7- فضاله بن عبيد  
فضاله بن عبيد يكى از صحابه رسولخدا صلى الله عليه و آله بود كه پس از فتح دمشق به اين شهر آمد و در آنجا سكونتگزيد.
8- ابو درداء و ام درداء  
ابو درداء عويمر بن مالك بن زيد بن قيس بن اميه بن عامر بن عدى بن كعب يكىاز صحابه جليل القدر رسول خدا صلى الله عليه و آله بود. سرانجام او درسال سى و هشت هجرى در خلافت على وفات يافت و در باب الصغير، كنار مادرش امدرداء مدفون شد. وى در قلعه دمشق مسجد و معبدى داشت كه به معبد ابى درداء معروفو همواره در آنجا به عبادت مى نشست . ⁽⁵⁰⁾
9- سهل بن ربيع انصارى  
سهل بن ربيع انصارى يكى ديگر از صحابه بزرگوار و از قبيله اوس بودكه در دمشق ساكن شده و در اوائل خلافت معاويه وفات يافت .
د- مقابر زنان بنى هاشم و منسوبان به خاندان رسالت  
1- قبر فضه ، خادمه بزرگوار فاطمه عليها السلام  
فضه نوبيه را دختر يكى از پادشاهان حبشه و يا هند دانسته اند. ⁽⁵¹⁾ اينبانوى بزرگوار سالها در خدمت فاطمه عليها السلام قرار داشت و بيستسال سخنى جز كلمات قرآن از وى شنيده نشده است . قبر وى كمى بالاتر از مرقد عبدالله بن جعفر صادق عليه السلام و حدود يكصد مترى سمت چپ آن يعنى در انتهاى غربىقبرستان قرار دارد.حجره و مرقد او گنبدى كوچك به رنگ سبز داشته و ديواره هاى آن ازسنگ سياه است . در داخل آن حجره قبرى است چوبين كه با پارچه اى سبز پوشيده شدهاست .
2- اسماء بنت عميس همسر جعفر بن ابيطالب عليه السلام ⁽⁵²⁾ 
3- ميمونه دختر امام حسن عليه السلام  
4- حميده دختر مسلم بن عقيل  
اين بانوى بزرگوار در يك حجره و مقبره قرار دارند كه در پشت مقابر سكينه و ام كلثومو در سمت چپ قبر عبد الله بن جعفر صادق عليه السلام واقع شده است . قبراول از حميده دختر مسلم بن عقيل - متوفىسال هفتاد هجرى - قبر دوم از اسماء بنت عميس ، همسر جعفر طيار و على عليهالسلام - متوفى سال 65 هجرى - و سومين قبر نيز از ميمونه دختر امام حسن عليه السلاماست كه هر سه در داخل يك مقبره كاشيكارى شده و چوبين قرار دارند.
5 و 6- قبور منسوب به ام سلمه و ام حبيبه ،همسرانرسول خدا صلى الله عليه و آله
در انتهاى ديواره شرقى قبرستان كمى بالاتر از در اصلى و پس از قبر عبد الله بنسجاد عليه السلام - حجره اى بطور مستقل و جدا از ساير قبرستان است كه در آن دو قبر امحبيبه و ام سلمه همسران رسول خدا(ص ) ديده مى شود قطع بيقين

بايد گفت اين امر صحت ندارد زيرا ام سلمه و ام حبيبه هر دو در قبرستان بقيع در مدينهمدفون هستند.
ه - قبور دانشمندان و زهاد معروف دمشق در باب الصغير  
1- شمس الدين الذهبى ، 2- ابن هشام نحوى ، 3- ابن رجب حنبلى ، 4- ابن قيم جوزى ، 5-ابن عساكر، 6- ابن حورانى دمشقى ، 7- بهلول ، 8- ابن مالك نحوى ، 9- ابراهيم قونوى، 10- ابو عمرو بن صلاح ، 11- قطب الدين نيشابورى ، 12- فخر بن عساكر، 13- ابنكثير دمشقى ، 14- ابن تيميه .
