مصاحبه با استاد، آيت اللّه حسين نورى همدانى ⁽⁷⁷⁾ 
(بخش سوم )
تحولات عميقى كه در ايران ، به يمن انقلاب اسلامى پديد آمده ، دگرگونى برنامهريزى را در حوزه هاى علميه بر اساس ‍ نيازهاى جامعه و مقتضيات زمان طلب مى كند ؛ زيراتاكنون برنامه اى كه حوزه هاى علميه بر آن استوار بودند، دائره اش ‍ محدود و مربوطبه دوران عزلت و عدم بسط يد فقيه جامع الشرايط بود. اكنون كه ، به لطف ايزديكتا، نسيم و شميم اسلام ، فضاى كشور عزيزمان را عطر آگين كرده است ، حوزه هاى علميهبه عنوان پشتوانه فكرى و فقهى انقلاب شكوهمند اسلامى مطرحند و بايد پاسخ گوىمسائل فقهى و فكرى بيشمار باشند كه ماندگارى انقلاب و خرسندى پابرهنگان زمينبه آنها بستگى دارد. از آن جا كه حوزه هاى كنونى ، به خاطر دور بودن ازمسائل حكومتى و عدم برنامه ريزى در اين راستا، فاقد يك سيستم دقيق و حساب شده براىحلّ مشكلات فكرى و فقهى و شناساندن افقهاى ناشناخته فرهنگ اسلامى است ، انديشهگران و زعماى بزرگوار حوزه هاى علميه ، بجد بايد به يك تغيير و دگرگونى همهجانبه در برنامه هاى درسى اين كانونهاى مقدس بينديشند و نگذراند نيروهاى جوان ومخلصى كه به رايگان در اختيارشان هست ، عمرشان تباه و نيرويشان در كارهاى بىسود، يا كم سود، هدر برود، كه به يقين زبان آن ، متوجه انقلاب اسلامى و طرفداراندل سوخته و رنج كشيده آن خواهد شد.
مجلّه با درك واقعيت هاى موجود، در اين بخش از مصاحبه ، از استاد خواسته است كه :رسالت حوزه هاى علميه روحانيون را در اين برهه از زمان تبيين بفرمايند.
حضرت استاد، با توجه به آشنايى كه با زمان و نيازهاى روز از يك سو؛ و شناختكمبودهاى حوزه هاى علميه از ديگر سو دارند، ابتدا بايدها و نبايدهاى زندگى طلبگى را،كه همان اهميت دادن به ارزشهاى والاى معنوى در تمام آنات پژوهندگى و هدايتگرى است ،گوشزد مى كنند؛ سپس چگونگى تعليم و تعلم در حوزه هاى علميه و در بخش پايانىمصاحبه ، مساءله فقيه پويا و سنتى به گونه اى دقيق و فنى و موضوعهاى فقهى را،كه امروزه مورد ابتلاى جامعه است ، در پيش ديد ما و خوانندگان عزيز قرار مى دهند.
به اميد آن روز كه شاهد تحرك و هماهنگى حوزه هاى علميه با نيازهاى زمان باشيم .
در پايان ضمن تشكر از استاد به خاطر مزاحمت هاى پى در پى ، از خداوند بزرگسلامتى و توفيق روز افزون را براى حضرت ايشان خواهانيم .
حوزه
حوزه ها: با توجه به حساسيتى كه رفتار و كردار روحانيون ، در اين برهه از زمان پيداكرده است و مردم توجه بيش ترى نسبت به اين موضوع دارند، رعايت كدام يك از نكته هاىاخلاقى براى طالبان علم ضرورت بيشترى دارد؟
استاد: مردم به علما و ما طلبه ها به نظر راهنمايان خود نگاه مى كنند. ما راپيروان راه انبيا مى داند. آنان توقع دارند كه همان وظيفه اى را كه انبياء عظام نسبت بهجامعه بر عهده داشتند، امروزه ما بر دوش بگيريم و عهده دار انجام همان رسالت باشيم .به اين لحاظ است كه رفتار و گفتار ما، تا اين اندازه مورد توجه است ؛ از اين روى ،بايد بسيار مواظب و مراقب اعمال خود باشيم . بايد بدانيم كه كليّه رفتار ما مطابق ومنطبق با موازين اسلام باشد. اين رفتار، به گونه اى باشد كه مردم بتوانند رفتار مارا به عنوان الگو در پيروى از اخلاق اسلامى برگزينند.
