نماز با لباس تميز
قال على (عليه السلام ):
اءلنظيف من الثياب يذهب الهم و الحزن و هو طهور الصلوة .
(وسايل الشيعة ج 3 ص 346)
لباس تميز غم و ناراحتى را برطرف كرده و آن براى نماز حد اعلاى پاكى لباس است .
نماز و زينت زن
قال على (عليه السلام ):
(لا تصلى المراءة عطلا.)
(وسايل الشيعه ج 3 ص 325)
نبايد زن ، بدون زينت نماز بخواند.
نماز خواندن با آگاهى
قال على (عليه السلام ):
نوم على يقين خير من صلوة فى شك .
(نهج البلاغه حكمت 93)
خوابيدن با علم و يقين بهتر از نماز و نيايش است با حالت شك و ترديد.
الف وضو
طهارت پنج عضو
قال على (عليه السلام ):
لا يجوز صلوة امرء حتى يطهر خمس جوارح : اءلوجه و اليدين و الراس و الرجلين بالماءو القلب بالتوبة .
(بحار الانوار ج 84 ص 249)
نمازگزار جايز نيست نماز بخواند مگر اينكه پنج عضو بدنش را پاك كند؛ صورت ، دودست سر و دو پا را با آب و قلب را با توبه .
اهميت وضو
قال على (عليه السلام ):
يا محمد من توضاء مثل وضوئى و قالمثل قولى خلق الله تبارك و تعالى من كل قطرة ملكا يقدسه و يسبحه و يكبره فيكتب الله -عزوجل - ثواب ذلك له الى يوم القيامة .
(من لا يحضره الفقيه ج 1 ص 42)
اى محمد حنفيه ! هر كس وضو بسازد همانند وضويى كه من ساختم و بگويد (دعاكند) آنچهرا من گفتم ، خداوند تبارك و تعالى از هر قطره آب وضوى او ملكى را براى او مىآفريند كه مشغول تقديس و تسبيح و تكبير براى خداوند هستند و خداوند(عزوجل ) ثواب آن وضو را تا روز قيامت براى او ثبت و ظبط خواهد نمود.
وضو براى تلاوت قرآن
قال على (عليه السلام ):
لا يقراء العبد القران اذا كان على غير طهور حتى يتطهر.
(خصال ج 2 ص 164)
بنده خدا تا زمانى كه وضو نگرفته ، (بهتر است ) قرآن نخواند.
پاكيزگى دهان و بينى
قال على (عليه السلام ):
اءلمضمضة و الاستنشاق سنة و طهور الفم و الانف
(بحارا لانوار ج 77 ص 334)
(به هنگام وضو) آب به دهان و بينى بردن سنت است و موجب پاكيزگى دهان و بينى نيزمى شود.
ده حسنه
قال على (عليه السلام ):
اءلوضوء بعد الطهر عشر حسنات فتطهروا.
(بحار الانوار ج 77 ص 310)
وضو بعد از طهارت ده حسنه دارد، پس پاك باشيد.
كامل كردن نماز
قال على (عليه السلام ):
قال رسول الله (صلى الله عليه وآله ): من لم يتم وضوئه و ركوعه و سجوده و خشوعفصلوته خداج .
(بحار الانوارج 77 ص 311)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) فرمود: هر كه وضو و ركوع و سجود و خشنوع خود راتمام بجا نياورد، نمازش ناقص است .
پذيرش شهادت
قال على (عليه السلام ):
ما من مسلم يتوضا فيقول عند وضوئه : سبحانك اللهم و بحمدك اشهد ان لااله الا انتاستغفرك و اتوب اليك اللهم اجعلنى من التوابين و اجعلنى من المتطهرين الا كتب فى رقو ختم عليها ثم وضعت تحت العرش حتى تدفع اليه بخاتمها يوم القيامة .
(دعائم الاسلام ج 1 ص 106)
اميرالمؤ منين (عليه السلام ) فرمود: هر مسلمانى كه به هنگامى وضو گرفتن بگوييد:(خدايا ترا به پاكى مى ستايم . گواهى مى دهم كه خدائى جز تو نيست ، از توآمرزش مى خواهم و به سوى تو توبه مى كنم . بار خدايا مرا از توبه كنندگان وپاكان قرار بده )، اين شهادتش در ورقه اى نوشته ، ممهور مى گردد و در زير عرشالهى گذارده مى شود تا در روز قيامت با همان مهر به وى بازگردانده شود.
پوشانيدن گناهان
قال على (عليه السلام ):
سمعت رسول الله (صلى الله عليه وآله ) يقول : الا ادلكم على ما يكفر الذنوب والخطايا؟ اسباع الوضوء عند المكاره و انتظار الصلوة بعد الصلوة فذلك الرباط.
(دعائم الاسلام ج 1 ص 100)
اميرالمؤ منين (عليه السلام ) فرمود: از رسول خدا (عليه السلام ) شنيدم كه مى فرمود:آيا نمى خواهيد شما را به چيزى راهنمايى كنم كه خطاها و گناهان را مى پوشاند؟ بههنگام سختيها و دشواريها وضوى كامل ساختن و بعد از هر نماز انتظار نماز ديگر را داشتنكه اين عمل همانند مراقبت (درجهاد) است .
نورانى شدن چهره
عن على (عليه السلام ):
عن رسول الله (صلى الله عليه وآله ) انه قال : يحشر الله امتى يوم القيامة بين الاممغرا محجلين من آثار الوضوء.
