عزادارى سقايى در كربلاى معلا  
از جمله شهرهايى كه ازقديم الايام تا اواخر قرن سيزدهم هجرى عزادارى سقايى داشته ،كربلا و نجف اشرف و كاظمين بوده كه همه ساله در دهه عاشورا اقامه مجلس روضهخوانى مى نموده و براى عزادارى سنتى حركت مى كرده اند.
اينك عزادارى سقايى كربلاى معلا را كه از معمرين و مطلعين سقاهاى آن تحقيق نموده و اينجانب (سيد حسين معتمدى كاشانى ) از سال 1374 تا 1389 قمرى كه براىتحصيل علوم دينيه در آن شد و حوزه علميه اش ‍ اقامت داشته ام ، از نزديك مشاهده نموده ام ،ذكر مى نمايم :
يكى از معمرين هيئت سقاهاى كربلا به نام حاج حسن فيضى (رحمة الله عليه ) كه وى رابا ساير ايرانيان مقيم درعراق از سنه 1390 قمرى به بعد به دستور صدام حسينرئيس جمهور و حزب بعث حاكم بر عراق از عراق اخراج نمودند و در ايران از دنيا رفت ،براى اين جانب نقل نمود كه درمدت عمر من كه تا بهحال 73 سال از آن گذشته و درمدت عمر پدرم كه مى گفت من شصتسال از عمرم را در كربلا سقايى كرده ام ، همه ساله عزادارى سقايى دركربلامعمول و مرسوم بود و ما در آن شركت داشتيم ، ولى از تاريخ آن كه در چه سالى دركربلا تاسيس شده اطلاعى نداريم ، اما مسلم اين است كه اين عزادارى هم مانند ساير اقسامعزادارى كه در كربلا رايج است سابقه قديمى دارد.
ضمنا اضافه نمودكه سقاهاى كربلا در خان پاشا (يعنى كارونسراى پاشا) كه نزديكدرب قبله صحن امام حسين عليه السلام است و تهرانى ها زمين آن را خريدارى و به حسينيهو منزلگاه و ساختمانى معتبر تبديل نموده اند، همه ساله در ماه محرم سياهپوشى نمودهومجلس روضه خوانى مفصلى را به نام هيئت سقاها منعقد مى نمودند كه قبلا همه ساله بهمدت ده روز يا بيشتر، ولى در چند سال اخير به مدت پنج روز ادامه داشت و همه روزه بعداز خاتمه مجلس براى عزادارى سقايى حركت مى نمودند؛ به اين صورت كه همگىسياهپوش مى شديم و هر يك مشك آبى بر دوش و جامى آب در دست داشتيم و يك عده هم باكشكول و جام به همراه ما بودند و پرچم هاى عزا در جلو هيئت در اهتزاز بود و آهسته بهطرف صحن مطهر امام حسين و حضرت ابوالفضل العباس عليهماالسلام مى رفتيم و بهنوحه سرايى حزين و سنگين مى پرداختيم .
ضمنا يك سقا خانه سيار هم كه ظرف آب بزرگى در وسط آن وجام هاى متعددى اطرافشبود و با پارچه و پرچم هاى سياه و قرمز سياهپوش و زينت شده بود، در جلو هيئت قرارداشت كه مردم تشنه از آن آب مى نوشيدند و در روز عاشورا را علاوه بر صحن مطهر امامحسين و حضرت عباس عليهما السلام به خيمه گاه نيز رفته و بهياداهل بيت و اطفال تشنه لب امام حسين عليه السلام آب داده و نوحه سرايى مى نموديم وسپس به طرف تل زينبيه مى رفتيم و در بعضى از ايام عاشورا بهمنازل علماى اعلام و آيات عظام مانند آيت الله مرحوم حاج آقا حسين طباطبائى قمى و سىعبدالحسين و سيد حسن آل حجت و سيد محمد هادى ميلانى(قبل از مهاجرت به خراسان ) و به منزل مرحوم آيه الله حاج ميرزا مهدى حسينى شيرازىومرحوم آيه الله حاج شيخ محمد على سيبويه كربلايى (اعلى الله درجاتهم ) و بهديوان شيخ كمونه و منزل راجه هندى مى رفتيم و از ما پذيرايى و احترام مى نمودند.