البته همواره وظيفه علماى اسلامى خطير و سنگين بوده است ؛ ولى پس از تحقق انقلاباسلامى ، خطيرتر و سنگين تر شده است . هرگز بنده خود را شايسته اين كه تذكرىبه علماى محترم و طلاب محترم بدهم نمى دانم ؛ امّا رواياتى ازاهل بيت عصمت و طهارت ، عليهم السلام ، را يادآور مى شويم :
حساسيت موقعيت علماء
1. حفص بن غياث ، عن ابى عبداللّه (ع ) قال : يا حفص يغفرللجاهل سبعون ذنبا قبل ان يغفر العالم ذنبٌ واحد.⁽⁷⁸⁾
خداوند هفتاد گناه از جاهل را قبل از آن كه يك گناه از عالم را بيامرزد، مى بخشد.
مفاد اين حديث ، حساسيت موقعيت عالم را مى رساند. خداوندمتعال نسبت به جاهل ، چون جاهل بوده است ارفاق و اغماض دارد؛ چرا، چون وى علاوه بر اينكه گناه را از روى جهل انجام داده است ، جايگاهى در اجتماع نداشته است ، تا ديگران بهوى تاءسى كنند.
شخص عالم ، علاوه بر اين كه علم داشته و به قبحاعمال خود آگاه بوده ، در معرض پيروى ديگران نيز بوده است .
2. و بهذا الاسناد قال : قال اءبو عبداللّه (ع ):قال عيسى ابن مريم على نبيّنا و آله و عليه السلام :ويل ء للعلماء السوء كيف عليهم النّار.⁽⁷⁹⁾
واى برعلماء سوء، كه چگونه آتش دوزخ ، بر آنان زبانه مى كشد و شعلهور مى گردد.
دسته اى از علما، علماء سوء هستند. آنان كسانى مى باشند كه كردارشان باگفتارشان تطبيق نمى كند ؛ مى گويند آنچه كهعمل نمى كنند. آتش دوزخ ، اشتعال و التهابش نسبت به آنان بيش تر است ؛ چرا كه آناندر انجام كارهاى بد، درك بيش ترى نسبت به قبح آن داشته و قبح و بدى آن را بهتر دركمى كردند.
3. عن جميل بن درّاج قال : سمعت ابا عبداللّه (ع )يقول : اذا بلغت النفس ههنا و اشار بيده الى حلقه لم يكن للعالم توبة ، ثمّ قراء: إنّما التوبة على اللّه للّذين يعملون السوء بجهالة .⁽⁸⁰⁾
جميل به دراج مى گويد: از امام صادق (ع ) شنيدم كه ايشان فرمود: چون روح آدمى به اينجا برسد با دست به گلوى خود اشاره فرمود براى عالم توبه اى نيست . سپس اينآيه را قراءت فرمودند: قبول توبه بر خداوند، نسبت به كسانى است كه از روزىجهل گناه كرده باشد.
بعضى از عرفا مى گويند: يكى از الطاف خداوند اين است كه در موقع فرا رسيدن مرگ، قبض روح از انگشتان پا شروع مى شود و رفته رفته به قسمت بالاى بدن مى رسد.اين موضوع براى آن است كه شايد اين بنده تا وقتى كه قبض روح به قلب و مغز مىرسد متنبه و بيدار شود و توبه كند.
جاهلى كه از روى جهالت و ندانستن ، گناه كرده باشد هرگاه كه متوجه شود توبه كندخداوند او را مى بخشد ؛ اگر چه اين توجّه در لحظات پايانى حيات او باشد؛ اما شخصعالم كه قبح گناه و اعمال زشت را در طول حيات خود مى دانسته است ، اگر تمام فرصتهارا براى توبه از دست بدهد و بخواهد در آن لحظات پايانى توبه كند، خداوند، اينتوبه را نمى پذيرد. او بايد خيلى زودتر به انديشه توبه مى افتاد و ازاعمال ناپسندى كه قبح آنها را درك مى كرد دست بر مى داشت و توبه مى كرد ؛ ولى چنيننكرد. جاهل به واسطه جهل خود به قبح گناه به طوركامل ، در طول زندگى ، پى نبرده بود. هنگامى كه در آستانه مرگ قرار گرفت و پردهها بر كنار رفت به قبح گناه پى برد و توبه كرد ؛ لذا پذيرفته مى شود.
