بخش های کتاب

و در ايـنجا مناسب مى دانم مخمسى را كه علامه دل آگاه , بهشت آرامگاه سيد نعمت اللّه جزائرى طـاب ثـراه والد ماجد نگارنده ((848)) بالبداهة در مدح امام هفتم (ع )سروده اند, زينت بخش اين اوراق و وسيله مغفرت و مسرت روح آن شادروان وادراك شفاعت آن امام همام (ع ) براى خود و آن مرحوم در روز قيام قرار دهم .
### ساقى كرمى كن ز ره لطف مكرر ----- از بهر خدايم مى گلرنك بياور افتاده مرا در دل و در جان , همه آذر ----- وينرا نبود چاره بجز با لب و ساغر يا ناله عود و دف و آواز نى و تار هنگام بهار آمد و بگذشت زمستان ----- گرديد ز نو رشك جنان ساحت بستان در باغ خراميد ببين بلبل دستان ----- شد موسم وجد و طرب باده پرستان بر خيز نگارا كه خراميم به گلزار باران بهار آمد و باريد به صحرا ----- و ندر پى آن , باد صبا چون دم عيسى بخشيده روان , او به تن مرده غبرا ----- آن ساخت زمين را پر از لاله حمرا پاشيد بر اوراق ز شبنم در بسيار گرديد سراسر زمن از سبزه قبا پوش ----- افكنده درى در چمن از خنده خود جوش بر خيز نگارا ز وفا ده تو بمن گوش ----- يك دم بكن از آنچه گذشته است فراموش تا روى نمائيم پى ديدن اشجار در طرف گلستان , بگذر بهر تماشا ----- بين هر طرفى , دلبركى خرم و زيبا بنشسته به رويى چو مه و زلف چليبا ----- با باده پرستى تر و هم بيخود و شيدا غافل ز غم دهر, نه همچون من افكار از رنج زمانه چو مرا نيست تحمل ----- نارم كه كنم از غم ايام تغافل يا آنكه كنم با كشش دهر تساهل ----- به زان نبود, آنكه زنم دست توسل بر دامن لطف و كرم سيد ابرار مير عرب و ماه عجم , حجت يزدان ----- فرزند شه ارض و سما, خسرو خوبان كش واجب و پوشيده به خود صورت امكان ----- سبط نبى و مظهر حق , باطن ايمان حلا ل بهر مشكل و هم كاشف اسرار شاهى كه چو جبريل , به آن شان و كمالش ----- گرديده كمين , چا كر درگاه جلالش صد يوسف كنعانى , شيداى جمالش ----- كس نيست , كه آرد به زبان ذكر خصالش مدحش نتوان كرد به جز حضرت دادار شاهيكه زيزدان , همه كس را شده حاكم ----- طومار ولايش را, حق آمده راقم فردوس و جهنم را, هم او شده قاسم ----- خورشيد حقيقت , شه دين (موسى كاظم ) سبط و وصى مؤتمن , احمد مختار (ص ) اهى كه ز خورشيد جمالش , شده پر نور ----- اندر نظر موسى عمران جبل طور و ز نور رخش سوره نور آمده منظور ----- مسرور محبش به جزا خصمش مقهور خوش آنكه بجز شور ويش نامده در كار شاهيكه جهان ديد بگرداب جهالت ----- خلقى همه افتاده به ميدان بطالت بگذشته ز دين , روى نموده به ضلالت ----- مى خواست كند تا به ره راست دلالت بنمود عيان , دست خدا از پس استار گرديد شفا بخش , به امراض عديده ----- مانند كر و اعرج و هم فاقد ديده آيا كه از اين خارق عادات بديده ----- ظاهر ز بشر يا كه ز اسلاف شنيده اينگونه كرامات به اعصار و به امصار جزائرى : با ياء مشدد منسوب به جزائر بصره , است كه از چندين جزيره به نامهاى قريه بنى منصور, بنى حميد, نهر عنتر, نهر صالح , ديار بنى اسد, و صباغيه تشكيل گرديده و قريه اخير زادگاه جد اعلى بوده ((849)) ! و بعضى از آن جزائر اكنون در آب فرو رفته و ديگر وجود خارجى ندارند.
