ب.پ

باب الحوائج عباس بن على‏«ع‏»

باب الصغير

به معناى در كوچك.مقبره‏اى است در دمشق كه گويند سر مطهر حضرت عباس وعلى اكبر«ع‏»و حبيب بن مظاهر در آنجا مدفون است.بعضى هم گفته‏اند كه مدفن 17 سراز سرهاى شهداى كربلا است.ضريحى بر آن ساخته‏اند و نام تعدادى از شهداى كربلا برآن نقش بستهاست.برخى قبر عبد الله بن جعفر(همسر زينب كبرى)را هم آنجا مى‏دانند.

مؤلف‏«اعيان الشيعه‏»،دفن سرهاى آن سه بزرگوار را در آن محل پذيرفتنى مى‏داند ومى‏گويد: چون سرها را به شام برده،اين طرف و آن طرف گرداندند و هدف يزيد كه اظهارپيروزى و نيز خوار كردن صاحبان آنها بود،چون اين كار انجام شد،طبيعى است كه‏همان جا دفن شدهباشد و محلش محافظت‏شود. ⁽¹⁾

بارگاه يزيد دار الخلافه

بازار شام

بازارى است واقع در شهر دمشق،كه نزديك مسجد جامع شهر بوده است.بقاياى آن‏را امروز«بازار حميديه‏»مى‏نامند.«معروف است كه پس از حادثه عاشورا،ابن زيادخاندان حضرت سيد الشهدا را اسير نمود و آنان را از كوفه به شام گسيل داشت.يزيددستور داد تا شهر شام را آينه بندى و چراغانى كرده،خاندان امام حسين‏«ع‏»را در كوچه وبازار بگردانند.از جمله جاهايى كه اسيران را عبور دادند،همين بازار شام بود كه براى‏ديدار اسراى خاندان نبوت‏«ص‏»،جمعيت زيادى در دو طرف بازار صف كشيده بودند.

اين بازار امروزه حدود پانصد متر طول و ده متر عرض دارد،در دو طبقه و تاريخ بناى آن‏به عصر عثمانى مى‏رسد...آغاز بازار شام،خيابانى عريض،واقع در غرب بازار و پايان آن‏محوطه مقابل مسجد اموى است...فاصله آخرين ستون تا محوطه مقابل در غربى مسجداموى حدود سى متر است و ظاهرا اسراى خاندان عصمت و نبوت از همين درب اصلى‏مسجد اموى واردمسجد گشتند...» ⁽²⁾

بالا سر

يا«بالاى سر»قسمتى از قبر كه طرف سر ميت قرار مى‏گيرد،محوطه‏اى از حرم نزديك‏به بالاى سر امام،در مقابل پايين پا.از آداب و مستحبات زيارت امام حسين‏«ع‏»ايستادن بربالاىسر آن حضرت و زيارت خواندن و نماز گزاردن است. ⁽³⁾

بانى

پايه گذار،مؤسس.در فرهنگ عاشورا و مراسم سوگوارى،كسى كه بر پاى دارنده‏مجلس عزا ياتعزيه و روضه و سخنرانى براى امام حسين‏«ع‏»و ديگر معصومين است.

بانى مجلس معمولا بنا به نذر و نياز يا از روى عشق و علاقه دست به اين كار مى‏زند ومتكفل خرج و هزينه پذيرايى و اجرت روضه خوان و تعزيه خوان و واعظ و محل‏برگزارى جلسه مى‏شود.به مؤسس ساختن مسجد و حسينيه هم بانى گفته مى‏شود.رسم‏است كه واعظ و مداح،بانى مجلس را ياد و دعا مى‏كند كه خداوند قبول فرمايد و موردعنايت و كرم ابا عبدالله‏«ع‏»قرار گيرد.

برداشتن بيعت

بيعت،بر عهده بيعت كننده،تكليف حمايت و يارى مى‏آورد،مگر آنكه امام و پيشواى‏بيعت،اين تعهد را از دوش بيعتگران بردارد و آنان را در«حل‏»قرار دهد كه اگر رفتند،پيمان شكنى محسوب نگردد.در اينكه آيا با«حل بيعت‏»،مسؤوليت از دوش صاحبان‏بيعت برداشته مى‏شود،يا آنكه تكليف حمايت و يارى حجت‏خدا همچنان بر دوش آنان‏باقى است،بحث است.

