسقمى و آقا بزرگ تهرانى ، از شاگردان وى و از او اجازه دريافت كرده اند. از آثار اوست: مستدرك الوسائل ، مستدرك مزار البحار، النجم الثاقب ، لؤ لؤ و مرجان و تحفة الزائر.
7- شـيـخ مـرتـضـى انـصـارى (1214، 1281 ه . ق ) مـلقـب بـه خـاتـم الفـقـهـاء والمـجـتهدين از نوادگان جابر بن عبدالله انصارى صحابى پيغمبر (ص ). وى يكىاز نـوابـغ عـلم اصـول است و تحولى بزرگ در اين فن به وجود آورد. آراء و نظريات وآثـار وى تـا بـه امـروز هـمـچـنـان محل بحث و نظر و مورد توجه علماى بزرگ فقه است وشروح و حواشى بسيار بر آثار وى نگاشته شده است . برخى اساتيد وى عبارت اند ازشـيـخ مـوسـى كـاشـف الغطاء شيخ على كاشف الغطاء ملا احمد نراقى و سيد محمد مجاهد. ازمجلس درس او فقهايى بزرگ برخاسته اند كه از جمله آنهاست آخوند خراسانى ، ميرزاىشـيـرازى ، و مـيـرزا مـحـمـد آشـتـيـانـى . از مـهـمـتـريـن آثـار شـيـخ اسـت :رسائل ، مكاسب و طهارت .
8- سـيـد مـحـسـن بـن عـبـدالكـريـم بـن عـلى بـن مـحـمـد حـسـيـنـىجـبـل عـامـلى ، مـلقـب بـه امـين (1282، 1371 ه . ق ) از اكابر علماى اماميه و مفاخرشـيـعـه اثـنـا عـشـريـه اسـت . وى دروس مـقـدمـاتـى را در زادگـاه خـود،جبل عامل ، گذراند، و سپس در نجف نزد آخوند خراسانى ، شريعت اصفهانى ، حاج آقا رضاهـمـدانـى ، و شـيـخ مـحـمـد طـه نـجـف ، و ديـگـر بـزرگـان بـهتـكـمـيـل عـلوم پـرداخـت . وى پـس از اتـمـام تـحـصـيـلات بـهجـبـل عـامـل بازگشت و به تحقيق و تاءليف و تدريس پرداخت . از او آثار علمى متعددى بهجـاى مـانـده اسـت كـه مـهـمـتـرين آنها كتاب معروف اعيان الشيعه است . از اين كتاب چاپهاىمـتـعـددى در دست است . از آثار اوست : اساس الشريعة در فقه استدلالى ، الدرة البهيه ،المجالس السنية ، معدن الجواهر فى علوم الاوائل و الاواخر.
9- مـحـمـد بن هاشم موسوى رضوى هندى (1242، 1323 ه . ق ) در هند به دنيا آمد و درنـجـف تـحصيل كرد و در همانجا وفات يافت . وى از شاگردان شيخ انصارى مى باشد. ازآثار اوست : نظم اللئالى در رجال ، ارجوزه در فقه ، الاضواء المزبلة ، شرح شرايع ،تقريرات درس شيخ انصارى .
10- سـيـد ابـوالقـاسـم حـسـيـنـى دهـكـردى مـتـوفـى بـهسـال 1353 ه . ق از شـاگردان ميرزا حسن شيرازى زين العابدين مازندرانى و ميرزا حسيننـورى اسـت . از آثـار اوسـت : حاشيه بر تفسير صافى ، حاشيه بر وافى ، حاشيه برمكاسب والوسيلة فى السير و السلوك .
11- مـحـمـد هاشم بن زين العابدين موسوى اصفهانى معروف به چهار سوقى (1235، 1318 ه . ق ) از فقهاى اماميه و برادر مؤ لف كتاب روضات الجنات مىبـاشـد. وى از شـاگـردان شـيـخ انـصـارى و از مشايخ اجازه سيد محمد كاظم يزدى و شيخالشـريـعـه اصـفـهـانـى اسـت . از آثـار اوسـت : اسـتـصـحـاب ،اصول آل رسول ، حاشيه بر اسفار، حاشيه شرح لمعه ، حاشيه قوانين ، حاشيه معالم .
12- احـمـد بـن مـحـمـد مـهـدى بـن ابـى ذر نـراقـى مـتـوفـى بـهسـال 1244 ه . ق . فـقـيـه و مـحـدث و در رجـال و ريـاضى و علوم عقلى استاد و به زهد وتـقـوى مـشـهـور بـود. بيشتر علوم را از محضر پدرش ملا محمد مهدى نراقى ، كه از نوادرروزگـار بـود، استفاده كرد. استادان ديگر وى سيد مهدى ، بحر العلوم و شيخ جعفر كاشفالغـطـاء بـودنـد. وى استاد شيخ انصارى و سيد محمد شفيع جاپلقى است . از آثار اوست :مـعـراج السـعـادة ، مـفـتـاح الاحـكـام ، عـوائد الايـام ، مـنـهـاجالوصول الى علم الاصول ، مستندالشيعه و ديوان شعر فارسى .
13- سـيـد مـهـدى بـن مرتضى طباطبائى بروجردى (1154، 1212 ه . ق .) معروف بهبـحـرالعـلوم از فـقـهـاى بـزرگ و عـرفـاىكـامل و صاحب كرامات و مورد احترام و تكريم خاص و عام بود. وى از معدود كسانى است كهدر زمـان غـيبت كبرى بارها خدمت امام زمان (ع ) مشرف گرديده بود. سيد بحرالعلوم رياستعـلمـى و اجتماعى داشت و در حوزه درس او فقهاى بزرگى ، مانند شيخ جعفر كاشف الغطاء،سـيـد مـحـمـد جـواد عـاملى ، شيخ محمد تقى اصفهانى ، ملا احمد نراقى ، ابو على حائرى وشـيـخ اسد الله تسترى تربيت شده اند. معروفترين آثار وى مصابيح ، الدرة النجفية درفـقـه و كـتـاب رجـال اسـت .14- مـحـمـد بـاقـر بـن مـحـمـداكـمـل بـهـبـهـانـى (1116 يـا 1117، 1208 ه . ق .) مـعروف به وحيد و استادكـل و آقا، فقيه ؛ اصولى و رجالى مشهور. او كربلا را مركز كار خود قرارداد و بـا تـربـيـت شـاگـردانـى زبـده و تـشكيل جلسات بحث و مناظره توانست به حاكميتاخـبـاريـهـا بـر فـقـه پـايـان دهـد. از مـعـروفـتـريـن شاگردان وى مى توان از سيد مهدىبحرالعلوم ، شيخ جعفر كاشف الغطاء، ميرزاى قمى (صاحب قوانين )، ملا محمد مهدى نراقى، سـيـد عـلى طـباطبائى (صاحب رياض )، سيد مهدى شهرستانى ، سيد محمد باقر شفتى وسيد جواد عاملى (صاحب مفتاح الكرامة ) نام برد.
