ديوانگى است ، قصه تقدير و بخت نيست
|
از بام سرنگون شدن و گفتن اين قضا ست
|
ما سرنوشت را از عوامل موهوم كاميابى و از عوامل انحطاط و شقاوت مى شماريم و اين بهآن معنائى كه اديان آسمانى و قرآن مجيد آن را تحكيم و تثبيت مى نمايد، نيست ، بلكه بهآن معنائى است كه بسيارى از ساده دلان مى انديشيد: ((ما اسير سرنوشت خود هستيم وسازنده سرنوشت ما كسى ديگر است .))
ما خواه خداپرست باشيم ، خواه مادى ، خواه معتقد باشيم كه سازمان جهان هستى زير نظريك انديشه بزرگ و عقل محيط اداره ميشود و يا اين كه بگوئيم تصادف ، اتمهاى بيشماراين نقش و نگار را در صحنه گيتى به وجود آورده است ، بالاخره نمى توانيم اين حقيقت راانكار كنيم كه از نخستين روزى كه جوانى دست به ميخوارگى مى زند، اساس سرنوشتبد خود را با دست خود پى ريزى مى كند؛ اين جوان پس از مدتى يا با كبد متورم درگوشه بيمارستان خواهد افتاد و يا با سكته قلبى و يا با پاره شدن شريانهاى مغزىبدرود زندگى گفت .
ما يقين داريم شخصى كه بادم شير و پلنگ بازى مى كند، آن هم بدون كوچكترين مهارتدر رام كردن حيوانات ، پس از لحظاتى طعمه درندگان خواهد شد.
به طور مسلم جوان بيكار و بى عار و قمار باز خود را به سرنوشت بدى دچار مى سازد.او خود سازنده سرنوشت خويش است نه شخص ديگر.
و به گفته پروين اعتصامى :
ديوانگى است ، قصه تقدير و بخت نيست
|
از بام سرنگون شدن و گفتن اين قضاست
|
در آسمان علم ، عمل بهترين پر است
|
در كشور وجود، هنر بهترين غناست
|
ميكوش گرچه عزم تو ز انديشه برتر است
|
ميپوى گرچه راه تو در كام اژدهاست
|
دانشجوئى كه شب و روز خود را يكى كرده و با علاقه شديد به فرا گرفتن علممشغول مى شود، از همان لحظه اى كه پا به درب دانشگاه مى گذارد، سرنوشت خود را مىسازد.
خلاصه ، اعمال امروز ما سازنده آينده ماست ؛ و حوداث جهان هستى مانند حلقه هاى زنجيرآنچنان به هم پيوسته است كه اگر يك حلقه از وسط آن گسسته شود، تمام نظام هستىاز هم پاشيده مى شود.
هر حلقه اى از اين حلقات علت حلقه بعدى است . نظام حوادث در اين جهان يك سلسلهدستگاههاى منظمى از علتها و معلولهاست . مثلا حوادث امروز علت حوادث فرداست .رويدادهاى آينده با قلم تكوين بر پيشانى حوادث امروز نوشته شده است و شرائط واوضاع و علل و مقتضيات قبلى با زبان تكوينى خود مى گويند: جريانهاى امروز آبستنحوادثى است كه فردا و يا در جاى خود انجام مى گيرد و روابط ميان اين دو رشته ازحوادث آن چنان منظم و تخلف ناپذير است ، كه اگر كسى به رموز و خصوصياتعلل خلاقه و آفريننده پى برد، مى تواند خصوصيات پديده هاى آينده را به طورواضع پيش بينى كند.
در كتابهاى مذهبى مى خوانيم كه انسان در چهار چوبه سرنوشت خويش است و كتابآسمانى ما مى گويد: ((هر كارى كه شما انجام مى دهيد، قبلا در كتابى مضبوط مىباشد.))(32) منظور از آن اين نيست كه ما اسير سرنوشتى هستيم كه قبلا آن را به طورجبر نوشته اند، بلكه مقصود اين است كه خداى بزرگ و دانا كه بر تمام حوادث گذشتهو آينده احاطه ، و از تمام آنها اطلاع كامل دارد، مى داند كه چه كسانى از روى اختيار چهكارهائى را انجام خواهند داد و در اثر آنها به سعادت و يا به شقاوت خواهند رسيد.
او از خط سير فردى كه خود آن شخص آن را ترسيم كرده است آگاهىكامل دارد و تمام اين خطوط در جهان بالا منعكس است ، ولى تمامى افراد در تنظيم نقشهزندگى خود كاملا آزادند.و هرگونه كه بخواهند سرنوشت خود را خواهند ساخت .