مركز آن جزائر (قرنه ) بضم قاف واقع در شمال غربى بصره است كه تا بصره چهل وپنج ميل فاصله دارد .
و چـون قـرنه محل اقتران و التقاى رودخانه فرات و دجله است , از لفظ اقتران گرفته شده , نظير فرقه كه از افتراق ماخوذ است ((850)) .
بـعـضـى از تـرجمه نويسان توهم كرده اند كه جد اعلى , از جزائر خوزستان كه وجودخارجى ندارد بوده , و بعضى او را از جزائر آفريقا پنداشته اند ((851)) .
حموى , جزائر را به عنوان بطائح نوشته ((852)) .
و در اينجا مناسب است , دو نكته ادبى مربوط به كلمه جزائرى تذكر داده شود.
اول ايـنـكـه چـون (جـزائر) جمعى است كه به علميت نقل شده , پس در حال نسبت ,نيازى به بر گـردانـدن آن به مفرد نيست و جزائرى صحيح است .
و بر فرض رد به مفرد چون وزن فعيله است جزرى گفته مى شود چون مدنى و حنفى .
ابن مالك در الفيه گفته :
والواحد اذكر ناسبا للجمع ----- ان لم يشابه واحدا بالوضع در شـرح ايـن بـيـت مذكور است اي بوضعه علما, فقل في فرائض فرضي بخلاف مااذا شابهه بان وضع علما فيقال في انمار انماري وفي الانصار انصاري ((853)) .
و مـيـر دامـاد فرموده اذا نسب الى الجمع رد الى واحده فيقال فرضي وصحفي ومسجدي , للعالم بمسائل الفرائض وللذي يقرا من الصحف ويلازم المساجد وانمايرد لان الغرض الدلالة على الجنس والـواحد يكفي في ذلك , واما ما كان علماكانماري وكلابي ومدائني فانه لا يرد وكذا ما يكون جاريا مجرى العلم كانصاري واعرابي ((854)) .
همچنين كلماتى نظير جزائرى , همچون روضاتى و قوانينى , درست و مطابق قاعده است .
امـا در جمع غير منقول به علميت , نسبت دادن غلط است , بنابر اين , احتمالى كه دراعيان الشيعة 9: 11 و مكارم الاثار: 395 در ترجمه شيخ كاظم ازرى داده اند كه منسوب به ازر با دو ضم جمع ازار باشد صحيح نيست .
نـكـتـه ديـگر اينكه جزائر با همزه درست است نه با ياء, نظر بقاعده ابدال مذكور دركتب صرف از آنجمله شرح نظام : 151, و سيوطى : 252 در شرح اين بيت الفيه :
والمد زيد ثالثا في الواحد ----- همزا يرى في مثل كالقلائد يعنى واو و ياء و الف زائد كه در مرتبه سوم كلمه واقع شوند, در جمع منتهى الجموع قلب به همزه مـى گـردنـد مـانند عجائز و صحائف و قلائد جمع عجوز وصحيفه و قلاده .
و جزائر مثل صحائف است .
اما اگر اين حروف , اصلى باشند درجمع به حال خود باقى مى مانند .
مانند مثاوب و مساير و مفاوز جمع مثوبه و مسيره و مفازه .
و از اينجا است كه ميرزا محمد خان قزوينى , دانشمند معروف , صاحب بيست مقاله و يادداشتها, بر صاحب اعيان الشيعة -كه مشايخ را با همزه نوشته - ايرادگرفته و ايراد او به مورد است , زيرا كه ياء آن اصلى و مثل معايش است .
و مفرد آن دو, مشيخه و معيشه است .
پـس جـزايـرى بـا يـاء كه بعضى مى نويسند يا تلفظ مى كنند, مسامحه و نظير تعبير فقهاءدر كتب فـقهيه به (متبايعين ) است كه آن هم با همزه بايد باشد, زيرا كه واو و ياء بعداز الف زائده تبديل به همزه مى شوند و بائع و قائل گفته مى شود كه در اصل بايع وقاول بوده اند.