ى - قبور سلاطين مشهور دمشق  
1- معاويه بن ابى سفيان  
معاويه بن ابى سفيان بن حرب بن اميه تنها حاكمى بود كهچهل سال در دمشق حكومت كرد و در سال 60 هجرى در آن جا مرد. در مكان قبر معاويه بن ابىسفيان اختلاف است . بعضى چون ابن حورانى گويند وى در باب الصغير مدفون شد وديوارى گرد قبر وى كشيده شده بودند. ⁽⁵³⁾ بعضى چون ابن طولون گويد قبرمعاويه همان قبرى است كه اكنون به قبر و مقام هود معروف و در ديواره قبله جامع اموىقرار دارد؛ زيرا به اتفاق علماء، هود به دمشق نيامده و در بلاد سمين مدفون است . ⁽⁵⁴⁾اما در پشت جامع اموى - در كوچه كنونى معاويه -(زقاق معاويه ) كه از سمت شرق جامعاموى بدان ران راست مقبره اى وجود دارد كه به معاويه منسوب است . اين مقبره حالتى نيمهمخروبه داشته و گنبدى نيز بر فراز آن قرار دارد كه به رنگ قرمز بوده و بيشتر رنگآن ريخته است .
2- قبر معاويه بن يزيد بن معاويه (معاويه ثانى )  
معاويه بن يزيد بن معاويه بن ابوسفيان معروف به معاويه صغير و معاويه دوم به رغماينكه فرزند يزيد بود ولى اكثر منابع تاريخى اذعان دارند كه فردى زاهد و پارسا وگوشه گير بوده است . او پس از مرگ پدرش يزيد، بر اساس مسئله خلافت موروثىبه عنوان خليفه مسلمين با او بيعت شد ولى با اكراه پذيرفت و بيش ازچهل يا بيست روز نيز خلافت نكرد و در عزلت و گوشه گيرى وفات يافت .
4- مقبره صلاح الدين ايوبى  
صلاح الدين بن ايوب بن محمد بن شاذى بن مروان بن يعقوب تكريتى ⁽⁵⁵⁾، يكى ازفرماندهان بزرگ اسلام در مقابل صليبى ها و فاتح بيت المقدس بود. قبر او درمدرسه عزيزيه و پشت جامع اموى يعنى در حدود بيست مترى در شمالى جامع وسمت چپ كسى است كه از مسجد خارج مى شود. راه ديگر آن از انتهاى كوچه موازى ضلعغربى جامع اموى و در سمت راست آن است . مدرسه عزيزيه اكنون فقط بعنوان مقبرهصلاح الدين مورد بازديد قرار مى گيرد.
5- مقبره ملك عادل ايوبى  
ملك عادل ابوبكر بن ايوب ، برادر سلطان صلاح الدين ايوبى درسال 534 دربعلبك بدنيا آمد. وى دو سال از برادرش صلاح الدين كوچكتر بود.
مدرسه عادليه كه در سمت شمال غربى جامع اموى و در شارع كلاسه ،مقابل مدرسه ظاهريه است ، اكنون مقبره او نيز هست . درداخل مدرسه و در راهروى ورودى سمت چپ ، حجره اى است كه قبر ملكعادل در وسط آن قرار دارد.