نمونه اى از اشعار سقايى سقاهاى كربلا  

عزادارى سقايى در نجف اشرف  
از جمله شهرهايى كه عزادارى سقايى در آن رايج بوده ، نجف اشرف است كه داراى دو هيئتبه نام هاى موكب السقايه و موكب سقايه ابو القرب بوده و در محله البراق نجف كه بعداز احداث خيابان به نام شارع الامام زين العابدين عليه السلام ناميده شده ، تكيه ومركزى داشتند به نام تكيه السقايه كه درسال هاى اخير به مسجد تبديل گرديد وبه نام مسجد السقايه مشهور شد. موكب السقايهدر اين تكيه ، علاوه بر اين كه در دهه عاشورا نيز مجلس ‍ روضه خوانى مفصلى را بهمدت ده شب اقامه مى نمودند و هر شب تا شب تاسوعا در خاتمه مجلس براى عزادارىسنتى به طرف صحن امير مومنان عليه السلام حركت مى كردند در حالى كه همه سياهپوشيده و بسيارى از آنها مشك آبى بر دوش و جامى در دست داشتند و پرچم هاى عزا درجلو آنان دراهتزاز بود و يك دسته زنجير زن هم آنها رابدرقه مى نمود و به اين كيفيت واردصحن مطهر مولا اميرالمؤ منين عليه السلام گرديده ، در آن جا عزادارى را ختم مى نمودند.
اما موكب سقايه ابو القرب در ايام دهه عاشورا، عصرها درهمان مسجد و مركز مجلس روضهخوانى مفصلى را به مدت ده روز منعقد نموده و از روز هفتم تا دهم محرم براى عزادارىسنتى حركت مى كردند، در حالى كه سياه پوشيده و بسيارى از آنها مشك آبى به دوش وجام آبى را در دست داشتند و سقا خانه سيارى نيز براى آب دادن به مردم تشنه در جلوآنان قرار داشت و در صحن مطهر مولا اميرالمؤ منين عليه السلام عزادارى را ختم مى كردند.
اين دسته جات و مراسم عزادارى تا حوالى سال1390 قمرى باقى و رايج بود و سپس با ممانعت حكومت صدام و حزب بعث ، منع و متروكگرديد.
عزادارى سقايى در كاظمين  
از جمله شهرهايى كه عزادارى سقايى در آن رايج بوده شهر كاظمين عليهماالسلام است .
مركز عزادارى سقايى كاظمين تكيه يا مسجد دباغ خانه بوده كه نام ديگر آن تكيه محلهالبحيه بوده و همه ساله مجلس روضه خوانى مفصلى را در دهه عاشورا از روزاول تا دهم در آن محل و مركز منعقد مى نمودند و بعد از خاتمه مجلس براى عزادارى سنتىبه طرف صحن مطهر امامين كاظميين عليهماالسلام حركت مى كردند، در حالى كه لباسسياه پوشيده و بسيارى از آنها مشك آبى بر دوش و جامى از آب در دست داشتند و پرچمهاى عزا جلو آنان در اهتزاز بود و سقا خانه سيارى نيز براى آب دادن به تشنه ها در جلوهيئت قرار داده بودند و با اين كيفيت وارد صحن مطهر گرديده ، از آن جا به حسينيه يافضوه الشيخ آل ياسين و سپس به حسينيه حيدريه رفته ، مجددا به صحن مطهر مراجعتنموده و عزادارى را خاتمه مى دادند.
اين موكب و مراسم سقايى در اواخر قرن 1300 قمرى متروك گرديده و موكب الامامينجايگزين آن گرديد و به صورت هيئت سينه زنى در آمد.
هيئت سقايى حضرت ابوالفضل العباس عليه السلام دركاشان  
مركز آن در بدو تاسيس بيت موسس آن مرحوم استاد ابراهيم ضيغم درمحله طاهر ومنصوركاشان بوده و پس از فوت موسس ، چون اولاد ذكورى كه اداره كننده هيئت وى باشد نداشته، تا به امروز خانه دامادش ‍ مرحوم اسد الله ضيغم و اولادش حاج عباس و نعمت الله ضيغممى باشد وبه همت استاد ابراهيم مذكور و غلامحسين آخوند تاسيس شده ، ولى تاريخسال آن معلوم نيست . اما فوت استاد ابراهيم ، چنان كه اعقابش ‍ مى گويند درسال 1317 شمسى واقع شده و در سن نود سالگى از دنيا رفته است .
