اءبوخيثمه  
(ابوخيثمه ) از كسانى بود كه در حسن عقيده چند روزى بارسول خدا رهسپار بود، ولى به مدينه بازگشت و در كنار همسران خود آرميد. او پشيمانگشت و گفت : پيامبر خدا در آفتاب و گرما رهسپار باشد و (ابوخيثمه ) در سايه اىسرد و خوراكى مهيا و با زنانى زيبا در مدينه بماند؟ از انصاف به دور است ، سپس بهزنان خود گفت : توشه فراهم كنيد و زنان چنان كردند، آنگاه شتر خود را سوار شد و بهراه افتاد و همچنان مى رفت تا در تبوك به آن حضرت ملحق شد.رسول خدا وى را تحسين كرد و درباره او دعاى خير فرمود. ⁽³⁶¹⁾
همسفران منافق  
در غزوه تبوك مردانى منافق نيز همراه رسول خدا صلى الله عليه و آله رهسپار شدهبودند، از جمله : (وديعة بن ثابت )، (جلاس بن سويد)، (مخشى بن حمير) و(ثعلبة بن حاطب ) كه احيانا سخنان كفرآميز مى گفتند، از جمله اصحابرسول خدا در سرزمين حجر از بى آبى شكايت كردند،رسول خدا دعا كرد و ابرى پديد آمد و بارانى باريد و همه سيراب و شاداب شدند،اصحاب رسول خدا به يكى از منافقان گفتند: با اين معجزه ديگر چه جاى نفاق و ترديداست ؟ گفت : ابرى رهگذر بود كه بر حسب تصادف در اين جا باريد. ⁽³⁶²⁾
و نيز چون شتر رسول خدا در بين راه گم شد و اصحاب در جستجوى او بيرون شدند،يكى از منافقان به نام (زيد بن لصيت ) گفت : مگر محمد نمى پندارد كه پيامبر است وشما را از آسمان خبر مى دهد، پس چگونه اكنون نمى داند شترش كجاست ؟رسول خدا صلى الله عليه و آله از گفتار زيد خبر داد و گفت : من پيامبرم و جز آنچه خدابه من تعليم مى دهد چيزى نمى دانم ، اكنون خدا جاى شتر را به من بازگفت ، شتر درفلان دره است و مهارش به درختى گير كرده است ، برويد او را بياوريد.
به هر حال هر كدام از منافقان ، سخنى كفرآميز از در نفاق گفتند تا آنجا كه (مخشى بنحمير) گفت : به خدا قسم ، راضى ام قرار باشد كه هر كدام ما را صد تازيانه بزنند،اما بر اثر اين گفته هاى شما چيزى از قرآن درباره مانازل نشود، آنگاه آيات 64 - 66 و 74 از سوره توبه ايشاننازل گشت .
داستان اءبوذر غفارى  
(ابوذر) از كسانى بود كه پس از گذشتن چند روز از حركترسول خدا به راه افتاد و در يكى از منازل بين راه بهرسول خدا ملحق شد و رسول خدا درباره وى دعا كرد و چنين گفت : (خدا ابوذر را رحمت كند،تنها مى رود و تنها مى ميرد و تنها برانگيخته مى شود).
(عبدالله بن مسعود) خود، اين سخن را در غزوه تبوك درباره ابوذر ازرسول خدا شنيد و او به هنگام مرگ (ابوذر) آنچهرسول خدا درباره اش ‍ گفته بود، محقق يافت و براى ديگران بازگفت . ⁽³⁶³⁾
رسول خدا صلى الله عليه و آله در تبوك  
رسول خدا صلى الله عليه و آله با سى هزار مرد وارد تبوك شد، بيست روز آن جا ماند و(هزقل ) در حمص بود و گزارش نبطى ها درباره تجمع روميان در شام ، اصلى نداشت .
رسول خدا نمازها را سفرى مى خواند و از منزل (ذى خشب ) تا روزى كه از تبوك بهمدينه بازگشت ، نماز ظهر را تاخير مى كرد تا هوا سرد مى شد و نماز عصر را هم قدرىزودتر مى خواند و بدين ترتيب ما بين دو نماز جمع مى كرد. ⁽³⁶⁴⁾ در تبوك و درمراجعت ، چند قضيه پيش آمد كه اكنون به آنها اشاره مى كنيم :
اهل ايله و جرباء و اءذرح 
چون رسول خدا صلى الله عليه و آله به تبوك رسيد، (يحنة بن روبه ) حاكم ايلهنزد رسول خدا شرفياب شد و از در صلح در آمد و جزيه پرداخت و نيز مردم جرباء واءذرح نزد وى آمدند و جزيه پرداختند و رسول خدا براى آنان امان نامه نوشت .