6- مقبره نور الدين محمود زنگى شهيد  
سلطان نور الدين محمود بن ابى سعيد زنگى بن سيف الدين يكى از سلحشوران و مجاهداناسلامى است كه فداكاريها و مجاهدتهاى فراوانى از خود در تاريخ جنگهاى صليبى بهثبت رسانيده است . نور الدين در سال 560 هجرى از دنيا رفته ، او را در مدرسه خودمدفون ساخته اند. ⁽⁵⁶⁾ مدرسه نوريه كه از بناهاى او بهسال 556 هجرى است ، در بازار خياطين سابق و سوق العصرونيه كنونى درسمت چپ انتهاى بازار حميديه قرار دارد. مدفن وى در راهروى مدرسه در سمت چپ آن است كهحجره اى كوچك ؛ محراب و گنبدى دارد و پنجره اى از اين مقبره به بازار باز كرده اند كهمردم آن را از بيرون زيارت مى كنند. در كرامات وى مطالبى گفته شده است و بعضى اورا مستجاب الدعوه دانسته اند.
بازارهاى تاريخى و مشهور دمشق 
از آنجا كه دمشق در قبل و بعد از اسلام يكى از مراكز تجارى و اقتصادى مهم بوده است ،همه ساله بسيارى از تجار و كاروانهاى تجارتى از شبهه جزيره و ساير نقاط مجاوربه سوى آن آمده و در بازارهاى مختلف آن به خريد و فروش و تجارت مى پرداختند. هريك از اين بازارها مخصوص حرفه اى خاص بوده كه امروزه تمامى آنها همچنان با هماننام و تخصص باقى هستند.
1- بازار حميديه  
يكى از مشهورترين و بزرگترين بازارهاى دمشق سوق الحميديه است .
سبب نامگذارى آن به سوق الحميديه به علت وجود خانقاه يا مدرسه احمديه در آن بود كه بعدها جامع الحميديه در آن مكان ساخته شد و امروزه موجوداست . طول بازار ششصد متر و عرض آن پانزده متر است كه از شارع حميديه و كنار قلعهدمشق شروع و تا در غربى ، جامع اموى امتداد مى يابد. امروزه بقاياى ستونهاى معبدژوپيتر از دوران روم ، در انتهاى بازار حميديه ديده مى شود.
2- بازار مدحت پاشا  
يكى ديگر از بازارهاى بزرگ و مشهور كنونى دمشق سوق مدحت پاشا است . اينبازار جزو غربى شارع مستقيم است كه در عهد روميها ساخته شده و در ميان مردمدمشق به سوق الطويل يا الطويله معروف است .
3- بازار درويشيه  
اين بازار بين دو مدخل غربى سوق حميديه و سوق مدحت پاشا قرار دارد.
4- بازار العماره = بازار نطافين  
اين بازار نزديك مقام و مرقد رقيه سلام الله است ، كه درمدخل جنوبى مرقد قرار داشته و آغاز آن از داخل خيابان ملكفيصل مى باشد.
قصرالعظم (قصر اسعد پاشا) از قصرهاى تاريخى دمشق 
اين قصر كه ابتدا خانه امير تنكر از امراى مماليك دمشق در قرن هشتم بوده ، درسال 1163 هجرى به وسيله امير اسعد پاشا العظم والى عثمانى دمشق ⁽⁵⁷⁾ساخته شده و بناى آن در سال 1174 ق پايان پذيرفته است . قصر اسعد پاشا برقسمتى از معبد ژوپيتر رومى واقع و به احتمال زياد قسمتى از قصر معاويه يعنىقصرالخضراء را نيز در بر مى گرفته است . ⁽⁵⁸⁾قصرالعظم درسال 1925 ميلادى دچار آتش سوزى شده و دوباره بازسازى گشته است . مكان آن درسوق البزوريه - در جنوب جامع اموى است . امروزه اين قصر كه يكى اززيباترين قصرهاى موجود دمشق مى باشد به موزه ملىتبديل شده است .
قلعه تاريخى ، نظامى دمشق 
از آنجا كه شهر دمشق در طول تاريخ حيات خود از موقعيت خاص نظامى و استراتژيكىبرخوردار بوده است ، بناى قلعه اى مستحكم براى حفاظت و امنيت آن و استقرار فرماندهىنظامى جنگها بويژه جنگهاى صليبى امرى ضرورى بوده است . اين قلعه در دوران روميهاساخته شده و براى محافظت از شهر، حالت دژ مانندى داشته است . قلعه دمشق تنها دردوران سلاجقه (قرن پنجم ) به صورت يك قلعهكامل و پايگاهى نظامى درآمده است .