15- مـلا محمد اكمل ، پدر محمد باقر بهبهانى ، در علم و تقوى معروف و از مشايخ اجازهبوده است .
16- ملا محمد باقر بن محمد تقى مجلسى اصفهانى ، مشهور به علامه مجلسى (1037،1111 ه . ق .) از علماى بزرگ شيعه و در علوم مختلف اسلامى بخصوص حديث متبحر بود.اسـاتـيـد وى پـدرش ، و شـيخ حر عاملى ، و سيد على خان شيرازى بوده اند؛ و شاگردانبسيارى ، از جمله ميرزا عبدالله افندى ، (مؤ لف رياض العلماء)، سيد نعمت الله جزايرى ،ملا صالح مازندرانى ، تربيت كرده است . او در جمع و نشر احاديث اماميه كوششى فراوانبـه كـار بـرده اسـت و بـيـش از 60 جـلد كـتاب به فارسى و عربى دارد. مهمترين اثر اوبـحـارالانوار است . از آثار اوست : مرآة العقول در شرح كافى ، حيوة القلوب ، زادالمعاد،حق اليقين ، جلاءالعيون ، حلية المتقين و الاربعون حديثا.
17- مـلا مـحـمـد تـقـى بـن مـقـصـود عـلى اصـفـهـانـى ، مـشـهـور بـه مـجـلسـىاول (1070 ه . ق .) فقيه ، محدث ، رجالى و مردى عابد و زاهد بوده است . و در نشر احاديثشيعه سهمى بسزا دارد. و از شاگردان شيخ بهائى و ملا عبدالله شوشترى است آثار اوفـراوان اسـت كه مشهورترينش عبارت اند از: شرح زيارت جامعه ، روضة المتقين در شرحمن لا يحضره الفقيه ، احياء الاحاديث در شرح تهذيب شيخ طوسى ، اربعون حديثا و حاشيهصحيفه سجاديه .
18- شـيـخ بـهـاء الديـن مـحـمـد بن حسين بن عبدالصمد عاملى ، معروف به شيخ بهائى(953، 1030 ه . ق .) در عـلوم و فنون متعدد استاد و يگانه دوران بوده است . در زمان خودشيخ الاسلام اصفهان لقب گرفت . صدرالمتاءلهين ، ملا محمد تقى مجلسى ، محقق سبزوارى، فاضل جواد، از شاگردان وى بوده اند از او آثار فراوانى در علوم مختلف بر جاى ماندهكه از جمله آنهاست : جامع عباسى و حواشى بر قواعد شهيد در فقه ، اسطرلاب و تشريحالافـلاك در هـيـئت ، مـشـرق الشمسين ، حبل المتين ، شرح دعاء صباح ، شرح اربعين حديثا درحديث و دعا، و الفوائد الصمديه و اسرار البلاغة در ادب .
19- شـيـخ حـسـيـن بن عبدالصمد عاملى (918، 984 ه . ق .) پدر شيخ بهائى ، وى بهحارث بن عبدالله همدانى ، كه از خواص اصحاب اميرالمؤ منين عليه السلام بوده ، نسب مىرسـانـد. وى از شاگران شهيد ثانى و سيد حسن كركى است و استادى محقق و اديب و شاعربـوده اسـت و شـاگـردان بـسيارى به درس ‍ وى حاضر مى شده اند. از آثار اوست : درايةالحديث ، اربعين و شرح القواعد.
20- شيخ زين الدين بن شيخ نورالدين عاملى ، معروف به شهيد ثانى . (911، 966 ه. ق .) از بـزرگـان فـقـهـاى شـيـعـه و جـامع علوم مختلف و زاهد و عابد است . وى به مذاهبچهارگانه فقهى اهل سنت مسلط بوده و آنها را تدريس مى كرده است . از آثار اوست : شرحلمـعـه ، مسالك الافهام فى شرح شرائع الاسلام ، منية المريد فى آداب المفيد و المستفيد،اسرار الصلوة ، و كشف الريبه فى احكام الغيبة .
21- شـيـخ عـلى بـن عبدالعالى ميسى كركى ، مشهور به محقق كركى و محققثـانـى (938 ه .ق .) فـقـيـه و اصـولى و از مـفـاخـر فـقهاى شيعه . وى در روزگارصـفـويـه بـه ايـران آمـد و در قـزويـن و اصـفـهـان حـوزه درستشكيل داد و شاگردان بزرگى تربيت كرد كه از جمله آنهاست : شيخ على منشار، سيد اميراسـتـر آبادى و شيخ عبدالنبى جزايرى اثر مشهور او جامع المقاصد در شرح قواعد علامهحلى است .
22- مـحـمـد بـن مـحـمـد بـن داود، مـؤ ذن عـامـلى جـزيـنـى ، پـسـر عـمـوى شـهـيـداول ، دانشمندى فاضل و شاعر بود.
23- شـيـخ ضـيـاء الديـن عـلى بـن مـحـمـد مـكـى ، پـسـر دوم شـهـيـداول ، عـالمـى فـاضـل و محقق بوده است . شيخ محمد بن محمد بن داود مؤ ذن از او روايت كردهاست .
24- شـيـخ شـمـس الديـن مـحـمـد بـن مـكـى عـامـلى ، مـعـروف بـه شـهـيـداول (734، 786 ه . ق .) از اعاظم فقهاى اماميه . در علوم مختلف استاد مسلم بوده است ودر فـقـه او را امـام الفـقـه گفته اند. شهيد در خاندان علم و ادب پرورش يافت وفـرزندان او از ذكور و اناث همگى از علما و فقها بودند. شهيد از اساتيد بسيار استفادتجسته و از علماى فرق مختلف اسلامى اجازه دريافت كرده است . شاگردان مشهور وى عبارتانـد از: شـيـخ زيـن الدين على بن خازن ، شيخ عبدالعالى كركى ، شيخ حسن بن سليمان ،شـيـخ مـقـداد سـيـورى . از آثـار اوسـت : دروس ، ذكـرى ، بـيـان ، قواعد، اللمعة الدمشقية والاربعون حديثا.
25- فـخـرالمـحققين ، ابوطالب محمد بن الحسن (682، 771 ه .ق .) از بزرگان فقهاىامـاميه گفته اند در سن ده سالگى به درجه اجتهاد رسيد. از شاگردان پدرش علامه حلىاسـت و وارث عـلمـى او بـه شـمـار مـى رود.از شـاگـردان وى بـوده انـد: شـهـيـداول ، سـيـد حـيدر آملى ، سيد تاج الدين ، و ظهيرالدين فرزندش ؛ از آثار اوست :الفوائدفى حل مشكلات القواعد، شرح مبادى الاصول و الكافية الوافية در علم كلام .