(جامع احاديث الشيعه ج 2 ص 237)
اميرالمؤ منين (عليه السلام ) فرمود: پيغمبر خدا (صلى الله عليه وآله ) فرموده است :روز قيامت خداوند امت مرا در ميان ساير امتها در حالى محشور مى كند كه آثار نورانى وضودر ايشان پيداست .
دعاى وضو
قال على (عليه السلام ):
... بسم الله و بالله و الحمدالله الذى جعل الماء طهورا و لم يجعله نجسا ثم تمضمضفقال : الهم لقنى حجتى يوم القاك و اطلق لسانى بذكرك . ثم استنشقفقال : اللهم لا تحرم على ريح الجنة و اجعلنى ممن يشم ريحها و روحها و طيبها ثمغسل و جهه فقال : اللهم بيض وجهى يوم تسود فيه الوجوه و لاتسود وجهى يوم تبىفيه الوجوه . ثم غسل يده اليمنى فقال : الهم اعطنى كتابى بيمينى و الخلد فى الجنانبيسارى و حاسبنى حسابا يسيرا ثم غسل يده اليسرىفقال : اللهم لا تعطنى كتابى بشمالى و لا تجعلها مغلولة الى عنقى و اعوذبك من مقطعاتالنيران ثم مسح راسه فقال : اللهم غشنى برحمتك و بركاتك و عفوك ثم مسح رجليهفقال : اللهم ثبتنى على الصراط يوم تزل فيه الاقدام واجعل سعيى فيما يرضيك عنى .
(وسائل الشيعه ج 1 ص 201)
(روزى حضرت على (عليه السلام ) به فرزندش محمد حنفيه فرمود: ظرفى آب بياور.محمد آب آورد و حضرت دستهاى خود را شست و فرمود): به نام خدا تبرك مى جويم و از اوكمك مى خواهم و حمد و سپاس مخصوص خدايى است كه آب را پاك و پاك كننده ساخت و آنرا نجس قرار نداد. سپس آب در دهان گردانيد و عرض كرد: خداوندا روزى كه تو راملاقات مى كنم . حجتم را به من تلقين كن و زبانم را براى ذكرت بگشاى . آنگاه با آب ،بينى خود را شسته و عرض كرد: خدايا بوى بهشت را بر من حرام مكن و من را از كسانىقرارده كه بوى نسيم و عطر بهشت را حسن مى كنند. سپس صورتش را شست و عرض كرد:خداوندا روزى كه تبهكاران رو سياهند. مرا رو سپيد گردان . و روزى كه صالحان روسفيدند، رو سياهم مكن . آنگاه دست راستش را شست و عرض كرد: خدايا كارنامه ام را بهدست راستم و برگه اقامت ابدى در بهشت را به دست چپم ده و حساب مرا آسان گير. پساز آن ، دست چپش را شست و عرض كرد: خدايا كارنامه ام را به دست چپم مده . آن را برگردنم ميانداز و من از پاره هاى آتش به تو پناه مى برم . آن گاه سرش را مسح كرد وعرض نمود: خداوندا جامه هاى رحمت و بركت و عفوت را بر من بپوشان ، سپس دو پاى خودرا مسح كرد و عرض نمود: خدايا روزى كه قدمها در آن مى لغزند، گامهاى مرا بر صراطثابت و استوار فرما و سعى و تلاشم را در چيزى قرار ده كه تو از من راضى باشى .
خوابيدن با وضو
قال على (عليه السلام ):
ياتى على الناس زمان يرتفع فيه الفاحشة الى انقال : فمن بلغ منكم ذالك الزمان فلا يبيتن الا على طهور
(جامع احاديث شيعه ج 2 ص 222)
زمانى بر مردم بگذرد كارهاى ناشايست بسيار گردد و هر يك از شما كه آن زمان را درككند نبايد شبها بدون وضو بخوابد.
ب ) اوقات نماز (نماز اول وقت )
توصيه به نماز اول وقت
قال على (عليه السلام ):
اوصيك يا بنى بالصلوة عند وقتها.
(وسايل الشيعه ج 2 ص 90)
اى فرزندم تو را به خواندن نماز در اول وقت سفارش مى كنم .
امتحان شيعه به نماز اول وقت
قال على (عليه السلام ):
اختبروا شيعتى بخصلتين فان كانتا فيهم ، فهم شيعتى . محافظتهم على اوقات الصلوتو مواساتهم مع اخوانهم المؤ منين بالمال . و ان لم تكونا فيهم . فاعزب ثم اعزب ثماعزب .
(جامع الاخبار فصل 19)
شيعيان مرا به دو خصلت امتحان كنيد. اگر داراى اين دو خصلت بودند پيرو من هستند؛ اهتمامبه نماز اول وقت و كمك مالى به برادران دينى خود. اگر اين دو در آنها نبود، پس از مادورند، دورند، دورند.
غفلت از نماز اول وقت
قال على (عليه السلام )
ليس عمل اححب الى الله - عزوجل - من الصلوة فلا يشغلنكم عن اوقاتهم شى ء من امورالدنيا فان الله - عزوجل - ذم اقواما، فقال : الذين هم عن صلوتهم ساهون (10) يعنى انهمغافلون اشتهانوا باءوقاتها.
(وسائل الشيعه ج 3 ص 82)
عملى نزد خداوند محبوب تر از نماز نيست ، پس چييزى از امور دنيا شما را از خواندن نمازدر اول وقت باز ندارد؛ زيرا خداوند اقوامى را مذمت كرده و فرموده است : (واى برنمازگزارانى كه از نمازشان غفلت ورزيدند) يعنى واى بر نمازگزارانى كه ازاوقات نماز غفلت كنند و در حفظ اوقات آن سهل انگارى نمايند
خواندن نماز در وقت معين آن
قال على (عليه السلام ):
صل الصلوة لوقتها الموقت لها و لا تعجل وقتها لفراغ و لا توخرها عن وقتها لاشتغال و اعلم ان كل شى ء من عملك تبع الصلوتك .