4. عن ابى بصير، عن ابى جعفر(ع ) فى قول اللّه عزّوجلّ: فكبكبوا فيها هم والغاوون قال : هم قوم وصفوا عدلا باءلسنتهم ثمّ خالفوه الى غيره .⁽⁸¹⁾
امام باقر(ع )، پيرامون قول خداوند متعالى : گمراه كنندگان و گمراه شدگان بهدوزخ سرنگون گردند، مى فرمايد: ايشان گروهى هستند كه عدالت را به زبانمى ستايند و از آن تمجيد مى كنند و مردم را به آن تشويق مى نمايند، ولى خود در مقامعمل مخالفت نموده و به ستم گرايش پيدا مى كنند.
در اين مورد است كه امام (ع ) آيه قرآن را كه مربوط به معبودهاى باطلى كه در زمانهاىقبل از اسلام مورد پرستش قرار مى گرفته ، تلاوت مى فرمايند و بعد مى فرمايند:غاوون كسانى هستند كه با زبان از حق و عدالت سخن مى گويند؛ امّا درعمل مخالفت مى كنند. پس كار بر علماء و ما طلبه ها بسيارمشكل است . بايد مواظب بود كه در عمل ناقص ‍ گفتارمان نباشيم . حضرت امير المؤ منان (ع) مى فرمايد:
إ ن اءولياء اللّهُ هم الذين نظروا الى باطن الدّنيا اذا نظر النّاس الى ظاهرها و اشتغلوابآجلها اذا اشتغل الناس ‍ بعاجلها...⁽⁸²⁾
اولياء خدا كسانى هستند كه به باطن دنيا مى نگرند هنگامى كه مردم به ظاهر آننگريسته و شيفته ظاهر آن گرديده اند ؛ و به عافيت امر ومآل دنيا مى انديشند هنگامى كه مردم در فكر منافع زودرس آن مى باشند.
انتظار مردم از علماء آن است كه : آنان به باطن دنيا و عواقب امور توجه كنند و در فكرلذات زودرس اين جهان نباشند؛ چنان كه سيره علماى بزرگ اين چنين بوده است . خلاصه ،وظائف علماء و مسؤ وليت آنان حساس تر مى باشد؛ چرا كه موقعيت آنان خطير است .
عالمان شيفته دنيا
باب ديگرى در اصولكافى هست به نام باب المستاءكل بعلمه و المباهى به . اين باب در مذمّتعالمانى است كه علم خود را وسيله معاش و دست يافتن به مقاصد مادى قرار مى دهند؛ و ياعلم خود را براى فخر فروشى و مباهات به ديگران استفاده مى كنند. ذكر يكى دو تا ازاحاديث اين نيز مفيد است :
1. عن حفص بن غياث ، عن اءبي عبداللّه (ع )قال : اذا راءيتم العالم محبا لدنياه فاتّهموه على دينكم ، فانكل محبّ لشى ء يحوط ما اءحبّ، و قال (ص ) اءوحى اللّه الى داود(ع ): لاتجعل بينى و بينك عالما مفتونا بالدّنيا فيصدّك عن طريق محبتى ، فان اولئك قطاعالطريق عبادى المريدين ، انّ اءدنى ما اءنا صانع بهم اءن اءنزع حلاوة مناجاتى عنقلوبهم .⁽⁸³⁾
امام صادق (ع ) مى فرمايند: زمانى كه عالم را محبّ دنيا و شيفته و فريفته آن يافتند، وىرا نسبت به دين خود متهم بدانيد. بدين معنى كه اگر از دين صحبت كرد و شما را باقول يا فعل خود، به دين دعوت كرد، متوجه باشيد كه او غصّه دين شما را ندارد و دلشبه حال شما نمى سوزد؛ بلكه از اين طريق مى خواهد دنياى خود را تاءمين كند. شما را بهدين مى خواند، تا خودش به دنيا برسد. عالم محبّ دنيا همواره در معرض چنين اتهامى است .وى را نبايد نسبت به دين ، امين شمرد. محبّ دنيا در سر چيزى نمى پروراند، مگر دنيا.
