31 شهريور - 6 مهر 
هفته دفاع مقدس 
هفته دفاع مقدس بر همه ارتشيان ، سپاه پاسداران ، بسيج و نيروهاى مردمى و با ايمانىكه مخلصانه در گوشه و كنار اين كشور خود را براى اسلام و قرآن آماده كرده اند مباركباد.
فرمانده معظم كل قوا - آيت الله العظمى خامنه اى
حيات راستين يك ملت ، همواره در گرو شناخت ، معرفت و آن گاه توجه نسبت به آرمانها وارزشهاى خويش است و كوشش و تلاش جدى در حفظ پيشينه ها و دستاوردهاى ارزشمند وگرانقدر آرمانى و ملى هر قوم و امتى خود از جايگاه رفيع و والايى برخوردار مى باشند.
دوران هشت سال دفاع مشروع امت سلشحور ايران ، در حفظ و اعتلاى نظام مقدس اسلامى وحراست از مرزهاى عزت و شرف اين مرز و بوم - به مثابه يكى از حساس ترينبارزترين برهه اى حيات راستين اين ملت - همچون نگينى ، تا هميشه زمان ، پرتاركتاريخ حماسه و ايثار و پايدارى آزادگان جهان مى درخشد و اهتمام و تلاش در عرصه هاىگوناگون حفظ. پاسدارى از آن ارزشها و والاييها، نيز به همان ميزان مقدس و در خورارج نهادن است .
حديث هشت سال دفاع مقدس ، مقاومت و مظلوميت ملتى كه قله هاى سربلند ايثار و حماسه وشرف را در راه دفاع از كيان مكتب ، انقلاب و ميهن اسلامى خويش در نورزيده است حكايتنامكرر و ماندگار دلاورى شهيدان وشاهدانى است كه با خون و جانشان سطر سطرتاريخ اين مرز و بوم اسلامى را نگاشته اند.
مطرح ساختن اين همه شجاعت ، رشادت و مقاومت دليرانه در چند صفحه كارى بس سخت ودشوار است و نمى توان حتى گوشه اى از آن را بيان كرد كه چگونه ملت ايران مردانهايستادگى كردند و پيروز شدند.
در 31 شهريور 1359 رژيم بعثى عراق با تصميم و طرح و با هدف برانداختن نظامنوپاى جمهورى اسلامى ايران جنگى تمام عيار را عليه اين كشور آغاز كرد. رئيس جمهورعراق با ظاهر شدن در برابر دوربين هاى تلويزيون عراق با پاره كردن قرارداد1975، آن قرارداد را يكطرفه زيرپا گذاشت و آغاز تجاوز رژيم بعثى را اعلام كرد تامگر بتواند مطامع و خواسته هاى جاه طلبانه خود را از طريق جنگى ظالمانه و ناخواستهبر مردم ايران تحميل كند.
جنگى نابرابر در شرايطى به ايران اسلامىتحميل شد كه از جانب استكبار جهانى بويژه آمريكا تحت فشار شديدى قرار داشت و درداخل كشور نيز جناحهاى وابسته به غرب و شرق با ايجاد هياهوى تبليغاتى و ايجاددرگيرى هاى نظامى درصدد تعضيف دولت و تفرقه افكنى بودند و نيروهاى نظامىكشور نيز به خاطر تبعات قهرى انقلاب هنوزمراحل بازسازى و ساماندهى راه به طور كامل پشت سر ننهاده و هيچ گونه آمادگى براىمقابله با يك تهاجم گسترده و سراسرى بهطول 1200 كيلومتر را با دشمن نداشتند.
امريكا براى به سازش كشاندن جمهورى اسلامى ودر نهايت تسليم آن ، فرصت حاصله ازرخداد جنگى تحميلى عنيمت شمرد و حمايتهاى پنهان و آشكار لازم را در كليه زمينه هاىسياسى ، نظامى و اقتصادى از رژيم بعثى عراق به مورد اجرا گذاشت .
از سوى ديگر اتحاد جماهير شوروى سابق ، با تركيب حكومتى وقت ، كه متحد عراقمحسوب مى شد، به خاطر ماهيت مستقل و غيروابسته انقلاب اسلامى كه شعار نه شرقى نهغربى را در سرلوحه سياست خارجى خود قرار داده و در رابطه بااشغال افغانستان موضعگيرى مستقلانه اى اتخاذ كرده و تجاوز اين ابرقدرت را محكومكرده بود، خصومتش را با ارائه كمكهاى مختلف نظامى و اقتصادى به رژيم عراق مضاعفگردانيد.
ارتش عراق كه براساس محاسبات عجولانه خود از وضعيت و شرايط داخلى و خارجىجمهورى اسلامى ، فتح يك هفته اى تهران را تعقيب مى كرد، در روزهاى نخست تجاوز،بدون آن كه بامانعى جدى در مرزها برخورد كند، تا دروازه هاى اهواز و خرمشهر پيشتاخت و با مشاهده اين وضعيت ، به تداوم تجاوز علاقه مندتر شد. تحت چنين اوضاع واحوال ، امام (ره ) به خروش آمد و نداى ملكوتيش دلهاى شيفتگان انقلاب و جمهورىاسلامى را مطمئن و آرام نمود و ملت شجاع ايران را جهت دفاع از كيان نظام مقدس جمهورىاسلامى و كشور ايران آماده كرده بدينسان دشمن كه در روزهاىاول تجاوز مقاومتى جدى و چشمگير در برابر خود مشاهده نكرده بود، به هنگام هجوم بهخرمشهر با مقاومت قهرمانانه مردم اين شهر و رزمندگان اسلام رو به رو شد و اين واقعيترا پذيرفت كه آنچه را محاسبه و پيش بينى شده بود، فرضيه اى بيش نبوده و بينخيالپردازيها و واقعيات فاصله بسيار وجود دارد.
خلق حماسه ها آغاز شد، و على رغم كارشكنى هاى رئيس جمهور وقت ، در جايگاه فرماندهىكل قوا مقاومت سرسختانه دلاوران اسللام و فرزندان قرآن اوج گرفت . سراسر جبهه ها،آوردگاه تن و تانك بود عشق و ايمان به مبداء و معاد عشقى بى پايان و فناناپذير بهخدا و امدادهاى الهى ، و اعتقاد و ايمان به مبداء و معاد عاملى بود تا دلاورمردان جمهورىاسلامى مرگ را با آغوش باز پذيرا شوند، و شهادت راكمال مطلوب بدانند.
دفاع مقدس و همه جانبه مردم مسلمان و انقلابى ايران اعم از واحدهاى جنگ هاى چريكى وپارتيزانى كه توسط (سپاه پاسداران انقلاب اسلامى ) سازماندهى شده بود وعناصر (واحد جنگهاى نا منظم ) تحت فرماندهى شهيد دكتر چمران (وزير دفاع ونماينده امام خمينى (ره ) در شوراى عالى دفاع )، واحدهاى كلاه سبزهاى نيروى زمينىارتش و تكاوران نيروى دريايى ارتش جمهورى اسلامى ايران ، گروهى چريكى تحتسرپرستى و نظارت آيت الله خامنه اى رهبر معظم انقلاب و نيز برخى از گروههاىعشايرى مسلح (كه بيشتر در نواحى مرزى شمالغرب و غرب كشور مستقر بودند) باحملات متعدد و زنجيره اى عليه واحدها، سنگرها و خودروها و نفرات جلودار و نيز گشتيهاىقواى متجاوز عراق آغاز گرديد.