امام حسين‏«ع‏»يك بار در وسط راه،پس از شنيدن حوادث كوفه و آگاه شدن ازدگرگونى اوضاع آن،بيعت را از همراهان برداشت،تا هر كه مى‏خواهد برود.آن هنگام‏عده‏اى رفتند.يك بار هم شب عاشورا پس از خطبه‏اى كه به ستايش از وفادارى اصحابش‏پرداخت،فرمود:اينها تنها مرا مى‏خواهند،شما را آزاد مى‏گذارم كه هر كس مى‏خواهدبرود.از تاريكى شب استفاده كنيد و برويد:«فانطلقوا جميعا فى حل،ليس لى عليكم منى‏ذمام،هذا ليل قد غشيكم فاتخذوه جملا» ⁽⁴⁾ البته آن شب كسى نرفت.برادران و پسران وبرادرزادگان عبد الله جعفر و زينب‏«ع‏»و كسانى چون عباس،زهير بن قين و ديگران‏برخاستند و اعلام حمايت و جانبازى تامرز شهادت نمودند و زندگى بى امام و حيات پس‏از شهادت حسين‏«ع‏»را بى‏ارزش دانستند.

گفت اى گروه،هر كه ندارد هواى ما سرگيرد و برون رود از كربلاى ما برگردد آنكه با هوس كشور آمدهسرناورد به افسر شاهى گداى ما

بررسى تاريخ عاشورا

نام كتابى ارزشمند،حاوى سخنرانيهاى مرحوم دكتر محمد ابراهيم آيتى كه درسالهاى3-1342 از راديو ايران پخش شده است و درباره قيام سيد الشهدا و ابعادگوناگون آن است.

برير بن خضير همدانى

از شهداى كربلاست.از اصحاب وفادار امام حسين‏«ع‏»و از انسانهاى شايسته وپرهيزگار كهزاهد،قارى قرآن و معلم قرآن و از شجاعان بزرگوار كوفه،از قبيله‏«همدان‏»

بود.برير از تابعين به شمار مى‏رفت و به عنوان‏«سيد القراء»شناخته مى‏شد.اهل عبادت وقرائت قرآن بود كه در مسجد جامع كوفه به قرائت مى‏پرداخت و در ميان قبيله همدان‏ارزش و منزلتى داشت.در كوفه مشهور و مورد احترام بود.كوشش بسيارى داشت كه‏عمر سعد را از دوستى و همدلى با حكومت اموى باز دارد كه موفق نشد. ⁽⁵⁾ وى در سال 60هجرى از كوفه به مكه رفت و به امام حسين‏«ع‏»پيوست و همراه او به كوفه آمد.روزتاسوعا از خوشحالى اينكه به شهادت خواهد رسيد،با عبد الرحمن بن عبد ربه شوخى‏مى‏كرد.شب عاشورا نيز از كسانىبود كه برخاست و در حمايت و جانبازى براى امام،سخنانى ايراد كرد. ⁽⁶⁾

در كربلا چندين بار خطاب به دشمن سخنرانيها كرد.كلمات وفادارى او نسبت به‏سيد الشهدا معروف است.روز عاشورا،به ميدان رفت و خطاب به سپاه عمر سعدخطابه‏اى ايراد كرد و به نكوهش آنان پرداخت.برير،پس از حر به ميدان رفت و جنگيد تاشهيد شد. ⁽⁷⁾ در حمله‏هاىبرق آسايش اينگونه رجز مى‏خواند:

انا برير و ابى خضيرو كل خير فله برير

بستان‏«ابن معمر»

نام محل و نخلستانى است كه دو وادى نخله يمانى و نخله شامى در آنجا به هم‏مى‏پيوندد ومتعلق به عمر بن عبيد الله بن معمر بوده و مردم آنجا را بستان‏«ابن عامر»گويند.

نام منزلى است كه امام حسين‏«ع‏»هنگام حركت از مكه به سوى كوفه،در آنجا فرود آمده،سپس به تنعيم رفته است. ⁽⁸⁾

بستن آب

شيوه ناجوانمردانه تشنه نگهداشتن طرف در جنگ،براى از پاى درآوردن او.درحادثه كربلاسپاه عمر سعد به دستور ابن زياد،از رسيدن آب به خيمه‏گاه امام حسين‏«ع‏»

جلوگيرى كردند.از روز هفتم محرم،عمر سعد كسى را به نام عمرو بن حجاج با پانصدسوار بر شريعه فرات مامور كرد.آنان فرات را در محاصره خويش قرار دادند و از سه روزبه شهادت امام حسين‏«ع‏»مانده،مانع آب برداشتن اصحاب او از فرات شدند. ⁽⁹⁾ اين كار كه‏به تشنگى امام و اصحاب و فرزندانش در روز عاشورا انجاميد،از سوزناكترين حادثه‏هاى‏كربلا بود و امام و يارانو اطفالش لب تشنه ماندند.