هيئت نامبرده ، دو ماه قبل از محرم به عنوان آمادگى واستقبال از ماه محرم ، جلسات نوحه سرايى سقايى را آغاز مى نمايند. اما ابتدا به طورهفتگى است و اولين جلسه آن طبق معمول و سنت جاريه در بيت خاندان ضيغم و سپس درمنازل ساير اعضاى هيئت و يا كسانى كه از آنان دعوت نمايند،تشكيل مى گردد.
و بعد از عيد غدير و نزديك شدن به ماه محرم در تمام شب هادرمنازل ومحلات مختلف تشكيل گرديده ، به نوحه سرايى سقايى مى پردازند و در ماهمحرم در تمام شب ها و روزها در منازل ها و محلاتتشكيل گرديده و به نوحه سرايى مى پردازند و باپايان ماه صفر خاتمه مى پذيرد.
هيئت نامبرده همه ساله روز اول ماه محرم ، طبق مرسوم ، درمنزل مرحوم غلامحسين آخوند كه اعقابش ملقب به گلبافت شده اند، اجتماع نموده و پس ازمداحى و مرثيه خوانى و نوحه سرايى سقايى و طلب و مغفرت فاتحه خوانى ، براىعزادارى سنتى حركت نموده ابتدا به طرف محله ميان درب رفته و از آن جا به طرف بازارحركت مى نمايند و در مراجعت درمنزل اعقاب مرحوم اسد الله ضيغم اطعام مى نمايند.
هيئت نامبرده علاوه ، بر روز اول ماه محرم ، همه ساله در روزهاى تاسوعا و عاشورا نيزبراى عزادارى سنتى حركت نموده درمنازل و مجالس علماى اعلام شهر مانند بيت آيه اللهمدنى و بيت علماى نراقى و در مجالس ‍ معروف شهر مانند مجلس زيارت پنجه شاه و مسجدسيدالشهدا درب يلان دوره مى روند. قبلا در زمان مرحوم آيه الله آقا سيد محمد رضا پشتمشهدى تا زيارت حبيب بن موسى رفته و در مجلس روضه خوانى ايشان شركت مى نموده وعزادارى را خاتمه مى داده اند. اما اكنون تا مسجد مير عماد، آخر بازار عطارها، رفتهوعزادارى را ختم مى نمايند.
ناگفته نماند كه از قديم الايام تا زمان ممانعت پهلوىاول رسم عزادارى سنت بر اين بوده كه هيئت سقايى ضيغم و غيره در شبهاى تاسوعا وعاشورا نيز در مجالس و محلات شهر دوره مى رفته اند و در ايام عاشورا به بيوت علما ومجالس معروف شهر مى رفته و به سقايى مى پرداخته اند كه تا بهحال نيز رايج است گرچه آن رونق و جمعيت و شور گذشته را ندارد.
هيئت سقايى ابوالفضل العباس عليه السلام در كاشان  
مركز آن از زمان مرحوم استاد عبدالرحيم سقا كه موسس و خواننده آن بوده ، تا به امروزدر منزل موسس و اعقابش استاد على محمد و استاد محمد صادق و در اين زمان درمنزل حاج اسدالله بزرگيان فرزند استاد محمد صادق دركوچه باغ ميدان كهنه كاشانبوده و مى باشد و تاريخ تاسيس آن به خاطر قديمى بودن آن و نبودن مدرك كتبى معلومنيست ، ولى اعقاب وى مدعى هستند كه متجاوز از دو قرن است تاسيس شده واستاد عبدالرحيمو پدرش استاد وهاب سقا كه در مقبره جنب گذر قبرستان درب باغ مدفونند مادام العمربابا و خواننده اين هيئت بوده اند.
هيئت نامبرده ، دو ماه قبل از فرا رسيدن ماه محرم به عنوان آمادگى واستقبال از ماه محرم ، جلسات نوحه سرايى سقايى را ابتدا به طور هفتگى و اولين جلسهآن را طبق معمول و سنت جارى درمنزل حاج اسدالله بزرگيان كه از اعقاب موسس هيئت است ،آغاز مى نمايند و بعد از عيد غدير و نزديك شدن ماه محرم در تمام شب ها منعقد گرديده و درمنازل و محلات مختلف ، شب ها به مرثيه خوانى و نوحه سرايى سقايى مى پردازند.