شـوشترى : با ياء مشدد منسوب به شوشتر, كه در قديم مركز خوزستان بوده و دومين شهرى است كه پس از طوفان نوح (ع ) بنا شده , شهر اول شوش بوده كه در زبان فرس قديم بمعنى خوب است و شوشتر يعنى خوبتر, چون اين دو محل را براى سكونت و ساختمان , خوب و مناسب ديدند به اين دو نـام ناميدند .
عربها شوشتر راتستر گويند, و بعضى گفته اند كه تستر نام شخصى بوده كه اين شهر را فتح كرده است ((855)) .
براى اطلاع از احوال و تاريخچه اين شهرستان به كتاب تذكره شوشتر مراجعه شود.
چـون جـد اعـلـى پس از خاتمه تحصيلات , از وطن خود جزائر به شوشتر مهاجرت , ودر اين شهر تـوطـن فـرمود, پس او را شوشترى گفته اند, و چون شوشتر وطن دوم اوبوده اول كلمه جزائرى آنـگـاه شـوشـتـرى بايد ذكر شود, چنانكه صاحب رياض العلماء در نسبت او فرموده الجزائري ثم التستري وعطف آن با ثم كه دلالت برتراخى دارد مناسب است , بر عكس بعضى كه مسامحه كرده و شوشترى را قبل ازجزائرى نوشته اند ((856)) .
و در ايـنـجـا لازم اسـت بـه اشتباه يكى از معاصران كه ندانسته , سادات جزائرى را ازهند دانسته اشاره اى نمائيم .
در زيـر عـنـوان خـانواده شوشترى گفته يكى از خانواده هاى مشكوك , كه ازهندوستان به ايران مـهاجرت كرده .
. .
خانواده شوشترى بود .
اين خانواده كه بازماندگان آن در يك قرن اخير در ايران , مصادر امور مختلف مملكتى و اجتماعى بودند به نامهاى شوشترى , جزائرى , عون , عون جزائرى و غـيـره نـامـيـده شده اند دربين افراد اين خانواده عالم , روحانى , دانشمند, وزير, نماينده مجلس , وابستگان مؤسسات دولتى , معلم , و بازرگان وجود داشته و دارند ((857)) .
نـگـارنـده گـويـد: در ايـنكه اجداد اين خانواده قبل از سيد نعمت اللّه , همه در جزائربوده اند و او نخستين نفر است كه به شوشتر منتقل شده هيچ شك و شبهه اى نيست .
و اگر كسى در اين موضوع شك داشته , در اثر بى اطلاعى از تاريخ اين خانواده است .
ولى بعضى از نوادگان سيد به هندوستان رفته و منشا آثار و مشهورگرديده اند.
از آنـجـمله سيد مصطفى بن سيد اسماعيل بن سيد مرتضى بن سيد نور الدين ابن سيد نعمت اللّه جزائرى , كه مدتى در حيدرآباد مى زيسته و موجب اشتباه و شك اين نويسنده شده , ولى به طورى كه خود اين معاصر اعتراف كرده در زمان محمدشاه قاجار او به ايران بازگشته .
آيا توقف او چند صباحى در حيدرآباد, دليل بر هندى بودن او و خانواده اش مى باشد؟! پـدران وى تـا سـيـد نـور الدين -كه همه اهل فضل و روحانى بوده اند- در شوشتر به خاك سپرده شده اند.
خـود سـيد مصطفى هم از اعاظم رجال علمى عصر خود بوده و مدتى در كاظمين ساكن , تا اينكه در 1272 درگذشته و در نجف اشرف به خاك سپرده شده است .
اكـنون نواده گان وى در تهران هستند .
و ما شرح حال آنان را مفصلا در شجره مباركه نوشته ايم و مـطـالـبى دور از حقيقت را كه اين نويسنده معاصر در باره او و سه تن ديگراز خانواده اش گفته متذكر شده ايم .

بعضى از مصادر و مدارك كتاب حاضر