بشر(بشير)بن عمرو حضرمى

از شهداى كربلاست.نامش در زيارت رجبيه هم آمده است.وى يكى از دو مردى بودكه پيش از شهادت جوانان بنى هاشم،از ياران حسين‏«ع‏»باقى مانده بودند.انسانى پايدار،بصير و با وفا واز مردم‏«حضرموت‏»يمن بود.در كربلا خود را به كاروان حسين‏«ع‏»

ملحق ساخت.در همان دوران،فرزندش در شهر رى اسير بود.با آنكه امام،بيعت‏خود رااز او برداشت،ولى حاضر نشد دست از امام بكشد.اغلب مورخان،شهادت او را در حمله‏اول دانسته‏اند.قبر او در بقعه دسته جمعى شهداى كربلا در پايين پاى سيد الشهداست. ⁽¹⁰⁾ بشر بنعمر هم نقل شده است.

بشير بن حذلم

از ياران امام سجاد«ع‏»بود.وى كه در سفر اهل بيت امام حسين‏«ع‏»از شام به مدينه،همراه آنان بود،هنگام ورود به مدينه،به دستور امام سجاد«ع‏»مامور شد زودتر به مدينه‏برود و خبر شهادت ابا عبد الله‏«ع‏»و آمدن اهل بيت را به اطلاع مردم برساند.او كه همچون‏پدرش طبع شعر داشت،در مسجد پيامبر«ص‏»خبر كشته شدن سيد الشهدا و بازگشت‏قافله حسينى را بااين دو بيت،به مردم رساند:

يا اهل يثرب لا مقام لكم بها قتل الحسين فادمعى مدرار الجسم منه بكربلاء مضرجو الراس منه على القناة يدار ⁽¹¹⁾

اى اهل مدينه!ديگر در مدينه جاى ماندنتان نيست،حسين‏«ع‏»كشته شده و اشكهايم‏جارى است.پيكر او در كربلا پاره پاره و سر مطهرش بر فراز نيزه،گردانده مى‏شود.نام اورا بشر و نامپدرش را جذلم هم گفته‏اند.

بصره

يكى از شهرهاى مهم و بزرگ و بندرى عراق در كنار اروند رود(شط العرب)و نزديك‏خرمشهر است و داراى كشتزارها و نخلستانهاى بسيار. ⁽¹²⁾ معناى لغوى بصره،زمين سخت،سنگلاخ و پر سنگريزه است.نام قديمى آن منطقه،خريبه،تدمر و مؤتفكه بوده است.به‏كوفه و بصره،عراقين هم مى‏گفتند.بصره در سال 14 هجرى،در زمان عمر بن خطاب‏بنا شد.بناى آن شش ماه قبلاز كوفه بود.مدتى هم پايتخت امويان شد.لقبهاى قبة الاسلام‏و خزانة العرب هم به آن داده‏اند.

على‏«ع‏»در زمان خلافت‏خويش با شورشيان بصره جنگيد و آن درگيرى به جنگ‏جمل شهرت يافت.در نهج البلاغه،در موارد متعددى امير المؤمنين از بصره و مردم آن‏مذمت كرده است،از جمله:«لعنك الله،يا انتن الارض ترابا و اسرعها خرابا و اشدهاعذابا،فيك الداء الدوى.قيل:ما هو يا امير المؤمنين؟قال:كلام القدر الذى فيه الفرية على‏الله سبحانه و بغضنا اهل البيت و فيه سخط الله و سخط نبيه و كذبهم علينا اهل البيت واستحلالهم الكذب علينا» ⁽¹³⁾ كه نشاندهنده تفكرات انحرافى و موضعگيريهاى مخالف بااهل بيت است.بصره در آغاز مركزطرفداران عثمان بود،ولى پس از خلافت على‏«ع‏»

مركز تشيع شد،اما همچنان كسانى در آنجا نسبت به آل على،عناد داشتند.

امام صادق‏«ع‏»در حديثى فرموده است:پس از كشته شدن حسين بن على‏«ع‏»همه چيزو همه كس بر آن حضرت گريست،مگر سه چيز:بصره،دمشق و آل حكم بن عاص. ⁽¹⁴⁾ واين كلام على‏«ع‏»معروف است كه به ابن عباس،والى آن حضرت بر بصره،نوشت:«اعلم‏ان البصرة مهبطابليس و مغرس الفتن...» ⁽¹⁵⁾ بدان كه بصره،فرودگاه شيطان و كشتگاه‏فتنه‏هاست.