26- آية الله شيخ جمال الدين حسن بن يوسف بن على بن مطهر حلى (648، 726 ه . ق )،فـقـيـه ، مـحـدث ، مـفـسـر مـتـكـلم ، اديـب ، جـامـع مـعـقـول ومـنـقـول و رئيس اماميه در زمان خود بوده و شهرت علامه از اختصاصات اوست . وىنـزد بـزرگـان شـيـعـه و سنى به كسب علم پرداخت . از جمله استادانش ‍ محقق حلى ، خواجهنـصـيـر الديـن طـوسـى و سـيد احمد بن طاووس و شيخ نجيب الدين بوده اند. خواجه نصيرطـوسـى از درس فـقـه او اسـتـفاده كرده است . پسر وى ، فخر المحققين ، نيز از شاگردانپـدر بـوده اسـت . از آثـار اوست : تبصرة المتعلمين ، المختلف ، قواعد، تذكرة الفقهاء درفـقـه ؛ كشف المراد فى شرح تجريد الاعتقاد در كلام ، الفين در اثبات امامت ، المختصر دررجال و تلخيص الكشاف در تفسير.
27- شـيـخ ابـوالقـاسـم نـجـم الديـن جعفر بن حسن حلى (602، 676 ه . ق ) مشهور بهمحقق از فقهاى طراز اول تشيع است علامه حلى و برادر وى و سيد غياث الدين بناحـمـد بـن طـاووس از شاگردان اين فقيه نامى بوده اند. كتاب شرايع الاسلام وى از بدوتـاليف تا كنون مورد توجه فقها بوده و فقيه نامور، شيخ محمد حسن نجفى ، كتاب جواهررا در شرح آن نگاشته است . از آثار اوست : المعتبر فى شرح المختصر، مختصر النافع، المعارج در اصول .
28- سـيـد شـمـس الديـن ابـو عـلى فـخـار بـن مـعـد مـوسـوى حـلى (600 ه . ق )فاضل و اديب و محدث و صاحب كتاب الرد على الذاهب الى تكفير ابى طالب .
29- شـيـخ جـليـل ثـقـه ، ابـوالفـضـل شـاذان بـنجـبـرئيل قمى ، عالمى فاضل و فقيهى جليل القدر است . از اوست : ازاحة العلة فى معرفةالقبلة و كتاب الفضائل .
30- عـمـاد الديـن ابـو جـعفر محمد بن ابى القاسم طبرى ، فرزند ابوالقاسم على بنمـحـمـد آمـلى . از جـمـله تاليفات اوست : بشارة المصطفى لشيعة المرتضى ، الفرج فىالاوقات و شرح مسائل الذريعة .
31- ابـو عـلى حـسـن بـن مـحـمـد طوسى ، از فقيهان بزرگ شيعه و از شاگردان مشهورپـدرش ، شـيـخ طـوسـى ، اسـت . پـس از پـدر عهده دار تعليم شاگردان وى بود و طلاببـسـيـار در مـحـضـرش بـه اسـتـفـاضـه پـرداخـتـنـد. طـوسـى تـاسـال 515 ه . ق مـى زيـسـتـه اسـت از آثـار اوسـت : المـرشـد الىسبيل التعبد، امالى و شرح نهاية الاحكام .
32- ابو جعفر محمد بن حسن طوسى (385، 460 ه . ق )، ملقب به شيخ الطائفه از بزرگترين دانشمندان جهان اسلام است . طوسى رئيس ‍ فقيهان و متكلمان زمان خود بود ودر ادب و رجال و تفسير و حديث نيز دستى قوى داشت . اساتيد او شيخ مفيد. سيد مرتضى ،ابـن غـضـائرى ، ابـن عـبـدون بـودنـد، شيخ صاحب دو كتاب مشهور حديث شيعه استبصار وتـهـذيـب اسـت كه از شمار كتب اربعه اماميه محسوب است . نهايه و خلاف در فقه از اوست .مبسوط نيز از ديگر آثار اوست كه در آن به تفريع كثيرى فروعات در فقه پرداخته است. از آثـار اوسـت : فـهـرسـت ، رجـال ، اخـتـيـار مـعـرفـةالرجـال ، عـدة الاصول ، الغيبه ، التبيان فى تفسير القرآن ، تلخيص الشافى ، مصباحالمـتـهـجـد. شـيـخ طـوسـى پـس از آتـش سـوزى كـتـابـخـانـه اش (درسال 448 ه . ق ) از بغداد به نجف اشرف هجرت كرد و حوزه علميه نجف را بنيان نهاد.
33- شـيـخ ابـو عـبـدالله مـحـمـد بن نعمان (336 يا 413 ه . ق ) ملقب به مفيد وابـن معلم از كبار فقها و متكلمان و محدثان شيعه . در زمان خود رياست علمى بغدادرا به عهده داشت . او مورد عنايت و توجه حضرت ولى عصر (عج ) بود و در دو نامه كه ازآن حـضـرت بـه عـنوان وى صادر گرديده حضرت او را با تعبيرات اءخ سديد وشـيـخ مـفـيـد و ولى رشـيـد، و ولى مخلص و ناصر حق وداعـى الى الحـق خـطاب فرموده اند. شيخ مفيد در محضر دانشمندان شيعه و سنى وزيـدى ، هـمچون جعفر بن محمد قولويه ، شيخ صدوق ، ابن جنيد، اسكافى و على بن ابىالجـيـش بلخى به تكميل تحصيلات پرداخت . سيد مرتضى علم الهدى ، سيد رضى ، شيخطـوسـى ، نـجـاشـى ، كراجكى و سالار بن عبدالعزيز از مشهورترين شاگردان وى بودهانـد. حـدود دويـسـت اثر كوچك و بزرگ از او به جاى مانده است كه معروفترين آنها عبارتاست از: ارشاد، اختصاص ، اوائل المقالات ، امالى و مقنعه .