قلعه مذكور اكنون موجود و در كنار بازار و ميدان حميديه ، جلوه اى تاريخى و نظامى به شهربخشيده است . ديوارهاى آن از سنگهاى بزرگ و تراشيده شده بوده و هنوز برجهاى آن درچهار سمت سالم بر جاى مانده است . بر ديوار پشت قلعه كه از طرف جامع اموى به آن راهاست .
بيمارستان نوريه 
اين بيمارستان نيز يكى از بيمارستانهاى قديمى دمشق است كه به وسيله سلطاننورالدين محمود زنگى شهيد در سال 549 هجرى ساخته شد. در آن مدرسه اى به نامدينسريه وجود داشته كه علماى طب در آنجا به تدريس مى پرداخته اند. ازبزرگانى كه نام آنان به عنوان استاد طب در اين بيمارستان ذكر شده مى توان به ابنسينا، پزشك و فيلسوف شهير ايرانى و زهراوى اشاره داشت .
از داخل بازار حميديه نيز به آن راه است . كوچه اى كه از بازار حميديه بدان منتهى مىشود در سمت چپ كسى است كه از جامع اموى وارد بازار مى شود. بيمارستان در حدود يكصدمترى اين كوچه و در سمت چپ قرار دارد. گنبدى به رنگ قرمز و بسيار كوچكى دارد كهابعاد هندسى به آن داده اند.
قاسيون و آثار تاريخى آن 
يكى از مناطقى كه قدمت و سابقه آن بر شهر دمشق نيز افزون است قاسيون مىباشد. بر اساس رواياتى قبل از آنكه شهر دمشق ساخته شود، مردم بر دامنه كوه قاسيونكه امروز به صالحيه معروف است زندگى مى كردند و سالها بر همينمنوال مى گذشت تا اينكه بدنبال افزايش ‍ جمعيت خود به بناى شهر دمشق پرداختند⁽⁵⁹⁾؛ لذا بايد گفت آثارى كه در دامنه اين كوه قرار دارد گاهى قدمت آنها از آثارداخل شهر دمشق نيز بيشتر است . اين كوه نزد مردم دمشق از تقدس خاصى برخوردار مىباشد چرا كه شاهد حضور انبياء الهى بوده و حتى بعضى از آنان را در دامن خود مدفونساخته است . رواياتى در فضل اين كوه نقل شده است از جمله اينكه : ابوقتاده گويد:منظور از تين در قرآن كريم والتين و الزيتون كوه دمشق ( قاسيون ) است .⁽⁶⁰⁾
گويند در پائين اين كوه ، آدم ابوالبشر سكونت داشته ، و در بالاى آنقابيل - برادرش هابيل - را كشته در شرق آن (در منطقه برزه )حضرت ابراهيم عليه السلام بدنيا آمده ، در سمت غرب آن حضرت مسيح و مادرش مريم پناه گرفته اند و ام حنه ، مادر مريم در دامنه آن ساكنبوده است .
الف - آثار تاريخى قاسيون (صالحيه )  
1- مغاره الدام : 
در كوه قاسيون - در محله الاربعين - غارى است كه گويند حضرتهابيل در آن جا به وسيله برادرش قابيل كشته شد. ⁽⁶¹⁾
مكانى كه خون هابيل در آن ريخته شد به مغاره الدام معروف گشته است . گوينددعا در آنجا مستجاب است .