همزمان با مقاومت اين نيروها، واحدهاى توپخانه ، هواپيماها و هليكوپترهاى بمب افكن وموشك انداز ارتش جمهورى اسلامى ايران خطوط و نيروهاى پيشتاز ارتش متجاوز عراق ونيز خطوط و واحدهاى عقبه و پشتيبانى ارتش عراق ، پلها، انبارهاى مهمات ، ستونهاىتانك و زرهپوش ، خودروهاى حامل نفرات و مهمات و تجهيزات و نيز تاسيسات و پايگاههاىاقتصادى و نظامى رژيم عراق را در عمق آن كشور و نيز نواحىاشغال شده در خاك ايران را آماج حملات كوبنده خود قرار دادند كه حمله حدود 140 فرونداز هواپيماهاى جنگنده ارتش اسلام در يكى از نخستين روزهاى دفاع مقدس از جملعهجالبترين آنهاست .
مجموعه اين عملياتها و امدادهاى الهى شگفت انگيز و رعبى كه خداىمتعال در دل دشمن انداخت مانع شد تا نيروهاى عراقى در مناطقى كهقابل پيشروى به نظر مى رسيد مكث و تامل كنند و اين امر باعث شد مناطقىمثل دزفول و انديمشك و تاسيسات نظامى و اقتصادى آنها سالم بماند و اهواز از خطرمحاصره دشمن در امان بماند.
سابقه اختلافات مرزى ايران با همسايگان غرب كشور
اختلافات مرزى ايران و عراق به دوران حكومت سلسله صفوى در ايران و دولت عثمانىكه عراق بخشى از خاك آن بوده است ، باز مى گردد و هميشه شاخص ترين مظهراختلافات بين ايران و همسايه غربى و او مسائل مربوط به حدود دو كشور بوده كه هميشهسياست تهران - استانبول و بعدا بغداد را توجيه مى كرده و سايرمسائل را هر چند ريشه هاى عميق داشته اند تحت الشعاع قرار مى داده است .
تا دوران قاجاريه حدود و ثغور دو كشور تعيين نشده بود - در آن هنگام براى نخستين بارتلاشهايى در اين زمينه انجام شد؛ يعنى مسائل مرزى اساس اختلافات و شاخص روابطسياسى ايران و عثمانى گرديد. پس از تاسيس كشور عراق نيز، بار ديگر موضوعتعيين دقيق مرزهاى دو كشور محور روابط سياسى بوده و اين مسئله هميشه باعث پيچيدگىروابط شده است . از جمله قراردادهايى كه در مورد اختلافات ايران و عراق به ثبت رسيدهاست مى توان به اين قراردادها اشاره كرد:
قرار داد سال 1639 ميلادى ما بين دولتهاى صفوى و عثمانى در مورد مرزهاى آبى وخشكى دو كشور، قرارداد مرزى 1746 ميان نادر شاه افشار و سلطان عثمانى ، قرارداد(ارض روم ) كه متعاقب جنگهاى دو ساله (23 - 1821) بين حكومت وقت ايران وامپراتورى عثمانى در مورد حدود مرزى دو كشور به امضاء رسيد، معاهده 21 دسامبر 1911در تهران و معاهده 1913 در قسطنطنيه (تركيه امروزى ) كه به موجب آن كميسيونىمتشكل از نمايندگان ايران و عراق ، عثمانى ، روسيه و انگليس كار تعيين مرزها را به عهدهمى گرفت ، قرارداد سال 1937 مرزى ايران و عراق كه تحت فشار انگليسيها به ايرانتحميل شد و برخلاف اصول و قواعد جارى بين المللى - كه مبتنى بر حاكميت مشترككشورهاى همجوار بر رودخانه مرزى است و مرز آبى بين كشور را در خط ميانه يا خطالقعر رودخانه در نظر مى گيرد - براساس حاكميت عراق بر محدوده كوچكمقابل آبادان كه در حدود پنج كيلومتر مى باشد تنظيم شده است . با وجود اين عراق همتعهداتى در حدود تامين آزادى كشتيرانى در شط العرب و رعايت حقوق ايران در اينرودخانه مرزى و صرف عوايد حاصله از محل عوارض ‍ ماخوذه از كشتى ها براى نگهدارى ولايرويى و بهبود كشتيرانى در اين راه آبى به عهده گرفته بود كه عملا آنها را مراعاتنمى كرد.
دولت عراق به تعهدات خود در مورد تعيين خطوط مرزهاى زمينى دو كشور و نصب علائممرزى هم عمل نكرده بود تا اين كه در سال 1957، ايران و عراق درباره اجراى مفاد اينقرار داد و تعيين يك داور سوئدى براى تعيين خطوط مرزى و نصب علائم موافقت كردند،ولى پيش از آن كه اين توافق به مرحله عمل برسد، رژيم سلطنتى عراق با يك كودتاىنظامى در ژوئيه سال 1958 سرنگون شد وژنرال عبدالكريم قاسم رهبر نظامى جديد اين كشور شد.
عبدالكريم قاسم در تاريخ 11 آذر 1338 (12 دسامبر 1959) گفت : ⁽²¹¹⁾
(... عهدنامه 1937 بر اثر فشار به عراقتحميل شد و حاكميت دولت عراق به اندازه 5 كيلومتر درمقابل آبادان فقط براى اين منظور بخشيده شد كه از طرف شركتهاى نفتى مورد استفادهقرار گيرد و آنها از پرداخت ماليات به عراق رهايى يابند. عراق در موقعى كه وضعبغرنجى داشت و تحت تاثير عوامل فشار، 5 كيلومتر به ايران بخشيد و در اين بارهايران مستحق نبود، ولى عراق اميدوار بود كهمسائل مرزى حل شود. ليكن مسائل مرزى مثل ساير تاكنونحل نشد و اگر اين مسائل در آينده حل نشود، در مورد بخشش ‍ اين 5 كيلومتر پايبند نخواهيمبود و آن را به مادر ميهن باز خواهيم گرداند...)
بعد از اظهارات عبدالكريم قاسم ، راديو و مطبوعات عراق جنگ تبليغاتى شديدى عليهايران آغاز كردند كه راديو مطبوعات ايران هم پاسخ گفتند و وزير امور خارجه وقتايران در آذر 1338 سخنان مشروحى در مجلس ‍ شوراى ملى ايراد كرد.
حكومت عبدالكريم قاسم طى يك كودتاى نظامى در 19 بهمن 1341 توسط يك نيروىائتلافى طرفدار جمال عبدالناصر و حزب بعث سرنگون شد و عبدالسلام عارف ، كهطرفدار پان عربيسم بود رئيس جمهور شد. بهدليل نزديكى عارف با ناصر و با توجه به تيرگى روز افزون روابط بين دولتايران و حكومت ناصر، رژيم ايران نتوانست با دولت عبدالسلام عارف در مورد اختلافهاىدو كشور به توافق رسد.