(نهج البلاغه نامه 27)
نماز را در وقت معين آن بخوان و به خاطر بيكارى ، آن را پيش از وقت بجا نياور و بهبهانه كار داشتن آن را به تاءخير نينداز و بدان كه همهاعمال تو تابع نماز تو است .
توجه به نماز اول وقت حتى در جنگ
كان على يوما فى حزب صفين مشتغلا بالحرب والقتال و هو مع ذلك بين الصفين مراقب الشمس .فقال له ابن عباس : يا اميرالمؤ منين ما هذا لفعل ؟قال : انظر الى الزوال حتى نصلى : فقال له ابن عباس وهل هذا وقت صلوة ؟ ان عندنا الشغلا بالقتال عن الصلوة .فقال : على ما نقاتلهم ؟ انما نقاتلهم على الصلوة .قال و لم يترك صلوة االيل قط حتى اليلة الهرير.)
(بحار الانوار ج 83 ص 23)
روزى در چنگ صفين حضرت على (عليه السلام ) در حالى كهمشغول جنگ بود مرتب به خورشيد نگاه مى كرد. ابن عباس عرض كرد: يا اميرالمؤ منين اينچه كارى است كه شما انجام مى دهيد؟ حضرت فرمود: نگاه مى كنم تا موقع فرا ريدنظهر نمازم را (در اول وقت ) بخوانم . ابن عباس گفت : آيا حالا وقت نماز است ؟اشتغال جنگ ما را از نماز باز داشته است ، حضرت فرمود: مگر ما براى چه چيزى مى جنگيم؟ ما تنها براى نماز مى جنگيم . (ابن عباس گفت : نماز شب على (عليه السلام ) حتى درليلة الهرير (11) هم ترك نشد).
محافظت از اوقات نماز
قال على (عليه السلام ):
حافظوا على الصلوات الخمس فى اءوقاتها. فانها. من اللهعزوجل بمكان .
(بحار الانوار ج 77 ص 392)
مراقب اول وقت در نمازهاى پنچگانه باشيد؛ زيرا اين نماز در پيشگاه خداوند(عزوجل ) داراى موقعيتى خاص هستند.
ضايع كنند نماز
قال على (عليه السلام ):
عليكم بالمحاافظة على اءوقات الصلوة فليس منى من ضيع الصلوة .
(دعائم الاسلام ج 2 ص 251)
(برشماباد رعايت وقتهاى نماز، از من نيست هر كسيى كه نماز را ضايع كند.)
رسيدن وقت نماز
قال على (عليه السلام ):
جاء وقت الصلوة ، وقت امانة عرضها على السوات والارض والجبال فاءبين ان يحملهنا و اشفقن منها.
(تفسير صافى ج 2 ص 370)
(هنگامى كه وقت نماز فرا مى رسيد حضرت مى فرمود:) وقت نماز رسيد، وقت اداى امانتىرسيد كه خدا بر آسمانها و زمين و كوه ها عرضه كرد اما آنها ازقبول آن خوددارى كردند و ترسيدند.
مراعات اوقات نماز
قال على (عليه السلام ):
شيعتنا رعاة الشمس و القمر و النجوم يعنى التحفظ من مواقيت الصلوة .
(مستدرك الوسايل 1 ص 193)
شيعيان ما مراعات كننده خورشيد و ماه و ستارگانند؛ يعنى اوقات نماز را مراعات مى كنند.
اهميت اوقات نماز
قال على (عليه السلام ):
ارتقب وقت الصلوة فصلها لوقتها. ولا تعجلقبله الفراغ و لا تؤ خرها عنه لشغل . فان رجلاساءل رسول الله (صلى الله عليه وآله ) عن اوقات الصلوة .فقال رسول الله (صلى الله عليه وآله ): اتانىجبرئيل (عليه السلام ) وقت الصلوة حين زالت الشمس فكانت على حاجبه الايمن ، ثم اتانىوقت العصر فكان ضلل كل شى مثله ثم صلى المغرب حين غربت الشمس ، ثم صلىالعشاء الاخرة حين الشفق ، ثم صلى الصبح فاءغلس بها و النجوم مشتبكةفصل لهذه الاوقات و الزم السنة المعروفة و الطريق الواضح .
(بحارالانورا ج 83 ص 15)
مراقبت اوقات نمازت باش و آن را در وقت مقرر خود بجا آور، به خاطر فراغت ،قبل از وقت نماز، اقدام به اقامه آن نكن . و همچنين به خاطر كارى كه دارى آن را بهتاءخير نينداز. (براى نمازت اهميتى خاص قائل شو و هرگز نمازت كنى )؛ زيرا مردى ازرسول خدا (صلى الله عليه وآله ) از اوقات نماز پرسيد؟ حضرت چنين فرمود:جبرئيل نزد من آمد، هنگام نمازظهر، (وقت زوال خورشيد) در حالى كه آفتابمقابل حاجب و ابروى راست او بود. سپس جبرئيل براى نماز عصر آمد، هنگامى كه سايه هرچيزى به قدر و اندازه خود آن چيز شده بود. سپس نماز مغرب را وقتى بجا آورد كهخورشيد غروب كرده بود. آنگاه نماز عشاء را هنگامى خواند كه حمزه مغربيهزايل شد، سپس نماز صبح را هنگامى بجا آورد كه تاريكى آخر شب بود و ستارگان مشبكبودند. (آنگاه اميرالمؤ منين (عليه السلام ) اضافه فرمود: اى محمد بن ابى بكر !)نمازت را در اين اوقات بجاى آور و اين راه و رسم شناخته شده و روشن را ترك مكن .
