الگوهاي رفتاري امام علي (ع) جلد 5 - مباحث اطلاعاتي

ج - عامل سياسى
برخى با فريب خوردن مى گريزند (عامل فرهنگى )،
و بعضى ، عامل خويشاوندى آنها را مى لغزاند،
و گروهى مشكل سياسى دارند،
مى خواهند به قدرت و مال و امكانات دنيا برسند،
رفاه طلب و دين فروشند،
هر جا كه لقمه چربى باشد حاضر مى شوند،
در پيكار و مبارزه هدف و آرمان مقدّسى ندارند،
معامله گردند، تجارت كننده اند، با سران قدرت ها، با شاهان و سلاطين ، وارد معامله مىشوند،
هركس آنها را تاءمين كرد، به آن روى مى آورند، و ديگر وجدان و عاطفه و وطن دوستى وايمان و تعهّد در آنان راه ندارد.
اين عدّه را بايد با تبليغات حساب شده افشا كرد، و زشتى فرار را تبليغ نمود، تاانسان آزاده اى به خودفروشى و بردگى روى نياورد.
كه حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام نسبت به مصقله فرمود:
قَبَّح اللّه مَصقَلَه فَرَّ فِرار العَبيد ⁽⁸⁴⁾
(خدا زشت گرداند روى مصقله را كه چون بردگان گريخت )
امام على عليه السلام نسبت به فرار عمر و عاص فرمود:
وَلَم يُبايِع حَتّى شَرَطَ اَن يُؤ تِيهِ عَلَى البَيعَةِ ثَمنا، فَلا ظَفِت يَدُ البايِع⁽⁸⁵⁾
(عمروعاص با معاويه بيعت نكرد مگر آنكه شرط نمود تا عوض بيعت بهائى دريافت كند،هرگز دست بيعت كننده به پيروزى نرسد)
و آنگاه كه جمعى از مردم مدينه به شام گريختند، فرار آنها را به زشتى ياد كرد، كهفرار از حق به باطل ، و از نور به تاريكى ها بود؛
اءَمَّا بَعدُ، فَقَد بَلَغَنِى اءَنَّ رِجَالا مِمَّن قِبَلَكَ يَتَسَلَّلُونَ إِلَى مُعَاوِيَةَ، فَلاَ تَاءسَفعَلَى مَا يَفُوتُكَ مِن عَدَدِهِم ، وَيَذهَبُ عَنكَ مِن مَدَدِهِم ، فَكَفَى لَهُم غَيّا، وَلَكَ مِنهُم شَافِيا،فِرَارُهُم مِنَ الهُدَى وَالحَقِّ، وَإِيضَاعُهُم إِلَى العَمَى وَالجَهلِ
وَ إِنَّمَا هُم اءَهلُ دُنيَا مُقبِلُونَ عَلَيهَا، وَمُهطِعُونَ إِلَيهَا، وَقَد عَرَفُوا العَدلَ وَرَاءَوهُ، وَسَمِعُوهُوَوَعَوهُ، وَعَلِمُوا اءَنَّ النَّاسَ عِندَنَا فِى الحَقِّ اءُسوَةٌ، فَهَرَبُوا إِلَى الاَثَرَةِ
فَبُعدا لَهُم وَسُحقا !! إِنَّهُم - وَاللّهِ - لَم يَنفِرُوا مِن جَورٍ، وَلَم يَلحَقُوابِعَدلٍ، وَإِنَّا لَنَطمَعُ فِى هذَا الاَمْرِ اءَنْ يُذَلِّلَ اللّهُ لَنَا صَعْبَهُ، وَيُسَهِّلَ لَنَا حَزْنَهُ، إِنْ شَاءَاللّهُ، وَالسَّلامُ.⁽⁸⁶⁾
(پس از حمد و ستايش خدا! به من خبر رسيده كه افرادى از قلمرو تومخفيانه به (معاويه) پيوسته اند بر اين تعداد كه از دست داده اى و ازكمك آنان بى بهره مانده اى افسوسمخور براى آنها همين گمراهى بس كه از هدايت حق به سوى كوردلى وجهل شتافته اند و اين براى تومايه آرامش خاطر است .
آنها دنياپرستانى هستند كه با سرعت بآن روى آورده اند در حالى كه عدالت را بهخوبى شناخته و ديده و گزارش آنرا شنيده اند و بخاطرسپرده اند كه همه مردم در نزد ماو در آئين حكومت ما حقوق برابردارند آنها از اين برابرى به سوى خود خواهى و تبعيض ومنفعت طلبى گريخته اند.