اين برنامه در شب هاى ماه محرم و اكثر روزهاى آن به ويژه دهه عاشورا درمنازل مردم شهر منعقد واجرا مى گردد و بعد از گذشت ماه محرم به هفتگىتبديل گرديده ودر پايان ماه صفر خاتمه مى پذيرد.
مردم شهر نيز در مجالس سقاها شركت نموده و با آنها به نوحه سرايى دسته جمعى مىپردازند.
هيئت نامبرده ، همه ساله روز دوم ماه محرم در منزل آقا حسن اصلاحى فرزند حاج تقى ، وقبلا در منزل پدرانش در محله ميان درب هو اجتماع نموده ، پس از مراسم نوحه سرايى وفاتحه خوانى براى عزادارى سنتى باشكوه هر چه تمام تر به طرف بازار حركت مىنمايند و درمراجعت اطعام مى كنند.
مسير عزادارى آنها سابقا تا زيارت امامزاده حبيب بن موسى بوده و درحال حاضر تا مسجد مير عماد كاشان است .
ضمنا به منازل علما و مجالس معروف شهر نيز مى روند و به عزادارى و عرض تسليت مىپردازند.
هيئت سقايى ابوالفضل العباس عليه السلام در كاشان  
مركز آن در محل گذر حاجى دروازه فين كاشان است و درسال 1347 شمسى به همت جمعى ازمحترمين محل از جمله مرحوم آقا محمد اقتصادى مداح و اكبررحمتى و غلامعلى ايازى تاسيس شده است .
هيئت نامبرده ، چهار هفته قبل از ماه محرم ، جلسات عزادارى سقايى را به عنوان آمادگى واستقبال از ماه محرم درمنازل آغاز نموده و با نزديك شدن ماه محرم در اكثر يا همه شب ها منعقدمى گردد و در روز چهارم محرم در منزل آقاى قاضى در محله گذر حاجى اجتماع نموده ، پساز مرثيه خوانى و نوحه سرايى سقايى و فاتحه خوانى ، براى عزادارى سنتىباشكوه هر چه تمام تر به طرف بازار حركت نموده و مورد احترام مردم شهر قرار مىگيرند و در مراجعت اطعام مى نمايند.
ضمنا در اكثر شب هاى شنبه دوره سال نيز تشكيل جلسه سقايى داده ، به عزادارى مىپردازند.
هيئت سقايى ابوالفضل العباس عليه السلام در كاشان  
مركز از بدو تاسيس تاكنون ، منزل مرحوم استاد آقا على ملقب به هدايتى و فرزندش آقاحسين هدايتى در محل درب حوض پشت مشهد كاشان است و درسال 1301 قمرى به اقدام و همت مرحوم استاد آقا على نامبرده تاسيس شده است .
هيئت نامبرده ، همه ساله ، يك ماه قبل از فرا رسيدن ماه محرم ، مجالس ‍ سقايى را ابتدا بهطور هفتگى در منازل آغاز مى نمايند و اولين جلسه آن طبق مرسوم درمنزل موسس و باباى هيئت و سپس در منازل ساير اعضاى آن يا كسان ديگرى كه از هيئتنامبرده دعوت نمايند، منعقد مى گردد و با نزديك شدن به ماه محرم هر شب به نوحهسرايى سقايى مى پردازند و در پايان ماه محرم به هفتگىتبديل گرديده و بعد از خاتمه ماه صفر پايان مى پذيرد در بسيارى از اين شب ها ومنازل ، در پايان مراسم سقايى ، اطعام مى نمايند.
هيئت نامبرده ، همه ساله ، در روز چهارم ماه محرم براى عزادارى سنتى ازمنزل آقا حسين هدايتى به طرف بازار حركت نموده ابتدا به زيارت امام زاده حبيب ابنموسى و مجلس روضه خوانى آيت الله يثربى مى روند و به عزادارى و عرض تسليتپرداخته ، رهسپار بازار مى شوند و در مراجعت ، اطعام مى نمايند.