مكان مغاره الدام كمى پائين تر از غار معروف اصحاب كهف و كنار مغاره الجوع است . امروزهاين محل به الاربعين معروف و نزد مردم دمشق شهرت دارد. از آخر محله اربعين تامغاره الدام حدود بيست دقيقه در دامنه كوه راه است كه پلكانهايى كه از سنگ و سيمانساخته شده صعود بر آن آسان گشته است در اين مكان قبه و مسجد كوچكى با گنبدى ازگچ و سيمان به رنگ سبز ساخته شده كه مغاره الدام و مغاره الجوع هر دو در اين مسجدقرار دارند و تنها در بعضى از روزهاى هفته از جمله جمعه ها باز و مورد زيارت قرار مىگيرد.
2- مغاره الجوع = الاربعين  
در كوه قاسيون و در محله محله الاربعين - كنار مغاره الدام -

مغاره الجوع قرار دارد. گفته مى شود در اين مكانچهل پيامبر و يا به روايتى چهل تن از صالحان و اولياء خدا از گرسنگى وفات يافتند.⁽⁶²⁾ اين پيامبران كه به وسيله حكومت هاى ستمگر مورد تعقيب بوده اند به كوهقاسيون پناه آورده و در آنجا روزگار مى گذرانيدند ايشان يكى پس از ديگرى از فرطگرسنگى و سختى وفات يافته اند. بر اين مكان و مغاره الدام به وسيله احمد پاشاىعثمانى مسجدى به سال 1081 هجرى ساخته شده است . ⁽⁶³⁾
3- غار منسوب به اصحاب كهف  

در كوه قاسيون - و در غرب مغاره الدام و مغاره الجوع - غار و مقامى به نام اصحاب كهفوجود دارد. هر چند كه اين امر از لحاظ تاريخى مستند نيست .
در هر صورت ، اين غار در دامنه كوه و در محله ركن الدين قرار دارد. كوچه هاى بسيار تنگ، باريك ، پرپيچ و خم داشته و هر چند عبور و مرور به وسيله ماشين در آن به سختىامكان پذير است ولى مردم منطقه ناچار به استفاده از آن هستند.
ب - آثار اسلامى قاسيون (صالحيه )  
جامع و مقبره محيى الدين ابن عربى  
ابو عبد الله محمد بن على بن محمد حاتمى طائى اندلسى مكى شامى معروف به ابنعربى از عرفا و زهاد قرن ششم هجرى و صاحب تاءليف مشهور فتوحات مكيه است .

وى در سال 506 هجرى در آندلس بدنيا آمد و در سال 638 هجرى در قريه صالحيه -وفات نمود. مكان جامع و مدرسه محيى الدين بن عربى در صالحيه - محله محيى الدينكنونى - و در دامنه كوه قاسيون قرار دارد. اين محله داراى كوچه هاى پر پيچ و خم وبازارى قديمى است كه حدود هشت قرن به همين نام مشهور بوده است .
آثار و مقابر انبياء در حومه دمشق 
1- قبر حضرت هابيل عليه السلام  
امروزه قبرى در دامنه كوه و در غرب دمشق بههابيل منسوب است . اين مكان نزديك قريه زبدانى و در مسير دمشق - بيروت استكه از شهر تا آنجا حدود 45 كيلومتر راه مى باشد. مسير آن از طريق ساحه الامويين وخيابان المزه به سوى بيروت بوده و پس از قنيطره و زبدانى - به سمت زبدانى - درسمت راست مسير، تابلويى با عنوان نبىهابيل عليه السلام ديده مى شود. از اين جا جاده اى خاكى و باريك در دامنه هاى كوهاست كه تا مقبره هابيل عليه السلام حدود 5/4 كيلومتر فاصله دارد.