دور باشند از رحمت خدا!
به خدا سوگند! آنها از ستم نگريخته اند وبعدل روى نياورده اند.
و مااميدواريم كه در اين راه خداوند مشكلات را بر ما آسان سازد. و سختى ها را هموار!انشاءاللّه . والسلام )
د - عامل زندگى و ترس از مرگ
در برخى از افراد، (عاملِ زندگى ) آنها را به فرار كردن مى كشاند، مى خواهندزندگى كنند، زنده بمانند، آزاد و مستقل ، يا وابسته و محكوم ، فرقى نمى كند.
نسبت به اين دسته از افراد بايد، مرگ و زندگى را به درستى تبيين كرد.
و مباحث مربوط به دنيا و آخرت را آموزش داد
و آينده نگرى و معادگرائى را تقويت نمود كه امام على عليه السلام با ديدگاه هاىاصيل اسلامى به شرح زير، فكر فرار و گريز را محكوم مى كند.
3 - راه مقابله با عوامل فرار
الف - توجّه به ره آورد شوم فرار
اگر ملّتى در برابر دشمن گريخت ،
ديگر آزادى و استقلال ندارد،
سلامت و اصالت نخواهد داشت و سرنوشت او در دست دشمن است كه اميرالمؤ منين عليهالسلام فرمود:
اِنَّ فِى الفَرار مَوجِدَةَ اللّهِ وَ الذُّلَّ اللازِمَ وَالعار الباقِى
(در فرار كردن خشم و غضب خدا، ذلّت هميشگى ، و ننگ دائمى است.)⁽⁸⁷⁾
ب - توجّه به عذاب قيامت
حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام نسبت به كيفر فرار فرمود:
فرار از جنگ و خالى كردن ميدان ، گناه نابخشودنى است و عذاب الهى در پى دارد ؛
وَ ايم اللّه لَئِن فَرَرتُم مِن سَيفِ العاجِلَةِ لا تَسلَمُوا مِن سَيفِ الا خِرَة
(از شمشيرهاى دنيا فرار كنيد نمى توانيد از شمشيرهاى آخرتبگريزيد)⁽⁸⁸⁾
ج - توجّه به حتمى بودن مرگ (ياد مرگ
اگر انسان به مرگ و مردن توجّه داشته باشد، كه سرانجام بايد از اين دنيا برويم ،پس چرا با ذلّت و خوارى زندگى كنيم ؟
و چرا با ذلّت بميريم ؟
ياد مرگ مى تواند از نظر روانى ، و فكرىعامل بازدارنده خوبى براى فرار كردن باشد كه فرمود:
وَاَنتُم طُرَدَاءُ الَموتِ،، اِن اَقَمتُم لَهُ اَخَذَكُم ، وَاِن فَرَرتُم مِنهُ اءَدرَكَكُم
(شما اسيران مرگ مى باشيد، اگر بايستيد شما را دستگير مى كند و اگر فرار كنيد بهشما خواهد رسيد.)⁽⁸⁹⁾
در سخنرانى ديگرى فرمود:
هَل مِن مَناصٍ اَو خَلاصٍ؟ اَو مَعاذٍ اَو مَلاذٍ اَو فَرار؟⁽⁹⁰⁾
(آيا راه نجات و گريزى هست ؟ آيا پناهگاهى يا راه فرارى يا بازگشتى وجود دارد؟)
د - توجّه به اجل طبيعى
هر انسانى دو اجل دارد، اجل طبيعى و اجل اختيارى ، مى شود با احسان و صله رحم ، محدودهزندگى را بيشتر كرد و به عمر طولانى دست يافت ، امّا با فرار كردن نمى شود عُمر رازياد و از مرگ گريخت كه فرمود:
وَاِنَّ الفارَّ لَغيرُ مَزيدٍ فى عُمرِهِ
(فرار كننده نمى تواند به عمرش بيافزايد)⁽⁹¹⁾
اگر انسان خود مرگ را انتخاب نكند
و تصميم به خودكشى نگيرد
و عوامل ازدياد عمر مطرح نشوند. (مانند : احسان و نيكوكارى ، صله رحم و نيكى به پدر ومادر)
و موانع طول عمر پديد نيايد. (مانند : ظلم ، خونريزى ، زنا، قطع رحم ، عاقِ والدين ) هرانسانى اءجل و مرگ طبيعى دارد، كه تا آن لحظه خاصّ در اءمان است .