هيئت نامبرده ، سابقا به بازار مى رفته تا حسينيه پانخل مى رفته و در آن جا عزادارى را خاتمه مى داده اما اكنون كه حسينيهپانخل به خاطر خيابان بابا افضل از بازار جدا شده ، در گذر نو عزادارى سقايى راختم نموده ومتفرق مى گردند. هيئت نامبرده ، سابقا در شب هاى تاسوعا و عاشورا، براىعزادارى در مجالس شهر دوره مى رفته و روزهاى تاسوعا و عاشورا بهمنازل علماى معروف شهر مانند مرحوم آيه الله آقا نظام الدين پشت مشهدى و آيه الله آسيداحمد درب يلانى و آقا ملاعبدالرسول مدنى و علماى بيت نراقى و زيارت پنجه شاه نيزمى رفته و به عزادارى مى پرداخته اند.
هيئت سقايى ابوالفضل العباس عليه السلام در كاشان  
مركز آن از قديم الايام ، محله باغجه شاهى پشت مشهد كاشان است و در زمان مرحوم آقا محمدحاج محسن كاشانى همه ساله در منزل وى بوده و نامبرده كه مرد محترم و با لياقتى بوده، مادام العمر سرپرستى آن را به عهده داشته و علاقه فراوانى به اقامه عزادارىسقايى داشته و لذا كشكولى را در سال 1260 قمرى خريده و وقف هيئت نامبرده نموده استكه هنگام رفتن هيئت به بازار در آن آب نموده ودر مسير عزادارى به دست گيرند و بهمردم تشنه آب داده و با نشان دادن آب و خواندن اشعار مناسب ، تشنگى امام حسين واهل بيت و اطفالش عليهم السلام را به ياد مردم آورده و جنايات بنى اميه و عمالشان راافشا نمايند. و قيد نموده كه اگر اين هيئت از بين برود،كشكول مذكور را به ساير دسته جات سقايى كه در ايام عاشورا به بازار مى روندبدهند و آب به مردم برسانند.
ضمنا مقدار بيست سرجه آب قنات سات آبادبيدگل را نيز وقف خرج سفره اطعام هيئت در روز عزادارى و رفتن آن به بازار نموده است .ضمنا اعقاب وى مدعى هستند كه هيئت نامبرده را مرحوم آمحمد حاج محسن جد ما تاسيس نموده ومادام العمر بابا و سرپرست آن بوده و پس از وى كسانى مانند مرحوم آقا حسين گيوه چىپدر مرحوم حاج سيد عباس ‍ گلابچى موسس درمانگاه و گورستان دار السلام گلابچىكاشان و غيره و مرحوم شيخ مهدى مسگر و حاج على آقا حمامى هر يك پس از ديگرىسرپرستى آن را عهده دار بوده اند و مرحوم ملا محمود مديحى و غلامرضا نوائى شاعرنيز از جمله مداحان آن بوده اند و اكنون فرزندان مرحوم حاج محمد محسنى كه از نواده هاىآمحمد حاج محسن مذكور مى باشند، سرپرستى آن را به عهده دارند.
هيئت نامبرده ، حدود يك ماه قبل از ماه محرم ، جلسات نوحه سرايى سقايى را به عنوانآمادگى و استقبال از ماه محرم ابتدا به طور هفتگى انعقاد و آغاز مى نمايند و چون به ماهمحرم نزديك مى شوند، هر شب در منازل تشكيل مجلس و مراسم عزادارى سقايى داده و نوحهسرايى مى پردازند و با پايان ماه محرم به هفتگىتبديل نموده و با خاتمه ماه صفر به آن خاتمه مى دهند.
هيئت نامبرده ، همه ساله روز سوم ماه محرم براى عزادارى سنتى باشكوه هر چه تمام تربه طرف بازار حركت نموده و ابتدا به زيارت امام زاده حبيب بن موسى و مجلس روضهخوانى آيه الله يثربى رفته و از آن جا رهسپار بازار مى شوند و در مراجعت اطعام مىنمايند. هيئت نامبرده سابقا كه براى عزادارى به بازار مى رفته تا حسينيه ميرزا شرفالدين پانخل مى رفته و عزادارى مى نموده ، اما اكنون كه حسينيهپانخل به خاطر از بازار جدا شده تا گذر نور رفته و در آنجا عزادارى راخاتمه مىدهند. هيئت نامبرده ، سابقا در روزهاى نهم و دهم ماه محرم براى عزادارى حركت مى نموده وبه منازل علماى معروف شهر مانند مرحوم آيه الله آقا نظام الدين پشت مشهدى و آيه اللهامير محمد على كلهرى و آيه الله آسيد احمد درب يلانى و آيه الله احمد حائرى و آيه اللهملا عبدالرسول مدنى و علماى محترم بيت نراقى و زيارت طاهر منصور و پنجه ششاه مىرفته و به عزادارى مى پرداخته و در ليالى تاسوعا و عاشورا در مجالس و محلاتشهر، براى عزادارى سنتى دوره مى رفته و به عزادارى مى پرداخته اند.