توجه به اوقات نماز
قال على (عليه السلام ):
قال رسول الله (صلى الله عليه وآله ): ما من عبد اهتم بمواقيت الصلوة و مواضع الشمسالا ضمنت له الروح عند الموت و انقطاع الهموم و الاحزان و النجاة من النار.
(سفينة البحار ج 2 ص 63) پيغمبر خدا (صلى الله عليه وآله ) فرمود: هيچ بنده اى نيستكه به اوقات نماز و طلوع و غروب آفتاب نظر و اهتمام بورزد جزآنكه من راحتى و آسايشبه هنگام مرگ و دور بودن اندوه ها و نجات از آتش جهنم را براى او ضمانت مى كنم .
اوقات نمازهاى پنجگانه
قال على (عليه السلام ):
اما بعد فصلوا بالناس الظهر حتى تفى ء الشمسمثل مربض الغنز، وصلوابهم العصر و الشمس بيضاء حية فى عضو من النهار حين يسارفيها فرسخان . وصلوا بهام المغرب حين يفطر الصائم و يدفع الحاج الى منى وصلوابهم العشاءحين يتو ارى الشفق الى ثلث الليل وصلوا بهم الغداة والرجل يعرف وجه صاحبه .
(نهج البلاغه نامه 52)
اما بعد، پس نماز ظهر را با مردم (به جماعت ) هنگامى برپاى داريد كه آفتاب به طرفمغرب ميل كند و سايه آن به اندازه ديوار آغل بزها شود و نماز عصر را هنگامى برپاىداريد كه آفتاب در پاره اى از روز همچنان روشن است و مى توان تا دو فرسخ پياده راهرفت . نماز مغرب را در موقعى بگزاريد كه روزه دار افطار مى كند و حاجيان از عرفانبه منا مى آيند. و نماز عشاء را در وقتى كه شفق ناپديد مى شود تا يك سوم شب ،برپاى داريد. و نماز صبح را موقعى برپاى داريد كه اگر كسى در آن روشنى كمديگرى را ديد او را بشناسد.
رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) در وقت نماز
قال على (عليه السلام ):
كان رسول الله (صلى الله عليه وآله ) لا يؤ ثر الصلوة عشاء و الا غيره وكان اذادخل وقتها كانه لا يعرف اءهلا و لا حميما.
(سنن نبوى ص 14)
رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) هيچ چيزى را - نه شام و نه غير آن را - بر نماز مقدمنمى داشت . هرگاه وقت نماز فرا مى رسيد، رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) ديگر نهخانواده مى شناخت و نه دوست .
ج ) اءذان و اقامه
شنيدن اذان و شركت در نماز
قال على (عليه السلام ):
من سمع النداء فلم انداء يجبه من غير علة فلا صلوة له .
(وسايل الشيعه ج 55 ص 375)
هر كه بانگ (اذان ) را بشنود و بدون علت و آن پاسخ ندهد. پس نمازى براى او نيست .
اجابت نداى مؤ ذن
قال على (عليه السلام ):
اجابة المؤ ذن يزيد فى الرزق .
(بحار الانوار ج 84 ص 177)
اجابت دعوت اذان گو، سبب افزايش روزى مى شود.
اذان و اقامه و صف فرشتگان
قال على (عليه السلام ):
من صلى باءذان و اقامة صلى خلفة صف من الملائكة لايرى طرفاه و من صلى با قامة صلىخلفه ملك .
(ثواب الاعمال ص 58)
هر كسى كه نماز خود را با با اذان و اقامه بخواند، صفى از فرشتگان پشت سر او بهنماز مى ايستند كه دو طرف آن صف ديده نمى شود و هر كسى نماز خود را اقامه تنهابخواند، يك فرشته پشت سر او نماز مى گزارد.
فصيح بودن مؤ ذن
قال على (عليه السلام ):
ليوذن لكم اءفصحكم : ليوءمكم اءفقهكم .
(بحار الانوار ج 84 ص 161)
فصيح ترين شما اذان بگويد و فقيه ترين شما امامت كند.
اذان در وقت نماز
قال على (عليه السلام ):
و لا يؤ ذن الصلوة حتى يدخل وقتها.
(بحار الانوار ج 84 ص 160)
هنگامى كه وقت نماز داخل شد اذان بگوييد.
اذان به سمت قبله
قال على (عليه السلام ):
يستقبل المؤ ذن القبلة فى الاذان و الاقامة .
(بحار الانوار ج 84 ص 157)
اذان گو بايد هنگام اذان گفتن به سمت قبله باشد.
آفات بى توجهى به اذان
قال على (عليه السلام ):
من سمع النداء و هو فى المسجد ثم خرج فهم منافق الارجل يريد الجوع اليه اءو يكون على غير طهارة فيخرج ليتطهر.
(نهج البلاغه ج 84 ص 161)
كسى كه صداى اذان را در مسجد بشنود و بدون خواندن نماز (جماعت ) از مسجد خارج شود،منافق است ، مگر اينكه قصد برگشت براى نماز خواندن داشته باشد يا براى گرفتنوضو از مسجد خارج شود.