پس نبايد از تهديدهاى دشمن ، يا فراوانى لشگريان خصم ترسيد، يا از نبرد بادشمنان هراس به دل راه داد كه اگر وقت و زمان مشخّصاجل فرارسد، خواهيم مُرد و الاّ در برابر انواع حوادث به سلامت خواهيم گذشت .
اين باور ارزشمند مى تواند عاملبازدارنده مناسبى از فرار در جنگ باشد، كه امام على عليه السلام فرمود:
وَكفَى بِالاَجَلِ حَارِسَا
(اءجل قطعى براى حفاظت انسان كافى است )⁽⁹²⁾
و براى توضيح اين اصل فرمود :
اَما انِّهُ قَديَرمىِ الرَّامى وَ تُخطِئُ السِّهامُ
(آگاه باشيد گاهى تيرانداز تيرش به خطا مىرود)⁽⁹³⁾
وقتى حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام را به ترور تهديد كردند فرمود:
وَاِنَّ عَلَىَّ مِنَ اللّهِ جُنَّةً حَصِيَنةً، فَاِذا جَاءَ يَوُمِى اِنفَرَجَت عَنّى وَاءَسلَمَتنِى فَحِينَئِذٍلايَطِيشُ السَّهمُ وَلايَبرَاءُ اكَلمُ
(پروردگارم براى من سپر محكمى قرار داده كه مرا از حوادث حفظمى كند، هنگامى كه روزمرگ من فرارسد، نه تير خطا مى كند و نه زخم بهبودى مى يابد)⁽⁹⁴⁾
ما كه از غيب خبر نداريم ،
و وقت اجل طبيعى را نمى شناسيم ،
و نمى دانيم كه چه اعمالى جهت ازدياد عمر، انجام داده ايم ؟
پس چرا از مرگ بترسيم ؟
و در عمليّات هاى گوناگون شركت نكنيم ؟
يا تن به ذلّت و خوارى بسپاريم ؟
روزى آمديم و روزى خواهيم رفت .
چه بسا رزمندگان خطّ مقدّم كه سالم بازگشتند و ديگران كه به جنگ نرفتند در بسترآسايش مردند!!
ه‍ - توجّه به فنا پذيرى انسان
اگر انسان باور كند كه فنا پذير است ،
و زندگى دنيا جاودانه نخواهد بود،
و همه در حال كوچ كردن از دنيا مى باشيم و روزى بايد دنيا را ترك گوئيم .
ترس از مرگ ، و روح دنيا پرستى از ما رخت بر مى بندد و تن به ذلّت و خوارىنخواهيم داد.
و در هر شرائطى از دين و ميهن و ناموس دفاع خواهيم كرد،
امام على عليه السلام در سراسر نهج البلاغه ، بسيار حساب شده اين مسئله روانى راتذكّر مى دهند.
و - آخرت گرائى
در فرهنگ اسلامى يكى از عوامل مهمّ بازدارنده انسان از انواع زشتى ها، ظلم و ستم ها،فرارها و زدگى ها، آخرت گرائى است ، زيرا:
انسان مى خواهد هميشه باشد،
جاودانه گردد،
عمر او، لذّت او، زندگى او نابود نشود،
كه غريزه (مطلق خواهى ) در ذات انسان است ، و اين ايدهآل در دنياى فناپذير تحقّق نمى پذيرد، پس بايد به ديار ديگرى سفر كرد كه تنهاپاسخ مثبت اين غريزه ، بهشت جاويدان است .
آخرت گرائى ، بهشت گرائى و زندگى جاودانه پس از مرگ مى تواند به غريزه مطلقخواهى انسان پاسخ مثبت دهد كه :
حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام فراوان به اين نكته اشاره داشت و فرمود:
اِنَّما خُلِقتَ لِلاخِرَةِ لا لِلدُّني ا ⁽⁹⁵⁾
(همانا تو براى زندگى جاويدان آخرت آفريده شدى ، نه دنياى زودگذر.)