34- مـحـمـد بـن على بن حسين بن موسى بن بابويه قمى ، مكنى به ابو جعفر، معروفبـه ابـن بـابـويـه و صـدوق (381 ه . ق ) از بـزرگان علماى اماميه ومـشـايـخ حـديـث و فـقـهـاى شـيـعـه . ولادت وى در غـيـبـت صـغـرى و بـه دعـاى امـام زمـانعـجـل الله تـعـالى فرجه واقع شد. وى از پدر خود، على بن بابويه ، محمد بن حسن بنوليد و جعفر بن محمد قولويه روايت كرده است و شيخ مفيد، و ابن شاذان ، غضائرى ، شيخابـو جعفر محمد دوريستى از او روايت كرده اند. تاءليفاتش را حدود سيصد نوشته اند كهمـعـروفـتـريـن آنـهـا عـبـارت اسـت از: مـن لا يـحـضـره الفـقـيـه ،اكـمـال الديـن و اتـمـام النـعـمـة ، الخصال ، التوحيد، عيون اخبار الرضا، الامالى ، معانىالاخـبـار، عـلل الشـرايـع ، هـدايـة و مـقـنـع . مـرقـد وى در شـهـر رى زيـارتـگـاه دوسـتـاناهل بيت است .
35- ابـوالقـاسـم جـعـفـر بـن محمد بن قولويه قمى (368 ه . ق .) از محدثان و فقهاىبزرگ شيعه در قرن چهارم هجرى . او از كلينى و ابن عقده و على بن بابويه قمى (پدرشـيـخ صـدوق ) روايـت كـرده اسـت و شـيـخ مفيد و نجاشى و ديگران از وى روايت كرده اند.تاءليفاتى در فقه و حديث دارد كه كامل الزيارات مشهورترين آنهاست .
36- محمد بن يعقوب بن اسحق كلينى رازى ، معروف به ثقة الاسلام (328 يا329 ه . ق .) از بـزرگـان مـحـدثـان شـيـعـه و شـيـخ مـشـايـخاهـل حـديـث اسـت و در ايـن علم سر آمد همگنان خود در تاريخ به شمار مى رود. او بتقريب ازچـهـل تـن حـديـث آمـوخـت و بـسـيـارى از بزرگان ، مانند جعفر بن محمد قولويه ، هارون بنموسى تلعكبرى از او حديث نقل كرده اند. كلينى اولين مؤ لف از مولفان كتب اربعه شيعهاسـت كـه بـه سـاليـان دراز كـتـاب عـظـيـم كـافـى را در سـه بـخـشاصـول و فـروع و روضـه گـرد آورد. از اوسـت : كـتـابالرجال ، رسائل الائمه ، كتاب رد بر قرامطه و كتاب تعبير رؤ يا.
37- عـلى بـن ابـراهـيـم بـن هـاشـم قـمـى . مـحـدث ، مـفـسـر و فـقـيـه اواخـر قرن سوم واوايـل قـرن چـهارم هجرى و از مشايخ كلينى . تاءليفات فراوانى منسوب به او است مانندكـتـاب مـناقب ، قرب الاسناد، كتاب الشرايع ، كتاب مغازى ، كتاب الانبياء و تفسير قرآن .مدفن وى در قم است .
38- ابـراهيم بن هاشم قمى ، از اصحاب امام جواد عليه السلام . از اصحاب ائمه عليهالسـلام بـسـيار روايت كرده است . گفته اند او اولين كس بود كه احاديث كوفيان را در قمنشر داد. كتاب نوادر و قضاياى امير المؤ منين از آثار اوست .
39- حـسـيـن بـن يـزيـد نـوفـلى ، شـاعـر و اديـبنـزيـل رى . شـيـخ طوسى در رجال خود او را از اصحاب امام هشتم عليه السلام بر شمردهاست . وى در رى وفات يافت .
40- اسـمـاعـيـل بـن ابـى زياد سكونى از عامه بوده و از امام صادق عليه السلام روايتكـرده اسـت . شـيـخ طـوسـى در عـدة الاصـول مـى نـويـسـد عـلمـاى امـامـيـه بـه روايـات اوعمل كرده اند. (ج 1، ص 38).
41- فروع كافى ، ج 5، ص 12 كتاب جهاد، باب وجوه جهاد حديث 3.
42- سريه نام بخشى از سپاه است . و گفته شده كه بهترين سريه ها آن استكـه 400 نـفـر بـاشـد. از امـام صـادق عـليـه السـلام نـيـزنـقـل شـده اسـت : خـيـرالسـرايـا اربـعـمـاة .وسائل الشيعه ، ج 11، ص 103 كتاب الجهاد، باب 54، حديث 1.
43- حاج ملا هادى سبزوارى اطوار هفتگانه نفس را در حاشيه اسفار (ج 7 ص 36) به اينترتيب شمرده است : نفس ، قلب ، عقل ، روح ، سر، خفى ، اخفى . مرحوم شاه آبادى در كتابالانـسـان و الفـطـره مرتبه عقل را پيش از قلب مى داند. ولى صدرالمتاءلهين چنين شمارشكـرده اسـت : طـبـع ، نفس ، قلب ، عقل ، روح ، سر، خفى . و مرتبه اخفى را نياورده و طبع راافزوده است . اسفار ج 7، ص 36.
44- بـراى عـقـل انـسـان چـهـار مـرحـله بـر شـمـرده انـد:عـقـل هـيـولانـى ، عـقـل بـالمـلكة ، عقل بالفعل ، عقل بالمستفاد، شواهد الربوبية ص 202،207. و همچنين صدرالمتاءلهين نفس انسان را به سر و علن و هر يك از اين دو را به ظاهر وبـاطـن تـقـسـيم مى كند كه مى تواند چهار مرحله براى نفس محسوب شود. اسفار، ج 7، ص36.
45- بـو عـلى سـيـنـا قـواى نـفـس را در تـقـسـيم اولى به سه مرتبه نفس نباتى ، نفسحـيـوانـى ، نـفـس انـسـانى تقسيم مى كند. و تقسيم سه گانه ديگر ناظر به مراتب ملك وبـرزخ و عـقـل مـى بـاشـد. و امـام (س ) در شـرح هـمـيـن حـديـث براى نفس سه مقام و مرتبهقـائل شـده انـد كـه مقام اول مقام ملك و ظاهر و دنياى نفس ‍ است و مقام دوم باطن و ملكوت نفساسـت و مقام سوم را در پايان شرح حديث مود اشاره قرار داده و بدون شرح گذارده اند كههمان مقام عقل است چنانكه در شرح حديث 24 اربعين آورده اند.
46- تـقـسـيـم دو مرتبه اشاره است به تقسيم نفس به ظاهر و باطن و يا تعابير ديگرمثل سر و علن ، ملك و ملكوت ، دنيا و آخرت .
47- منازل السائرين ، خواجه عبدالله انصارى ، ص 13.