دعا هنگام اذان
قال على (عليه السلام ):
اعتنموا اذعاءاربع : عند قرائة القران و عند الاذان و عندنزول الغيث و عند التقاء الصفين الشهادة .
(وسايل الشيعه ج 4 ص 114)
در چهار زمان دعا را غنيمت شماريد: 1- هنگام قرائت قرآن ، 2- هنگام اذان ، 3- هنگامنزول باران ، 4- هنگام روبرو شدن دو لشگر مؤ منين و كفار براى جنگ .
پاداش اذان گويان
قال على (عليه السلام ):
يحشر المؤ ذنون يوم القيامة طوال الاعناق .
(بحار الانوار ج 84 ص 149)
اذان گويان ، روز قيامت با سرافرازى و سربلندى محشور مى شوند.
مزد مؤ ذن
قال على (عليه السلام ):
لاباءس اءن يجرى عليه من بيت المال .
(بحار الانوارج 81 ص 161)
اشكالى ندارد به مؤ ذن از بيت المال مزدى بدهند.
مفهوم قد قامت الصلوة
قال على (عليه السلام ):
(فى معنى (قد قامت الصلوة فى الاقامة )
اى حان وقت الزيارة و المناجاة و قضاء الحوائج و درك المنى والوصول الى الله - عزوجل - والى كرامته و غفرانه و عفوه و رضوانه
(بحار الانوار ج 84 ص 132)
(قد قامت الصلوة ) بدين معنا است كه هنگام ديدار و راز و نياز و برآورده شدن خواستهها و دريافتن آرزوها و همچنين زمان رسيد به خداوند (عزوجل ) و كرامت و آمرزش و بخشش و خشنوديى او فرا رسيده است .
فصل پنجم : حضور قلب
نماز با قلب پاك
قال على (عليه السلام ):
يا كميل ! ليس الشان ان تصلى و تصوم و تتصدق . اءلشان ان تكون الصلوة فعلتبقلب نقى و عمل عندالله مرضى خشوع سوى .
(بحار الانوار ج 84 ص 266)
اى كميل ! شاءن و مقام تو به خواندان نماز و گرفتن روزه و دادن صدقه نيست . هماناشاءن و قدر آدمى آن است كه نماز با قلبى پاك انجام پذيرد و موردقبول خداوند باشد و با خشنوع و خاكسارى اداء شود.
نماز و داع
قال على (عليه السلام ):
اذا قام احد كم الى الصلوة فليصل صلوة مودع .
(غرر الحكم ص 129)
هرگاه يكى از شما به نماز ايستد بايد به گونه اى نماز بخواند كه گويى با نمازوداع مى كند.
عارف به حق نماز
قال على (عليه السلام ):
من اتى الصلوة عارفا بحقها غفرله .
(بحار الانوار ج 79 ص 207)
هر كه نماز بجاى آورد در حاليكه حق نماز را بشناسد آمرزيده شده است .
خشوع قلب و جوارح
قال على (عليه السلام ):
ليخشع الرجل فى صلوته فانه من خشع قلبه لله -عزوجل - خشعت جوار فلا يعبث بشى فى الصلوة .
(بحار الانوار ج 84 ص 239)
مرد بايد در نماز خود خاشع باشد، پس وقتى قلبش براى خدا خاشع شد، اعضا وجوارحش نيز خاشع است ، پس چنين شخصى درحال نماز با چيزى بازى نمى كند.
موانع حضور قلب
قال على (عليه السلام ):
لا يقرمن احدكم فى الصلوة متكاسلا و لاناعسا و لا يفكرن فى نفسه فانه بين يدى ربه .و انما للعبد من صلوته ما اقبل عليه منها بقلبه .
(بحار الانوار ج 84 ص 239)
در حال كسالت و چرت زدن نماز نخوانيد و درحال نماز به فكر خودتان نباشيد؛ زيرا در محضر خدا ايستاده ايد. به درستى كه آنمقدار از نماز بنده قبول مى شود كه قلبا به خدا توجه داشته باشد.
نماز و اخلاص
قال على (عليه السلام ):
اليست الصلوة قيامك و قعودك . انما الصلوة اخلاصك و ان تريد بها الله و حده .
(شرح نهج البلاغه ابن ابى الحديد ج 1 خطبه 23 ص 325)
نماز، تنها قيام و قعود (برخاستن و نشستن ) نيست ؛ همانا نماز اخلاص تو است كه از آنجز خدا اراده ديگرى نكنى .
طاعت آن نيست كه برخاك نهى پيشانى | | | | | صدق پيش آركه اخلاص به پيشانىنيست .