به دنبال قتل عبدالسلام عارف در سال 1345 برادرش عبدالرحمان عارف جانشين او شد.عبدالرحمن بزار نخست وزير عبدالرحمن عارف به منظور جلوگيرى از تيره شدن روابطبا ايران و عراق ، اعلام كرد كه قصد دارد مذاكراتى با مسئولان ايرانى انجام دهد وسرانجام نيز دو كشور در مورد موضوعات زير به توافق رسيدند:
1 - عقب نشينى نيروهاى ايرانى از نواحى مرزى
2 - پايان دادن متقابل به اتهامات و جنگ تبليغاتى
3 - تشكيل كميته هاى مشترك به منظور مذاكره دربارهمسائل مورد اختلاف
سازمان افسران جوان (جنبش انقلابى عرب ) به رهبرىژنرال حسن البكر و صالح عماش و حردان تكريتى در صبحگاه 17 ژوئيه 1968 كاخنخست وزيرى و رئيس جمهورى را محاصره كردند. عبدالرحمان عارف تسليم شد. و بهدنبال آن رژيم بعثى جديد عراق به رياست احمد حسن البكر سياست خشن و آشتىناپذيرى را نسبت به ايران در پيش گرفت .
روز پانزدهم آوريل سال 1969 دولت عراق شط العرب راجزئى از قلمرو خود اعلام كردو به دولت ايران اخطار نمود، به كشتى هايى كه پرچم ايران را در شط العرببرافراشته است دستور دهد كه پرچم خود را پائين بياورند. عراق همچنين تهديد كرد:(اگر در اين كشتى ها افرادى از نيروى دريايى ايران باشند بايد آن كشتى ها راترككنند و در غير اين صورت عراق با قوه قهريه افراد نيروى دريايى ايران را از كشتى هاخارج خواهد كرد و در آينده نيز اجازه نخواهد داد كشتى هايى كه به بنادر ايران حركت مىكنند وارد شط العرب شوند...)
واكنش دولت ايران نسبت به سخنان معاون وزارت امور خارجه عراق - (نعمة النعمه ) كه آنرا يك اتمام حجت به شمار مى آورد - سريع و قاطع بود.
امير خسرو افشار قائم مقام وقت وزير امور خارجه ايران در 30 ارديبهشت 1348(آوريل 1969) طى نطقى در مجلس سنالغو معاهده 1937 را به طور رسمى اعلام كرد.دولت عراق كه با عزم راسخ ايران در دفاع از حقوق خود مواجه شده بود، از هرگونهاقدام نظامى عليه ايران خوددارى كرد.
در 9آذر 1350 (30 نوامبر 1971) نيروهاى نظامى ايران وارد جزاير ابوموسى ، تنببزرگ و تنب كوچك شدند و به اين ترتيب حاكميت ايران بر جزاير مذكور اعاده شد. ايناقدام 24 ساعت قبل از انقضاى مدت معاهده قيمومت بريتانيا و خروج نيروهاى آن كشور ازخليج فارس صورت گرفت و دليل اين امر بظاهر آن بود كه دولت ايران در اين مسالهخود را با بريتانيا طرف مى دانست نه با شيخ نشينها.
اين مسئله بهانه تازه اى براى تشديد جنگ تبليغاتى عليه ايران شد. دولت عراق درواكنش به اين حركت ايران ؛ با اعزام عده اى از مقامهاى عاليرتبه حزبى و دولتى بهكشورهاى جنوب خليج فارس ، تلاش گسترده اى بهعمل آورد.
روز 10 آذر، دولت عراق روابط سياسى خود را با ايران و بريتانيا به اتهام تبانى آنكشور با ايران قطع كرد. روابط ايران و عراق بهدنبال قطع مناسبات ديپلماتيك بين دو كشور به سرعت رو به رو خامت گذاشت .
سابقه برخوردهاى مرزى ايران و عراق قبل از شروع جنگ  
از سال 1350 برخوردهاى مرزى بين دو كشور رو به افزايش گذاشت و اين موضوع باتحولات سياسى در روابط دو كشور و نيز منطقه در ارتباط مستقيم بود.
به دنبال اعاده حاكميت ايران بر جزاير سه گانه در آذر ماه 1350 نيروهاى نظامى ايرانو عراق در مرزهاى دو كشور متمركز شدند و برخوردهايى نيز بين دو طرف روى داد.
پس از امضاى قرارداد دوستى و همكارى پانزده ساله عراق و اتحاد جماهير شوروى سابق، در فروردين 1350 (آوريل 1972) برخورد شديدى بين نيروهاى دوم كشور ايران وعراق روى داد. در اين برخوردها، طرفين از تانك ، توپخانه و توپهاى صحرايىاستفاده كردند.
در سال 1352 از تعداد برخوردها كاسته شد، اما بر شدت آنها افزوده شد. شديدترينو خونين ترين برخورد، معروف به (يكشنبه خونين ) در 21 بهمن 1352 (10 فوريه1974) در منطقه مهران و در حد علائم 32 و 33 مرزى ) روى داد. متعاقب اين برخورد دولتعراق پيشدستى كرده و به شوراى امنيت سازمانملل شكايت كرد و ادعا نمود ايران ، پنج كيلومتر مربع از خاك عراق رااشغال كرده است و قصد تجاوز همه جانبه به عراق را دارد. دولت ايران ضمن اين كه ازدبير كل خواست ، تا نماينده اى براى بازديد منطقه اعزام كند، ادعاهاى عراق را رد كرد واعلام داشت كه سربازان عراقى به داخل خاك ايران تجاوز كرده اند.
شوراى امنيت پس از استمناع نظرات نمايندگان دو كشور در 28 فوريه 1974 (9 اسفند1352) طى جلسه اى تصميم گرفت كه نماينده ويژه اى به منطقه اعزام كند تا پس ازبررسيهاى لازم نتيجه را گزارش نمايد. سرانجام آتش بس در 16 اسفند 1352 (7مارس1974) مورد اجرا گذاشته شد.
شوراى امنيت براى استماع گزارش نماينده ويژه دبيركل سازمان ملل تشكيل جلسه داد و پس از بررسى و مطالعه گزارش وى ، به تنظيمقطعنامه شماره 348 مبادرت ورزيد. در اين قطعنامه گفته شد كه دو طرف در اين مواردبه توافق رسيده اند.
1 - رعايت اكيد قرارداد آتش بس 17 اسفند 1352 (7 مارس 1974)
2 - عقب نشينى سريع و همزمان نيروهاى دو كشور از نواحى مرزى .
3 - اجتناب از به كار بستن هر نوع اعمال خصمانه عليه يكديگر.
4 - از سر گرفتن مذاكرات دو كشور بدون هيچ گونه قيد و شرط به منظورحل همه مسائل دو جانبه .
پس از مدتى دو كشور موفق شدند دستور مذاكرات را تنظيم كنند. البته اين به معنىپايان مناقشات نبود، اما براى نخستين بار پس از پنجسال چاره جويى براى حل اختلافهاى دو كشور به وجود آمد.
وزيران امور خارجه ايران و عراق روز 19 مهر 1353 نخستين دور مذاكراتشان را درنيويورك انجام دادند. دومين دور مذاكرات وزيران امور خارجه در 24 مهر انجام شد و دوطرف توافق كردند كه تماسهاى خود را براىحل اختلافهاى موجود ادامه دهند.