و نسبت به شهداى اسلام فرمود :
وَبَاعُوا قَلِيلا مِنَ الدُّنيَا لاَيَبقَى ، بَكَثِيرٍ، مِنَ الاَّْخِرَةِ لاَ يَفْنَى ، مَا ضَرَّ إِخْوَانَنَاالَّذِينَ سُفِكَتْ دِمَاؤُهُمْ وَهُمْ بِصِفِّينَ اءَلا يَكُونُوا اَليَومَ اءَحيَاءً؟ يُسِيغُونَ اَلغُصَصَوَيَشرَبُونَ الرَّنقَ!
قَد - وَاللّهِ - لَقُوا اللّهَ فَوَقَّاهُم اءُجُورَهُم ، وَاءَحَلَّهُم دَارَ الاَمْنِ بَعْدَخَوْفِهمْ.
(بندگان نيكوكار و برگزيده خدا آماده رحيل گرديده اند؛ و كمى ازدنياى فانى را باآخرت كه در آن فنا نيست معاوضه كردند، راستى برادران ما كه خونشان در صفّين ريخت .
اگر امروز زنده نيستند چه زيان ديده اند، خوشا به حالشان كه نيستند تا از اين لقمههاى گلوگير بخورند! و از اين آبهايى ناگوار بنوشند!
به خدا سوگند آنها خدا را ملاقات كردند و پاداششان را داد و آنها را بعد از (خوف ) در سراى (امن ) خويش ‍ جايگزين ساخت .)⁽⁹⁶⁾
و بارها رهنمود مى داد كه :
فَكوُنُوا مِن اَبناءِ اَلا خِرَةِ وَلاتَكُونُوا مِن اَبناءِ الدُّنيا
(از فرزندان آخرت باشيد، نه از فرزندان دنيا)⁽⁹⁷⁾
سياست آموزشى امام على عليه السلام بر هميناصل معنوى تكيه دارد كه روحِ (آخرت گرائى ) را تقويت كند و از انواع دنياپرستىها، شهوت زدگى ها و هواپرستى ها، جامعه را برهاند كه يكى از آثار ارزشمند آن ،شجاعت در ميدان جنگ و مقابله با فرار و خوارى است .
ز - رواج فرهنگ شهادت طلبى
در فرهنگ اسلام و نهج البلاغه نه تنها توجّه به قيامت و ياد مرگ و انديشه مثبت نسبتبه اجل طبيعى ، و توجّه به فناپذيرى دنيا، و روح آخرت گرائى ، آموزش داده مى شود،
و با جاذبه هاى معنوى بهم مى آميزد،
بلكه والاتر از همه ، روح شهادت طلبى ، و جاذبه هاى ملكوتى آن وجود دارد.
گروهى از مؤ منان ، طالب شهادت و عاشق به خون غلطيدن مى باشند.
و مى گويند : روزى بايد رفت ، و مرگ حق است .
و شهادت طلبان عاشق مى گويند :
بايد خود را فداى دين كرد،
و با شور شيدائى خاصّى مى گويند،
خدايا چه وقتى به شهادت مى رسيم ؟
اگر در ملّتى يا ارتشى ، فرهنگ (شهادت طلبى ) زنده شود، و ترس از مرگ از ميانبرود، هرگز سُستى و زبونى و فرار و گريز از مسئوليّت ها، دامنگير آن ملّت نخواهدشد.
شهادت طلبان عاشق حق ، ترس را ترسانده و مرگ را ميرانده اند،
با خداى خود بى صبرانه معامله كردند، و شتابان و خندان به سوى قربانگاه خود درحركتند كه حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام فرمود:
وَلَولاَ الا جَلُ الذى كَتَبَ اللّهُ عَلَيهِم لَم تَستَقِرَّ اَرواحُهُم فى اَجَسادِهِم طَرفَةُ عَينٍسَوقَا اِلىَ الَّثوابِ وَخَوفَا مِنَ العِقَابَ
(اگر نبود اجل طبيعى هر انسانى كه خدا مقرّر فرمود، روح آنان يك چشم بهم زدن نيز دربدن هايشان قرار نمى گرفت ، از شوق پاداش بهشت و از ترس عذاب جهنّم)⁽⁹⁸⁾
ارزش شهادت آنقدر والاست كه دعا مى كردند.