48- حسين بن عبدالله بن سينا (حدود 370، 427 يا 428 ه . ق .) مشهور به ابو علىسينا، شيخ الرئيس از فحول اطباى اسلامى و از حكماى بنام مشاء مى باشد ودر ديگر علوم نيز صاحب نظر بوده است استعداد فوق العاده و حافظه قوى از ويژگيهاىاوسـت بـگونه اى كه در مدت كوتاهى توانسته است تحصيلات خود را به پايان ببرد وآثـار گرانقدرى در رشته هاى مختلف علمى از خود به يادگار بگذارد. برخى از آثار اوعـبـارتند از؛ الاشارات و التنبيهات شامل منطق و طبيعيات و الهيات كه شروح بسيارى داردكـه مـعـروفـتـريـن آن شـرح فـخـر رازى و شـرح خـواجـه نـصـيـر طـوسـى اسـت شـفـا كهشـامـل مـنـطـق ، ريـاضـيـات ، طـبـيـعـيـات ، الهـيـات مـى بـاشـد و بـهتفصيل نگاشته شده است . النجاة در فلسفه ، المبداء و المعاد، قانون در طب ، قصيده عينيه، التعليقات .
49- شـيـخ الرئيس در فصل هفتم نمط نهم اشارات و تنبيهات مى نويسد: نخستين پلهسـيـر عـارفـان را اراده خـوانـنـد و آن حـالتمـيـل بـه چـنـگ زدن بـه ريـسـمـان مـحـكم خداوندى است كه براى آنكه از يقين برخاسته ازبـرهـان بـينا گشته ، يا آنكه خويشتنش از ايمان آرامش يافته ، دست مى دهد. و درنـتـيـجـه سـر او بـه سـوى قـدس سـيـر مـى كـنـد تـا بـه روحاتـصـال دسـت يـابد. و تا هنگامى كه عارف بر اين پله است مريد ناميده مىشود.
50- اشـاره اسـت بـه حـديـث ، پـيـغـمـبـر (ص ) كـه فـرمـودنـد: ان اللهيـقول اعددت لعبادى الصالحين مالا عين راءت و لا اءذن سمعت و لا خطر على قلب بشر...الحـديـث . هـمـانا خداوند مى گويد براى بندگان شايسته ام چيزى را آماده كرده ام كه نهچـشـمـى ديـده و نه گوشى شنيده و نه به قلب بشرى گذر كرده است . مجمع البيان درتـفـسـيـر آيـه 18 سـوره سـجـده . بـحـارالانـوار، ج 8، ص 198، كـتـابالعدل و المعاد، باب الجنة ، حديث 168.
51- يحشر بعض الناس على صور تحسن عندها القردة و الخنازير. علم اليقين ، ج2، ص 901.
52- اشـاره اسـت بـه آيـه قـال رب لم حـشـرتـنـى اءعـمـى و قـد كـنـت بـصـيـرا.قال كذلك اءتتك آياتنا فنسيها و كذلك اليوم تنسى . (طه 125، 126).
53- ميرزا محمد على فرزند محمد جواد حسين آبادى اصفهانى شاه آبادى (1292، 1369ه . ق ) فقيه ، اصولى ، عارف و فيلسوف بر جسته قرن چهاردهم هجرى . تحصيلات خودرا در حوزه هاى اصفهان و تهران و نجف به پايان برد. اساتيد وى برادرش شيخ احمد ومـيـرزا مـحـمد هاشم چهار سوقى در اصفهان و ميرزا هاشم اشكورى و ميرزا حسن آشتيانى درتـهـران و آخـوند خراسانى ، شريعت اصفهانى و ميرزا محمد تقى شيرازى در نجف بودند.ابـتـدا در سـامرا و سپس در قم و تهران به تدريس پرداخت و در قم بين سالهاى 1347،1354 ه . ق ، حـضـرت امـام خـمـيـنـى س بـه درس عـرفـان و اخـلاق ايشان حاضر مى شد.حـضرت امام از ايشان با احترام بسيار ياد مى كرده اند. مرحوم شاه آبادى پس از مراجعت ازقـم در تـهـران اقـامت گزيد و به ارشاد نفوس ‍ پرداخت و در همان شهر وفات يافت و درجـوار حضرت عبدالعظيم حسنى ، در مقبره مرحوم شيخ ابوالفتوح رازى مدفون گرديد. ازآثـار اوسـت : شذرات المعارف ، الانسان و الفطرة ، القرآن و العترة ، الايمان و الرجعة ،منازل السالكين ، حاشيه بر كفايه .
54- رشحات البحار، كتاب الانسان و الفطره .
55- كهف 49.
56- عـن اءبـى عـبـدالله عـليـه السـلام قـال : ان فـى جـهـنـم لواديـا للمـتـكـبـريـنيـقـال له ، سـقر شكى الى الله عزوجل شدة حره و ساءله اءن ياذن له اءن يتنفس .فـتـنـفـس فـاءحـرق جـهـنم . اصول كافى ، ج 2، ص 310، كتاب ايمان و كفر،باب كبر حديث 10.
57- عـن اءبـى عـبـدالله عـليـه السـلام قـال : ان الحـسـدياكل الايمان ، كما تاكل النار الحطب . اصول كافى ، ج 2، ص 306، كتاب ايمان وكفر باب حسد، حديث 2.
58- عـن ابـى جـعـفـر عـليه السلام قال : ماذئبان ضاريان فى غنم ليس لها راع ، هذافـى اءولهـا و هـذا فـى آخـرهـا بـاءسـرع فـيـهـا مـن حـبالمـال و الشـرف فـى ديـن المـؤ مـن . اصول كافى ، ج 2، ص 315، كتاب ايمان وكفر، باب حب الدنيا و الحرص عليها، حديث 2 و 3.
59- صدر المتاءلهين و ديگر حكيمان الهى اين حقيقت را در اسفار علمى خود بيان كرده اند.اسفار ج 1، ص 45، 65، 69.
60- افسوس بر كوتاهيهايم در حق خداوند (زمر 56.)
61- حج 2.
62- عـلم اليـقـيـن ، مـقـصـد 4، بـاب 15،فصل 1، ص 1032.
63- ابـن مـسـكـويـه در تهذيب الاخلاق و تطهير الاعراق (باب تهور و جبن ، ص162) اين كلام را از بقراط نقل مى كند.
64- از گروهى از اصحاب روايت شده است كه گفتند روزى پيامبر ص بر ما وارد گشتو مـا در حـال مـجـادله بـا يـكـديگر درباره مسئله اى دينى بوديم . پيامبر سخت در خشم شدچـنـانـكه تا آن وقت وى را بدان حد خشمگين نديده بوديم سپس فرمودند: پيشينيان شمارا جـدال مـو مـراء هـلاك كـرد. آن گاه فرمود: مجادله را ترك گوييد كه من در روزقيامت از آنكه مناقشه كند، شفاعت نكنم ؛ مجادله را ترك گوييد كه من آن را كه ترك مجادلهكـند در حالى كه حق با اوست سه خانه را در بهشت ضامن خواهم بود سه خانه در باغهاىجـنـت و در مـيـانـه آن و بالاترين طبقه آن ، مجادله را ترك كنيد، زيرا پروردگارم بعد ازپرستش بتان اولين چيزى كه مرا از آن نهى فرمود مراء بود. بحارالانوار،ج 2، ص 138.