از دين و مسائل دينى سخن گفتن وسيله اى است كه مى خواهد از آن راه ، به دنياى خودبرسد. شخص عالم ، بايد نظرش فوق ماديات باشد. بعد مى فرمايد: خداوند بهداوود(ع ) وحى كرد كه عالمان شيفته دنيا را هرگز بين خود و خداوند واسطه قرار مده ؛چرا كه چنين عالمانى تو را از راه محبت من باز مى دارند. چنين عالمان شيفته دنيا، قطاعالطريق بندگان هستند. راهزنانى هستند كه راه را بر بندگان من كه مى خواهند به سوىمن بيايند مى گيرند؛ زيرا مردم هنگامى كه اعمال آنان را مى بينند از راه خدا بر مىگردند و راه شيطان را پيش مى گيرند. سپس فرمود: كم ترين و كوچك ترين مجازاتىكه نسبت به علماى مفتون به دنيا انجام مى دهم اين است كه حلاوت و شيرينى مناجات باخودم را از آنان مى گيرم . چنين عالمان شيفته دنيا از مناجات با من لذت نخواهند برد.
مى دانيم ، مناجات با خداوند متعال ، چه به نحو خطابه و دعا خواندن و چه به نحو فكرو تعقل ، پيرامون جلال و عظمت خدا، بالفطرة لذّت بخش است ؛ ولى كوچك ترين مجازاتىكه خداوند براى علماى شيفته دنيا و ماديات در نظر گرفته است ، سلب اين گونهلذتها از دل آنهاست .
2. على ابن جعفر (ع ) قال : من طلب العلم ليباهى بها العلماء، اءو يمارى به السفهاء،او يصرف به وجوه النّاس إ ليه ، فليتبوّء، معقده من النار، إ نّ الرئاسة لا تصلح الالاهلها.⁽⁸⁴⁾
كسى كه علم را به اين منظور مى خواهد به دست بياورد كه به علماء افتخار كند و در ميانآنان شاءن و مقام كسب كند،يا اين كه با سفهاء مجادله كند، يا اين كه بخواهد به اينوسيله مردم را به سوى خود جلب كند، چنين شخصيتى بايد جايگاه خود را در آتش اتخاذكند. هر كسى شايستگى موقعيت و مقام را در جامعه ندارد.
پيدا كردن موقعيت در بين علماء، يا مجادله با افراد كم عمق ، يا جلب نظر مردم ، غرضهاىناصواب و باطلى است كه ممكن است كسى براى خود، طلب علم برگزيند. امام (ع ) مىفرمايند: چنين هدف و غرضى براى انسان جز آتش ‍ حاصلى به بار نمى آورد.
بعد امام (ع ) مى فرمايند: ان الرئاسة لا تصلح الا لاهلها. هر كسى صلاحيتموقعيت و مقام را در جامعه ندارد. شخص بايد اوّل خود را منزّه كند و هوى و هوس را از خودبزدايد، آن گاه پيشواى مردم باشد و مردم دنبال وى بروند. پيشوايان بايد افراد كاملى، نظير و شبيه انبيا باشند.
علم همراه با عمل
در اين جا بايد به اين مطلب خوب توجه كنيم كه يكى از اساسى ترين مسائلى را كه ماطلبه ها بايد به آن عمل بكنيم اين است كه : علم وعمل ما همراه هم باشد.
سعى كنيم اين دو از هم جدايى و افتراق نداشته باشد. در حقيقتعمل ما، بايد مفسر و مكمل علم ما باشد. در اصول كافى ، روايات زيادى در اين موضوعداريم :
1. عن سليم بن قيس الهلالى قال : سمعت اميرالمؤ منين (ع ) يحدث عن النبىٍّّ(ص ) انّهقال فى كلام له : العلماء رجلان : رجل عالم آخذٌ بعلمه فهذا ناج ، و عالم تارك لعلمهفهذا هالك ، و ان اهل النار ليتاءذُّون من ريح العالم التارك لعلمه .⁽⁸⁵⁾
حضرت امير(ع ) از قول پيامبر اكرم (ص ) نقل مى كند كه ايشان فرمودند: علمايى هستندكه به علم خودشان اخذ مى كنند و عمل مى كنند، ايناناهل نجاتند، علمايى هستند كه به علم خودشانعمل نمى كنند، اينان هلاك مى شوند. اهل جهنم ، از بوى بد عالمى كه به علمشعمل نمى كند، متاءذى مى شوند.
به اندازه اى عذاب عالم بى عمل سخت است و بوى ناراحت كننده اى از وى ظاهر مى شود كهاهل آتش از آن بو، در رنج و عذابند.