در نهضت عاشورا،امام حسين‏«ع‏»به شش نفر از شخصيتهاى بصره نامه نوشت و آنان‏را به يارى خويش براى گرفتن حق،دعوت كرد.اين شش نفر كه هر كدام،رئيس گروهى‏بودند، عبارت بودند از:مالك بن مسمع،احنف بن قيس،منذر بن جارود،مسعود بن عمرو،قيس بن هيثم و عمر بن عبيد الله.نامه رسان و پيك امام حسين‏«ع‏»براى رساندن اين پيام،غلامش سليمان بود.برخى از اينان،به امام جواب سرد دادند،برخى فرستاده امام را نزدابن زياد فرستادند.از شخصيتهاى بصره،يزيد بن مسعود به نداى امام لبيك گفت و باتشكيل جلسه، قبايل عرب را به يارى آن حضرت دعوت كرد،آنان نيز خوشحال شده،اعلام حمايت كردند.درپى آن نامه‏اى به امام نوشت و اعلام هر گونه حمايت و يارى كرد.

ولى نامه،روز عاشورا وقتى به دست امام حسين‏«ع‏»رسيد كه اصحاب و يارانش شهيدشده بودند.از سوى ديگر،يزيد بن مسعود وقتى آماده يارى امام شده بود كه خبر شهادت‏آن حضرت به بصره رسيد. ⁽¹⁶⁾ يزيد بن نبيط بصرى نيز به اتفاق دو پسر و غلامش به نداى‏امام لبيك گفته،خود را به مكه رساندند و از آنجا همراه امام به كربلا آمدند و شهيد شدند. ⁽¹⁷⁾ گرچه برخى از شهداى كربلا از شيعيان بصره بودند،اما بصره در مجموع،موضع‏شايسته‏اى دربرابر ابا عبد الله‏«ع‏»و نهضت او نداشت.سابقه‏اش نيز در حمايت ازاهل بيت،خوب نبود.

«امروز،مردم بصره اغلب شيعه اثنى عشرى‏اند و بخشى هم اخبارى.از غلات شيعه‏هم چون شيخيه و صوفيه در بصره ساكن هستند.اكثر عشاير نواحى اين منطقه،ايرانى‏تبارند و فارسىو تركى را هم مثل عربى مى‏دانند و با آن تكلم مى‏كنند.» ⁽¹⁸⁾

بصيرت

از ويژگيهاى فكرى و عملى ياران سيد الشهدا«ع‏»در نهضت عاشورا،«بصيرت‏»وبينش بود.در فرهنگ دينى و متون معارف،از كسانى با عنوان‏«اهل البصائر»ياد شده‏است،يعنى صاحبان روشن بينى و بيدار دلى و شناخت عميق نسبت به حق و باطل،امام وحجت الهى،راه و برنامه، دوست و دشمن،مؤمن و منافق.صاحبان بصيرت،چشم‏درونشان بيناست،نه تنها چشم سر.با آگاهى،هشيارى و انتخاب گام در راه مى‏گذارند وعملكرد و موضعگيريهايشان ريشه اعتقادى و مبناى مكتبى و دينى دارد،جهادشان مكتبى‏و مبارزاتشان مرامى است،نه سودجويانه و دنياپرستانه يا نشات گرفته از تعصبات قومى وجاهلى،يا تحريك شده تبليغات فريبكارانه جناح باطل و سلطه زور.اهل بصيرت،راه‏خود را روشن و بى‏ابهام و بحق مى‏بينند و باطل بودن دشمن را يقين دارند و با تطميع وتهديد،نه خود را مى‏فروشند و نه دست از عقيده و جهاد برمى‏دارند.شمشيرها وجهادشان پشتوانه عقيدتى دارد.به فرموده على‏«ع‏»:«حملوا بصائرهم على اسيافهم‏». ⁽¹⁹⁾ اينگونه مدافعان بينادل و پيروان دل آگاه،هم در ركاب على‏«ع‏»با معاويه مى‏جنگيدند،هم در همه حال امام مجتبى‏«ع‏»را حمايت مى‏كردند،هم در عاشورا جان خويش را فداى‏امام خويش و نصرت قرآن مى‏كردند.اين از سخنرانيها و رجزها و پاسخهايشان روشن‏بود.سيد الشهدا«ع‏»را امامى مى‏دانستند كه بايد ياريش كرد و جان در راهش باخت ودشمنانش را كافر دلان نفاق پيشه‏اى مى‏شناختند كه جهاد با آنان همچون جهاد با مشركان‏بود و اجر داشت.سخنان امام حسين‏«ع‏»،امام سجاد«ع‏»،حضرت ابا الفضل،على اكبر،جوانان بنى هاشم،ياران ابا عبد الله‏«ع‏»همه گوياى عمق بصيرت آنان است.امام صادق‏«ع‏»