عزا دارى سقايى در همدان  
از جمله شهرهايى كه عزادارى سقايى در آن معمول و مرسوم است ، شهر همدان است كه مردمآن شيعى مذهب و از علاقه مندان اهل بيت رسالت عليهم السلام هستند و به اقامه مجالس ومراسم عزادارى حضرت اباعبدالله الحسين عليه السلام خاصه عزادارى سقايى علاقهفراوانى دارند.
عزادارى سقايى كنونى همدان به موجب شهادت معمران و مطلعان اعضاى آنها درسال 1277 شمسى تاسيس شده است .
موسس عزادارى سقايى در همدان ، مرحوم سيد احمد روح بخش (رحمه الله عليه ) بوده كهبا كمك مرحوم كربلايى ابوالقاسم سقا، هيئت سقايى عباسيه جولان را كه اولين هيئتسقايى در همدان است ، پايه گذارى نموده است .
خوانندگان و نوحه سرايان ابتدائى هيئت سقايى در همدان ، عبارتند از مرحوم صابرهمدانى ، شاعر معروف و مرحوم حسين مظلوم ، شاعر و نويسنده ديوان نواى مهر، متخلص بهكيفر و ميرزا عبدالله قصاب و على اكبر سپهرى ، شاهر و مداح معروف ، متخلص به نوحهمدانى و مرحوم رضا و عباس و حاج كريم سماواتى و حسين روغنى و مرحوم كريم مسكينپدر آقا محمد مسكين كه اكنون خواننده معروف سقايى درهمدانند و سر آمد همه خوانندگانسقايى در همدان مى باشند و مورد احترام و علاقه فراوان اهالى شهر نيز هستند.
اسامى دسته جات سقايى همدان  
هيئت سقايى عباسيه جولان ، بنيان گذار عزادارى سقايى در همدان و مادر دسته جاتسقايى اين شهر است كه بر اثر نظم و اخلاص در عزادارى علاوه بر اين كه توجه مردمشهر و حومه را به خود جلب نموده و محبوبيت ومعروفيت زيادى درداخل شهر و خارج آن پيدا كرده ، هشت دسته سقايى ديگر نيز در همدان به وجود آورده ، كهاسامى آنها از اين قرار است :
1. هيئت سقايى محزون ابوالفضل بيت العباس محله بنه بازار، قرب مزار بابا طاهر.
2. هيئت سقايى ابوالفضل ، كاروان فرات محله گازران ، خيابان اكباتان .
3. هيئت سقايى ابوالفضل (زينبيه )، قرب زيارت امامزاده عبدالله .
4. هيئت سقايى ابوالفضل مكتب قرآن ، ميدان ايستگاه ، خيابان عباس آباد.
5. هيئت سقايى ابوالفضل مكتب زينب ، خيابان تختى ، قرب سنگ شير.
6. هيئت سقايى ابوالفضل باب الحوائج ، بلوار محله خواجه رشيد.
7. هيئت سقايى ابوالفضل صاحب الزمان ، ميدان امامزاده عبدالله .
8. هيئت سقايى ابوالفضل صائب ، بنه بازار، خيابان فرعى بابا طاهر.
مراسم عزا دارى سقاهاى همدان در ماه محرم  
دسته جات سقايى همدان ، در ماه محرم ، علاوه بر اين كه مراكز خود را به طرز جالبىسياهپوش نموده و با نصب پرچم هاى حسينى و كتيبه اشعار محتشم و لعن و سلام هاىزيارت عاشورا زينت مى نمايند، مجلس روضه خوانى مفصلى را از شباول ماه محرم منعقد مى نمايند كه اكثر سال هاى تا شب بيستم ادامه دارد و از شب پنجم تاپانزدهم بعد از خاتمه منبر به ذكر نوحه سرايى سقايى مى پردازند و براى عزادارىسنتى با شكوه هر چه تمام تر خارج گرديده ، در حسينيه هاى شهر و منازلى كه از آنهادعوت نموده باشند، دوره مى روند و به عزادارى سقايى مى پردازند و در خاتمه اطعاممى كنند.