2. عن ابى عبداللّه (ع ) قال : ان العالم اذا لميعمل بعلمه زلّت موعظته عن القلوب كما يزلّ المطر عن صفا⁽⁸⁶⁾.
هنگامى كه عالم به علم خود عمل نمى كند، موعظه اش بر دلها نمى نشيند؛ بلكه از دلهامى لغزد. چنان كه قطرات باران از روى سنگ مى لغزد و بر آن قرار نمى گيرد.
3. عن ابى عبداللّه (ع ) فى قول اللّه عزّوجلّ: انّما يخشى اللّه من عبادهالعلماء قال : يعنى بالعلماء من صدَّق فعله قوله ، فليس بعالم . ⁽⁸⁷⁾
از خداوند متعال ، در ميان بندگانش فقط علماء خشيت دارند. خشيت ، خوفىاست كه تواءم با درك جلال و عظمت باشد. اين گونه خوف مخصوص علماء است .
بقيه مردم ، چون نسبت به خداوند چنين دركى را ندارند، اين گونه خوفى را نيز ندارند.
در توصيف اين علماء كه چنين ويژگى دارند امام (ع ) فرمود: عالم كسى است كه كردار وى، گفتارش را تصديق كند و آن كسى كه گفتارش به وسيله كردارش مورد تصديق قرارنگيرد عالم نيست .
در اين روايت نمايى از عالم الهى تصوير شده است ، كه مى رساند عالم بودن به كثرتمعلومات نيست ؛ بلكه علاوه بر معلومات تصديق بهعمل و رفتار هم شرط است .
4. عن النبى (ص ) نعوذ باللّه من علم لا ينفع ، و هو العلم الّذى يضادّالعمل بالاخلاص ...⁽⁸⁸⁾.
پيامبر اكرم مى فرمود: خدا يا پناه مى برم به تو از علمى كه نتيجه نمى بخشد؛ آنعلمى است كه با اخلاص همراه نيست و با عمل ضديت دارد؛ يعنىعمل او را تاءييد نمى كند.
5. عن على بن ابيطالب (ع ) قال : قال رسول اللّه (ص ) من طلب العلم للّه لم يصب منهبابا الاّ ازداد فى نفسه ذلا، و فى الناس تواضعا، وللّه خوفا و فى الدّين اجتهادا، وذلك الّذى ينتفع بالعلم فليتعلّمه ، ومن العلم للدنيا و المنزلة عند الناس ‍ و الخطوة عندالسلطان لم يصب منه بابا إ لاّ ازداد فى نفسه عظمةً، و على الناس استطاعة ، و باللّهاغترارا، و من الدين جفاءا، فذلك الذى لا ينتفع بالعلم فكيف و ليمسك عن الحجة على نفسه ،و الندامة و الخزى يوم القيامة .⁽⁸⁹⁾
در اين حديث پيامبر اكرم (ص ) طالبان علم را به دو دسته كلى تقسيم فرمودند؛ و براىهر دسته نشانه هايى ذكر كردند كه با آن نشانه ها هر دسته از ديگرىقابل تميز و بازشناسى است ، براى كسى كه علم را براى خدا فرا مى گيرد، چهارنشانه ذكر كردند:
الف . كسى كه براى خدا طلب علم مى كند هر چه بيش تر درس درس مى خواند و فراوانتر ياد مى گيرد به حقارت و ناچيزى خود بيش تر پى مى برد؛ با هر فرازى ازيادگيرى خودش را كوچك تر مى يابد.
ب . براى خدا درس خواندن اين است كه : چنين طالب علمى تواضع روز افزونى نسبت بهمردم پيدا مى كند. به هر ميزانى كه يافته ها و فراگرفته هايش بيش تر مى شود،نسبت به مردم بيش تر تواضع و فروتنى مى كند.
ج . به ميزان رشد علم و دانسته ها، ترس و خوفش نسبت به خداوندمتعال ، رو به افزونى مى گذارد.
د. هر چه بيش تر درس مى خواند، در مراعات امور دينى و تقوا، جهد و كوشش بيش تر مىكند.
وذلك الذى ينتفع بالعلم فليتعلّمه . چنين شخصى از علمش بهره مى برد ولازم است كه از فرا گرفتن علم دست بر ندارد.