درباره حضرت عباس،تعبير«نافذ البصيرة‏»دارد،كه گوياى عمق بينش و استوارى ايمان‏او در حمايت از سيد الشهداست:«كان عمنا العباس بن على نافذ البصيرة صلب‏الايمان...». ⁽²⁰⁾ در زيارتنامه حضرت عباس است:«و انك مضيت على بصيرة من امرك‏مقتديا بالصالحين...».سخن على اكبر خطاب به امام كه‏«مگر ما بر حق نيستيم؟»مشهوراست.در جبهه مقابل،كوردلانى دنيا طلب و فريب خوردگانى بى‏انگيزه و تحريك‏شدگانى نادان بودند كه تبليغات اموى چشمبصيرتشان را بسته بود و لقمه‏هاى حرام،گوش حقيقت نيوش را از آنان گرفته بود.

بطان

نام منزلى از منزلگاههاى كوفه به طرف مكه.در اطراف كوفه و از آن طايفه‏اى از بنى‏اسد است.امام حسين‏«ع‏»در مسير خويش به كوفه،از اين منزلگاه هم گذشته است.درآنجا قصرى ومسجدى و آب و آبادى بوده كه كاروانيان براى استراحت فرود مى‏آمدند. ⁽²¹⁾

بكر بن حى تميمى

از شهداى كربلاست.وى ابتدا در سپاه عمر سعد بود،اما روز عاشورا به سپاه‏حسين‏«ع‏»پيوستو در حمله اول شهيد شد. ⁽²²⁾

بكير بن حمران احمرى

از كوفيان طرفدار يزيد.وى كسى بود كه در كوچه‏هاى كوفه با مسلم بن عقيل نبرد تن‏به تن كرد و ضربت تيغ مسلم او را مجروح ساخت.هم او بود كه به دستور ابن زياد،مسلم‏را بالاى دارالاماره برد و سر از بدنش جدا كردن و بدن او را به زمين انداخت. ⁽²³⁾

بلا و كربلا

بلا هم به معناى رنج و محنت و گرفتارى است،هم به معناى آزمايش و امتحان.اغلب،رنجها و گرفتاريها مايه آزمون انسانها در زندگى و در طريق ديندارى است.كربلا(كرب وبلا)نيز آميخته‏اى از عظيمترين رنجها و محنتها بود و هم بزرگترين آزمايش تاريخى براى‏اهل حق و باطل،تا موضع خويش را مشخص سازند.وقتى سيد الشهدا«ع‏»به اين سرزمين‏رسيد،پرسيد: اينجا چه نام دارد؟گفتند:كربلا،چشمان آن حضرت پر از اشك شد وپيوسته مى‏فرمود:«اللهم انى اعوذ بك من الكرب و البلاء»و يقين كرد كه شهادتگاه خودو يارانش همين جاست و فرمود: «هذا موضع كرب و بلاء،هاهنا مناخ ركابنا و محط رحالناو سفك دماءنا». ⁽²⁴⁾ اينجا سرزمين رنجو گرفتارى و بلاست،اينجا محل فرود آمدن ما وجايگاه ريخته شدن خونهاى ماست.