طى مذاكراتى كه در استانبول در 26 دى 1353 (16 ژانويه 1975) با حضور وزيرانخارجه ايران و عراق آغاز شد و تا 30 دى ماه بهطول انجاميد، دولت ايران در خواستهايى را به شرح زير مطرح كرد:
1 - عراق تاسيسات نظامى به اتحاد جماهير شوروى ندهد.
2 - عراق به عناصر مخالف رژيم ايران پناه ندهد.
3 - عراق به تبليغات ضد ايرانى پايان دهد.
4 - با همكارى ايران به حفظ امنيت خليج فارس بپردازد.
البته اينها در خواستهاى سياسى ايران بود و در موردمسائل مرزى ، ايران خواهان انعقاد قرارداد جديدى در مورد اروند رود براساس خط تالوگبود، دولت عراق نيز حل مساله كردها را خواستار بود.مشكل ترين قسمت مذاكرات مربوط به اروند رود بود و همين مساله به بن بست مذاكرات وسرانجام عدم موفقيت آن منجر شد. عراق بر روى قرارداد 1316 همچنان پافشارى مى كرد،در حالى كه ايران انعقاد قرارداد جديدى براساس خط تالوگ را خواهان بود.
قرارداد 1975 الجزاير چگونه شكل گرفت ؟
يك ماه و نيم بعد از كنفرانس استانبول ، در جريان كنفران سران عضو اوپك با ميانجيگرىهوارى بومدين - رهبر فقيد الجزير، ملاقاتى بين محمد رضا شاه و صدام حسين روساىوقت دو كشور صورت گرفت كه نتيجه آن اعلاميه الجزيره بود. به موجب اين اعلاميه دوكشور توافق كردند كه مرزهاى آبى خود را براساس خط تالوگ ⁽²¹²⁾ تعيين كنند ودر مرزها نيز يك كنترل دقيق و موثرى به منظور رفع هرگونه نفوذى كه جنبه(خرابكارانه ) داشته باشد، اعمال نمايند.
به منظور اجراى اعلاميه الجزيره ، وزراى امور خارجه ايران ، عراق ، و الجزاير ازتاريخ 15 مارس تا 13 ژوئن 1975 به ترتيب در تهران ، بغداد، الجزيره و بغدادگرد آمدند. نتيجه اين چهار نشست امضاى (عهدنامه مربوط به مرز مشترك و حسن همجوارىبين ايران و عراق ) در 13 ژوئن 1975 بود. اين عهدنامه داراى 3پروتكل ⁽²¹³⁾ ضميمه و يك الحاقيه به شرح زير مى باشد:
1 - پروتكل راجع به علامتگذارى مجدد سرزمينى بين ايران و عراق .
2 - پروتكل راجع به تعيين مرز در رودخانه هاى بين ايران و عراق .
3 - پروتكل مربوط به امنيت در مرز ايران و عراق .
4 - الحاقيه مربوط به بند 5 ماده 6 عهدنامه .
عهدنامه 1975 داراى 4 موافقتنامه تكميلى نيز هست كه در 26 دسامبر 1975 در بغداد بهامضا رسيد. اين موافقنامه ها عبارتند از:
- موافقنامه راجع به مقررات مربوط به كشتيرانى در اروند رود.
- موافقنامه راجع به استفاده از آب رودخانه هاى مرزى .
- موافقنامه راجع به تعليف احشام .
- و موافقنامه راجع به به كلانتران مرزى .
عهدنامه مذكور و 3 پروتكل منظم به آن و چهار موافقتنامه تكميلى به تصويب قوه مقننهايران و عراق رسيده است .
طى اجلاس سران كشورهاى عضو اوپك كه در الجزيره برگزار شد، با رعايتاصول احترام به تماميت ارضى و تجاوز ناپذيرى مرزها و عدم دخالت در امور داخلى ،طرفين تصميم گرفتند:
1 - مرزهاى زمينى خود را براساس پروتكل قسطنطنيه مورخه 1913 و صورتجلسه هاىكميسيون تعيين مرز مورخه 1914 تعيين كنند.
2 - مرزهاى آبى خود را براساس خط تالوگ تعيين نمايند.
3 - با اين كار دو كشور امنيت و اعتماد متقابل را در امتداد مرزهاى مشترك خويش برقرارخواهند ساخت .
4 - دو طرف توافق كرده اند كه مقررات فوق ، عواملى تجربه ناپذير جهت يك راهحل كلى بوده و نتيجتا بديهى است كه نقض هر يك از مفاد موارد فوق ، مغاير روحيه توافقالجزيره مى باشد.
در جريان انعقاد قرارداد 1975 و مراحل مختلف آن ، وزير خارجه الجزيره به عنواننماينده دولت مورد قبول طرفين شركت داشت و اسناد را امضا مى نمود.
روابط ايران و عراق كه از سال 1975 بر مفاد قرارداد الجزاير متكى بود با ظهوردولت جمهورى اسلامى ايران براساس احترام به(اصل وفاى به عهد) ادامه يافت و دولت انقلابى ايران مفاد آن را دقيقا رعايت كرد.پايبندى دولت جمهورى اسلامى ايران به عهدنامه 1975 تا اين حد بود كه حتى پس ازبمباران روستاهاى مرزى ايران در تاريخ 14/3/1358 توسط جنگنده هاى عراق ، دولتايران بدون اقدام متقابل و به منظور كاهش ‍ تشنج ، استاندار آذربايجان غربى را جهتمذاكره با استاندار سليمانيه ، به عراق اعزام كرد.
چرا قرارداد 1975 الجزير، متزلزل شد؟ 
اگر چه در عهدنامه 1975 الجزاير مرز دو كشور ايران و عراق در (اروند رود)براساس خط تالوگ تعيين شده و صدام حسين رئيس جمهور عراق هم قبلا اعلام كرده بودكه عراق حاكميت مشترك ايران و عراق را بر اروند رود، محرز و پذيرفته شده مى داند،ولى ظهور انقلاب اسلامى در ايران و ارزيابى غلط حزب بعث عراق و حاميانش از اوضاعداخلى ايران موجب شد كه آنها مجددا در صدد دستيابى بهكل اين آبراه بر آيند و از اين رو عمده سخنان حكام عراقحول حاكميت بر اين رودخانه دور مى زد.
صدام حسين در سال 1359 اعلام داشت كه (قرارداد مرزى يا مرز بندى مزبور در آبهاىشط العرب به نفع ايرانيان بوده است .)⁽²¹⁴⁾
وى در فروردين سال 1359 مطابق با آوريل 1980 طى مصاحبه اى كه به وسيله خبرگزارى ها مخابره شد، براى توقف حالت خصمانه ايران و عراق سه شرط اعلام كرد:
1 - خروج بى قيد و شرط ايران از جزاير تنب بزرگ ، تنب كوچك و ابوموسى .
2 - بازگرداندن دنباله شط العرب به حالتقبل از 1975.
3 - به رسميت شناختن عربى بودن خوزستان (با ناممجهول عربستان )
دستاويز ديگرى كه حكام عراق بر آن تاكيد داشتند، مساله الحاق قسمتى از خاك ايرانيعنى استان خوزستان بود كه چشم حكام بعث به آن دوخته شده و ديگرى مساله عربىبودن سه جزيره ايرانى تنب بزرگ و تنب كوچك و ابوموسى بود.