گروه مقابل كه علم را براى خدا فرا نمى گيرند، بلكه مى خواهند با فرا گرفتن آننزد مردم ، اعتبارى كسب كنند، يا نزد سلطان ، كه آن زمان موقعيت يافتن نزد سلطان ، كهآن زمان موقعيت يافتن نزد سلاطين براى هدف هاى مادّى انجام مى گرفت ، موقعيتى بيابند.اين چنين افرادى با فرا گرفتن هر بابى از علم ، اولا، خود را بزرگ تر مى بينند؛ثانيا، بر مردم تكبر مى فروشند؛ ثالثا به خدا مغرور مى شوند، رابعا از دين فاصلهمى گيرند، تا جايى كه به دين علم نمى كنند.
فذلك الذى لا ينتفع بالعلم فليكّف و ليمسك عن الحجّة على نفسه و الندامة و الخزىيوم القيامة .
اين چنين عالم ، چون از علم خود بهره اى نمى برد، خوب است كه از فرا گرفتن علمخوددارى كند و وسيله پشيمانى و خوارى روز قيامت را براى خود فراهم نكند.
زهد و ساده زيستى
مطلب ديگرى كه از احاديث اهل بيت عصمت و طهارت ، عليهم السلام ، استفاده مى شود و بهكار بستن آن براى طلبه ها لازم است ، زهد و ساده زيستى است . مردم از ما توقع دارند كهساده و بدون تشريفات زندگى كنيم ؛ چرا كه ما خود را منادى پيام انبياء مى دانيم .انبياء، در نهايت سادگى و بدون هيچ گونه تشريفات زندگى مى كردند.
در غير اين صورت ، نمى توانيم وظيفه خود را به انجام رسانيم . اگر ما بخواهيم ارشادو تبليغى داشته باشيم ، در صورتى موفق خواهيم بود كه مردم به ما اعتماد كنند. اعتمادمردم زمانى جلب مى شود كه ببينند ما در زندگى ميانه رو و بدون تشريفات و سادههستيم . اكنون به برخى از روايات در زمينه زهد و ساده زيستى اشاره مى كنيم :
1. عن ابى عبداللّه (ع ) قال : من زهد فى الدنيا اثبت اللّه الحكمة فى قبله ، و انطق بهالسانه ، و بصرّه عيوب الدنيا داءها و دواءها، و اءخرجه اللّه من الدنيا سالما الى دارالسّلام .⁽⁹⁰⁾
هر كس در دنيا ساده زيستى را سيره خود قرار دهد و علاقه اش به ماديّات كم تر باشد واين گونه عمل كند، خداوند متعال ، حكمت در قلب وى جايگزين مى كند و زبان او را نسبتبه آن حكمت گويا مى گرداند؛ وى را نسبت به عيوب دنيا بصير مى كند؛ دردها و دواهاىدنيا را به وى مى شناساند؛ و از اين دنيا، وى را سالم به جهان ديگرمنتقل مى كند.
2. عن النبى (ص )، قال : من ازداد علما و لم يزدد هدىً لم يزدد من اللّه إ لاّبعدا.⁽⁹¹⁾
هر كس در علم رشد و تكامل به دست بياورد، ولى در زهد و عدم رغبت نداشتن به دنيا، رشدنكند از خدا جز دورى نصيب وى نمى شود.
در حقيقت ، وظيفه اين است كه انسان هر چه در علم رشد مى كند به همين ميزان علاقه و رغبتشنسبت به دنيا كاستى پذيرد. در غير اين صورت ، با هر گام در رشد علمى ، گامى ازخدا فاصله مى گيرد.
3. قال ابو عبداللّه (ع )، حرامٌ على قلوبكم ان تعرف حلاوة الايمان حتّى تزهد فىالدنيا.⁽⁹²⁾
حرام است بر دلهاى شما كه شيرينى ايمان را درك كند، تا زمانى كه در دنيا زهد نداشتهباشيد. تا كسى نسبت به ماديّاتى كه انسان را از خدا و ياد خدا باز مى دارد بى رغبتنشود، شيرينى ايمان را نخواهد چشيد.
اهميت و نقش فقيه در جامعه
يكى از موضوعاتى كه ما طلبه هاى حوزه هاى علميه بايد به ان توجه كنيم ،اين است كه: خوب و پاكيزه و كامل درس ‍ بخوانيم حتى الامكان تلاش كنيم فقيه بشويم ؛ چرا كه دراين برهه از زمان ، اجتماع اسلامى بيش از هر زمان ديگر به وجود فقيهان مبرّز احتياج دارد.