سريه (خالد بن وليد)  
رجب سال نهم : رسول خدا صلى الله عليه و آله از تبوك (خالد بن وليد) را با چهارصد و بيست سوار بر سر (اكيدر بن عبدالملك ) كه مردى نصرانى از قبيله (كنده )و پادشاه (دومة الجندل ) بود فرستاد. خالد با سپاهى كه همراه داشت ، پيش رفت وشبى مهتابى به نزديك قصر وى رسيد، او را ديد كه با تنى چند از جمله برادرش(حسان ) گاوى را براى شكار تعقيب مى كنند، در همانحال سپاه اسلام بر وى حمله بردند و برادرش را كشتند و خود او را اسير گرفتند.
خالد، اءكيدر را امان داد مشروط به آن دومه را براى وى بگشايد و او چنان كرد، خالد(دومة الجندل ) را گشود و خمش آنچه را به غنيمت گرفته بود جدا كرد و بقيه را برسواران بخش كرد و به هر سوار مسلحى پنج شتر غنيمت رسيد.
اصحاب عقبه  
در بازگشت رسول خدا صلى الله عليه و آله از تبوك به مدينه ، منافقانى كه همراهبودند تصميم گرفتند كه در گردنه ميان تبوك و مدينه (عقبه هرشى ) شبانهرسول خدا را از بالاى شترش در اندازند تا در ميان دره افتد و كشته شود.
اين عده منافقان را بيشتر مورخان دوازده نفر گفته اند، اگر چه در تعيين دوازده نفر هم ميانمورخان اسلامى اختلاف است .
به هر حال ، چون رسول خدا صلى الله عليه و آله نزديك آن گردنه رسيد، خداىمتعال او را از تصميم منافقان با خبر ساخت ، پس به اصحاب خود فرمود تا از وسط درهعبور كنند و خود از بالاى گردنه رهسپار شد، (عمار بن ياسر) و (حذيفه بن يمان) در ركاب وى بودند و منافقانى كه به منظور عملى ساختن مقصود خود بهدنبال وى مى رفتند، مى خواستند دست به كار شوند،رسول خدا به خشم آمد و حذيفه را فرمود تا آنها را دور كند و چون حذيفه بر آنها حملهبرد از ترس آن كه رسوا شوند، با شتاب خود را به ميان سپاه انداختند.
مقريزى از ابن قتيبه ، اسامى اصحاب عقبه را بدين ترتيبنقل مى كند:
1 - عبدالله بن ابى ؛ 2 - سعد بن ابى سرح ؛ 3 - ابوحاضر اعرابى ⁽³⁶⁵⁾ 4 -جلاس بن سويد؛ 5 - مجمع بن جاريه ؛ 6 - مليح تيمى ⁽³⁶⁶⁾ ؛ 7 - حصين بن نمير؛ 8 -طعيمة بن ابيرق ؛ 9 - مرة بن ربيع ؛ 10 - ابوعامر راهب (پدر حنظلهغسيل الملائكه ). ⁽³⁶⁷⁾
مسجد ضرار  
پيش از آن كه رسول خدا صلى الله عليه و آله رهسپار تبوك شود، دوازده نفر از منافقانمسجدى ساختند و منظورى جز ايجاد اختلاف و كارشكنى و زيان رساندن به مسلماناننداشتند، پنج نفر از ايشان نزد رسول خدا آمدند و گفتند: ما به نمايندگى ديگران نزدتو آمده ايم تا در مسجدى كه به خاطر نيازمندان بنا كرده ايم نماز بخوانى . آن پنج نفرعبارت بودند از: 1 - معتب بن قشير؛ 2 - ثعلبة بن حاطب ؛ 3 - خذام بن خالد؛ 4 - ابوحبيبةبن الازعر، 5 - نبتل بن حارث .
رسول خدا صلى الله عليه و آله در پاسخشان گفت : اكنون قصد سفر دارم ، اگر خدابخواهد پس از بازگشتن خواهم آمد. در بازگشتن از تبوك به وسيله وحى از قصد بانيانمسجد با خبر شد و بيدرنگ (مالك بن دخشم ) و (معن بن عدى ) با برادرش (عاصم) را خواست و فرمود: (برويد و اين مسجدى را كه ستمگران ساخته اند از بيخ و بنبكنيد و بسوزانيد) مالك و معن رفتند و امررسول خدا را بيدرنگ اجرا كردند و آيات 107-110 از سوره توبه در اين بارهنزول يافت .
مساجد رسول خدا از مدينه تا تبوك  
ابن اسحاق مى گويد: مسجدهاى رسول خدا صلى الله عليه و آله در ميان مدينه تا تبوكمعلوم ، و نام آنها بدين ترتيب است : 1 - مسجدى در تبوك ؛ 2 - مسجدى در ثنيه مدران ؛ 3- مسجدى در ذات الزراب ؛ 4 - مسجدى در اءخضر؛ 5 - مسجدى در ذات الخطمى ؛ 6 - مسجدىدر اءلاء؛ 7 - مسجدى در بتراء؛ 8 - مسجدى در شق تاراء؛ 9 - مسجدى در ذوالجيفه ؛ 10 -مسجدى در صدر حوضى ؛ 11 - مسجدى در حجر؛ 12 - مسجدى در صعيد؛ 13 - مسجدى دروادى القرى ؛ 14 - مسجدى در رقعه ؛ 15 - مسجدى در ذى المروه ؛ 16 - مسجدى در فيفاء؛17 - مسجدى در ذى خشب .
هر يك از اين مساجد در منزلگاهها و مواضع بين مدينه تا تبوك بوده است .
سه گنهكار خوش عاقبت  
علاوه بر آن كه در سفر تبوك ، گروهى از منافقان مدينه و بهانه جويان اعراب بارسول خدا صلى الله عليه و آله همراهى نكردند و در مدينه ماندند، سه نفر از مردان باايمان هم بى هيچ شك و نفاقى و با نداشتن هيچ عذر و بهانه اى ، توفيق همراهى بارسول خدا را نداشتند و در مدينه ماندند: (كعب بن مالك )، (مرارة بن ربيع )، و(هلال بن اميه واقفى ) كه از نيكان صحابهرسول خدا بودند، اما از همراهى با وى كناره گرفتند و در جنگ تبوك همراه مسلمانانبيرون نرفتند، بلكه به انتظار بازگشتنرسول خدا صلى الله عليه و آله در مدينه ماندند و كارى مانند كار منافقان مدينه و اعراباطراف مدينه مرتكب شدند (همان كسانى كه جان خود را ازرسول خدا دريغ داشتند و آسودگى را بر رنج و مشقت جهاد ترجيح دادند و از پيش آمدهاىجنگ به هراس افتادند، همانان كه خداى متعال در آيه هاى سوره توبه آنها را نكوهش مىكند و به سختى مورد ملامت و سرزنش قرار مى دهد، پيامبرش را مى فرمايد كه اگر مردندبر آنها نماز نگزارد و بر گورهايشان نايستد و پس از اين هم همراهى آنان راقبول نكند).
خدا خوش نداشت كه از اين سه نفر مؤ من - كه در غيابرسول خدا بشدت از عمل خود پشيمان و حيران شده بودند - كارى شبيه به كار منافقانسر زند و در پايان كار هم به صريح قرآن مجيد توبه آنان را پذيرفت .
داستان تخلف از رسول خدا صلى الله عليه و آله و مشكلات و معاذيرى كه در اين راهبراى آنان پيش آمده بود و اعتراف به گناه خويش و صدق گفتار و اظهار اخلاصشان درنزد رسول خدا كه منتهى به قبول توبه ايشان گشت از زبان خودشان ، مطابق آنچهمورخان و محدثان اسلامى شرح داده اند، آمده است . ⁽³⁶⁸⁾
خداى متعال درباره اين سه نفر اين آيه را نازل كرد:
(و نيز خداى توبه آن سه نفر را كه جا مانده بودندقبول كرد، اما پس از آن كه زمين با همه فراخى برايشان تنگ آمد، و از خودشان هم بهتنگ آمدند و دانستند كه از خدا جز به خود او پناهى نيست ، آنگاه خداوند برايشان بازگشتتا توبه كنند، همانا خدا توبه پذير و مهربان است .) ⁽³⁶⁹⁾
اما درباره دروغگويان كه نزد رسول خدا بهانه جويى كردند و دروغ گفتند و به ظاهرآسوده شدند، اين دو آيه را نازل كرد:
(بزودى هنگامى كه نزد آنان بازگشتيد، براى شما به خدا سوگند مى خورند تا بهآنها كار نگيريد، واگذاريدشان كه آنها پليدند و جايشان - به كيفر آنچه مى كنند -دوزخ است . براى شما سوگند مى خورند تا از آنها خشنود گرديد با آن كه اگر شما هماز ايشان خشنود شديد، خدا هرگز از مردم فاسق خشنود نمى شود ⁽³⁷⁰⁾ ).
