[ توضيح مترجم ]
فتنه را فتنه مىگويند ، چون موجب آزمايش عقل است و رشد فردى و عمومى ، در هنگام فتنه آشكار مىشود . آغاز فتنه و انحطاط اجتماع سالم و مدينه فاضله اسلامى يا فرضى ، سرپيچى از حكومت عقل صريح و قوانين صريح آسمانى و تبعيت از شهوات و هواها است ، چون اهل هوا با لباسهاى مختلف سوار بر اجتماع شدند قوانينى مطابق آمالشان اختراع مىكنند ، و مردمانى متولى حفظ آن مىشوند ، و چون از مخلوط شدن حقّ و باطل شروع شده تشخيص آن براى عموم دشوار است .
[ 524 ]
50 بدء الفتن و من خطبة له عليه السّلام المعرفة : الفتنة ، مزج الحقّ و الباطل
إنّما بدء وقوع الفتن : أهواء تتّبع ، و أحكام تبتدع ، يخالف فيها كتاب اللّه ، و يتولّى عليها رجال رجالا على غير دين اللّه ، فلو أنّ الباطل خلص من مزاج الحقّ لم يخف على المرتادين ، و لو أنّ الحقّ خلص من لبس الباطل انقطعت عنه ألسن المعاندين ، و لكن يؤخذ من هذا ضغث و من هذا ضغث ،
فيمزجان ، فهنالك يستولي الشّيطان على أوليائه ، و ينجو الّذين سبقت لهم من اللّه الحسنى . [ 2 ] [ 1 526 ]
[ 1 ] إِنَّ الَّذينَ سَبَقَتْ لَهُمْ مِنّا الْحُسْنَى عَنْهَا مُبْعَدوُنَ الأنبياء 101 .
[ 525 ]
50 آغاز فتنهها از جمله سخنان آن حضرت است شناخت : فتنه ، آميختگى حق با باطل
آغاز ظهور فتنهها همانا هواهاى ( پست و آرزوهائى است كه از نفوس شرير و هوا پرست بر مىخيزد و ) پيروى مىشود ، و احكام باطلى است كه نو به نو ظهور مىنمايد كه در اجراى آن مخالفت با كتاب خدا شروع مىشود ، و مردمانى متولى آن احكام نوظهور مىشوند و بر غير آيين خدايى دست به دست توليت آنرا به يكديگر مىسپارند . پس اگر باطل از آميختگى با حق جدا شود بر مردمى كه در انديشه و جستجوى حقّند ، پوشيده نمىماند ، و اگر حقّ از لباس باطل برهنه و خالص شود ،
زبان دشمنان حقّ از آن بريده گردد ، ولى ( براى فريب در ميان توده ) مشتى از باطل و مشتى از حقّ گرفته و با هم مخلوط مىگردد ، در اينجا است كه شيطان ( دستاويزى به دست آورده ) بر اولياى خود مسلّط مىشود ، و در اين هنگام فقط كسانى نجات مىيابند كه از جانب خدا نيكى برايشان پيش بينى شده است . [ 1 527 ]
[ 526 ]
[ 1 524 ] ما روي مثل هذه الخطبة في مصادر أخرى :
الف « تاريخ » لابن واضح اليعقوبي :
و انصرف عليّ عليه السّلام إلى الكوفة ، فلمّا قدمها قام خطيبا ، فحمد اللّه و أثنى عليه ، ثمّ قال :
« أيّها النّاس إنّ أوّل وقوع الفتن هوى يتّبع و أحكام تبتدع ، يعظّم فيها رجال رجالا يخالف فيها حكم اللّه . و لو أنّ الحقّ أخلص ، فعمل به ، لم يخف على ذي حجى ، و لكن يؤخذ ضغث من ذا وضغث من ذا ، فيخلط فيعمل به ، فعند ذلك يستولي الشّيطان على أوليائه و ينجوا الّذين سبقت لهم منّا الحسنى » .