خدايا در بستر آسايش با مرگ طبيعى از دنيا نرويم ، بلكه آينده ما سعادت و شهادتباشدو
امام على عليه السلام در يك سخنرانى ابتدا شهادت را معرفى مى كند كه :
إِنَّ اَكرَمُ المَوتَ اَلقَتلَ
(همانا ارزشمندترين مرگ ها كشته شدن در راه خداست )
سپس نگرانى خود را از مرگ طبيعى مطرح مى فرمايد كه :
والَّذى نَفسُ اِبنَ اَبيطالِبٍ بِيَدِهِ، لاَلفُ ضرَبِةٍ بِالسَّيفِ اءَهوَنُ عَلَىَّ مِن مِي تَةٍ عَلىَالفِراشِ فى غَيرِ طاعَةِ اللّهِ
(سوگند به خدائى كه جان پسر ابيطالب در دست اوست ، هزار ضربت شمشير به منآسان تر از مرگ در بستر در نافرمانى خداست.)⁽⁹⁹⁾
و آنگاه علل خط شكنى ها، و حملات بى امان خود را توضيح مى دهد كه :
وَاللّهِ وَلَولا رَجائِى الَشَّهادَةَ عِندَ لِقَائ ىَ الَعُدُرَّ وَلَو قَدحُمَّ لى لِقاوُهُ لَقَرَّبتُ رِكابِى
(سوگند به خدا اگر اميد به شهادت به هنگام برخورد با دشمن نبود كه چنين سعادتىنصيب من شود، به مركب خويش سوار مى شدم و از شما فاصله مى گرفتم.)⁽¹⁰⁰⁾
( امام على عليه السلام و مسائل اطّلاعاتى )
فصل پنجم : حكومت و اطّلاعات
1 - ضرورت نظارت بر كارگزاران دولت
طبيعى است كه كارگزاران مختلف دولتى را با انواع شغلهاى سياسى ، اجتماعى در يككشورى پهناور نمى شود بدون اطّلاعات قوىّ و بيدار اداره كرد.
اگر نظارت صحيح بر امور كارگزاران نباشد، انواع كم كارى ، رشوه خوارى ، سوءاستفاده هاى مالى دامنگير جامعه خواهد بود.
حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام با توجّه به ضرورت نظارت نيروهاى اطّلاعاتىبر امور كارگزاران در نامه اى به مالك اشتر مى نويسد:
ثُمَّ انظُر فِى اءُمُورِ عُمَّالِكَ فَاستَعمِلهُمُ اختِبَارا، وَلاَ تُوَلِّهِم مُحَابَاةً وَاءَثَرَةً، فَإِنَّهُمَاجِمَاعٌ مِن شُعَبِ الجَورِ وَالخِيَانَةِ.
وَ تَوَخَّ مِنهُم اءَهلَ التَّجرِبَةِ وَالحَيَاءِ، مِن اءَهلِ البُيُوتَاتِ الصَّالِحَةِ، وَالقَدَمِ فِى الاِسْلامِالْمُتَقَدِّمَةِ، فَإِنَّهُمْ اءَكْرَمُ اءَخْلاقا، وَاءَصَحُّ اءَعرَاضا، وَاءَقَلُّ فِى المَطَامِعِ إِشرَاقا، وَاءَبلَغُفِى عَوَاقِبِ الاُْمُورِ نَظَرا.
ثُمَّ اءَسبِغ عَلَيهِمُ الاَرْزَاقَ، فَإِنَّ ذلِكَ قُوَّةٌ لَهُمْ عَلَى اسْتِصْلاحِ اءَنْفُسِهِمْ، وَغِنًى لَهُمْ عَنْتَنَاوُلِ مَا تَحْتَ اءَيْدِيهِمْ، وَحُجَّةٌ عَلَيهِم إِن خَالَفُوا اءَمرَكَ اءَو ثَلَمُوا اءَمَانَتَكَ
ثُمَّ تَفَقَّد اءَعمَالَهُم ، وَابعَثِ العُيُونَ مِن اءَهلِ الصِّدقِ وَالوَفَاءِ عَلَيهِم ، فَإِنَّ تَعَاهُدَكَ فِىالسِّرِّ لاُِمُورِهِم حَدوَةٌ لَهُم عَلَى اس ‍ تِعمَالِ الاَمَانَةِ، وَالرِّفْقِ بِالرَّعِيَّةِ.
وَتَحَفَّظ مِنَ الاَعْوَانِ ؛ فَإِنْ اءَحَدٌ مِنْهُمْ بَسَطَ يَدَهُ إِلَى خِيَانَةٍ اجْتَمَعَتْ بِهَا عَلَيْهِ عِنْدَكَاءَخْبَارُ عُيُونِكَ، اكْتَفَيْتَ بِذلِكَ شَاهِدا، فَبَسَطتَ عَلَيهِ العُقُوبَةَ فِى بَدَنِهِ، وَاءَخَذتَهُبِمَا اءَصَابَ مِن عَمَلِهِ، ثُمَّ نَصَبتَهُ بِمَقَامِ المَذَلَّةِ، وَوَسَمتَهُ بِالخِيَانَةِ، وَقَلَّدتَهُ عَارَالتُّهمَةِ.⁽¹⁰¹⁾
(سپس در امور كارمندانت بيانديش ، و پس از آزمايش به كارشان بگمار، وباميل شخصى ، و بدون مشورت با ديگران آنان را به كارهاى مختلف وادار نكن ، زيرانوعى ستمگرى و خيانت است .
كارگزاران دولتى را از ميان مردمى با تجربه و حيا، از خاندانهاى پاكيزه و با تقوى ،كه در مسلمانى سابقه درخشانى دارند انتخاب كن .
زيرا اخلاق آنان گرامى تر، و آبرويشان محفوظ تر، و طمع ورزيشان كمتر، و آيندهنگرى اشان بيشتر است .
سپس روزى فراوان بر آنان ارزانى دار، كه با گرفتن حقوق كافى در اصلاح خودبيشتر مى كوشند، و با بى نيازى ، دست بهاموال بيت المال نمى زنند، واتمام حجّتى است بر آنان اگر فرمانت را نپذيرند يا درامانت تو خيانت كنند سپس رفتار كارگزاران را بررسى كن
و نيروهاى اطّلاعاتى راستگو، و وفا پيشه برآنان بگمار، كه مراقبت و بازرسىپنهانى تو از كار آنان ، سبب امانت دارى ، و مهربانى با رعيّت خواهد بود.
و از همكاران نزديكت سخت مراقبت كن ،
و اگر يكى از آنان دست به خيانت زد، و گزارش نيروهاى اطّلاعاتى تو، هم آن خيانت راتاءييد كرد، به همين مقدار گواهى قناعت كرده او را با تازيانه كيفر كن ، و آنچه ازاموال كه در اختيار دارد از او باز پس گير، سپس او را خواردار، و خيانتكار بشمار، و طوقبدنامى به گردنش بيافكن ) .
2 - ضرورت نظارت بر نويسندگان و منشيان
امام على عليه السلام در نامه 53 به حسّاسيّت نامه هائى كه از دفتر رهبرى خارج ياواصل مى گردد، توجّه كامل دارد و مى فرمايد:
ثُمَّ انظُر فِى حَالِ كُتَّابِكَ، فَوَلِّ عَلَى اءُمُورِكَ خَيرَهُم ، وَاخصُص رَسَائِلَكَ الَّتِىتُدخِلُ فِيهَا مَكَائِدَكَ وَاءَسرَارَكَ بِاءَجمَعِهِم لِوُجُوهِ صَالِحِ الاَخْلاقِ مِمَّنْ لا تُبْطِرُهُ الْكَرَامَةُ،فَيَجْتَرِئَ بِهَا عَلَيْكَ فِى خِلافٍ لَكَ بِحَضْرَةِ مَلاٍَ وَلاَ تَقْصُرُ بِهِال غَفلَةُ عَن إِيرَادِ مُكَاتَبَاتِ عُمَّالِكَ عَلَيكَ، وَإِصدَارِ جَوَابَاتِهَا عَلَى الصَّوَابِ عَنكَ،فَيَاءخُذُ لَكَ وَيُعطِى مِنكَ، وَلاَ يُضعِفُ عَقدا اعتَقَدَهُ لَكَ وَلاَ يَعجِزُ عَن إِطلاَقِ مَا عُقِدَ عَلَيكَ،وَلاَ يَجهَلُ مَبلَغَ قَدرِ نَفسِهِ فِى الاُْمُورِ ، فَإِنَّ الْجَاهِلَ بِقَدْرِ نَفْسِهِ يَكُونُ بِقَدرِ غَيرِهِاءَجهَلَ.
ثُمَّ لاَ يَكُنِ اختِيَارُكَ إِيَّاهُم عَلَى فِرَاسَتِكَ وَاستِنَامَتِكَ وَحُسنِ الظَّنِّ مِنكَ فَإِنَّ الرِّجَالَيَتَعَرَّضُونَ لِفِرَاسَاتِ الوُلاَةِ بِتَصَنُّعِهِم وَحُسنِ خِدمَتِهِم ، وَلَيسَ وَرَاءَ ذلِكَ مِنَ النَّصِيحَةِوَالاَمَانَةِ شَيْءٌ.
وَلكِنِ اختَبِرهُم بِمَا وُلُّوا لِلصَّالِحِينَ قَبلَكَ، فَاعمِد لاَِحسَنِهِم كَانَ فِى العَامَّةِ اءَثَرا،وَاءَعرَفِهِم بِالاَمَانَةِ وَجْها، فَإِنَّ ذلِكَ دَلِيلٌ عَلَى نَصِيحَتِكَ لِلّهِ وَلِمَن وُلِّيتَ اءَمرَهُ.
وَاجعَل لِرَاءسِ كُلِّ اءَمرٍ مِن اءُمُورِكَ رَاءسا مِنهُم ، لاَ يَقهَرُهُ كَبِيرُهَا، وَلاَ يَتَشَتَّتُ عَلَيهِكَثِيرُهَا، وَمَهمَا كَانَ فِى كُتَّابِكَ مِن عَيبٍ فَتَغَابَيتَ عَنهُ اءَلزِمتَهُ.
(سپس در امور نويسندگان و منشيان به درستى بيانديش ، و كارهايت را به بهترين آنانواگذار، و نامه هاى محرمانه ، كه در بردارنده سياستها و اسرار تو است ، از مياننويسندگان به كسى اختصاص ده كه صالحتر از ديگران باشد، كسى كه گرامى داشتناو را به سركشى و تجاوز نكشاند تا در حضور ديگران با تو مخالفت كند، و دررساندن نامه كارگزارانت به تو، يا رساندن پاسخهاى تو به آنان كوتاهى نكند، ودر آنچه براى تو مى ستاند يا از طرف تو به آنانتحويل مى دهد، فراموشكار نباشد.
و در تنظيم هيچ قراردادى سُستى نورزد، و در بر هم زدن قراردادى كه به زيان توستكوتاهى نكند، و منزلت و قدر خويش را بشناسد.
همانا آنكه از شناخت قدر خويش عاجز باشد، در شناخت قدر ديگرانجاهل تر است مبادا در گزينش نويسندگان و منشيان ، بر تيزهوشى و اطمينان شخصى وخوش باورى خود تكيه نمائى ، زيرا افراد زيرك با ظاهرسازى و خوش ‍ خدمتى ، نظرزمامداران را به خود جلب مى نمايند، كه در پس اين ظاهرسازى ها، نه خيرخواهى وجوددارد، و نه از امانتدارى نشانى يافت مى شود.
لكن آنها را با خدماتى كه براى زماماداران شايسته و پشيين انجام داده اند بيازماى ، بهكاتبان و نويسندگانى اعتماد داشته باش كه در ميان مردم آثارى نيكو گذاشته ، و بهامانتدارى از همه مشهورترند، كه چنين انتخاب درستى نشاندهنده خيرخواهى تو براى خدا،و مردمى است كه حاكم آنانى .
براى هريك از كارهايت سرپرستى برگزين كه بزرگى كار بر او چيرگى نيابد، وفراوانى كار او را درمانده نسازد، و بدان كه هرگاه در كار نويسندگان و منشيان توكمبودى وجود داشته باشد كه تو بى خبر باشى خطرات آن دامنگير تو خواهد بود.)
3 - ضرورت نظارت بر خويشاوندان رهبرى
يكى از مسائل مهمّ رهبرى ، كنترل و نظارت بر امور خويشاوندان است ، تا خويشاوندانرهبرى از هرگونه امتياز خواهى و برترى طلبى دور مانده و براى مردم الگو باقىبمانند.
حضرت اميرالمؤ منين على عليه السلام در نامه 53 خطاب به مالك اشتر مى نويسد:
ثُمَّ إِنَّ لِلوَالِى خَاصَّةً وَبِطَانَةً، فِيهِمُ استِئثَارٌ وَتَطَاوُلٌ، وَقِلَّةُ إِنصَافٍ فِى مُعَامَلَةٍ.