ديگر حوادث سال نهم هجرت 
1 - به گفته مسعودى ، در شعبان سال نهم ، (ام كلثوم ) دختررسول خدا صلى الله عليه و آله در مدينه وفات كرد. ⁽³⁷¹⁾
2 - به گفته مسعودى ، در ذى قعده سال نهم ، (عبدالله بن ابى ) يكى از منافقانسرشناس مدينه كه مقارن هجرت رسول خدا صلى الله عليه و آله تاج سلطنت او را آمادهمى ساختند، بدرود زندگى گفت و اسلام و مسلمانان از چنان دشمن فتنه انگيزى آسودهشدند. ⁽³⁷²⁾
3 - سوره براءت : ذى حجه سال نهم .
ابن اسحاق مى نويسد كه رسول خدا صلى الله عليه و آله ، پس از بازگشت از غزوهتبوك (ابوبكر) را به عنوان اميرالحاج رهسپار مكه ساخت و هنوز مشركان به عادتگذشته خود به حج مى آمدند، پس (ابوبكر) و مسلمانان همراه وى از مدينه به عنوانحج رهسپار مكه شدند، آنگاه سوره براءت در شاءن منافقان و مشركاننزول يافت و مردم به رسول خدا گفتند: كاش اين آيات را براى (ابوبكر) مىفرستادى تا بر مردم بخواند. رسول خدا گفت : (جز مردى از خاندان من از طرف من (اينپيام را) نمى رساند)، پس روز عيد قربان (على بن ابى طالب ) به پا خاست وهمان چه را رسول خدا فرموده بود به مردم اعلام كرد:
(اى مردم ! كافرى وارد بهشت نمى شود و پس ازامسال مشركى نبايد حج گزارد و برهنه اى نبايد پيرامون كعبه طواف كند و هر كس او رابا رسول خدا قرارداد و پيمانى است ، تا پايان مدت ، قرارداد او به قوت خود باقىاست و ديگران هم از امروز تا مدت چهار ماه ، مهلت دارند كه هر گروهى به ماءمن و سرزمينخود بازگردد، پس از آن كه چهار ماه سپرى شد براى هيچ مشركى ، عهد و پيمانى نخواهدبود، مگر همانان كه با خدا و رسولش تا مدتى عهد و پيمانى بسته اند، پس نبايد پساز امسال مشركى حج كند و نبايد برهنه اى پيرامون كعبه طواف كند.) ⁽³⁷³⁾
وفدهاى عرب 
(وفدها) يعنى : هياءتهاى نمايندگى قبايل مختلف عرب براى اظهار اسلام و انقيادقبايل خويش ، بيشتر در سال نهم هجرت و اءحيانا پيش يا پس ‍ از آن ، به حضوررسول اكرم صلى الله عليه و آله شرفياب مى شدند و اسلام و انقيادقبايل خود را به عرض مى رساندند و مورد لطف و محبت و عنايت شخصىرسول خدا واقع مى شدند و ما در اين فصل در حدود گنجايش اين كتاب ، نام هر يك از آنوفدها را مى بريم .
1 - وفد مزينه : نخستين وفدى كه در رجب سال پنجم بررسول خدا صلى الله عليه و آله وارد شد، چهارصد مرد مضرى از قبيله (مزينه )بودند و چون رسول خدا به آنان فرمود: (شما هر جا باشيد مهاجريد، پس بهمحل خويش بازگرديد)، به محل خويش بازگشتند. ⁽³⁷⁴⁾
2 - وفد اءسد: ده مرد از (بنى اءسد بن خزيمه ) دراول سال نهم هجرى نزد رسول خدا آمدند و اسلام آوردند، از جمله (ضرار بن اءزور) و(طليحة بن خويلد) و (حضرمى بن عامر) كه سخنى منت آميز گفت و درباره آنان ، آيه17 سوره حجرات نزول يافت .
3 - وفد تميم : ضمن سريه (عيينة بن حصن فزارى ) در محرمسال نهم ، به داستان اين وفد اشاره كرديم .
4 - وفد عبس : نه نفر از (بنى عبس ) نزدرسول خدا صلى الله عليه و آله آمدند و اسلام آوردند و از (مهاجرين اولين ) شمردهشدند و رسول خدا درباره آنان دعاى خير كرد.
5 - وفد فزاره : پس از غزوه تبوك ، ده مرد از (بنى فزاره ) از جمله : (خارجة بنحصن ) نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمدند و اسلام آوردند و چون به خشكسالى وقحطى گرفتار آمده بودند، رسول خدا براى ايشان دعا كرد و شش روز باران آمد.
6 - وفد مره : پس از غزوه تبوك ، سيزده نفر وفد (بنى مره ) به رياست (حارث بنعوف ) نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله به مدينه آمدند و مورد تفقد و مرحمت قرارگرفتند و چون از خشكسالى و قحطى شكايت كردند،رسول خدا درباره آنان دعاى نزول باران كرد وبلال را فرمود تا به هر كدام ده اءوقيه و به (حارث ) دوازده اءوقيه نقره جايزه داد وچون به سرزمين خود بازگشتند ديدند كه به دعاىرسول خدا باران كافى باريده است . ⁽³⁷⁵⁾
7 - وفد ثعلبه : در سال هشتم هجرت ، چهار نفر از (بنى ثعلبه ) نزدرسول خدا صلى الله عليه و آله آمدند و از طرف خود و قبيله شان اظهار اسلام كردند،رسول خدا از آنان پذيرايى كرد و بلال را فرمود تا به هر كدامشان پنج اءوقيه نقرهجايزه داد و سپس به بلاد خويش بازگشتند.
8 - وفد محارب : در سال دهم (حجة الوداع ) ده مرد از (بنى محارب ) كهرسول خدا را دشمنى سرسخت تر از آنان نبود، نزد آن حضرت آمدند و گفتند: اسلام(بنى محارب ) در عهده ما. رسول خدا گفت : (اين دلها در دست خداست ) به آنانجايزه داد و بازگشتند. ⁽³⁷⁶⁾
9 - وفد سعد بن بكر: در رجب سال پنجم هجرت (ضمام بن ثعلبه ) كه مردى دلير ودو گيسوى بافته داشت از سوى قبيله (سعد بن بكر) نزدرسول خدا صلى الله عليه و آله به مدينه آمد و شتر خود را بر در مسجد دستبند زد وسپس به مسجد در آمد در حالى كه رسول خدا در ميان اصحاب نشسته بود. پس چون نزديكرسول خدا رسيد، گفت : كدام يك از شما پسر (عبدالمطلب ) است ؟رسول خدا گفت : منم ، گفت : محمد؟، گفت : آرى . گفت : من از تو سؤال مى كنم و در سؤ الات خود درشتى خواهم كرد، مبادا از اين جهت رنجشى پيدا كنى .رسول خدا گفت : رنجشى پيدا نخواهم كرد. گفت : تو را به خداى تو و خداى پيشينيان وخداى پسينيان قسم مى دهم ، آيا خدا تو را به پيامبرى بر ما فرستاده است ؟رسول خدا گفت : به خدا كه چنين است . گفت : باز هم تو را به خداى تو و خداىگذشتگان و خداى آيندگان قسم مى دهم ، آيا خدا تو را فرموده است كه ما را بفرمايى تااو را به تنهايى پرستش كنيم و چيزى را شريك وى قرار ندهيم و اين بتها را رها كنيم ؟رسول خدا گفت : به خدا كه همين طور است . گفت : تو را به خداى تو و كسانى كه پيشاز تو زيسته اند و خداى كسانى كه پس از تو خواهند زيست ، آيا خدا تو را فرموده استكه ما روزى پنج بار نماز گزاريم ؟ رسول خدا گفت : به خدا چنين است . سپس فرايضاسلامى را يك يك برشمرد و چون از اين كار فراغت يافت ، گفت : من هم به يگانگى خداگواهى مى دهم و نيز محمد را پيامبر وى مى شناسم و همه اين فرايض را بدون كم و كاستانجام مى دهم . سپس از نزد رسول خدا رفت ورسول خدا گفت : (اگر اين مرد دو گيسو، راست گفته باشد به بهشت مى رود.)
(ضمام ) نزد قبيله خويش رفت و آنچه ديده و شنيده بود بازگفت ، لات و عزى را دشنامداد و قبيله اش را از بت پرستى نجات بخشيد و به اسلام و كتاب آسمانى واداشت ؛ بهطورى كه تا شب آن روز يك مرد يا يك زن نامسلمان در قبيله اش باقى نماند و مسجدهاساختند و بانگ نماز در دادند، (ابن عباس ) گفت : نماينده قبيله اى برتر و بهتر از(ضمام ) نشنيده ايم . ⁽³⁷⁷⁾
10 - وفد بنى كلاب : سيزده مرد از قبيله (بنى كلاب ) از جمله (لبيد بن ربيعه )و (جبار بن سلمى ) در سال نهم نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمدند و اظهاراسلام كردند و گفتند: (ضحاك بن سفيان ) در ميان ما به كتاب خدا و سنتى كه فرمودهبودى عمل كرد و ما را به خدا و رسولش ‍ دعوت فرمود و ما هم پذيرفتيم .
11 - وفد رؤ اس بن كلاب : مردى از قبيله (بنى رواس ) به نام (عمرو بن مالك )نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و اسلام آورد و سپس ‍ نزد قبيله اش بازگشت وآنان را به اسلام دعوت كرد.
12 - وفد بنى عقيل بن كعب : سه نفر از (بنىعقيل ) نزد رسول خدا آمدند و اسلام آوردند و با تعهد اسلام و انقياد ديگر افراد قبيلهخويش ، با رسول خدا بيعت كردند رسول خدا سرزمين عقيق (بنىعقيل ) را به آنان داد و براى آنها سندى نوشت ، ديگر سران اين قبيله (لقيط بنعامر) و (اءبو حرب بن خويلد) و (حصين بن معلى ) نيز آمدند و اسلام آوردند.
13 - وفد جعدة بن كعب : (رقاد بن عمرو) از سوى (بنى جعده ) نزدرسول خدا آمد و اسلام آورد و رسول خدا در (فلج ) آب و زمينى به او داد و براى وىسندى نوشت .
14 - وفد قشيرين كعب : پيش از حجة الوداع و پس از غزوه (حنين ) چند نفر از (بنىقشير) از جمله (ثور بن عروه ) بر رسول خدا وارد شدند و اسلام آوردند ورسول خدا به (ثور) قطعه زمينى بخشيد و براى وى سندى نوشت و نيز (قرة بنهبيره ) را جايزه اى و بردى مرحمت فرمود و او را سرپرست زكاتهاى قبيله قرار داد.⁽³⁷⁸⁾
15 - وفد بنى بكاء: در سال نهم هجرت نه نفر از طايفه (بنى بكاء). از جمله(معاوية بن ثور) كه در آن تاريخ مردى صد ساله بود و پسرش ‍ (بشر) بررسول خدا صلى الله عليه و آله وارد شدند ورسول خدا دستور داد تا آنان را در خانه اى منزل دادند و پذيرايى كردند و آنان را جايزهداد و آنگاه نزد قبيله خويش بازگشتند.
16 - وفد بنى كنانه : (واثلة بن اءسفع ) از سوى (بنى كنانه ) درسال نهم در موقعى كه رسول خدا براى سفر تبوك آماده مى شد، به مدينه آمد و بهعرض رسانيد كه آمده ام تا به خدا و رسولش ايمان آورم ،رسول خدا گفت : (پس بر آنچه من دوست دارم و كراهت دارم بيعت كن ). واثله بيعت كرد ونزد خانواده خويش بازگشت و از اسلام خويش آنان را با خبر ساخت ، پدرش ازقبول اسلام امتناع ورزيد، اما خواهرش اسلام آورد. واثله به مدينه بازگشت و براى سفرتبوك به رسول خدا ملحق شد و ملازم خدمت او بود.
17 - وفد بنى عبد بن عدى : مردانى از قبيله (بنى عبد بن عدى ) بررسول خدا صلى الله عليه و آله وارد شدند و گفتند: اى محمد! مااهل حرم و ساكن آن و نيرومندترين كسان آن سرزمين هستيم ، ما نمى خواهيم با تو بجنگيم واگر جز با قريش جنگ مى كردى ما هم همراه تو مى جنگيديم ، اما با قريش نمى جنگيم وتو و تبار تو را دوست مى داريم . قرار ما بر آن كه اگر كسى از ما را به خطا كشتى ،ديه اش را بدهى ، اگر ما هم از اصحاب تو را كشتيم ، ديه اش را بپردازيم .رسول خدا گفت : آرى و سپس اسلام آوردند.
18 - وفد اءشجع : در سال (خندق ) صد مرد از قبيله (اءشجع ) به رياست(مسعود بن رخيله ) به مدينه آمدند و در كوه (سلع )منزل كردند. رسول خدا نزد آنان رفت و دستور فرمود تا بارهاى خرما به ايشان دادند.پس گفتند: اى محمد! ما از جنگ با تو و قوم تو به تنگ آمده ايم و خواستار صلح و متاركهايم ، پس رسول خدا با آنان صلح كرد و سپس اسلام آوردند.
19 - وفد باهله : پس از فتح مكه (مطرف بن كاهن باهلى ) به نمايندگى قبيله خويشنزد رسول خدا صلى الله عليه و آله رسيد و اسلام آورد و امان نامه اى براى طايفه خودگرفت ، سپس (نهشل بن مالك ) (از قبيله باهله ) به نمايندگى قبيله خويش نزدرسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و اسلام آورد،رسول خدا براى هر يك از آنها نامه اى نوشت كه احكام و شرايع اسلام در آن بيان شدهبود.
20 - وفد سليم : (قيس بن نشبه سلمى ) كه با كتابهاى آسمانى آشنا بود از سوى(بنى سليم ) نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله آمد و گفت : من فرستاده و نمايندهقبيله خويشم و آنان فرمانبردار منند. وى سؤ الاتى پيرامون وحى الهى ازرسول خدا كرد و رسول خدا به تمام آنها پاسخ داد و شرايع اسلام و واجبات و محرماترا براى وى بيان كرد. (قيس ) گفت : جز به نيكى امر نمى كنى ، گواهى مى دهم كهتو پيامبر خدايى و رسول خدا او را (حبر بنى سليم ) ناميد. (قيس ) نزد قوم خويشبازگشت و به آنان گفت : درباره محمد، حرف مرا بشنويد و اسلام آوريد.
در سال هشتم و پيش از فتح ، نهصد يا هزار مرد از قبيله (بنى سليم ) از پىرسول خدا رهسپار شدند و در (قديد) به او پيوستند و اسلام آوردند و گفتند: ما را درمقدمه سپاه خود قرار ده ، رسول خدا چنان كرد و در فتح مكه و جنگ حنين و طائف همراهرسول خدا بودند.
21 - وفد هلال بن عامر: چند نفر از طايفه (بنىهلال ) از جمله (عبد عوف بن اءصرم ) كهرسول خدا او را (عبدالله ) ناميد، نزد آن حضرت رسيدند و (زياد بن عبدالله بن مالك) كه در خانه خود (ميمونه ) فرود آمد جزو آنان بود ورسول خدا او را با خود به مسجد برد و پس از نماز او را پيش طلبيد و دست بر سر وىكشيد و تا زنده بود اثر نورانيت آن در روى وى هويدا بود.
22 - وفد بنى عامر بن صعصعه : مردان (بنى عامر) از جمله (عامر بنطفيل ) و (اءريد بن قيس ) و (جبار بن سلمى ) نزدرسول خدا رسيدند و عامر در نظر داشت رسول خدا را غافلگير كند و بكشد. به(اءربد) گفت : هنگامى كه نزد اين مرد رسيديم ، من او را به گفتگومشغول مى كنم و در همان حال شمشيرى بر وى فرود آور و او را بكش .
چون نزد رسول خدا رسيدند، عامر گفت : اى محمد با من خلوت كن ورسول خدا گفت : مگر به خداى يگانه ايمان آورى . بار ديگر سخن خود را تكرار كرد ومنتظر بود كه (اربد) كار خود را انجام دهد، اما (اربد) چنان شده بود كه نمىتوانست سخنى گويد و كارى انجام دهد.
(عامر) پس از گفتگوى طولانى با رسول خدا، آخرين سخنى كه به آن حضرت گفت ،اين بود كه : مدينه را از پياده و سواره اى كه بر سرت مى آورم پر خواهم كرد. اين سخنرا گفت و از محضر رسول خدا رفت .
رسول خدا دعا كرد و گفت : (خدايا! شر (عامر بنطفيل ) - يا شر اين دو يعنى : عامر و اربد - را از سر من دور گردان ، خدايا! بنى عامر رابه اسلام هدايت فرما و اسلام را از عامر بى نياز گردان ).
نوشته اند كه (عامر بن طفيل ) نرسيده به قبيله خويش گرفتار بيمارى سختى شد ودر خانه زنى از سلول مرد و (اربد) چند روز پس از ورود، با شتر خود به صاعقهآسمانى هلاك شد.
ابن هشام روايت مى كند كه آيات 8-13 سوره رعد درباره (عامر) و (اربد)نزول يافته است . ⁽³⁷⁹⁾
23 - وفد ثقيف : رسول خدا صلى الله عليه و آله درسال هشتم از طائف به مكه بازگشت و از آنجا رهسپار مدينه شد، (عروة بن مسعود ثقفى) در پى حضرت رهسپار شد و پيش از رسيدنرسول خدا به مدينه شرفياب گشت و اسلام آورد و اجازه خواست كه نزد قبيله خويش بازگردد، ولى رسول خدا به او گفت : (تو را مى كشند). عروه گفت : آنان مرا دوست دارندو رهسپار طائف گشت و در مقام دعوت قبيله خود به اسلام بر آمد، ولى آنها (عروه ) راتيرباران كردند و به شهادت سرافراز گشت .رسول خدا گفت : (مثل عروه در ميان قبيله اش ،مثل صاحب ياسين است در ميان قومش .)
چند ماه پس از شهادت عروه ، قبيله بنى ثقيف درمقابل پيشرفت اسلام خود را عاجز يافتند و تصميم گرفتند نمايندگانى به مدينهبراى مذاكره با رسول خدا گسيل دارند. آنها شش نفر بودند:
1 - عبدياليل بن عمرو؛ 2 - حكم بن عمرو؛ 3 -شرحبيل بن غيلان ؛ 4 - عثمان بن ابى العاص ؛ 5 - اءوس بن عوف ؛ 6 - نمير بن خرشه .
وفد ثقيف وارد مدينه شد، رسولخدا (خالد بن سعيد) را براى پذيرايى آنان معين فرمود. نمايندگان ثقيف دو مطلب رابه رسول خدا پيشنهاد كردند: يكى آن كه پس از اسلام ، براى سهسال بتخانه (لات ) را ويران نكند و ديگر آن كه از نماز خواندن معاف باشند، امارسول خدا به خواسته هاى آنان تن نداد، سرانجام نمايندگان ثقيف اسلام آوردند و مسلمانشدند و رسول خدا (عثمان بن اءبى العاص ) را براى آموختن احكام اسلام و آيات قرآنبر آنان امير ساخت .
نمايندگان ثقيف رهسپار بلاد خويش گشتند ورسول خدا صلى الله عليه و آله ، (اءبوسفيان بن حرب ) و (مغيرة بن شعبه ) رابراى ويران ساختن بتخانه لات همراه آنان فرستاد و پس از خراب كردن بت و بتخانه ،اموالى كه متعلق به لات بود جمع آورى شد و به خواهش (اءبومليح ) (فرزند عروه )و به دستور رسول خدا، قروض (عروة بن مسعود ثقفى ) و نيز (اءسود بن مسعود)پرداخت شد.
24 - وفد عبدالقبس : در سال فتح مكه ، بيست مرد از مردم بحرين ، از جمله جارود و منقذ بنحيان نزد رسول خدا صلى الله عليه و آله رسيدند ورسول خدا درباره آنان گفت : (خوش آمدند، (عبدالقيس ) خوب قبيله اى است .⁽³⁸⁰⁾ )
آنان ده روز از طرف رسول خدا پذيرايى شدند و جارود هم كه مرد نصرانى بود بهدعوت رسول خدا اسلام آورد و خوب مسلمانى شد.رسول خدا به آنان جوايزى مرحمت فرمود.
25 - وفد بكر بن وائل : به همراه اين وفد (بشير بن الخصاصيه )، (عبدالله بنمرثد) و (حسان بن حوط) نيز بودند كه بررسول خدا صلى الله عليه و آله وارد شدند. مردى از فرزندان حسان گفت :