صدام حسين در فروردين 1359 در شمال عراق ، طى يك حمله شديد به مقامات جمهورىاسلامى ايران ، گفت :
(عراق آماده است با زور تمام اختلافات خود را با ايرانحل كند)!
وى در اجلاس فوق العاده مجلس ملى عراق در تاريخ 17 سپتامبر 1980 (26/6/1359)ضمن اعلام لغو يكجانبه عهدنامه 1975 الجزاير گفت :
(الغاى عهدنامه مذكور، مصب ⁽²¹⁵⁾ شط العرب را به وضع قانونى آنقبل از قرارداد 6 مارس 1975 باز مى گرداند و بدنى ترتيب رودخانه مذكور همان طوركه در طول تاريخ نيز چنين بوده است ، به عراق و اعراب تعلق مى گيرد و عراق عليههر كسى كه بخواهد با اين تصميم قانونى و بر حق مخالفت ورزد با قدرت و توانايىتمام مقابله خواهد كرد.)
سوالى كه مطرح مى شود اين است كه چرا صدام حسين قراردادى را كه براساس ماده 4 آن(دائمى ) و (لايتغير) و (غير قابل نقض ) بود، را يكجانبه نقض كرد و حتى درتلويزيون عراق اين معاهده را پاره كرد؟
دولت نوپاى جمهورى اسلامى بارها و در موقعيتهاى مختلف موضوع پايبندى خود را بهمعاهده الجزاير به اطلاع مقامات عراق رسانده و يادآورى كرده بود كه آمادگى هرگونهاقدام مشترك در خصوص اجراى قرارداد مزبور را دارد.
رژيم بعثى عراق بر مردم ايران تحميل شد، تنها محدود به خطوط مقدم جبهه ها نبود،بلكه تمام سرزمين اسلامى ما اعم از شهرها و روستاها را در بر گرفت .
از آنجا كه نظام جمهورى اسلامى در تعارض مستقيم با قدرتهاى سلطه گر قرار داشت ،لذا از همان ابتدا با مقابله جدى آنان مواجه شد كه به عنوانمثال : مى توان به كودتاها، عملياتهاى براندازى ، درگيريهاى داخلى و شورشهاىمحلى در قالب ادعاى خود مختاريها اشاره كرد.
در جريان يك مبارزه سياسى در مقابل پناهندگى شاه به آمريكا، سفارت آمريكا در تهرانبه تصرف دانشجويان پيرو خط امام در آمد. اين واقعهشكل جديدى به رويارويى ايران با اين قدرت استكبارى بخشيد، آمريكا تاب چنينتحقيرى را نداشت ، لذا با حمله نظامى به طبس تلاش كرد اين حقارت را جبران نمايدليكن به صورتى مفتضحانه شكست خورد. از اين رو آمريكا در يك بررسى منطقه اى جهتمهار گسترش انقلاب اسلامى و نيز جبران شكستهاى پى در پى خويش ، ابتدا اقدام بهتحريم اقتصادى و تسليحاتى ايران نمود و سپس توسط رژيم بعثى عراق به عملياتنظامى عليه ايران پرداخت .
در عراق نيز صدام با روحيه قدرت طلبى و سلطه گرى ، حسن البكر را طى كودتايىاز صحنه قدرت راند و با طمع رهبرى جهان عرب و پر كردن خلاء قدرت در منطقه و بهدست آوردن امتيازات از دست داده در قرارداد 1975، خود را به عنوان وسيله اى كه غرب مىتواند توسط او به اهداف سلطه گرانه اش دست يابد معرفى كرد. به همين منظور نيزدر اولين اقدام به سركوبى شيعيان عراق دست زد و همزمان به بمب گذارى در تاسيساتنفتى ايران توسط گروههاى ضد انقلاب مبادرت كرد. در عينحال جنگ تبليغاتى شديدى عليه ايران اسلام آغاز كرد و در تلويزيون دولتى بهبهانه باز پس گيرى سه جزيزه ابوموسى و تنبهاى بزرگ و كوچك حملات مستقيم وغير مستقيم تبليغاتى را متوجه ايران كرد، و سرانجام پس از يك دوره مذاكرات مسئولينعراقى با مسئولين آمريكايى و حضور برخى فرماندهان ارشد نظامى شاه در عراق ،وزارت امور خارجه آن كشور به صورت رسمى در 26/6/59 طى يادداشتى قرارداد1975 الجزاير را لغو نمود و ارتش ‍ عراق نيز در تاريخ 31/6/1359 حمله سراسرىخود را به مرزهاى جمهورى اسلامى آغاز كرد.
اين امر در حالى صورت پذيرفت كه امام خمينى (ره ) از ماههاقبل از آغاز حمله عراق جهت آمادگى و افزايش توان نظامى ايرن تلاش ‍ مى نمودند.
ايشان در مورخه 31 شهريور 1359 در پيامى به مناسبت باز شدن مدارس ‍ درباره آغازجنگ تحميلى فرمودند:
(اين جنگ ، جنگ با اسلام است به هوادارى كفر، و يك همچنين جنگى بر خلاف رضاىخداست . و خداى تبارك و تعالى نخواهد بخشيد بر اين كسانى كه بر ضد اسلام قيامكنند به واسطه همراهى با كفر.)
همچنين امام (ره ) اولين فرمان خود را درباره جنگ در تاريخ 1/7/1359 صادرفرمودند.⁽²¹⁶⁾
بسم الله الرحمن الرحيم
1 - بايد اطاعت از شوراى فرماندهى بدون كوچكترين تخلف انجام گيرد و متخلفين باسرعت و قاطعيت بايد تعيين و مجازات شوند.
2 - بايد اشخاص و مقامات غير مسئول از دخالت در امر فرماندهى خوددارى كنند و فرماندهكل قوا به نمايندگى اين جانب و شوراى فرماندهى ،مسئول امور جنگى هستند.
3 - در شرايط فعلى اقدام دادگاههاى ارتش در امورى كه شوراى فرماندهى صلاح نمىداند بدون اطلاع اين جانب ممنوع اعلام مى گردد.
4 - راديو و تلويزيون موظفند اخبارى را نقل كنند كه صد در صد صحت آن ثابت مىباشد و براى عدم اضطراب و تشويش اذهان ، اخبار را از غير منابع موثقنقل ننمايند.
5 - نيروهاى انتظامى موظف هستند كسانى را كه دست به شايعه سازى مى زنند از هر قشرو گروهى كه باشند، فورا دستگير و به دادگاههاى انقلاب تسليم و دادگاههاى مذكورآنان را در حد ضد انقلابيون مجازات نمايند. مردم مبارز ايران موظف هستند شايعه سازان رابه دادگاههاى انقلاب معرفى و با نيروهاى انتظامى همكارى نمايند.
6 - روزنامه ها در وضع فعلى موظفند از نشر مقالات و اخبارى كه قواى مسلح را تضعيفمى نمايد جدا خوددارى نمايند كه امروز تضعيف اين قوا عملا و شرعا حرام و كمك به ضدانقلاب است . من كرارا از نيروهاى مسلح عزيز پشتيبانى نموده ام و امروز كه آنان در جبههجنگ با صدام كافر هستند، تشكر مى كنم و از زحمات آنان قدردانى مى نمايم و از خداوندمتعال توفيق و پيروزى براى آنان طلب مى نمايم .
7 - اكيدا همه قشرهاى ملت و ارگانهاى دولتى موظف شرعى هستند كه دست از مخالفت هاىجزيى كه دارند، بردارند و با مخالفت خود كمك به دشمنان اسلام ننمايند.
والسلام )
ادوار مختلف جنگ تحميلى 
دوره اول جنگ از شروع جنگ تحميلى تا آزادى خرمشهر و دوره دوم آن را آزادى خرمشهر تاپايان جنگ مى باشد.
اين دو دوره به 6 مقطع (2 مقطع به دوره اول و 4 مقطع مربوط به دوره دوم ) تقسيم شدهاست .
دوره اول : دشمن پس از يك ارزيابى غلط از اوضاع ايران اسلامى و عدم شناخت ازپشتوانه هاى مردمى انقلاب ، با يك زمينه سازى وسيع اقدام به تهاجمى همه جانبه كرد وتا اندازه اى توانست در خاك ايران اسلامى نفوذ كند؛ اما با حضور نيروهاى مدافع انقلاب، دشمن زمين گير شد و پس از يك تحول سياسى و نظامى و با بركنارى عناصر غيرمومنبه انقلاب ، امكان حضور نيرهاى مردمى در جبهه ها فراهم گرديد. با اين برترى نظامى، ابتكار هكل در دست نيروهاى خودى قرار گرفت و طى يك سلسله عمليات ، خرمشهر آزادشد.
دوره دوم جنگ در حالى آغاز شد كه دشمنان در جستجوى راههايى جهت مهار قدرت رزمندگاناسلام بودند. لذا اين دوره شاهد حضور فعاليت قدرتهاى خارجى در صحنه مستقيم نبرد وتلاشهاى بى حد و حصر اقتصادى و سياسى براى مهار نظامى ايران است . اين امر درحالى صورت پذيرفت كه دشمن منفعلانه با يك تعيير استراتژى شتابزده ، شعارصلح خواهى را محور ادعاهاى خويش قرارداده و عمده نيروهايش به پشت مرزهاى بين المللىرانده شده بود.
الف - دوره اول 
1 - مقطع اول : آغاز حملات عراق 
در 31 شهريور سال 1359 نيروهاى عراق با آمادگى قبلى و زمينه سازى مناسب ، حملهبه مرزهاى ايران را در طول نوار مرزى از آبادان تا قصر شيرين آغاز كردند. همزمان بااين حمله ، هواپيماهاى دشمن بسيارى از مراكز نظامى و استراتژيك و فرودگاههاى ايرانو نيز 19 شهر را مورد بمباران قرار دادند. اهداف اصلى عراق در اين تهاجم عبارت بودنداز:
- حاكميت بر اروند رود و بازپس گيرى سه جزيره ايرانى خليج فارس به منظورجبران قرارداد 1975 الجزاير.
- جدا سازى استان خوزستان و الحاق آن به عراق و يااستقلال آن به نام عربستان .
- تضعيف جمهورى نوپاى اسلامى تا مرز سقوط
به منظور دستيابى به اين اهداف عراق يك استراتژى جنگ سريع (سه روزه ) را طراحىكرد با اين تصور كه نيرويى كه توانايى مقابله با ارتش آن كشور را داشته باشدوجود ندارد.
عراق با انتخاب مناطق جغرافيايى و تقسيم آنها بين يگانهاى رزمى ، اين استراتژى را درپناه يك جو تبليغاتى شديد و ديپلماسى پرتحرك و نيز با در اختيار داشتن ستون پنجم، در حالى كه پاسگاههاى مرزى تاب مقاومت در برابر تهاجم دشمن را نداشتند، هجوم خودرا آغاز كرد و به دليل عدم آمادگى نيروهاى ايرانى به راحتى وارد خاك جمهورى اسلامىشد. بدين ترتيب ارتش عراق طى 48 ساعت به نزديكى شهرهاى مرزى رسيد. ليكن آنچهمورد ارزيابى و توجه دشمن قرار نگرفته بود ميزان فداكارى مردم و مقاومت عناصربومى بود. بدين شكل استراتژى جنگ سريع به شكست انجاميد.
در اين ميان ، به دليل حضور نيروهاى ليبرال در راس امور، از جمله وجود بنى صدر بهعنوان رياست جمهورى تحريمى داخلى عليه مدافعان انقلاب ، صورت گرفت و باشهادت فرماندهان محلى و جوانان در شهرها، عراق موفق به تصرف بسيارى از شهرهاىمرزى و سرانجام خرمشهر گرديد. به اين ترتيب گرچه عراق نتوانست به اهداف اوليهخويش دست يابد، ليكن قسمتهايى از خاك ايران را تصرف كرد. در اين مرحله ، عراقموضع سياسى خود را تغيير داد و در تمامى مناطقاشغال شده اقدام به پدافند نمود و به ايران پيشنهاد آتش بس و مذاكره نمود. ايرانهرگونه پذيرش آتش بس را، پيش از خروج نيروهاى عراق رد كرد.
پس از پاسخ ايران ، عراق تلاش كرد خطوط پدافندى خود را اصلاح نموده و براى يكجنگ دراز مدت ، نقاط مناسب و حساس استراتژيك را به دست آورد. لذا همچنان به فشار خودبه منظور تصرف آبادان و اهواز ادامه داد اما با مقاومت عناصر پراكنده محلى و مردمى كهبدون سازمان خود را به جبهه رسانده بودند روبرو و متوقف شد. در اين زمان عملافرصتى مناسب براى رزمندگان ايران فراهم شد تا به سازماندى و تقويبت خودبپردازند.
در طى اين فرصت ، ايران دست به انجام چندين عمليات محدود منظم زد. ليكن توفيقچندانى نيافت . ولى برخى عمليات محدود ايذائى كه به صورت مشترك توسطيگانهاى ارتش و سپاه و نيروهاى مردمى انجامشد از موفقيت بيشترى برخوردار گرديد.
امام خمينى (ره ) با توجه به موضع منفى بنى صدر درقبال پيروزيهاى رزمندگان ارتش اسلام در تاريخ 21/3/1360 وى را از فرماندهىنيروهاى مسلح عزل و بلافاصله مجلس ، عدم كفايت وى را تصويب كرد. بدين ترتيب مقطعدوم جنگ آغاز شد.
2 - مقطع دوم : دفع تجاوز عراق 
با عزل بنى صدر، شرايط در جبهه هاى نبردمتحول گرديد، به گونه اى كه عمليات نسبتا بزرگى ، در همان شبعزل وى در جبهه هاى جنوب با رمز فرماندهىكل قوا خمينى روح خدا انجام گرفت كه به پيروزى منجر شد. اين پيروزى سرآغازطراحى عملياتهاى مشترك ارتش و سپاه با پشتيبانى نيروهاى مردمى گرديد. از طرفديگر آمريكا با از دست دادن مهره موثر خود يعنى بنى صدر، گروههاى سياسى مخالفانقلاب را وادار كرد كه عليه نظام اسلامى ايران وارد جنگ مسلحانه شوند. اين حركتنيروهاى مخالف كه به طور عمده در دانشگاه تهران تجلى يافته بود منجر به صدورفرمان انقلاب فرهنگى در دانشگاهها از سوى امام (ره ) گرديد؛ و با خلع بنى صدر،و انتخاب شهيدان رجايى و باهنر ايران از نظر سياسى يكپارچه گرديد.