دسته اى وجدان خود را بازى مى دهند و آزادى انسان را كهعقل و وجدان بر آن گواه است ناديده مى گيرد. بهقول مولوى :
اين كه گوئى اين كنم يا آن كنم
|
اين دليل اختيار است اى صنم
|
موضوع جبر حوادث و جبر اعمال را پيش مى كشند و تصور مى كنند كه در گردونه حوادث، كوچكترين اختيارى از خود ندارند و مانند سنگى هستند كه از بالا رها گردد و تحتعوامل طبيعى ، يك راه بيش ندارد؛ و يا گياهى مى باشند كه بايد يكنواخت تحت شرايطىرشد و نمو كنند. در صورتى كه اين عقيده كاملا مخالف با وجدان و سرشت پاك انسانىاست و هر فرد مى داند كه او در تمام كارهاى خود آزاد مختار مى باشد. اوست كه خود را نيكفرجام و يا بد فرجام مى سازد.
اگر در گذشته افراد مجرم و يا عقب مانده و شكست خورده ، گناهان و اثرات شوماعمال خود را بر گردن قضا و قدر مى انداختند و خود را از هر نوع تقصير و گناهىتبرئه مى كردند، اكنون هم گروهى از مردم به جاىعامل مزبور، عبارت جبر تاريخ را به كار مى برند واعمال خود را اثر مستقيم جبر تاريخ مى دانند. اينعامل در ميان آنان همان ارزشى را دارد كه قضا قدر (به تفسير نادرست آن ) در گذشتهداشت .
اين نوع نتيجه گيرى از موضوع جبر تاريخ ، يك نوع خود فريبى و در حقيقت عذرى استبراى تقصيرها و سرپوشى است براى جرايم .
اكنون ببينيم از جبر تاريخ كه در كتابهاى فلسفى و اجتماعى امروز زياد به كار مى رودچيست .
تكامل و بهبود زندگى بشر از نظر اقتصاد و فرهنگ ايجاب مى كندكه انسان طبق مقتضياتزمان ، زندگى كند و زندگى خود را در دل يك اجتماعمتكامل براساس زندگى نوين و تكامل يافته اى استوار سازد.
مثلا امروز بهره بردارى از صنايع و مسافرت با هواپيما استراحت در سايه برق وپيروى از روشهاى نوين آموزش و پرورش همه نتيجه جبر تاريخ زندگى بشر مىباشد. از آنجا كه زندگى انسان در پرتو كوششهاى توان فرساى دانشمندان در مسيرتكامل قرار گرفته است ، زندگى در دل اين جامعه انسان را مجبور مى كند كه خود راهمگام جامعه سازد و بسان ديگران از اين عوامل استفاده كند. و اين مطلبى است بسيار صحيحو اساسى ؛ و اين است معنى صحيح جبر تاريخ .
ولى كسانى كه از اين اصل سوء استفاده مى كنند، مى خواهند همه نوع لجام گسيختگى وتمرد و عصيان خود را با اين اصل توجيه كنند. مثلا هر موقع با آنان درباره سقوطنسل جوان در منجلاب فساد سخن مى گوئيم ، در پاسخ مى گويند: جوانان تقصيرندارند. همگى مربوط به جبر تاريخ و نتيجه مستقيم آن است . از دريچه فكر چنينشخصى اين جوان نيرومند مانند آلت بدون اراده اى است كه جبر تاريخ او را به هر طرفبخواهد مى برد.
در صورتى كه اين نوع تفسير يك نوع بازى كردن بااصول علمى و فلسفى است و اين اصل هرگز نمى توانداعمال بد ما را توجيه كند. اعمالى كه ما همه آنها را باكمال آزادى بشر در تعيين سرنوشت خود، نه به آن معنى است كه او در زندگى خويشاصلا به هيچ مقامى نياز ندارد و مى تواند بدون استمداد از قدرت پرورگار، اين راهپرپيچ و خم را طى كند.
اين نظر را نه اديان آسمانى مى پذيرد، و نه بااصول فلسفى و علمى سازگار است . بشر هر اندازه قوى و نيرومند باشد، چون مصنوعآفريدگار جهان است و در زندگى به هزارانعامل نياز دارد، همواره بايد از قدرت و نيروى نامتناهى خداوند استمداد كند تا او را در مسيرزندگى كمك نمايد.