آميختگى اين سرزمين و اين نام با شدايد و رنجها پيش از آن نيز از زبان اولياء خدا نقل‏شده است.حضرت عيسى‏«ع‏»وقتى بر اين سرزمين گذشت،اندوه او را فرا گرفت و آن‏زمين را«ارض كرب و بلاء»دانست. ⁽²⁵⁾ روزى حضرت رسول‏«ص‏»براى دخترش‏فاطمه‏«ع‏»از شهادت حسين‏«ع‏»در آينده سخن مى‏گفت،در حالى كه حسين‏«ع‏»كودكى‏در آغوش مادر بود.حضرت زهرا«ع‏»از پدر پرسيد:آن جا كه فرزندم كشته مى‏شودكجاست؟فرمود:كربلاست،سرزمين محنت و رنج بر ما و بر امت...«موضع يقال له‏كربلاء و هى دار كرب و بلاء علينا و على الامة[الائمة]...». ⁽²⁶⁾ اگر كربلا را سرزمين آزمايش به حساب آوريم،هم آزمايش خلوص،فداكارى و عشق‏ابا عبد الله‏«ع‏»و خاندان و ياران اوست كه در كوره رنجها و شهادتها و داغها و مصيبتها، جوهره ذاتى و بعد متعالى آنان و ميزان صدق عقيده و ادعايشان به ظهور رسيد، هم‏آزمايشگاه كوفيان و مدعيان نصرت و يارى و نيز حكام اموى بود كه نسبت به فرزند پيامبرو حجت الهى آنگونه رفتار كردند.ابا عبد الله‏«ع‏»نيز در اشاره به جنبه آزمونى بلاها دركشف جوهره ديندارى و ميزان تعهد،در خطابه‏اى كه در منزلگاه‏«ذو حسم‏»(و بقولى دركربلا)ايراد نمود،فرمود:«...ان الناس عبيد الدنيا و الدين لعق على السنتهم يحوطونه‏ما درت معايشهم فاذا محصوا بالبلاء قل الديانون‏». ⁽²⁷⁾ مردم بنده دنيايند و دين بر زبانشان‏شيرين است و تا زندگيهاشان بچرخد و آسوده باشند،دم از دين مى‏زنند.اما آنگاه كهبا«بلا»آزموده شوند،دينداران اندك مى‏شوند.

چه آزمايشى سخت‏تر از اينكه حجت‏خدا را در محاصره دشمنان ببينند و بخاطر دنياطلبى و بيم از مرگ،دست از يارى او بردارند!به همين جهت،وقتى امام در طول راه ازبعضى يارى خواست و آنان روحيه فداكارى و جهاد در ركاب امام را نداشتند،حضرت‏فرمود كه از منطقه دور باشند،چرا كه هر كس نداى نصرت خواهى امام را بشنود و يارى‏نكند،گرفتار عذاب الهىخواهد شد،«فو الله لا يسمع واعيتنا احد و لا ينصرنا الا(هلك)

البه الله فى نار جهنم‏». ⁽²⁸⁾ به علاوه،آزمايش بزرگ كربلا،براى اهل بيت و حسين بن على‏«ع‏»نيز وسيله قرب به‏خدا و ترفيع درجه بود،آنگونه كه حضرت ابراهيم و اسماعيل با فرمان‏«ذبح‏»،آزمايش‏شدند و نيز،ابراهيم،به فرمان الهى مامور شد خانواده خود را در دشتبى آب و خشك،تنها بگذارد،و نيز با آتش نمروديان آزمايش شد و در دل شعله‏ها رفت.

سيد الشهدا«ع‏»نيز هفتاد و دو قربانى به مسلخ عشق آورد،خودش نيز«ذبح عظيم‏»بودو قربانى آل الله.فرزندان و اهل بيت او نيز در صحراى طف،گرفتار امواج بلا و عطش‏شدند،وهمه در آزمايشگاه كربلا،رو سفيد و پيروز از آزمون برآمدند و كلام حسين‏«ع‏»

در واپسين لحظات،حكايتگر رضا و تسليم بود«الهى رضى بقضائك و تسليما لامرك‏».

در سخنرانى فاطمه دختر امام حسين‏«ع‏»نيز اشاره است به اينكه كربلا هم مايه آزمون‏براى امت پيغمبر بود و هم براى عترت.ديگران امتحان بدى دادند،اما اهل بيت از اين‏امتحان رو سفيد درآمدند:«فانا اهل بيت ابتلانا الله بكم و ابتلاكم بنا فجعل بلاءنا حسنا» ⁽²⁹⁾ اينگونه است كه مى‏توان به عاشورا،از بعد«بلا»هم نگريست و«ابتلا»را زمينه جلوه بعدالهى شهيدان راه خدا دانست.زائر حسين‏«ع‏»نيز بايد تمثيلى از شدايد و رنجها و سوز وگدازها و خوف و عطشها رادر خويش پديد آورد و كربلايش‏«كرب‏»و«بلا»باشد.

دلا خون شو كه خوبان اين پسندنددلا،خوبان دل خونين پسندند

بنى اسد

نام طايفه‏اى كه نزديك كربلا ساكن بودند و فرداى عاشورا،پس از رفتن سپاه عمرسعد، عده‏اى از آنان براى دفن اجساد مطهر شهداى اهل بيت به كربلا آمدند ⁽³⁰⁾ و چون‏اجساد را نمى‏شناختند،متحير بودند.در آن هنگام،حضرت سجاد«ع‏»آمد و پيكر اهل بيت‏و اصحاب را يك به يك به آنان شناساند و آنان در دفن شهدا،حضرت را يارى كردند وبراى خويش،افتخارآفريدند.در«دايرة المعارف تشيع‏»آمده است:

«بنى اسد،نام تيره‏اى از قبايل عرب،از فرزندان اسد بن خزيمه بن مدركه...اين قبيله‏توفيق و افتخار دفن پيكر مطهر حضرت سيد الشهدا و انصار آن حضرت را پس از واقعه‏كربلا در سال 61 ق.داشتند.جمعى از اصحاب،علما،شعرا و زعماى اماميه از اين قبيله‏برخاسته‏اند.برخى از همسران پيامبر اكرم‏«ص‏»نيز از همين قبيله بوده‏اند.اين قبيله درسال 19 هجرى از بلاد حجاز به عراق رفته،در كوفه و غاضريه از نواحى كربلا سكونت‏كردند.از قبايل سلحشور عرب محسوب مى‏گردند.هنگام بناى كوفه،اين قبيله محله‏خاصى را در جنوب مسجد كوفه به خويش اختصاص دادند.در سال 36 هجرى در جنگ‏جمل،با على‏«ع‏»بيعت كردند و در كنار آن حضرت جنگيدند.در قيام عاشورا در سال 61به سه دسته تقسيم شدند:موافق با حضرت و مخالف و بى‏طرف.حبيب بن مظاهر،انس‏بن حرث،مسلم بن عوسجه،قيس بن مسهر،موقع بن ثمامه و عمرو بن خالد صيداوى ازسران موافق بودند و حرملة بن كاهل اسدى،قاتل طفلشير خوار،از سران مخالف بود.

گروهى از دسته سوم(بى‏طرفها)پس از شهادت حسين،زنانشان بر ميدان جنگ گذر كرده‏و اجساد را ديدند و تحت تاثير قرار گرفتند و به سرزمين خود رفته،مردان را جهت دفن‏اجساد، خبر كردند.ابتدا زنان بيل و كلنگ به دست گرفته به طرف كربلا روان شدند.پس ازمدتى وجدان مردان بنى اسد بيدار گشت و به خود آمدند و به دنبال زنان راه افتاده به دفن‏اجساد امام و يارانش پرداختند.اين فداكارى سبب شهرت آنان شد و از آن پس شيعيان به‏نظراحترام و محبت به قبيله بنى اسد مى‏نگرند». ⁽³¹⁾

بنى اميه

طايفه‏اى از قريش،كه نسب آنان به امية بن خلف از فرزندان‏«عبد شمس‏»مى‏رسد.اميه‏از دشمنان سرسخت پيامبر اسلام‏«ص‏»بود و فرزندان او و كلا بنى اميه همواره با بنى هاشم‏مخالف و كينه توز بودند. ⁽³²⁾ با پيامبر به نحوى،با على‏«ع‏»به نحو ديگر و با امام حسن و امام‏حسين‏«عليهما السلام‏»و ساير ائمه به گونه ديگرى خصومت مى‏ورزيدند. رسول‏خدا«ص‏»آنان را لعنت كرد.در قرآن،«شجره ملعونه‏»(سوره اسراء آيه 60)به بنى اميه‏تفسير شده است. ⁽³³⁾ اين دودمان،با عترت پيامبر و آل على دشمنى شديد داشتند و بزرگانى از آنان درجنگهاى صدر اسلام به تيغ مسلمانان كشته شده بودند.يزيد و معاويه از نسل اينان بودندكه آن دشمنيها را با على و آل على نشان دادند.«اينان از زمان معاويه در سال 41 هجرى به‏حكومت رسيدند و تا سال 132 هجرى حكومت داشتند و مركز حكومتشان درشام بود.

به تبع حكومتهاى روم و فارس،بساط و تشريفات و تجملات و عيش و نوشهايى راه‏انداخته بودند.بعضى از خلفاى بنى اميه عبارت بودند از:معاويه،يزيد،مروان،عبد الملك،وليد،سليمان، عمر بن عبد العزيز،هشام و...كه با مروان حمار،اين سلسله منقرض شد،درجريان قيام ابو مسلم خراسانى.» ⁽³⁴⁾ مدت حكومتشان هزار ماه ⁽³⁵⁾ بود،از زمان امام حسن‏مجتبى‏«ع‏»تا زمان روى كار آمدن سفاح،يعنى 90 سال و 11 ماه و 13 روز دقيقا طول‏كشيد.بعضى آيه‏«ليلة القدر خير من الف شهر»را بر هزار ماه حكومت آنان تاويل‏كرده‏اند. ⁽³⁶⁾ ابو سفيان،در اولين روز به خلافت رسيدن عثمان به او توصيه كرد كه:پس ازقبيله تيم وعدى(كه ابو بكر و عمر از آن بودند)اينك حكومت به دست تو افتاده است،آن را همچون توپى در ميان بنى اميه دست بهدست بگردان.اين سلطنت است نه چيز ديگر،من به بهشت و جهنمى باور ندارم. ⁽³⁷⁾

امويان سنت رسول خدا را تغيير دادند.خود پيامبر پيشگويى كرده بود كه چنين‏خواهد شد: «ان اول من يبدل سنتى رجل من بنى امية‏»اين شعر نيز كه بى‏اعتقادى امويان‏را به خدا وقيامت و وحى مى‏رساند،از زبان يزيد نقل شده است كه:

لعبت هاشم بالملك فلاخبر جاء و لا وحى نزل ⁽³⁸⁾

در زيارت عاشورا،از آل ابو سفيان،آل زياد،آل مروان و بنى اميه نام برده شده و موردلعنت قرار گرفته‏اند.امام حسين‏«ع‏»نيز در پاسخ سخن مصرانه مروان كه مى‏خواست امام‏با يزيد بيعت كند،فرمود:از جدم شنيدم كه مى‏فرمود خلافت بر آل ابو سفيان حرام است‏«الخلافةمحرمة على آل ابى سفيان‏».

پى‏نوشتها

1-اعيان الشيعه،سيد محسن امين،ج 1،ص 627.

2-دايرة المعارف تشيع،ج 3،ص 34.

3-بحار الانوار،ج 98،ص 186.

4-وقعة الطف،ابى مخنف،ص 197.

5-انصار الحسين،ص 61.

6-عنصر شجاعت،ج 1،ص 154.

7-بحار الانوار،ج 45،ص 15.

8-معجم البلدان،ياقوت حموى،ج 2،ص 170.

9-اعيان الشيعه،ج 1،ص 599،الكامل فى التاريخ،ج 2،ص 556.

10-دايرة المعارف تشيع،ج 3،ص 250،عنصر شجاعت،ج 2،ص 194.

11-حياة الامام الحسين،ج 3،ص 423،لهوف،ص 116.

12-درباره بناى بصره و تاريخچه و جغرافياى آن ر.ك:«دايرة المعارف تشيع‏»،ج 3،ص 262 بهبعد،عنوان‏«بصره‏».

13-سفينة البحار،ج 1 واژه‏«بصر».

14-بحار الانوار،ج 57،ص 205.

15-همان،ج 33،ص 492،نهج البلاغه(صبحى صالح)نامه 18.

16-حياة الامام الحسين بن على،ج 2،ص 327.

17-همان،ص 328.

18-ر.ك:دايرة المعارف تشيع،ج 3،ص 266.

19-نهج البلاغه،صبحى صالح،خطبه 150.

20-اعيان الشيعه،ج 7،ص 430.

21-الحسين فى طريقه الى الشهاده،ص 80.

22-عنصر شجاعت،كمره‏اى،ج 3،ص 44.

23-مروج الذهب،مسعودى،ج 3،ص 59.

24-حياة الامام الحسين،ج 3،ص 91.

25-بحار الانوار،ج 44،ص 253.

26-همان،ص 264.

27-تحف العقول،حرانى،ص 245(چاپ جامعه مدرسين).

28-بحار الانوار،ج 44،ص 379،انساب الاشراف،ج 3،ص 174.

29-رياض القدس،ج 2،ص 341.

30-مروج الذهب،ج 3،ص 63.

31-دايرة المعارف تشيع،ج 3،ص 340.

32-ر.ك:«النزاع و التخاصم بين بنى امية و بنى هاشم‏»از:مقريزى.

33-سفينة البحار،ج 1،ص 46.

34-معارف و معاريف،ج 1،ص 412.درباره وقايع زمان خلفاى بنى اميه و شناخت آنها،از جملهرجوع كنيد به:تتمة‏المنتهى،شيخ عباس قمى و نيز منتهى الارب(ترجمه)جلد 5 و 6

35-كتاب‏«هزار ماه سياه‏»شرح جنايات امويان را در بردارد.نيز ر.ك:«شيعه و زمامدارانخودسر»ترجمه‏«الشيعة والحاكمون‏»از محمد جواد مغنيه.

36-مروج الذهب،ج 3،ص 235.

37-استيعاب،ج 2،ص 690.

38-اشعار از«ابن زبعرى‏»است كه يزيد به آنها استشهاد كرده است.