فصل ششم

وداع تا بهشت

درسى در واپسين روزها

آينده نگرى

روزى با پدرم به ديدن استادمان، علامه سيد هاشم بحرانى توبلى رفتيم. هنگامى كه بلند شديم و خداحافظى نموديم، سيد دست مرا

1 .  الذريعه، ج4، ص360.

گرفت و فشرد و فرمود: از كوشش و جديت در تحصيل كوتاهى مكن، زيرا در آينده نزديك اين مملكت به تو احتياج دارد.(1)

ولَوْلاَ الأَجَلُ الذى كتبَ اللّهُ علَيهمْ لَمْ تَسْتَقِرَّأَرواحُهُمْ فى اجْسادِهِم طَرفَةَ عين شوقاً إلى الثّوابِ و خوفاً مِنَ العِقَابِ.(3)

1 و2. انوار البدرين، ص139.
3 .  اگر نبود اجل و سرآمد معينى كه خداوند براى آنها (متقين) مقرر داشت، روحهاى آنها حتى يك چشم برهم زدن از شوق پاداش و از ترس كيفر در چشمشان قرار نمى گرفت». (امامى، و آشتيانى، ترجمه و شرح فشرده اى بر نهج البلاغه، ج2، ص324).
4 .  «آنها (متقين) به كسى مى مانند كه بهشت را باچشم ديده و در آن متنعّمند». (همان جا).

1 .  رياض العلماء، ج5، ص300; فوائدالرضويه، ص706; انوارالبدرين، ص137; معجم المؤلفين، ج13، ص132; مصفى المقال، ص489; لؤلؤة البحرين، ص64 .
بنابه نقلى رحلت سيد چهار سال بعد از فوت شيخ محمد بن ماجد (متوفى 1105) واقع گرديده است. در اين صورت، رحلت سيّد سال 1109 بوده است. از جمله كسانى كه اين قول را پذيرفته اند، بغدادى در ايضاح المكنون، ج3، ص179 و ج4، ص141 و ج6، ص503 (به نقل از: العلامة السيّد هاشم البحرانى، ص86).
2 .  انوارالبدرين، ص139; لؤلؤة البحرين، ص64; زندگى نامه علامه بحرينى، ص110 و 111.
دختر شيخ على فرزند شيخ عبدالله، همسر علامه بوده. در واقع سيد در منزل جدّ همسرش سكونت داشته است و معلوم نيست كه اين منزل به عنوان ارث به زن رسيده بوده يا با اجازه پدرزنش، شيخ على در اين منزل سكونت كرده است. (زندگى نامه علامه بحرين، ص111).

ميعادگاه عاشقان

1 .  محمد حرزالدين، مراقد المعارف، ج2، ص358; سيد حسن امين، دائرة المعارف اسلامى شيعه، ج9، ص47 و 46; زندگى نامه علامه بحرينى، ص113.

فصل هفتم

يادگاران

فرزندان پاك نهاد

1 .  عبدالله بلادى، انوارالبدرين، ص140; فارس تبريزيان، العلامة السيّد هاشم البحرانى، ص163; آقا بزرگ تهرانى، كواكب المنتثره، ص182.

نمونه خط سيد عيسى، فرزند علامه سيد هاشم بحرانى2. سيّد محسن: گويا اين عالم پرهيزكار فرزند بزرگ سيّد هاشم بوده است.(1)

شرح زبده، نوشته سيد محمد جواد، فرزند علامه سيّد هاشم بحرانى مى باشد كه در نزد محمد صالح، فرزند احمد بحرانى معاصر موجود است.(2)

1 .  زندگى نامه علامه بحرينى، ص93; ر. ك: رياض العلماء، ج5، ص300.
2 .  الذريعه، ج13، ص299.

يكى از فرزندان او سيّد محمد جواد، شارح زبده شيخ بهايى مى باشد. شايد منظور صاحب رياض همان سيد محمد جواد باشد.(1)

سيّد هاشم بحرانى نزديك به 75 جلد كتاب از كوچك و بزرگ و متوسط ـ كه اكثر آنها در علوم دينى است ـ تأليف نموده و لذا به وى علاّمه بحرين گفته مى شود و همه اين كتابها را در نزد فرزندش سيّد على (شارح زبدة الأصول) در اصفهان ديدم.(3)

برادران

1 .  آقا بزرگ تهرانى، مصفى المقال، ص489.
2 .  زندگى نامه علاّمه بحرينى، ص94 و 95.
3 .  الذريعه، ج3، ص93.

از خاندان سيد

سيد با سعادت، رشيد، بلند آوازه و با عظمت، مقدس، شريف، صاحب خصلتهاى پسنديده و مزيتهاى بزرگ، سيد محمد فرزند سيد عبدالجواد... .(3)

شخصيت معتمد، پناهگاه مطمئن، سيّد خوش سيماى با وفاى با سخاوت، طاهر النفس، پاك سرشت، باذكاوت، روشنگر عالى منصب، علوى نسب، ابوالحسن على فرزند محمد.(5)

1 .  زندگى نامه علاّمه بحرينى، ص98 و 99.
2 .  آقا بزرگ تهرانى، الروضة النظره، ج2، ص503.
3 .  علاّمه بحرانى، تفسير الهادى و مصباح النادى (مقدمه).
4 .  رياض العلماء، ج5، ص300.
5 .  تفسير الهادى و مصباح النادى (مقدمه).

نوادگان علامه بحرانى

1 .  خُنج: از شهرهاى جنوبى استان فارس، داراى قدمت تاريخى زياد و مركز بخش خُنج، از توابع شهرستان لار است. اكثر ساكنان آن اهل سنت هستند.
2 .  اسير: از روستاهاى توابع بخش گله دار، از توابع شهرستان لامِرد است كه پيشتر جزء بخش مُهر بوده، ولى بعد از جدايى بخش گله دار در سال 1372هـ . ش. از مهر به تابعيت گله دار در آمده است. داراى مردمى متدين و شجاع است.
3 .  مُهر: از شهرهاى مركزى و جنوبى استان فارس است. سادات علما و دانشمندان بسيارى از اين شهر برخاسته و منشأ بسيارى از آثار علمى، سياسى، و اجتماعى در داخل و خارج ايران بوده و هستند. از جمله آنان نوادگان علاّمه بزرگوار بحرانى هستند كه اسامى بعضى از آنها به قرار زير است:
1. مرحوم آية الله حاج سيّد عباس مُهرى، نماينده امام و امام جمعه كويت كه قبر شريفش در جوار حضرت معصومه(س) (مسجد بالاسر) مى باشد.
2. آية الله حاج سيد هاشم علامه مُهرى، از علماى بزرگ خرمشهر، از شاگردان آيات عظام: آية الله شاهرودى، آية الله حكيم، آية الله سيد عبدالهادى شيرازى، امام خمينى، آية الله خويى.
3. استاد و نويسنده گرامى، آية الله حاج سيّد محمد برهانى، نويسنده كتابهاى علم از ديدگاه اسلام، التفسير عندالشيعه، زندگى نامه علاّمه بحرينى، كانون پاكان و ... .
4. استاد و محقق، آية الله حاج سيدمرتضى مُهرى، از اساتيد محترم حوزه علميه قم.
5. حضرت آية الله حاج سيّد جعفر هاشم زاده، از علماى بزرگ و سرشناس بحرين.
6 . جناب استاد، آقاى سيد محمد جواد مُهرى، مؤلف و مترجم كتابهاى آنگاه هدايت شدم، از آگاهان بپرسيد، در پيشگاه قرآن، در پيشگاه عترت و ... .
اينان همه از نوادگان عالم وارسته، سيّد محمد جواد (فرزند سيّد على، فرزند علاّمه بحرانى) هستند.
براى آشنايى بيشتر با اين شهر و زندگانى عالمان و دانشمندان آن، به كتاب سيماى مُهر كه از سوى ما نگاشته و به زودى چاپ مى شود مراجعه فرماييد.

1 .  زندگى نامه علامه بحرينى، ص94 ـ 97.
2 .  الذريعه، ج26، ص28.
3 .  همان جا.

كتاب نامه

تبريزى، ميرزا على: مرآت الكتب، 4مجلد، چاپخانه فجر، 1363ش.
تبريزيان، فارس: العلامه سيد هاشم بحرانى، 1مجلد، انتشارات علميه اسلاميه.
تهرانى، آقا بزرگ: الذريعه الى تصانيف الشيعه، 26 مجلد، چاپ سوم، دار الاضواء، بيروت1403ق. / 1983م.
ــــــــــــــــــــــ : مصفى المقال فى مصنفى علم الرجال، چاپ اول، چاپ خانه دولتى ايران، تهران 1378ق.
ــــــــــــــــــــــ : الكواكب المنتثره فى القرن الثانى بعد العشره، دست نوشت، موجود در كتابخانه مرحوم سيد عبدالعزيز طباطبايى، قم.
جمعى از نويسندگان: دائرة المعارف تشيع (زير نظر: احمد صدر حاج سيد جوادى، بهاءالدين خرمشاهى، كامرانى فانى)، چاپ اول، مؤسسه دائرة المعارف تشيع باهمكارى شركت نشر يادآوران، تهران 1371ش.
حرز الدين، محمد: مراقد المعارف، 2مجلد، چاپ اول، منشورات سعيد بن جبير، قم، 1371ش./ 1992م.
حر عاملى، محمد بن حسن: امل الآمل، 2مجلد، دار الكتاب الاسلامى، قم، 1362ش.
ــــــــــــــــــــــ : وسائل الشيعه الى تحصيل مسائل الشريعه، تحقيق شيخ عبدالرحيم ربانى شيرازى، 20مجلد، چاپ پنجم، منشورات دار احياء التراث العربى، بيروت، 1403ق./1983م.
خوانسارى، سيد محمد باقر: روضات الجنات، 8مجلد، چاپ اول، الدار الاسلاميه، بيروت1411ق. / 1991م.
دزفولى، شيخ محمد تقى: كفاية الخصام (ترجمه غاية المرام)، 1مجلد، چاپ دوم، انتشارات كتابفروشى اسلامى، تهران.
دمستانى، حسن: انتخاب الجيّد من تنبيهات السيّد، دست نوشت، موجود در كتابخانه سيد عزيز طباطبائى.
زركلى، خير الدين: الاعلام، 13 مجلد، چاپ هشتم، بيروت، 1989م.
زنجانى، شيخ موسى: الجامع فى الرجال، 1مجلد، چاپ اول، چاپخانه پيروز، قم، 1394ق.
سبحانى، جعفر: خدا و امامت، تنظيم رضا استادى، دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، قم، 1362ش.

صفحه 136

شاملو، حبيب اللّه: جغرافياى كامل جهان، 1مجلد، چاپ پنجم (افست)، انتشارات بنياد، تهران، 1362ش.
عقيقى بخشايشى، عبدالرحيم: طبقات مفسران شيعه، 4مجلد، چاپ اول، انتشارات نويد اسلام، قم 1371ش.
كحاله، عمر رضا: معجم المؤلفين، 15جلد، مكتبة المثنى و دار احياء التراث العربى، بيروت.
كنتورى، سيد اعجاز حسين: كشف الحجب و الاستار عن اسماء الكتب و الاسفار، 1مجلد، منشورات كتابخانه عمومى آية الله العظمى مرعشى نجفى، قم، 1409ق.
لويس، معلوف: المنجد، 2مجلد، چاپ اوّل (افست)، انتشارات اسماعيليان، قم، 1362ش.
مدرس، ميرزا محمد على: ريحانة الادب، 8مجلد، چاپ سوم، انتشارات خيام، تهران، 1369ش.
مدير شانه چى، كاظم: علم الحديث و دراية الحديث، 1مجلد، چاپ يازدهم، دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1375ش.
مجتهد زاده، پيروز: شيخ نشينهاى خليج فارس.
محدث قمى، شيخ عباس: الفوائد الرضويه فى احوال علماء المذهب الجعفريه.
ــــــــــــــــــــــ : الكنى و الالقاب، 3مجلد، چاپ چهارم، منشورات مكتبة الصدر، تهران، 1397ق.
مطهرى، مرتضى: خدمات متقابل اسلام و ايران، 1مجلد، انتشارات دفتر انتشارات اسلامى، قم، 1362ش.
نجفى، شيخ محمد حسن: جواهر الكلام، تحقيق شيخ عباس قوچانى، 43مجلد، چاپ هفتم، داراحياء التراث العربى، بيروت، 1981م.
مكارم شيرازى، ناصر (وهمكاران): تفسير نمونه، 28 مجلد، چاپ سى و دوم، دارالكتب الاسلاميه، تهران، 1374ش.