او مانند نور افكنهائى است كه به مبداء مولد برق ارتباط دارد و هر لحظه بايد از آنمنبع ، كسب نيرو كند، ولى در چگونگى صرف اين نيرو كاملا آزاد است .
احساس چنين نيازى و اين كه او بايد هر لحظه از نيروى نامتناهى پرودگار كمك بگيرد ،نه تنها او را افسرده و سست نخواهد ساخت ، بلكه نشاط او را براى كار و فعاليت ،بيشتر خواهد نمود؛ زيرا مى داند كه نيروى مرموز و فوق العاده اى در پشت سر او هست ومى تواند او را در مسير زندگى كمك كند و در صحنه زندگى تنها نيست .
سربازانى كه در مقابل دشمن و صف مقدم جبهه قرار مى گيرند، در صورتى مى توانندبا شور و هيجان بجنگند كه مطمئن باشند از پشت سر، نيروهاى ديگرى آنها را كمك خواهندكرد و در غير اين صورت روحيه خود را باخته و دست از كار مى كشند.
پيشواى بزرگ اسلام اميرمؤ منان على (ع ) در يكى از ميدانهاى نبرد پس از آنكه بهفرزند خود يك سلسله دستورات دقيق جنگى را كه ضامن پيروزى در صحنه نبرد مىباشد، تعليم مى كند، در پايان گفتار خود چنين مى فرمايد: (( و اعلم ان النصر منعنداللّه .)) يعنى ، فرزندم ! بدان پيروزى نهائى از ناحيه خداست .
عوامل موهوم پيروزى :4- بزرگ زادگى و ثروت موروثى
پيامبران الهى از خانواده هاى ثروتمند نبوده اند و اكثر مردان بزرگ از كلبه هاى محقرپا به اجتماع گذارده اند.
يكى از دوستان دانشمندم درباره بزرگ زادگانى كه در مهد نعمت و عزت ، چشم به جهانمى گشايند و در سايه آبرو و حيثت خانوداگى به مقاماتى مى رسند، مى گفت :((گروهى از مردم سعيد و خوشبخت از مادر متولد مى شوند و فلانى نيز خوشبخت بدنياآمده است .))
او سعادت و خوشبختى را در پناه ثروت پدر و حيثتفاميل مى دانست ثروتى كه مى تواند كودك را مدتى در انظار، گرامى سازد و ازاضطراب و كار و كوشش بى نياز نمايد.
ما اين انديشه را از آن دوست گرامى به طور وكلى و دربست نمى پذيرفتيم ؛ زيرا درستاست كه شرافت و نجابت پدر و مادر و ثروت و مكنت خانواده مى تواند شرايط ترقى وتكامل انسان را آسانتر سازد و در اين راه به انسان كمك شايانى نمايد، ولى از يك نكتهنبايد غفلت كرد، و آن اين كه اگر احساسات و عواطف و تمايلات جوانى كه در مهد عزتهمچون خانواده اى پرورش يافته است ، درست رهبرى نشود، به مراتب از كسانى كه دركلبه هاى فقر و بيچارگى چشم به جهان مى گشايند، ذليلتر و بيچاره تر مى شود.
ثروت پدر و حيثت خانوادگى زمانى مى تواند انسان را به سعادت ابدى هم آغوش سازدكه عوامل نخوت و تنبلى و عياشى و انحراف اخلاقى و روحى نشود. متاءسفانه كمتر اتفاقمى افتد كه اين مواهب خدادادى در اين مسير به كار افتد و غالبا اينعوامل براثر عدم رهبرى صحيح ، نتيجه نامطلوب مى دهد.
تاريخ گواهى مى دهد كه پيامبران الهى از خانواده هاى ثرومند نبوده اند و اكثر مردانبزرگ از كلبه هاى محقر پا به اجتماع گذارده اند.
حتى گفته اند: ((فقر در شرايط خاص گاهواره نبوغ است .)) و آزمايش و تجربه آن راتاءييد كرده است .
ابوتمام ، خاتم الشعراء مؤ لف كتاب ((حماسه )) و كتابهاى نغز ديگر، در خانواده اىفقير چشم به دنيا گشود و مدتها براى گذارن زندگى ، سقائى مى كرد.
ياقوت حموى نويسنده كتاب ((معجم البلدان )) بزرگترين كتاب جغرافيائى اسلام كه درقرن ششم هجرى نگاشته شده و در ده جلد بزرگ به چاپ رسيده و هم اكنون بزرگترينمنبع براى شناختن اوضاع شهرها در ادوار گذشته مى باشد، برده اى بيش نبود. ابراهيمحموى او را براى كسب و تجارت به شهرها مى فرستاد. او در مسافرتهاى خوديادداشتهائى از اوضاع جغرافيائى و طبيعى شهرها برمى داشت ، و در آخر، همه آنها راتدوين نموده به صورت كتابى در آورد.