|
فصل ششم : اعمال و ذكرهاى نماز
تفسير سوره حمد
قال على (عليه السلام ):
فاتحة الكتاب اعطاها الله محمدا (صلى الله عليه وآله ) و امته ، بعداء فيها بالحمد والثناء عليه ، ثم ثنى بالدعاء الله - عزوجل - و لقد سمعترسول الله (صلى الله عليه وآله ) يقول : قال الله -عزوجل قسمت الحمد بينى و بين عبدى فنصفها لى و نصفها لعبدى ، و لعبدى ماساءل ، اذا قال العبد: (بسم الله الرحمن الرحيم )قال الله - عزوجل - بداء عبدى باسمى ، حق على ان اتمم له اموره و ابارك له فى احواله .فاذا قال : (الحمدلله رب العالمين ). قال الله -عزوجل - حمدلى عبدى و علم ان النعم التى له من عندى و البلايا التى اندفعت عنهبتطولى . اشهد كم انى اضعف له نعم الدنيا الى نعيم الاخرة . و ادفع عنه بلايا الاخرة ،كما دفعت عنه بلايا الدنيا، فاذا قال : (الرحمن الرحيم )قال الله - عزوجل - شهد لى باءنى الرحمن الرحيم . اشهد كم لاوفرن من رحمتى حظه ، ولا جزلن من عطائى نصيبه فاذا قال : (مالك يوم الدين )قال الله - عزوجل - اشهد كم كما اعترف بانى انا المالك اليوم الدين لاسهلن يومالحساب حسابه ، و لاتقبلن حسناته ، و لا تتجاوزن عين سيئاته . فاذاقال العبد: (اياك نعبد)قال الله - عزوجل - صدق عبدى اياى يعبد لا ثيبنه عن عبادتهثوابا يغبطه كل من خالفه فى عبادته لى فاذاقال : (واياك نستعين ). قال الله - عزوجل - بى استعان والى التجاء. اشهد كم لا عيننهعلى امره و لا غيثنه فى شد ائده و لا خذن بيده يوم القيامة عند نوائبه . و اذاقال : (اهدنا الصراط المستقيم ) الى اخرها.قال الله - عزوجل - هذا العبدى و لعبدى ما ساءل . قد استجببت اعبدى و اعطيته ماامل ، و آمنته مما منه و جل . قيل يا اميرالمؤ منين (عليه السلام ) اخبرنا عن (بسم الله الرحمنالرحيم ) اهى من فاتحة الكتاب ؟ قال : نعم كانرسول الله (صلى الله عليه وآله ) يقروها و يعدها اية منها، ويقول : فاتحة الكتاب هى السبع المثانى فضلت (بسم الله الرحمن الرحيم ،) و هىالاية السابعة منها.
(بحار الانوار ج 85 ص 59)
سوره فاتحه را خداوند به محمد (صلى الله عليه وآله ) و امت او داد. و با حمد و سپاسبرخود آن را آغاز كرد. سپس با دعا و ثنا خداوند -عزوجل - ادامه يافت . من از پيامبر خدا (صلى الله عليه وآله ) شنيدم كه فرمود: (خداوند- عزوجل - مى فرمايد: سوره حمد را ميان خود و بنده ام تقسيم كرده ام ، پس نيمى از آن من ونيمى از آن بنده من است . و بنده ام هر چه (در آن ) بخواهد به او مى دهم .
پس هنگامى كه بنده بگويد: (بسم الله الرحمن الرحيم ) خداوند مى فرمايد: بنده امبه نام من شروع كرده ، پس بر من لازم شد كه آمرش راكامل كنم و احوالش را بر او مبارك گردانم .
و هنگامى كه بگويد: (الحمد لله برب العالمين ) خداوند مى فرمايد: بنده ام مراستايش كرد و فهميد كه نعمتهاى كه دارد از من است و بلاهايى كه از او دفع شده بانيروى من است ؛ شما را گواه مى گيرم كه چند برابر نعمتهاى دنيايش در آخرت به اوبدهم و بلاهاى آخرت را از او برگردانم ، به همان گونه اى كه بلاهاى دنيا را از اوبر مى گرداندم
و هنگامى كه بگويد: (الرحمن الرحيم ) خداوند مى فرمايد: شهادت داد كه من بخشنده ومهربانم ، شما را گواه مى گيرم كه از رحمتم بهره او را فراوان گردانم و از عطايمسهم وى را بسيار دهم .
پس وقتى بگويد: (مالك يوم الدين ) خداوند مى فرمايد: شما را به شهادت مى گيرمكه همان گونه كه اعتراف نمود كه من مالك روز رستاخيز هستم ، در روز حساب ، حسابشرا بر او آسان گردانم و حسناتش را بپذيرم و از گناهانش در گذرم .
پس وقتى بنده بگويد: (اياك نعبد) خداوند مى فرمايد: بنده ام درست گفت ؛ او مراعبادت مى كند، من نيز به او پاداشى در قبال عبادتش بدهم كه هر كسى در عبادتش براىمن با او مخالفت كرده رشك برد.
پس وقتى كه بگويد (واياك نستعين ) خداوند مى فرمايد: از من كمك خواست و به منپناه آورد، شما را گواه مى گيرم كه او را در كارش يارى كنم و در گرفتارى اش كمككنم و در روز رستاخيز در سختى ها دستش را بگيرم . (تا اين فراز حمد، از آن خداوند)
هنگامى كه بنده بگويد: (اهدنا الصراط المستقيم ) تا آخر سوره ، خداوند بزرگ مىفرمايد: اين براى بنده ام ، و هر چه كه بخواهد به او مى دهم ، خواسته او را اجابت كردمو هر چه آرزو نمود به او دادم و از هر چه مى ترسيد ايمنى اش بخشيدم .
از اميرمؤ منان على (عليه السلام ) پرسيدند: يا على ! از (بسم الله الرحن الرحيم )بگو. آيا جزئى از فاتحه است ؟ فرمود: آرى .رسول خدا (صلى الله عليه وآله ) آن را مى خواند و يك آيه از سوره حمد محسوبش مىفرمود. فاتحة الكتاب ، سبع المثانى (دو هفت تايى ) است و با (بسم الله الرحمنالرحيم ) كه آيه هفتم آن است ، فضيلت يافته است .
قرائت : قرائت نماز
قال على (عليه السلام ):
اذا صليت . فاسمع نفسك القراءة و التكبير التسبيح
(بحار الانوار ج 85 ص 76)
هنگامى كه نماز مى خوانى ، قرائت و تكبير و تسبيح را چنان بجاى آور كه خود بشنوى .
ركوع : علت ركوع
قال على (عليه السلام ):
ثم تاءويل مد عنقك فى الركوع تخطر فى نفسك ، امنت بك ولو ضربت عنقى . ثمتاءويل رفع راءسك من الركوع اذا قلت : سمع الله لمن حمده الذى اخرجنى من العدم الىالوجود.
(ميزان الحكمة ج 5 ص 395)
معنايى كه از كشيدن گردن در ركوع بايد به قلب خطور كند، اين است كه در ايمان بهخدا استوارم ، اگر چه گردنم زده شود و معناى سر برداشتن از ركوع و گفتن (سمعالله لمن حمده )اين است كه حمد و ثنايم را مى شنود، آن خدايى كه مرا از نيستى و عدمبه وجود آورده است .
معناى ركوع
سئل اميرالمؤ منين (عليه السلام ) ما معنى الركوع ؟فقال :
معناه امنت بك و لو ضربت عنقى . و معنى قوله : سبحان ربى العظم بحمده ، فسبحانهالله انفة لله - عزوجل - و ربى خالقى ، و العظيم هو العظيم فى نفسه غير موصوفبالصغر، و عظيم فى ملكه و سلطانه ، و اعظم من ان يوصف ، تعالى الله .
(بحار الانوار ج 85 ص 116)
از مام على (عليه السلام ) پرسيدند: معناى ركوع چيست ؟ فرمود: يعنى به تو ايمانآوردم ؛ اگر چه گردنم را بزنى . و معناى (سبحان ربى العظيم و بحمد) اين است كهخدا منزه است . بزرگى از آن خداوند است و پروردگارم ، همان خالق من است . فقط اوبزرگ است و عظيم يعنى ذاتا بزرگ و اينكه در خود موصوف به كوچكى نيست . و دركشور هستى ، خود پادشاه و فرمانروا است . و بزرگتر است كه توصيف شود او كهبسى ، والاست .
خشوع در ركوع
قال على (عليه السلام ):
فاذا ركعت فقل : اللهم لك ركعت ولك خشعت و لك اسلمت و بك امنت و عليك تولكت و انت ربىخشع لك وجهى و سمعى و بصرى و شعرى و بشرى و لحمى و دمى و مخى و عصبيى وعظامى و ما اقلت الارض منى الله رب العالمين .
(من لاايحضره الفقيه ج 1 ص 311 حديث 927)
هنگام ركوع بگو: بار پروردگارا ! براى تو ركوع مى كنم و براى تو است خشوع من وبراى تو است اسلام من و به تو ايمان دارم و بر توتوكل مى نمايم . و تو پروردگار منى و صورت و گوش و چشم و مو و پوست و گوشتو خون و مغز و اعصاب و استخوانم ، تنها براى تو خاشع است و آنچه در روى زمين از مناست ، همه از آن خداوند است كه پروردگار عالميان است .
مراقبت از ركوع
كتب اميرالمؤ منين (عليه السلام ) الى محمدبن ابى بكر:
انظر ركوعك و سجودك . فان النبى (صلى الله عليه وآله ) كان اتم الناس صلوة واحفظهم لها. وكان اذا ركع قال : (سبحان ربى العظيم ) ثلاث مرات . و اذا رفع طلبهقال : (سمع الله لمن حمده . اللهم لك الحمد ملى ء سماواتك و ملى ارضك و ملى ما شئت منشى ء.) فاذا سجد قال : (سبحان ربى الاعلى و بحمده )ثلاث مرات .
(بحار الانوار ج 85 ص 104)
امام على (عليه السلام ) به محمد بن ابوبكر نوشت : به ركوع و سجودت بنگر و مراقبآن باش ، زيرا پيامبر (صلى الله عليه وآله ) بهتر از همه مردم نماز را به اتمام مىرساند و آن را حفظ مى كرد و وقتى به ركوع مى رفت ، سه بار مى گفت : (سبحانربى العظيم و بحمد) وقتى كه از ركوع بر مى خاست ، مى گفت : (سمع الله لمن حمداللهم الك الحمد ملى سماواتك و ملى ارضك و ملى ء ماشئت من شى ء) (خداوند مى شنود ازكسى كه او را ستايش مى كند. خدايا ! به اندازه ظرفيت آسمانها و زمينت ، و به اندازهظرفيت هر چه مى خواهى ، تو را سپاس ) و وقتى به سجده مى رفت ، سه بار مى گفت :(سبحان ربى الاعلى و بحمده )
سجده : سجود و ركوع بهترين عبادات
قال على (عليه السلام ):
نعم العبادة السجود و الركوع
(نصنيف غرر الحكم ص 175)
سجود و ركوع در پيشگاه الهى ، چه خوب عبادتى است .
ركوع و سجود زياد
قال على (عليه السلام ):
لا يقرب من الله سبحانه الا كثرة السجود و الركوع .
(نصنيف غرر الحكم ص 175)
چيزى جز كثرت سجود و ركوع ، شخص را به تقرب خداوند سبحان نرساند.
افزايش سجود و ركوع
قال على (عليه السلام ):
من رغب فيما عند الله كثر (اكثر) سجوده و ركوعه .
(تصنيف غرر الحكم ص 175)
هر شخصى كه به آنچه نزد خداست علاقمند است ، پس سجود و ركوعش را افزايش دهد.
فلسفه سجده بر خاك
قال على (عليه السلام ):
و لمافى ذلك من تعفير عتاق الوجوه بالتراب تواضعا و التصاق كرائم الجوارحبالارض تصاغرا:
(نهج البلاغه خطبه 234)
هنگامى كه انسان نماز مى خواند، ساييدن گونه ها به خاك نشانه تواضع و گذاردناعضاء شريف بر زمين دليل كوچك و حقارت است .
سجده مايه تقرب
قال على (عليه السلام ):
اءقرب ما يكون العبد من الله اذا سجد.
(بحار الانوار ج 82 ص 233)
نزديك ترين چيزى كه بنده را به خدا نزديك مى كند، سجده است .
اهميت سجده
قال على (عليه السلام ):
لو يعلم المصلى ما يغشاه من جلال الله ما سره اءن يرفع راءسه من السجود.
(بحار الانوار ج 82 ص 207)
اگر نمازگزار بداند چه اندازه مشمولجلال الهى است ، هرگز راضى نمى شود كه سر از سجده بردارد.
آداب سجده
قال على (عليه السلام ):
اءلسجود الجسمانى هو وضع عتائق الوجوه عليى التراب واستقبال االارض بالراحتين و الكفين و اءطراف القدمين مع خشوع القلب و اخلاص النية .
(غرر الحكم ج 2 ص 165)
سجده بدنى ، گذاشتن قسمت نيكوى صورتها برخاك و رو آوردن به زمين با دو كف دست وكناره هاى دوپا، همراه با خشوع دل و پاك نيست است .
سجده ريا كارانه
قال على (عليه السلام ):
ان رسول الله (صلى الله عليه وآله ) ابصر رجلا دبرت جبهته ،فقال رسول الله (صلى الله عليه وآله ): من يغالب الله يغلبه و من يخدع الله يخدعهالله يخدعه ، فهالا تجافيت بجبهتك عن الارض ولم تشوه خلقك ؟!
(بحار الانوار ج 71 نص 344)
رسول گرامى اسلام (صلى الله عليه وآله ) مردى را ديد كه پيشانى اش بر اثر سجدهرياكارانه زخمى شده بود، به او فرمود: هر كس با خدا از در نيرنگ و خدعه در آيد،خداوند نيز به او مى فرمايد: چرا پيشانى ات را از زمين جدا نمى كند تا اين چنين چهره اترا مشوه و زشت نكنى ؟ !
اثر سجده بر پيشانى
قال على (عليه السلام ):
انى لاكره للرجل ان ترى جبهته جلحاء ليس فيها شى ء من اثر السجود.
(بحار الانوار ج 71 ص 345)
من دوست ندارم براى مردى كه پيشانى اش صاف باشد و اثرى از سجود بر آن ديدهنشود.
طولانى كردن سجده
قال على (عليه السلام ):
اءطيلوا السجود، فما من عمل اشد على ابليس من ان يرى ابن ادم ساجدا لانه امر بالسجودفعصى ، و هذا امر بالسجود فاطاع و نجا.
(بحار الانوار ج 85 ص 161)
سجده را طولانى كنيد، كه هيچ كارى بر ابليس سنگين تر از اين نيست كه فرزند آدم رادر حال سجده ببيند، چون به او دستور سجده داده شد، ولى عصيان ورزيد؛ در حالى كهفرزند آدم ماءمور به سجده شد و اطاعت كرد و نجات يافت .
روح سجده
قال على (عليه السلام ):
و السجود النفسانى فراغ القلب من الفانيات والاقبال بكنه الهمة على الباقيات و خلع الكبر و الحيمة و قطع العلائق الدانيوية والتعلى بالخلائق النبوية .
(غرر الحكم ج 2 ص 165)
سجده نفسانى (روح سجده ) رها بودن دل از امور فناپذير و روى آوردن با تمام وجودبه امور جاودانى و رها كردن كبر و تعصب بيجا و قطع همه علايق دنيوى و آراسته شدنبه خلايق نبوى است .
تفسير سجود
قال على (عليه السلام ):
السجدة معناه : منها خلقتنى يعنى من التراب . و رفع راءسك من السجود معهناه : منها اخرجتنى . و السجده الثانية : و اليها تعيدنى . و رفع راءسك من السجدة الثانية : و منهاتخرجنى تارة اخرى . و معنى قوله (سبحان ربى الاعلى ): (فسبحان )تت انقة للهربى و خالقى ، و (الاعلى )الى علا و ارتفع فى سماواته حتى صار العباد كلهمدونه و قهر هم بعزته و من عنده التدبير و اليه تعرج المعارج .(12)
(بحار الانوار ج 85 ص 133 و 139)
از اميرالمؤ منين (عليه السلام ) معنى و تفسير سجود را پرسيدند؛ حضرت فرمود: معناىسجود اين است كه خدايا مرا از خاك آفريدى . و چون سر از سجده بردارى بدين معنا استكه مرا از آن برانگيختى . و چون مجددا سر به سجده نهى ، يعنى اين كه دوباره مرا بهزمين باز خواهى گرداند. و سر برداشتن از سجده دوم ، يعنى اين مرا مجددا از زمين بر مىانگيزى . و معناى (سبحان زى الاعلى ) چنين است : (سبحان ) يعنى خالق وپروردگار من منزه است از صفات ناپسند و (اعلى ) يعنى : او در ملكوت خود علو ورفعت دارد، تا جايى كه بندگان همگى تحت امر و مقهور عزت اويند. و اوست كه تدبيرامور بندگان ، آسمان و زمين مى كند. و همه به سوى او عروج و پرواز مى كنند.
| 