ما، در زمان خودمان فقهاى زيادى را از دست داديم كه براى آنان جايگزينى نداريم اين يكمصيبت است بايد تمام تلاش حوزه هاى علميه اين باشد كه هر چه زودتر اين خلاء را پركند وبا پرورش فقهاى خوب براى بزرگانى كه از دست داده ايم ، جاى گزين تربيتكند حوزه علميه بايد به گونه اى باشد كه با از دنيا رفتن يك فقه ، بتواند چند فقيهديگر جايگزين آن بكند نه اين كه جاى آن خالى بماند.
فقيه شدن زحمت و مرارت زيادى دارد تلاش خستگى ناپذير را مى طلبد. عالم ربانىعالى مقدار، شيخ مرتضى انصارى (ره ) در فرائد مى گويد:رزقناالله الاجتهاد الذى هواشق من طول الجهاد خداوند مقام فقاهت و اجتهاد را، كه از يك جهاد طولانى سخت تر است ،نصيب ما بگرداند.
بايد توجه داشته باشيم كه در عوض پاداش بزرگى هم براى صاحبان اين مقام درنظر گرفته شده است :
عن ابى عبداللّه (ع ): اذا اراد اللّه بعبدٍ خيرا فقّهه فى الدين .⁽⁹³⁾
كسى كه خداوند، نسبت به او نظر خير و صلاح دارد، او را فقيه در دين مى گرداند.
قال موسى بن جعفر(ع ): فقيه واحدٌ ينقذ يتيما من ايتامنا المنقطعين عنّا و عن مشاهدتنابتعليم ما هو محتاج اليه اءشدّ على ابليس من اءلف عابد لانّ العابد همّه ذات نفسه فقط، وهذا همّه مع ذات نفسه ذات عباداللّه و امائه لينقذهم من يد ابليس و مردته ، فذلك هوافضل عنداللّه من اءلف اءلف عابد، و الف الف عابدة .⁽⁹⁴⁾
فقيهى كه يتيمى از يتيمان ما را (شيعه اى از شيعيان ما)، كه دست آنان از ما كوتاه و ازمشاهده ما محروم هستند، نجات بدهد و از گمراهى حفظ كند، وجودش از وجود هزار عابد برشياطين سنگين تر و ناگوارتر است .
نجات معناى وسيعى دارد: نجات فرهنگى ، عقيدتى ، اقتصادى ، سياسى و اجتماعى .
اين نجات كار فقيه است . وظيفه وى در برابر شيعيان اين است ؛ شيعيانى كه به لحاظدسترسى نداشتن به امامان خود، يتيم شمرده شده اند. فقيه كه جانشين امام شمرده شدهاست بايد بتواند از عهده چنين وظيفه اى بر آيد. اگر بر آمد، آن گاه چنان خارى بر چشمابليس مى شود كه تحمل آن رنج آورتر از تحمل وجود هزار عابد است .
لا نّ العابد همّه ذات نفسه فقط و هذا همّه مع ذات عباداللّه و امائه .
چرا كه عابد تمام تلاش صرف نجات خود مى شود و مى خواهد خود را نجات دهد، ولىعالم تلاش مى كند بندگان خدا را هم نجات دهد. لينقذهم من ابليس و مردته⁽⁹⁵⁾.
عالم مى خواهد كه غريقان را از چنگال شيطان و مريدهاى او نجات دهد؛ تنها در انديشهنجات خود نيست .
فذلك هو افضل عنداللّه من الف الف عابد و الف الف عابدة .
اتقان و احسان در درس
يكى ديگر از موضوعاتى كه بر ما طلبه ها لازم است به آن توجه داشته باشيم ، اتقانو إ حسان در درس است . ما بايد از روز اول طلبگى درس را پاكيزه و با دقّت بخوانيمهيچ نكته اى را نفهميده و حلّ نشده نگذاريم . اگر اين گونه درس ‍ بخوانيم نتيجه مىگيريم . اين طورى نمى شود كه از ميان عده زيادىمحصل ، فقط چند نفر مجتهد تربيت شوند.
درس و بحث را نبايد هيچ گاه ساده انگاشت و به او كم توجهى كرد. از ابتداى صرف ونحو بايد پايه درسها را به صورتى محكم بنا گذاشت . در غير اين صورت ؛ يعنى ،اگر پايه محكم نباشد ترقى و تكامل به وجود نخواهد آمد. به گفته شاعر: