روش امام عليه السلام در عدالت مانند روش رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم بوداگر نگوييم عين همان روش بود، زيرا پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم فرمود: مشت منو مشت على در عدالت برابر است ،⁽²³⁴⁾ و فرمود: او از همه شما به عهد خداوفادارتر، به امر خدا عامل تر، در ميان رعيت عادل تر، در تقسيم مساوى قسمت كننده تر ونزد خدا با مزيت تر است .⁽²³⁵⁾
و خود حضرتش فرمود: به خدا سوگند اگر بر خار مغيلان شب را تا به صبح بر خارسعدان ⁽²³⁶⁾ بيدار به سر برم ، يا مرا درغل و زنجير به روى زمين كشند نزد من محبوبتر از آن است كه روز قيامت خدا ورسول را در حالى ديدار كنم كه بر برخى از بندگان ستم نموده يا چيزى از كالاى بىارزش دنيا براى خود غصب كرده باشم ... به خدا سوگند اگر هفت اقليم را با همه آنچهدر زير افلاك آنهاست به من دهند تا با گرفتن پوست جوى از دهان مورچه اى نافرمانىخدا كنم هرگز نخواهم كرد.⁽²³⁷⁾
و فرمود: آن كس كه خود را پيشواى مردم قرار مى دهد بايد به آموزش خود پيش از آموزشديگران بپردازد، و بايد تاءديب عملى او پيش از تاءديب زبانى او باشد. و آموزگار وتاءديب كننده خويش بيش از آموزگار و تاءديب كننده ديگران شايستهتجليل است .⁽²³⁸⁾
و فرمود: به خدا سوگند كه من شما را به هيچ طاعتى بر نمى انگيزم جز آنكه خود پيشاز شما بدان عمل مى كنم ، و شما را از گناهى باز نمى دارم جز آنكه خود پيش از شما ازآن باز مى ايستم .⁽²³⁹⁾
و در وصف مخالفان خود فرمود: رعد و برق و تهديدهاى فراوان كردند ولى درعمل سست بودند و دل و جراءت جنگ نداشتند، ولى ما پيش از ضربه زدن رعد و برق وتهديد نمى كنيم و پيش از باريدن سيل راه نمى اندازيم .⁽²⁴⁰⁾
خواننده گرامى ، اينك با ما همراه شو تا به نمونه هايى ازعدل او بنگريم كه مدعاى ما در عمل ثابت شود.
ابن ابى الحديد از ابن عباس رضى الله عنه روايت نموده كه : على عليه السلام در روزدوم بيعت خود در مدينه خطبه اى خواند و فرمود: ( هش ‍ داريد كه هر زمينى كه عثمان دراختيار كسى نهاده و هر مالى كه از مال خدا به كسى داده بايد به بيتالمال بازگردد، زيرا حقوق گذشته را هيچ چيزىپايمال نتواند كرد، و اگر ببينم آنها را مهر زنان كرده اند و در شهرهاى مختلف پراكندهاند باز هم به جاى اولش باز خواهم گرداند، زيرا در حق وسعتى است و هر كه حق بر اوتنگ آيد و جور و ستم بر او تنگ تر خواهد آمد).
كلبى گويد: آن گاه دستور داد هر سلاحى كه در خانه عثمان پيدا شود كه آن را عليهمسلمانان به كار برده گرفته شود... و دستور داد شمشير و زره او هم مصادره شود امامتعرض سلاحى كه با آن به جنگ مسلمين نيامده واموال شخصى او كه در خانه اش يا جاى ديگر يافت مى شود نگردند و دستور داد تا همهاموالى كه عثمان اجازه داده بود در جايى خرج شود يا به كسى بدهند همه باز گرداندهشود. اين خبر به گوش عمرو عاص رسيد - و او در آن روزها در اليه از سرزمينهاى شامبه سر مى برد؛ زيرا شنيده بود مردم بر عثمان شوريده اند از اين رو به آنجا رفتهبود - به معاويه نامه نوشت : هر اقدامى كه مى خواهى بكنى اكنون بكن زيرا پسر ابىطالب تو را از همه اموالى كه در تصرف دارى جدا ساخته همان گونه كه پوست را ازچوب عصا جدا سازند!⁽²⁴¹⁾
و نيز گويد: ابوجعفر اسكافى (متوفاى سال 240) گفته است : چون صحابه پس ازكشته شدن عثمان در مسجد پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم جمع شدند تا در مساءلهامامت تصميم بگيرند، ابوالهيثم بن تيهان و رفاعة بن رافع و مالك بن عجلان و ابوايوب انصارى و عمار بن ياسر به على عليه السلام اشاره داشتند و ازفضل و سابقه و جهاد و خويشاوندى او با رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم يادكردند، مردم نيز پاسخ مثبت دادند، سپس هر كدام برخاسته و در خطابه اىفضل على عليه السلام را گوشزد نمودند، برخى او را تنها بر مردم آن زمان و برخىديگر بر همه مسلمانان برترى دادند آن گاه با آن حضرت بيعت شد.
روز دوم بيعت يعنى روز شنبه يازده شب از ذى الحجه مانده حضرت به منبر رفت و حمد وثناى الهى را به جاى آورد و از پيامبر صلى الله عليه و آله و سلم ياد كرد و بر اودرود فرستاد، سپس از نعمتهايى كه خدا بر مسلمانان ارزانى داشته ياد كرد، تا آنكهفرمود: (و فتنه ها مانند شب تار روى آورده است ، و زير بار اين حكومت نمى رود مگراهل صبر و بينش و آگاهى از ريزه كاريهاى آن ؛ و اگر براى من پايدار بمانيد شما رابر راه و روش پيامبرتان صلى الله عليه و آله و سلم سير خواهم داد و آنچه را كه بدانماءمورم در ميان شما اجرا خواهم كرد و خداست كه بايد از او يارى خواست . هش داريد كهنسبت من با رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم پس از وفات وى مانند همان نسبت درروزگار حيات اوست ...
هش داريد، مبادا گروهى از مردان شما كه غرق دنيا شده اند، املاك و مستغلات فراوان گردآورده ، جويبارها روان ساخته ، بر اسبهاى چابك سواره شده و كنيزان زيبا گرفته اند وهمين باعث ننگ و عار آنان گرديده است ، فردا روز كه آنان را از همه اينها كه بدانسرگرمند بازداشتم و به حقوقى كه خود بدان دانايند باز گردانيدم بر من خشم گيرندو كار مرا ناپسند دارند و گويند كه پسر ابى طالب ما را از حقوقمان محروم ساخت ! هشداريد، هر مردى از مهاجران و انصار از يارانرسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم كه به جهت صحبت با آن حضرت فضلى براىخود بر ديگران مى بيند، بداند كه فضل روشن فرداى قيامت نزد خداست و ثواب وپاداش وى بر عهده خدا خواهد بود. و هر مردى كه نداى خدا ورسول را پاسخ داده ، آيين ما را تصديق نموده ، به دين ما درآمده و روى به قبله ما كردهاست ، مستوجب حقوق و حدود اسلام گرديده است . شما همه بندگان خداييد ومال هم مال خداست و ميان شما به مساوات تقسيم خواهد شد، هيچ كس در اين مورد بر ديگرىبرترى ندارد، و پرهيزكاران را فرداى قيامت نزد خداوند بهترين جزا و برترين پاداشخواهد بود. خداوند دنيا را پاداش و ثواب پرهيزكاران نساخته و آنچه نزد خداست براىنيكوكاران بهتر است .ان شاءالله فردا صبح همگى نزد ما آييد كه نزد ما مالى است كهمى خواهيم ميان شما تقسيم كنيم ، و احدى از شما باز نماند؛ عرب باشد يا عجم ، حقوقديگر بوده يا نه ، همين كه مسلمان آزاد باشد كافى است ؛ اين را مى گويم و از خداوندبراى خود و شما آمرزش ‍ مى خواهم . سپس از منبر فرود آمد.
شيخ ما ابو جعفر گويد: اين نخستين سخنى بود كه از او ناپسند داشتند و سبب كينه آنانشد و خوش نداشتند كه آن حضرت بيت المال را به طور مساوى تقسيم كند و همه مسلمانانرا سهيم سازد. فرداى آن روز حضرت آمد و همه مردم نيز براى دريافتمال حاضر شدند، امام به كاتب خود عبيدالله بن ابى رافع فرمود: نخست مهاجران را يكيك صدا بزن و به هر كدام كه حاضر شوند سه دينار بده ، سپس انصار را صدا كن وبه آنان نيز همين اندازه پرداخت كن ، و با هر يك از مردم حاضر نيز از سرخ و سياه همينگونه عمل كن .
سهل بن حنيف گفت : اى اميرمؤمنان ، اين مرد ديروز غلام من بود و امروز آزادش كرده ام !فرمود: به او هم به اندازه تو مى دهيم . پس به هر كدام سه دينار بخشيد و احدى را برديگرى برترى نداد. ⁽²⁴²⁾ و ⁽²⁴³⁾