65- از پـيـامـبـر نـقـل شـده اسـت : ايـمـان در بـنـده بـهكمال نرسد تا آنكه مناقشه را ترك كند اگر چه حق با او باشد. بحارالانوار ج 2،ص 138.
66- اشـاره اسـت بـه آيـه مـبـاركـه 56 ذاريـات : مـا خـلقـت الجـن و الانـس الاليـعـبـدون عـبادت در اين آيه تفسير به معرفت شده است . در حديثمـنـقـول از امـام حـسـيـن عـليـه السـلام آمـده اسـت كـه فـرمـودنـد: ايـهـا النـاس ان اللهعـزوجـل ذكـره مـا خـلق العـبـاد الا ليـفـرفـوه ... (اى مـردم ، بـه درسـتـى كـه خـداىعـزوجـل ذكـره بـنـدگـان را جـز بـراى شـنـاخـت خـود نـيـافـريـده اسـت ...)علل الشرايع ، ج 1، ص 9، ح 1.
67- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 293، كـتـاب ايـمـان و كفر، باب رياءحديث 3.
68- فقهاء در مبحث نيت نماز رياء را مورد بحث قرار داده اند، جواهر الكلام ، ج 9، 187،195 كـتـاب الصـلاه بـحـث نيت . عروه الوثقى ص ‍ 208، 210 كتاب الصلاهفصل نيت . تحرير الوسيله ج 1/2-141. كتاب الصلاه بحث نيت .
69- همين حديث در فصل در بيان آنكه علم غير از ايمان است .
70- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 295، كتاب ايمان و كفر ، باب رياء ،حديث 9.
71- آتش بر افروخته خداست كه بر دلها شعله ور است . همزه 7، 6.
72- حـق تـعـالى مـى فـرمـايـد: واعـلمـوا ان اللهيـحـول بـيـن المـرء و قـلبـه و بـدانـيـد كـه خـدا در مـيـان شـخـص و قـلب اوحـايـل مـى گـردد انـفـال 24 و فان القلوب بين اصبعين من اصابع الله ، يقلبها كيفيشاء ساعه كذاب و ساعه كذا و ان العبد ربما وفق للخير همانا قلبها در ميان دوانـگـشـت از انـگـشـتـان خـداوند قرار دارند آنها را هرگونه بخواهد زمانى اينچنين و زمانىآنـچـنـان مـى گرداند و بسا كه بنده توفيق كار نيك يابد. بحارالانوار، ج 72، ص ‍ 48كتاب العشره باب 40، حديث 9.
73- اصول كافى ، ج 2، ص 294، كتاب ايمان و كفر 9، باب رياء 9، حديث 4.
74- اشـاره اسـت بـه آيـه يـوم يـنـظـر المـرء مـا قـدمـت يـداه ويـقول الكافر يا ليتنى كنت ترابا. روزى كه شخص به آنچه پيش فرستاده استمى نگرد و كافر مى گويد: اى كاش خاك مى بودم . نبا 41.
75- عـن ابى عبدالله عليه السلام قال النبى صلى الله عليه و آله : ان الملك ليصعدبـعـمـل العـبـد مـبـتـهـجـا بـه ؛ فـاذا صـعـد بـحـسـنـاتـه يـقـول اللهعـزوجـل : اجـعـلوهـا فـى سـجـيـن انـه ليـس ايـاى ارادبـهـا.اصول كافى ، ج 2، ص 294، كتاب ايمان و كفر 9، باب رياء، حديث 7.
76- فطرت خدايى آن است كه خداود خلق را بر آن آفريده است .روم 30.
77- آل عمران 97.
78- اشاره است به آيه مباركه قل لا اسئلكم عليه اجرا الا الموده فى القربى بگو اىپيامبر من از شما اجر رسالت نمى خواهم جز آنكه به خويشانم محبت كنيد. شورى 23.
79- حجرات 17 تا 18.
80- عنكبوت 69.
81- مـن در آسـمـان و زمـيـنـم نـگـنجيم تولى دردل بنده مومنم جاى گيرم . 9 اين حديثبااندكى تغيير در عوالى اللئالى ، ج 4، ص 7، و بحارالانوار ج 55، ص 39 كتابالسماء و العالم 9، باب العرش و الكرسى و حملتها، و المحجه البيضاء ج 5،ص 27، كـتـاب شـرح عـجـائب القلب و احياء علوم الدين ، ج 3، ص 17، كتابشرح عجائب القلب آمده است .
82- حديث 2 پاورقى 6.
83- علم اليقين ، ج 1، ص 381.
84- ص 41.
85- مـن الحـى القـيـوم الذى لا يـمـوت الى الحـى القيوم الذى لايموت . اما بعد، فانىاقـول للشـى ء كـن فـيكون و قد جعلتك تقول للشى ء كن فيكون .علم اليقين ، ج 2، ص1061.
86- ص 71.
87- حديث 1، پاورقى 56.
88- راهـنماى به نيكى چون كننده آن است . بحارالانوار، ج 93، ص 17، ( كتاب زكاتو صدقه ) ، باب 20 حديث 1.
89- اشـاره اسـت بـه آيـه مـبـاركـه قـال رب بـمـا اغـويـتنى لازينن لهم فى الارض و لاغـوبـنـهـم اجـمـعـيـن الا عـبادك منهم المخلصين . (گفت ابليس ) خدايا، از آن رو كه مرا گمراهسـاخـتـى ، هـر آيـنـه هـر چـه در زمـين است بر آدميان جلوه دهم و همه آنان را گمراه كنم مگربندگان خالص ترا. حجر /40، 41.
90- مراد مرحوم آيت الله شاه آبادى است .
91- مـن اخـلص لنـا اربـعـيـن صـبـاحا، جرت ينابيع الحكمة من قلبه على لسانه .بـحـارالانـوار ج 67، ص 242، كـتـاب ايمان و كفر، باب اخلاص ، حديث10.
92- اشاره است به آيه مباركه ان الله لا يغفر ان يشرك به و يغفر مادون ذلك (خداوندشرك را نمى آمرزد، اما از غير آن در مى گذرد. نساء 48، 116.
93- قـال الو عـبـدالله عـليـه السـلام : يـا بـن آدم ، لواكـل قـلبك طائر لم يشبعه . (اى فرزند آدم ، قلب ترا اگر پرنده اى بخورد. سير نمىشود.) اصول كافى ، ج 1 ص ‍ 93، كتاب توحيد، باب النهى عن الكلام فىالكيفية . حديث 8.