ضمنا چند روز متوالى هم ، و به ويژه از نهم تا دوازدهم كه آن راسوم امام مى نامند وبراى آن اهميت و احترام زيادى قائلند، اقامه مجلس روضه خوانى نموده و تعدادى از آناناز روز هفتم و بقيه از روز نهم تا دوازدهم محرم براى عزادارى به طرف بازار و خيابانحركت مى نمايند.
ضمنا در منازل بعضى از علماى محترم شهر نيز كه در ايام عاشورا مجلس ‍ روضه خوانىمنعقد مى نمايند، شركت نموده و مورد احترام قرار مى گيرند و در مراجعت اطعام مى كنند.
خارج شدن دسته جات سقايى همدان با لباس سقايى  
دسته جات سقايى همدان را از بدو تاسيس تاكنون ، رسم و قاعده بر اين است كه درمواقع خارج شدن براى عزادارى سنتى ، همگى لباس سياهى كه تا ساق هاى پاى آنها رامى پوشاند به تن نموده و شال سياه عزا به گردن افكنده ودستمال سياهى بر سر بسته در حالى كه نطع سقايى بر كمر بسته و مشك آب بر دوشافكنده و كشكول يا جامى را در دست دارند، با پاى برهنه و با اخلاص هر چه بيشترحركت مى نمايند، و سادات را در جلو جمعيت و هيئت ، مقدم بر ديگران قرار مى دهند و به اينكيفيت تا آخر مسير عزادارى به ذكر نوحه سرايى سقايى حزين و سنگين مى پردازند وقلوب بينندگان را منقلب و محزون ساخته ، اشك از ديدگان آنها مى گيرند و مورد احتراماهالى شهر قرار مى گيرند.
ضمنا درماه محرم ، علاوه بر اطراف همدان ، عده اى نيز از بعضى شهرهاى ديگر براىمشاهده عزادارى سقايى و شنيدن مداحى حزين و جذاب آنها به همدان آمده و در هيئت سقايىعباسيه جولان كه معروف ترين هيئت سقايى همدان است ، شركت مى كنند.
عزادارى سقاهاى همدان در ساير ماهها و مناسبت ها  
دسته جات سقايى همدان در ساير ماه ها و مناسبت ها مذهبى نيز مانند اربعين امام حسين عليهالسلام و رحلت و شهادت رسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم و امام حسن مجتبى و امامرضا عليهم السلام در ايام آخر ماه صفر و در ليالى شهادت ديگو ائمه معصومين عليهمالسلام علاوه بر انعقاد مجلس روضه خوانى ، به ذكر نوحه سرايى سقايى نيز مىپردازند و در شب هاى جمعه طول سال نيز مجلس هفتگى منعقد مى نمايند كه با قرائت قرآنآغاز مى شود و با مصيبت خوانى پايان مى پذيرد.
ضمنا بعضى از دسته جات سقا، مانند هيئت عباسيه جولان ، همه ساله به مناسبت اربعين امامحسين عليه السلام به شهر مذهبى قم و به مناسبت رحلت و شهادترسول خدا صلى الله عليه و آله و سلم و امام حسن مجتبى و حضرت رضا (عليهم الصلاة والسلام ) به مشهد مقدس به صورت كاروان عزا حركت نموده و ضمن زيارت در صحن مطهرحضرت فاطمه معصومه و حضرت امام رضا عليهماالسلام به عزادارى مى پردازند.
و در ماه مبارك رمضان علاوه بر انعقاد مجلس قرائت قرآن و احياى ليالى قدر به مناسبتشهادت مولاى متقيان على عليه السلام از شب نوزدهم تا بيست و يكم به عزادارى سقايىمى پردازند و همه ساله يك ماه قبل از حلول ماه محرم به عنواناستقبال از ماه عزاى امام حسين عليه السلام و آمادگى براى عزادارى مجالس و مراسمسقايى را ابتدا به طور هفتگى آغاز نموده و تدريجا به آن مى افزايند.
اين مجالس سابقا درمنازل مردم شهر تشكيل مى شده اما اكنون در حسينيه ها و عباسيه ها كهمراكز دسته جات سقاهاست ، منعقد مى گردد.