اميركبير آشپززداه بود. او از ميان توده هائى برخاسته بود كه رنج و محنت و فشاراستبداد حكام زمان خود را بخوبى چشيده بود. اين تجارب و مشاهدات تلخ بود كه او را يكمرد نيرومند متكى به نفس تربيت كرد.
((سرتوماس لارنس )) پسر يك مرد بيكاره بود. او هوش و استعداد سرشارى داشت و درپنج سالگى به آسانى شعر حفظ مى كرد و در 16 سالگى تابلوى عيد تجلى رانقاشى كرد و برنده جايزه انجمن هنرهاى زيبا گرديد.
ناپلئون مى گويد: ((ثروت در دست جوان مانند سلاح و حربه اى است كه با آن نفس واهل خود را هلاك مى كند.))
اينجاست كه شاعر عربى زبان مى گويد:
(( ان الشباب و الفراغ والجدة
|
يعنى ، جوانى و بيكارى و ثروت ، مايه تباهى مرد است و چه مايه تباهى ! همانطورى كهگفته شد اين مواهب طبيعى تا درست رهبرى نشود به ضرر انسان تمام مى شود. آنچهضرورى است ، رهبرى صحيح مى باشد.
سعدى مى گويد:
وقتى افتاد فتنه اى در شام
|
هر يك از گوشه اى فرا رفتند
|
مى گويند: ((فقر، ما در صنايع است .)) تا روزى كه كالاهاى باختر زمين به كشور ژاپنسرازير بود، اين ملت فاقد همه گونه صنايع بودند. از روزى كه دروازه هاى خارج رابه روى كشور خود بستند و نخست وزير آنها گفت : ((تا ملت ژاپن به دست خود كفشندوزند همه بايد پابرهنه بگردند.)) هوش و فكر و كار و كوشش در سياست فرهنگ ملتژاپن به كار افتاد و از بى طرفى مثبت حداكثر استفاده را كردند و از زندان اقتصادوابسته و توليد محصول واحد و تهيه مواد اوليه براى بيگانگان ، بيرون آمدند.
اصل و نسب ((شكسپير)) بدرستى معلوم نيست ، اما مى گويند پدرش قصاب بوده و درطفوليت پشم شانه مى زده است و در يكى از مدارس مستخدم بوده و بعد منشى شده است . دراين نابغه تجربيات بشر جمع شده بود؛ گوئى تمام حرفه ها را داشته و مدتها در هريك از آنها كار كرده است . هوش و قريحه سرشار و سرعتانتقال و مطالعه و تجربيات ، او را به نوشتن قطعاتى موفق ساخت كه جزء شاهكارىعالم ادب محسوب مى شود.(33)
((آندروجكسن )) رئيس جمهور سابق امريكا بهعقل و تدبير معروف است .
وى طى نطق مفصلى كه در واشنگتن ايراد كرد، مراحلى را كه از خياطى تا رياست جمهورىطى كرده بيان نمود و همه را به تعجب آورد. او گفت : ((گروهى مرا تحقير مى كنند كهخياط بوده ام ؛ ولى من در خياطى هيچ ننگ و عار نمى بينم . وقتى خياط بودم ، در امانت ومهارت ضرب المثل بودم . لباسهاى مشتريان را سروقت مى دادم و همه آنها در برش ودوخت ، از من راضى بودند.))
ما در خلال زندگى خود، بزرگ زادگانى را ديده ايم كه براثر عدم رهبرى صحيح ، ازاين سرمايه نامرئى كوچكترين استفاده اى نكرده و به روزگار سياه دچار شده اند.
ولى برعكس جوانانى را ديده ايم كه روى عوامل و شرايط خاصى كه بسيارى از آنها بهدست خودشان درست شده ، از نردبان ترقى بالا رفته و به مناصبىنائل آمده اند.
مردان خود ساخته تاريخ در معارف ، اخلاق سياست و صنعت كسانى بودند كه در پرتوكاردانى و لياقت فطرى و زحمات فراوان ، به جائى رسيده اند كه مرد تاريخ وشخصيت خود ساخته شده اند. و هيچ عامل خارجى در كسب شخصيت و مقام آنان مؤ ثر نبوده وجز از باطن خود از جائى استمداد نكرده اند.