فَاحسِم مَادَّةَ اءُولئِكَ بِقَطعِ اءَسبَابِ تِلكَ الاَحْوَالِ. وَلا تُقْطِعَنَّ لاَِحَدٍ مِنْ حَاشِيَتِكَ وَحَامَّتِكَقَطِيعَةً، وَلا يَطْمَعَنَّ مِنْكَ فِى اعتِقَادِ عُقدَةٍ، تَضُرُّ بِمَن يَلِيهَا مِنَ النَّاسِ، فِى شِربٍ اءَوعَمَلٍ مُشتَرَكٍ، يَحمِلُونَ مَؤُونَتَهُ عَلَى غَيرِهِم ، فَيَكُونَ مَهنَاءُ ذلِكَ لَهُم دُونَكَ، وَعَيبُهُ عَلَيكَفِى الدُّنيَا وَالاَّْخِرَةِ.
وَاءَلزِمِ الحَقَّ مَن لَزِمَهُ مِنَ القَرِيبِ وَالبَعِيدِ، وَكُن فِى ذلِكَ صَابِرا مُحتَسِبا وَاقِعا ذلِكَ مِنقَرَابَتِكَ وَخَاصَّتِكَ حَيثُ وَقَعَ، وَابتَغِ عَاقِبَتَهُ بِمَا يَثقُلُ عَلَيكَ مِنهُ، فَإِنَّ مَغَبَّةَ ذلِكَمَحمُودَةٌ.
وَ إِن ظَنَّتِ الرَّعِيَّةُ بِكَ حَيفا فَاءَصحِر لَهُم بِعُذرِكَ،وَاعدِل عَنكَ طُنُونَهُم بِإِصحَارِكَ، فَإِنَّ فِى ذلِكَ رِيَاضَةً مِنكَ لِنَفسِكَ، وَرِفقا بِرَعِيَّتِكَ،وَإِعذَارا تَبلُغُ بِهِ حَاجَتَكَ مِن تَقوِيمِهِم عَلَى الحَقِّ.
(همانا زمامداران را خواص و نزديكانى است كه خود خواه و چپاولگرند، و در معاملاتانصاف ندارند، ريشه ستمكاريشان را با بريدن اسباب آن بخشكان .
و به هيچكدام از اطرافيان و خويشاوندانت زمين را واگذار مكن ، و بگونه اى با آنان رفتاركن كه قرار دادى به سودشان منعقد نگردد كه به مردم زيان رساند، مانند آبيارى مزارع، يا زراعت مشترك ، كه هزينه هاى آن را بر ديگرانتحميل كنند، در آن صورت سودش بر آنان ، و عيب و ننگش در دنيا و آخرت براى تو است .حق را مال هر كس كه باشد، نزديك يا دور بپرداز، و در اين كار شكيبا باش ، و اينشكيبائى را به حساب خدا بگذار، گر چه اجراى حق مشكلاتى براى نزديكانت فراهمآورد، تحّمل سنگينى آن را به ياد قيامت برخود هموارساز.
و هرگاه رعيّت بر تو بدگمان گردد، افشاگرى نموده عذر خويش را آشكارا در ميانبگذار، و با اينكار از بدگمانى نجاتشان ده ، كه اين كار رياضتى براى خودسازىتو، و مهربانى كردن نسبت به رعيّت است ، و اين پوزش خواهى تو آنان را به حق وامىدارد.)
4 - نظارت بر ماءموران مالياتى
يكى ديگر از امور دولتى كه به نظارت دقيق نيروهاى اطّلاعاتى نيازمند است ،مسائل مالى و مالياتى و امور كارگزاران اقتصادى است .
امام على عليه السلام در نامه 53 به اين نظارت حسّاس اشاره مى فرمايد كه :
وَتَفَقَّد اءَمرَ الخَرَاجِ بِمَا يُصلِحُ اءَهلَهُ، فَإِنَّ فِى صَلاَحِهِ وَصَلاَحِهِم صَلاَحا لِمَن سِوَاهُم ،وَلاَ صَلاَحَ لِمَن سِوَاهُم إِلا بِهِم ، لاَِنَّ النَّاسَ كُلَّهُم عِيَالٌ عَلَى الخَرَاجِ، لاَِنَّ ذلِكَ لا يُدرَكُ إِلابِالعِمَارَةِ

الگوهاي رفتاري امام علي (ع) جلد 5 - مباحث اطلاعاتي