94- اشـاره اسـت بـه آيـه مـبـاركـه ان الذين تدعون من دون الله لن يخلقوا ذبابا ولواجـتـمـعـوا له و ان يـسـلبـهـم الذبـاب شيئا لا يستنقذوه منه ضعف الطالب و المطلوب . (بهدرسـتـى غـير خدايانى را كه مى خوانيد اگر چه گرد هم آيند مگسى را نخواهند آفريد؛ واگـر مـگـسـى چـيـزى از آنها بربايد، نتوانند آن را بستانند؛ خواهند و خواسته شده هر دوناتوان اند. حج / 73.
95- پروردگارا، چرا كور برانگيختى .؟ طه / 125.
96- امام صادق عليه السلام مى فرمايد كه امير المؤ منين در جواب شخصى كه ايشان رااز قـدر پـرسـيـده بـود فـرمـودنـد: بـحـر عـمـيـق تـلجـه . ثـم سـاله ثـانـيـةفـقـال : طـريـق مـظـلم فـلاتـسـلكـه ، ثـم سـاءله ثـالثـةفـقـال : سـر الله فـلا تـتـكـلفـه (دريـاى ژرفـى اسـت ، در آن فـرو مـرو. پس ، بار دومپرسيد، فرمود: راه تاريكى است آن را مپيما، سوم بار پرسيد، فرمود: راز خداست خود رابـه سـخـتـى مـيـنـداز.) بـحـارالانـوار ج 5، ص 97، كـتـابالعدل و المعاد، باب القضاء و القدر حديث 22.
97- امـام صـادق عـليـه السـلام فرمود: ما اءبر ز عبديده الى الله العزيز الجبار الااسـتـحـيـا الله عـزوجـل ان يـزدهـا صـفـرا حـتـى يـجـعـل فـيـهـا مـنفضل رحمته ما يشاء؛ فذا دعا اءحدكم فلا يرديده حتى يمسح على وجهه و راءسه . (هيچبـنـده اى دسـت خـود بـه سـوى خـداى عـزيـز جـبـار بـيـرون نـيـاورد جـز ايـنـكـه خـداىعـزوجـل شـرم كند كه آن را تهى باز گرداند تا اينكه از زيادى بخشايشش آنچه بخواهددر آن بـنـهد. پس هر گاه يكى از شما دعا كرد، دستش را بر نگرداند مگر آن را به سر وروى خـود كـشـد.) اصـول كـافـى ، ج 2، ص 471، كـتـاب دعاء، باب ان من دعااستجيب له حديث 2.
98- وسائل شيعه ، ج 1، ص 50، كتاب طهارت ، ابواب مقدمه عبادات ،باب 11، حديث 14.
99- حديث 1، پاورقى 32.
100- اصـول كـافـى ج 2، ص 295، كـتـاب ايـمان و كفر، باب رياء،حديث 8.
101- قـال : العـبـادة ثـلاثـة : قـوم عـبـدوا اللهعـزوجـل خوفا؛ فبلك عبادة العبيد. و قوم عبدوا الله تبارك و تعالى طلب الصواب ؛ فبلكعـبـادة الجـراء. و قـوم عـبـدوا الله عـزوجـل حـبـاله ، فـتـلك عـبـادة الاحـرار. و هـىاءفـضـل العـبـادة : (پـرسـتـش سـه گـونـه اسـت . گـروهـى خـداونـدعزوجل را از ترس مى پرستند؛ پس ‍ اين پرستش بندگان است . گروهى خداوند تبارك وتـعـالى را بـراى رسـيـدن بـه پـاداش مـى پـرسـتـنـد؛ پس اين پرستش مزدوران است . وگـروهـى عـزوجـل را از روى مـحـبـت مـى پـرستند و اين پرستش آزادگان است . و اين از همهپـرسـتـشـهـا برتر است ). وسائل الشيعة ، ج 1، ص 45، ابواب مقدمة العبادات بـاب 9، حـديـث 1. و اصـول كافى ، ج 3، ص 131، كتاب ايمان و كفر، بابعبادت حديث 5.
102- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 297، كتاب ايمان و كفر، باب رياء،حديث 18.
103- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 313، كـتاب ايمان و كفر، باب عجب ،حديث 3.
104- جامع السعادات ، ج 1، ص 8، 357. المحجة البيضاء، ج 6، ص 7، 276.
105- حديث 1، پاورقى 14.
106- حديث 1، پاورقى 16.
107- مـرآة العـقـول ، ج 1، ص 218، كـتـاب ايـمـان و كفر، باب عجب ،ذيل حديث 1.
108- ص 71.
109- بـلاها به سبب دوستى است . اين كلام برگفته از احاديث است كه بلاهاىدنـيـا را دليـل ايـمـان شـخـص و مـحـبت حق تعالى به او گفته است . چنانچه امام باق عليهالسـلام مـى فـرمايد: يبتلى المرء على قدر حبه . (انسان به قدر دوستيش با خدا به بلاگـرفـتـار مـى گـردد) و امـام صادق عليه السلام فرمود: و ما اءحب الله قوما الا ابتلاهم .(خـداونـد گـروهـى را دوسـت نـگـرفـت مـگـر آنـكـه آنـهـا را بـه بـلايـا گـرفتار ساخت .)بـحـارالانـوار ج 64، ص 236، كـتـاب ايـمـان و كـفر، باب شدة ابتلاء المومن.
110- (فاطر / 8).
111- بـگـو آيـا شما را از زيانكارترين افراد آگاه سازيم ، آنان كه سعى ايشاندر زنـدگـى ايـن جـهان تباه گشت در حالى كه آنان مى پندارند كارهاى نيك انجام مى دهند.ايـنـان كـسـانـى هـسـتـنـد كـه بـه آيـات پـروردگـارشـان و ديـدار او كـافر شدند، پس ،كـارهـايـشـان تـباه گشت ، پس ما در روز باز پسين ايشان را وزنى نمى نهيم . (كهف /آيه هاى 103، 105)
112- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 313، كـتاب ايمان و كفر، باب عجب ،حديث 1.
113- حديث 1، پاورقى 51.
114- قـال رسـول الله (ص ): ثـلاث مهلكات : شح مطاع ؛ و هوى متبع ؛ و اعجاب المرءبنفسه . و هو محبط للعمل ، و هو داعية المقت من الله سبحانه . سه جيز كشنده اند: بخلى كهفـرمـانبرى شود؛ هوسى كه پيروى گردد؛ شيفتگى مرد به خودش . و اين كارهاى نيك راتـباه مى كند. و خشم خداوند سبحان را بر مى انگيزد. بحارالانوار، ج 69، ص 321،كتاب ايمان و كفر، باب 117، حديث 37.
115- وسـائل الشـيـعـة ، ج 1، ص 78، كـتـاب طـهـارت ابواب مقدمه عبادات، باب 23، حديث 18.
116- پـيـامـبـر (ص ) بـه عـلى عـليـه السـلام فـرمـود: لامـال اعـود مـن العـقـل . و لا وحـدة اءوحـش مـن العـجـب (هيچ مالى سودمندتر از خرد نيست ، و هيچتنهايى هراسناكتر از خود پسندى نيست .) وسائل الشيعة ، ج 1، ص 77، (كتاب طهارت) ، (ابواب مقدمه عبادات ) باب 23، حديث 14.
117- فـقـال مـوسـى : فـاخـبـر نـى بـالذنـب الذى اءذا اذنـبـه ابن آدم استحوذت عليه ؟قـال : اذا عـعـجـبـتـه نـفـسـه و اسـتـكـثـر عـمـله و صـغـر فـى عـيـنـه ذنـبـه ...اصول كافى ، ج 2، ص 314، كتاب ايمان و كفر، باب عجب ، حديث 8.
118- پاورقى 27، ص 74.
119- حديث 1، پاورقى 32.
120- عـن ابـى عـبـدالله عـليـه السـلام قـال :قـال ابـليـس لعـنـة الله عـليـه اذا سـتـمـكـنـت مـن ابـن آدم فـى ثـلاث لماءبـال مـا عـمـل فـانـه غـيـر مـقـبـول مـنـه : اذا اسـتـكثر عمله ، و نسى ذنبه و دخله العجب .خصال ، ص 112، باب 3، حديث 86.
121- ص 71.
122- چـنـانـچـه امـام سـجـاد عـليه السلام در دعاى ابوحمزه ثمالى مى فرمايد: لستاتـكـل فـى النـجـاة مـن عـقـابـك عـلى اءعـمـالنـا بـل بـفـضـلك عـليـنـا لانـكاهـل التقوى و المغفرة . چنين نيست كه من براى رهايى از كيفر تو بر كارهاى خود تكيهكنم بلكه تكيه من به فضل تو بر ماست زيرا تو سزاوار تقوى و بخشش هستى .
123- امـام سـجـاد عـليـه السـلام مـى فـرمايد: و لا يبلغ مبلغا من طاعتك و ان اجتهد الا كانمقصرا دون استحقاقك بفضلك فاءشكر عبادك عاجز عن شكرك و اءعبد هم مقصر عن طاعتك . هرچـنـد كوشش كند به درجه اى از زاعت تو دست پيدا نمى كند مگر آنكه در برابر استحقاقتـو بـه عـلت فـضـلت مـقصر باشد. پس ‍ شاكرترين بندگانت از شكر تو عاجز است وعـابـدتـريـن ايـشـان در اطـاعـت تـو كـوتاهى است . صحيفه سجاديه ، دعاى 37. و مناجاتعارفين از مناجاتهاى خمس عشرة امام سجاد عليه السلام .
124- تو را آن گونه كه بايد نشناختيم ، و آن گونه كه شايد نپرستيديم .مرآة العقول ج 8 ص 146 كتاب الايمان و الكفر، باب الشكر، حديث 8.
125- هر نيكويى به تو رسد از جانب خداست ، و هر زشتى به تو رسد از خود تواست . نساء / 79.
126- (آل عمران ، آيه 26.)
127- اشاره به آيه مباركه خذوه فغلوه ثم الجحيم صلوه ثم فى سلسلة ذرعها سبعونذراعـا فـاسـلكـوه . (بـگـيـريـدش ، پـس بـرگـردنـشغـل در افـكنيد، سپس در دوزخش اندازيد، سپس او را در زنجيرى كه دازايش هفتاد ذراع است درآريد) (حاقه / 31، 33)
128- حديث 1، پاورقى 34.
129- اصـول كـافـى ، ج 1، ص 314، كـتـاب ايمان و كفر، باب عجب حديث 8.
130- انعام ، 79.
131- مـصـرع نـخـسـت از ايـن بـيت است : و ما حب الديار شغفن قلبى ـــــ و لكن حب من سكنالديارا
. (دوسـتـى . ديـار دلم را نـبرده است ، بلكه دل در گرو دوستى ساكن آن داده ام .) در جامعالشواهد (ج 3، ص 244، باب الواو بعده الميم آمده كه شاعر اين شعر ناشناختهاست .
132- بـرگـرفـتـه شـده از آيه و انه لقسم لو تعلمون عظيم (و اگر بدانيد آنسوگندى بزرگ است .) واقعه / 76.
133- اصـول كـافـى ، ج 2، ص 309، كـتـاب ايـمان و كفر، باب كبرحديث 1.
134- ص 82.
135- آيا به دو انسان هماند خودمان ايمان آورديم . مؤ منون 47.
136- چرا اين قرآن بر مردى بزرگ از اين دو شهر (طائف و مكه ) فرود نيامد؟ (زخرف/ 31).
137- و لقـد اتـيـنـا لقمان الحكمة ان اشكر لله . (و بتحقيق به لقمان حكمت آموختيم كهپروردگار را شاكر باش .) (لقمان / 12).
138- و بـه تـكـبـر، از مـردم رخ مـتـاب و به نخوت در زمين راه مرو. به درستى كهخداوند هيچ گرد نفر از خود ستايى را دوست نمى دارد. (لقمان / 18).
139- خـدا از آنـچـه مـى كـنـد بـازخـواسـت نـخواهد شد، ولى آنان باز خواست خواهندشد.(انبيا/ 23).
140- (بـنـى اسـرائيـل / 36 و نـور / 15). و هـمـچـنـيـن دراصـول كـافـى ـ كـتـاب فـضـل العـلم ، بـاب النـهـى عـنالقـول بـغـيـر عـلم ، 9 حـديث در اين باب آورده است . روايات فراوان در حرمت خون وعـرض و مـال مـسـلمـان وارد شـده اسـت ، از جـمله آنهاست : حرمة النبى و المؤ من اعظم من حرمةالبـيـت (پـاس پـيـامـبـر و مـومـن را داشـتـن بـالاتـر از پـاس خـانـه خـدا را داشـتـن اسـت .)وسـائل الشـيـعـة ، ج 10، ص 422. و در اصـول كـافـى كـتـاب الايـمـان و الكفراحاديثى در حقوق مؤ من آورده است ، از جمله در باب حق المؤ من على اخيه و اداء حقه وباب من اءذى المسلمين و احتقرهم و باب من طالب عثرات المؤ منين .
141- ادامه همين حديث .