ب قد رواه السّيد أبو طالب في « تيسير المطالب » بسندين ، ينقل اقرب و اكمل منهما إلى نهج البلاغة :
قال السيّد أبو طالب : اخبرنا محمّد بن زيد الحسني ، قال : أخبرنا الناصر للحق الحسن بن عليّ ، قال حدّثنا أخي الحسين بن عليّ عن محمّد بن الوليد ، عن ابن أبي عمير ، عن هشام ، عن اسماعيل الجعفي قال : قال لي أبو جعفر محمّد بن عليّ عليهما السلام : خطب أمير المؤمنين عليّ عليه السّلام بعد أن استخلف لستّة ايام ، فحمد اللّه و أثنى عليه و أفاض في الصلاة على رسول اللّه صلّى اللّه عليه و آله و سلّم ثم قال :
« أيّها النّاس إنّ مبدأ وقوع الفتن أهواء تتّبع و أحكام تبتدع ، يخالف فيها كتاب اللّه ، يتولّى فيها رجال رجالا ، فلو أنّ الحقّ خلص لم يكن اختلاف ، و لو أنّ الباطل خلص ، لم يخف على ذي حجى ،
و لكن يؤخذ من هذا ضغث فيمزجان ، هنالك استحوذ الشّيطان على أوليائه دون الّذين سبقت لهم من اللّه الحسنى . . . » . ( الباب ( 14 ) من تيسير المطالب في ترتيب أمالي السيّد أبي طالب ،
ص 128 ) نهج السعادة ، ج 1 باب الخطب ، ذيل خطبة 65 .
[ 527 ]
[ 1 525 ] ترجمه روايات منابع ديگر :
الف « تاريخ يعقوبى » :
على عليه السّلام [ پس از اعلام نتيجه شوم حكميّت ] به كوفه باز گشت ، همينكه بدانجا وارد شد براى خطبه خواندن به پا خاست ، و پس از گزاردن سپاس و ستايش به درگاه خدا گفت :
« مردم بىگمان آغاز پديد آمدن آشوبها و فتنهها از هنگام ابراز هواهاى پستى است كه پيروى مىگردد و حكمهائى است كه نو به نو بدعت گذاشته مىشود ، در چنين جوّ آشوبزدهاى افرادى افراد ديگر را بزرگ شمرده حكم خدا مورد مخالفت قرار مىگيرد . اگر حق ( از آميختگى با باطل ) رها شود و به اجرا در آيد ، وجودش بر خردمند پوشيده نمىماند ، ليكن مشتى از اين و مشتى از آن برداشته به هم آميخته و به اجرا گذاشته مىشود ، در اين هنگام شيطان بر دوستان خود چيرگى مىيابد و كسانى كه نيك سرانجامى از جانب ما براى آنان پيش نوشت گرديده است نجات مىيابند » .
ب سيّد أبو طالب در تيسير المطالب ، اين سخن را با دو سند آورده است كه نزديكتر و كاملترين آن دو نقل مىشود :
« سيّد ابو طالب گويد : محمّد بن زيد حسنى به من خبر داد و گفت : ناصر للحق حسن بن على خبر داد و گفت برادرم حسين از قول محمّد بن وليد ، و او از ابن ابى عمير ، از هشام ، از قول اسماعيل جعفى براى ما حديث كرد كه او گفت : ابو جعفر محمّد بن على عليهما السّلام به من گفت : شش روز پس از آنكه امير المؤمنين عليه السّلام به خلافت رسيد خطبه خواند ، در آن خطبه حمد و ثناى الهى را به جاى آورد و درود فرستاد بر رسول خدا صلّى اللّه عليه و آله و سلّم و آنگاه گفت :
اى مردم ، بىگمان سر اغاز پديد آمدن فتنهها و آشوبها خواستهاى پستى است كه پيروى مىشود . . . » .
[ 529 ]