تحت چنين شرايطى ، استكبار جهانى دستور حذف رهبران سياسى مكتبى ايران را صادركرد؛ و پس از آن بود كه مردم جهان شاهد ترور بهترين ياران وفادار امام (ره ) شدند؛اما اين شهادتها منجر به استقامت هر چه بيشتر اقشار مختلف مردم و نيز رسوا گشتن چهرهمنافقين و ليبرايها گرديد.
تنها پس از گذشت يك ماه از شهادت شهيدان رجايى و باهنر، بزرگترين عمليات مشتركارتش و سپاه تحت عنوان ثامن الائمه آغاز شد. پيروزيهاى پى در پى منجر به تقويتروح وحدت ملى در كشور گرديد و عملا حضور ضد انقلاب در ايجاد درگيريها كاهش يافتو در پى آن ثبات ساختار سياسى و اقتصادى جلوه گر شد. در اين اثنا رزمندگان اسلامبه طراحى عمليات بزرگ ديگرى در اولين شبسال 1361 با نام فتح المبين ⁽²¹⁷⁾ دست زدند. متعاقب اين عمليات اولين گردانهاىتانك ، توپخانه و پدافند هوايى و مهندسى از غنائم به دست آمدهشكل گرفت .
عراق در پى شكستهاى متوالى ، داعيه صلح خواهى و آتش بس را سرداد در حاليكه منتظرحركت رزمندگان در يك تهاجم بزرگ براى فتح خرمشهر بود. سپاهيان اسلام با يكتدبير ماهرانه و توكل بر خدا از چند محور كارون و جاده اهواز - خرمشهر عمليات خود راطى سه مرحله آغاز و سرانجام در سوم خرداد سال 1361 وارد خرمشهر شدند. حركترزمندگان در اين منطقه منجر به پاكسازى كامل مناطق جنوبى از نيروهاى عراقى گرديد.
بدين ترتيب با فتح خرمشهر دوره دوم جنگ كه در طى آن آمريكا به صورت مستقيم واردصحنه نبرد گرديد، آغاز شد.
ب : دوره دوم 
1 - مقطع اول : تعقيب و تنبيه متجاوز 
دوره اول جنگ ، در حالى پايان پذيرفت كه اغلب ضعفهاى ناشى از بحران انقلاب در يكبسيج مردمى برطرف گرديد، و ساختار نظامى ايرانشكل خود را به خوبى بازيافت .
دشمن كه توانايى انقلاب اسلامى را درك كرده بود در پى چاره اى
براى گريز از اين مهلكه بود؛ لذا رئيس جمهور عراق دو هفته پس از بازپس گيرىخرمشهر توسط رزمندگان اسلام به كليه نيروهاى خود دستور عقب نشينى به مرزهاى بينالمللى را داد، و در همين حال به دعوت از مجامع بين المللى پرداخت در حالى كه هدفاصلى ، تقويت بنيه نظامى ارتش عراق بود.
در همين راستا، اسرائيل به تهاجمى همه جانبه به منظور تصرف لبنان دست زد.
اين اقدام همزمان با طرح سه شرط اساسى ايران به منظور خاتمه دادن به جنگ بود. اينشراطها عبارت بودند از: خروج نيروهاى اشغالگر، تعيين و تنبيه متجاوز و پرداخت غرامت.
در بين شرايط بالا، تنبيه متجاوز شرطى بود كه استكبار حاضر به پذيرش آن نبود.
به همين منظور با طرح مساله حمله اسرائيل ، عراق شعار صلح خواهى را با شعار اتحادعليه اسرائيل در هم آميخت و تلاش كرد ايران را درمقابل كشورهاى اسلامى قرار دهد و با استفاده از اين فرصت به تحكيم مواضع خودبپردازد. در اين ميان نيروهاى ايرانى از طريق مرز سوريه سعى كردند به تجاوزاسرائيل پاسخى دندان شكن دهند. امام خمينى (ره ) با هوشيارى تمام و طرح شعار(راه قدس از كربلا مى گذرد) توجه نيروهاى رزمنده را به جبهه هاى داخلى معطوفگرداند.
به همين منظور عمليات رمضان ، در سال 1361 طراحى شد تا هدف تنبيه متجاوز بهصورت عملى جلوه گر شود. اگر چه اين عمليات دستاورد مهم نظامى در پى نداشت ،ليكن عزم راسخ مردم ايران را متجلى نمود.
در اين مقطع از جنگ ، تلاش عراق تنها معطوف به ايجاد استحكامات در مرزها و آمادگىمقابله با نيروهاى ايرانى بود.
هر چند در طى اين مدت عملياتهاى پراكنده كوچك و بزرگى صورت گرفت ، اما هيچ يكجاى پاى بزرگى براى نيروهاى ايرانى نگشود. ناگفته نماند كه در اين مقطع عناصرجاسوسى دشمن و تجهيزات ماهواره اى استكبار جهانى يكى ازعوامل موثر بود، به همين جهت فرماندهى جنگ تصميم گرفت به طراحى عملياتى دستنزند كه از ديد دستگاههاى جاسوسى دشمن پنهان بماند. نتيجه چنين عملياتى ⁽²¹⁸⁾تصرف جزاير مجنون بود كه مى توان پس از فتح خرمشهر آن را بزرگترين دستاوردسياسى ، اقتصادى و نظامى دانست . پس از اين عمليات و اتمام ماموريت ، نيروهاى ايرانىاز منطقه خارج شدند و تا فاصله زمانى يكسال عمليات بزرگى اجرا نشد.
در اواخر سال 1363 عمليات بدر به وقوع پيوست و پس از اين عمليات نيروهاى ايرانتهاجمات ايذايى و پراكنده بسيارى انجام دادند كه منجر بهاشتغال دشمن از يك سو و فراهم كردن زمينه به منظور طراحى عمليات بزرگ بعدىگرديد.
عمليات والفجر 8 كه در 20/11/1364 صورت گرفت ، تصرف بندر فاو عراق را درپى داشت و منجر به ايجاد مرز زمينى ايران و كويت شد. اين ضربه آن چنان هولناك بودكه عراق با تمام استعداد زرهى و هوايى خود طى 70 روز تلاش كرد بخشهاى تصرفشده را باز پس گيرد، ليكن به دليل اهميت استراتژيك اين منطقه على رغم حمايتهاى بينالمللى اعم از ارائه سلاحهاى شيميايى و هواپيماهاى پيشرفته ، كارى از پيش نبرد.بدين ترتيب دستور العمل تهاجم دوباره ، تحت عنوان دفاع متحرك براى ارتش عراقصادر گرديد.
2 - مقطع دوم : رويارويى دوباره عراق 
در مقطع اول از دوره دوم عراق در مقابل عمليات والفجر 8 و تصرف فاو به زانو در آمد ودر بازپس گيرى اين منطقه نيز با شكست مواجه گرديد.