2- قبر منسوب به حضرت موسى عليه السلام در قريه نيرب  
در قريه نيرب يكى از قراى شهر دمشق - در نزديكى ربوه - قبر حضرت موسىعليه السلام يا مادر مريم قرار دارد. اين قريه در چهار كيلومترى دمشق قديم بوده و مسجدبزرگى در آن به نام جامع القدم ساخته شده است . وجه تسميه آن بخاطر جاىپاهايى است كه بر روى سنگى ديده مى شود و گويند جاى قدمهاى حضرت موسى عليهالسلام است .⁽⁶⁴⁾
3- محل سكونت حضرت مريم و عيسى عليه السلام در ربوه  
در دامنه كوه قاسيون - سمت مغرب آن - (انتهاى قاسيون ) قريه ربوه محل سكونت حضرت عيسى عليه السلام و مادرش مريم بوده كه بدان پناه برده اند.
4- مكان تولد يا حضور ابراهيم عليه السلام در برزه  
در دامنه كوه قاسيون و در شرق آن ، قريه اى به نام البرزه است كه بهعبدالعزيز بن محمد البرزى منسوب است .⁽⁶⁵⁾ در آن قريه مسجدى ساخته شده كهگويند حضرت ابراهيم عليه السلام در آن مكان كوكب يا ستاره زهره را- كه در قرآنكريم از آن ياد شده - ديده است . فلما جن عليهالليل راءى كوكبا قال هذا ربى فلما افل . .. ⁽⁶⁶⁾
5- مرج عذراء = مرقد مطهر حجر بن عدى و يارانش  
در سال 53 هجرى ، حجر بن عدى يكى از شيعيان فداكار و عالى مقام حضرت علىعليه السلام ، به دستور معاويه بن ابى سفيان در مرج عذراءبقتل رسيد. اين مكان در 36 كيلومترى شرق دمشق قرار داشته و امروزه در زبان محلى بهعذراء معروف است .

بدنهاى مبارك اين عده ، امروزه در مكانى كه ذكر شد يعنى عدراء مورد زيارتقرار مى گيرند. مقبره آنان داراى ضريحى فلزى برنگ زرد است . بر روى ضريح ازبانى آن حاج عبدالنبى عبدالله القطان كويتى - بهسال 1413 ق - ياد شده است . فضاى منطقه حدود 25*25 متر مربع بوده و محرابىبسيار ساده دارد. در سمت چپ آن ، جامع حجر است كه از طرف جمهورى اسلامى در ساخت آنهمكارى هايى بعمل آمده است . شايان ذكر است در اين مكان تنها بدنهاى حجر بن عدى وپنج تن ديگر از صحابه عالى مقام و ارادتمندان و شيعيان حضرت على عليه السلامبخاك سپرده شده و سرهاى آنان درمسجد الاقصاب نزديكى مقام حضرت رقيهعليها السلام مدفون است . ⁽⁶⁷⁾
6- قنيطره و جولان  
جولان منطقه اى است كه در آخرين نقطه غرب وشمال غربى استان حوران قرار داشته و از لحاظ تقسيمات كنونى ايالتى سوريه ،جزو استان قنيطره است . جولان از مناطق مشهور و قديمى شام بوده و در دوران قديم به آنتراكونيت مى گفتند.
متاءسفانه اكنون شهر قنيطره بكلى خراب شده است . خانه هايى كه با بتون آرمه و سنگساخته و بنايى بسيار مستحكم داشته اند، همگى با مواد و بلدوزرهاى اسرائيلى تخريبگشته اند. در وسط شهر بيمارستان دو طبقه جولان است كه متاسفانه از تخريبعمال جنايتكار رژيم صهيونيستى در امان نمانده و جز ديواره ها بقيه قسمتهاى آن تخريبشده است .
در نزديكى مرز كنونى منطقه قنيطره با رژيم صهيونيستى ، قبرستان شهداى اين تجاوزددمنشانه قرار دارد. اين شهداء مربوط به سالهاى 1972 تم و 1974 م مى باشند كهبسيارى از آنان غير نظامى بوده و چند قبر متعلق به افراد مسيحى نيز در آن ديده مىشود، چون نيمى از مردم آن منطقه مسيحى بوده اند.