از آنجا كه نيروهاى بسيج ايرانى در پايان ماموريتهاى عملياتى 3 ماهه از يگانها جدا مىشدند، عراق در چند جبهه و در ظرف مدت كمتر از سه ماه به بيش از 11 نقطه ، از مرزهاىايران حمله كرد و توانست در 26 ارديبهشت 1365 شهر مهران را تصرف كند. رزمندگاناسلام با شايستگى به تمام حملات دشمن پاسخ گفتند و با انجام عمليات متعدد مهران وحاج عمران را باز پس گرفتند.
در زمستان همان سال نيروهاى ايرانى عمليات بزرگ ديگرى را طراحى كرده به مورد اجراگذاشتند. عملياتهاى كربلاى 3 و 4 و بلافاصله كربلاى 5 آغاز گرديد و شلمچه كهبزرگترين دژ دفاعى عراق بود توسط ايرانيان تسخير شد. متعاقب آنها عملياتهاىكربلاى 8، نصر 4 و 7 صورت گرفت كه منجر به تقويت شهر ماووت عراق گرديدتا جايى كه در تير ماه 1366 قطعنامه 598 تصويب و بلافاصله پس از آن نيروهاىبيگانه رسما وارد خليج فارس شدند.
اين اقدامات و فشارهاى اقتصادى شديد، بمباران شديد شهرها و حتى فاجعه شكستن حريمامن مكه مكرمه ، هيچ كدام خللى در روند برنامه ها ايجاد نكرد و سرانجام در اواخرسال 1366، حلبچه نيز فتح شد. امام خمينى (ره ) در پيامى به همين مناسبت چنينفرمودند:
امروز روز حضور در حجله شهادت و ميدان نبرد است . روز نشاط عاشقان خداست . روز جشن وسرور عارفان الهى است . امروز روز نغمه سرايى فرشتگان در ستايش انسانهاى مجاهدماست ... امروز بايد لباس محبت دنيا را از تن بيرون نمود و زره مقدس جهاد و مقاومتپوشيد و در افق طليعه فجر تا ظهور شمس به پيش تاخت و ضامن بقاى خون شهيدانبود، فرزندانم ! دشمن در بمباران شيميايى مناطق مسكونى نهايت قساوت و درندگى خودرا نشان داده است و با حمله شيميايى به مردم بى دفاع عراق حتى پايه هاى حمايت حاميانخود را نيز سست كرده است . به سوى جبهه ها هجوم بريد تا ضربات پى در پى شماقرار و امان او را بگيرد كه انشاء الله پيروز خواهيد شد.)⁽²¹⁹⁾
3 - مقطع سوم : تهاجم دوباره سراسرى عراق 
مقطع دوم ، از دوره دوم ، حدود يكسال و نيم بهطول انجاميد، در طى اين مدت تهاجمات زمينى دشمن ، به شدت سركوب شد، و على رغمتمامى فشارهاى اقتصادى و سياسى و نيز بمباران شهرها، ايران از مواضع خود عقبنشينى نكرد.
عراق با استفاده از تبعات ، پيروزى در فاو، شلمچه و پس از 10 روز شهر ماووت رامتصرف شد و در ادامه اين تهاجمات با كمك منافقين شهر مهران و در فاصله چند روزجزاير مجنون را اشغال كرد و پس از گذشت زمانى اندك به مرز دهلران رسيد.
اين تهاجمات در حالى صورت پذيرفت كه كشتيهاى آمريكايى در خليج فارس بهسكوهاى نفتى ايران حمله كرده و راه را بر كشتيهاى غير نظامى ايران بسته بودند. در اينبين ، يك فروند هواپيماى مسافربرى توسط ناوگان آمريكايى در خليج فارسسرنگون گشت و كليه مسافران و خدمه آن مظلومانه به شهادت رسيدند. با توجه بهفشارهاى شديد نظامى ، سياسى و اقتصادى در تاريخ 27/4/1367 جمهورى اسلامىايران قطعنامه 598 را مشروط به تنبيه و توبيخ متجاوز پذيرفت .
با اين اقدام غير منتظره ايران ، تمام اهرمهاى فشار بين المللى و محاصره هاى اقتصادى وسياسى در ترديد واقع گرديدند. قواى نظامى عراق كه احساس قدرت مطلق مى نمودابزار خود (قطعنامه ) را رود در روى خويش ديد، ليكن به تهاجم خود ادامه داد، چرا كهتصور مى كرد خواهد توانست اهدافى را كه در آغاز جنگ به دست نياورده است به چنگآورد، بنابراين دگرباره وارد سرزمين مقدس ايران اسلامى شد. بدين ترتيب مقطع چهارمپديدار گرديد.
4 - مقطع چهارم : دفع دوباره تهاجم عراق 
آخرين مقطع جنگ در موقعيتى شكل گرفت كه تمامى شرايط عليه ايران بود.
فشارهاى شديد اقتصادى ، تهاجم گسترده ناوهاى آمريكايى موشكباران و بمبارانشهرهاى ايران ، حضور فعال منافقين در همراهى با دشمن ، و بسيارى موانع عظيم ديگرباعث گرديد تا عراق به حملات پياپى خود بيفزايد.
عراق در روزهاى 30 و 31 مرداد 1367 حمله خود را به منظور تصرف اهواز و خرمشهر آغازكرد. اما اين شرايط يكى از حماسى ترين دوران دفاع مقدس را رقم زد. زيرا در همين ايامپيام امام (ره ) باعث ايجاد جريانى مردمى گرديد. در طى اين جريان ، جماعت كثيرى اعماز رزمنده و غير رزمنده به سمت جبهه ها هجوم آوردند و ظرف كمتر از چند روز نيروهاى مهاجمعراقى را به آن سوى مرزها راندند.
منافقينى كه در محور غرب فعاليت داشتند نيز محاصره و بكلى منهدم شدند.
عملياتى در 5/5/1367 براى عبور از مرزهاى عراق تدارك ديده
شد ليكن به فرمان امام (ره ) و اين كه در پذيرش قطعنامه استوار هستيم ، حملاتمزبور متوقف شد.
با حملات متهورانه نيروهاى رزمنده در تاريخ 10/5/67، عراق پس از گذشت دو هفتهفشار همه جانبه ، قطعنامه را پذيرفت و با حضور نيروهاىفعال سازمان ملل در تاريخ 29/5/67 توپخانه جنگ از آتش باز ايستاد.
اين مقطع از جنگ نشان داد كه ابتكار عمل در دست رزمندگان ايرانى قرار داشته و على رغمكمبود امكانات ، همچنان بر سر ارزشهاى خويش استوار باقى مانده اند و اين همان چيزىبود كه دشمن از آن واهمه داشت .
نتيجه گيرى : 
تجاوز عراق به ايران كه در سپتامبر 1980 آغاز شد و به مدت 8سال ادامه يافت ، طولانى ترين و بى سابقه ترين جنگ متعارف قرن حاضر به شمارمى رود، چرا كه جنگ جهانى اول و دوم مدتى كمتر از هشتسال ادامه يافتند، و جنگهاى ديگر، مانند جنگ ويتنام شمالى و جنوبى نيز به عنوان يكجنگ متعارف همانند جنگ ايران و عراق شناخته نشده است . تاريخ از هشتسال جنگ براى ايران ، شرف و آزادگى و مقاومت و ايمان به خدا را در صفحات خود ثبتكرد، اما از متجاوز و متحدان او كه طى هشت سال او را يارى و تشويق كردند، جز به زشتىياد نخواهد كرد.