هيئت سقايى همدانى هاى مقيم تهران  
به همت جمعى از همدانى هاى مقيم تهران از جمله حاج غلام فرزانه و حاج هادى عصارى وحاج يعقوب منزوى و حاج اكبر بامدادى و سيد محمد كشميرى و حاج محمود شفائيان در سنه1330 شمسى هيئتى به نام سقاهاى همدانى مقيم مركز، مشهور (به كاروان غم ) تاسيسگرديده كه مركز آن حسينيه سقاهاى همدانى واقه در كوچه صاحب ديوان ، نزديك خيابانپانزده خرداد و بوذر جمهرى نو سابق است .
هيئت نامبرده ، همه ساله در ماه محرم علاوه بر سياهپوش نمودن مركز عزادارى مجلس روضهخوانى مفصلى را در ليالى عاشورا منعقد مى كند كه اكثرسال ها تا شب شانزدهم محرم كه شب هفت امام عليه السلام ناميده مى شود، ادامه دارد، گرچه در بعضى از سال هاى تا آخر ماه صفر نيز بهطول مى كشد، و از شب هفتم تا دوازدهم بعد از خاتمه منبر به ذكر نوحه سرايى سقايىمى پردازند و اكثر شب ها در پايان مراسم اطعام مى نمايند و در روزهاى هفتم و نهم و دهم وسيزدهم براى عزادارى سنتى به طرف بازار حركت مى نمايند، در حالى كه همگى سياهپوشيده و شال عزا به گردن انداخته و دستمال سياهى بر سر بسته اند و پرچم هاىسرخ و سياه حسينى در جلو آنان در اهتزاز است و جمعى از آنان نطع سقايى بر كمر بستهو مشك آبى را به دوش افكنده و جامى رادر دست دارند و به طرز محزون و مبكى نوحهسرايى مى نمايند و مورد احترام اهالى تهران قرار مى گيرند و در مراجعت اطعام مىنمايند.
هيئت نامبرده ، در ماه سفر به مناسبت رحلت و شهادترسول خدا و امام حسن و امام مجتبى و امام رضا عليهم الصلاة والسلام به صورت كاروانعزا به مشهد مقدس امام هشتم عليه السلام رفته و ضمن ده روز اقامت و زيارت در حسينيههمدانيهاى مقيم مشهد به روضه خوانى و سقايى مى پردازند و در روز اربعين براىعزادارى سنتى به طرف صحن مطهر على ابن موسى الرضا عليه السلام حركت مىنمايند.
ضمنا همه ساله به مناسبت شهادت امام هفتم موسى بن جعفر عليه السلام در بيست و پنجمماه رجب به شهر مذهبى قم رفته و براى عزادارى و عرض ‍ تسليت به طرف صحن مطهرحضرت معصومه عليهاالسلام حركت مى نمايند و بهمنازل حضرات آيات عظام و مراجع محترم تقليد نيز مانند مرحوم آيه الله العظمى حاج آقاحسين طباطبائى بروجردى و آيه الله العظمى حاج سيد محمد رضا موسوى گلپايگانى(اعلى الله مقامهما) رفته ، به عزادارى مى پردازند و مورد احترام قرار مى گيرند.
تقدير و تشويق آيت الله بروجردى از هيئت سقاها  
آقاى رضا مهاجرانى يكى از مداحان محترم اهل بيت عليهم لاسلام كه ازاهل تهرانند، نقل نمودند كه در يكى از سال ها كه به همراه هيئت سقايى همدانى هاى مقيمتهران به منزل مرحوم آيت الله حاج آقا حسين طباطبائى بروجردى مرجع تقليد شيعيانجهان در آن زمان (اعلى الله مقامه الشريف ) در قم رفتيم به خاطر دارم كه در خاتمهعزادارى سقايى از حضورشان تقاضا نموديم كه دعا بفرمايند و ما آمين بگوييم . آقاىبروجردى فرمودند كه شماها دعا كنيد من آمين بگويم و سپس در حق همه دعا فرمودند و همهما را مورد احترام و عنايت قرار دادند.
تفاوت سقايى همدان با كاشان  
دسته جات سقايى همدان همچون سقاهاى كاشان رسمشان بر اين است كه جلسات عزادارىسقايى را با نام خدا و صلوات بر خاتم انبيا وآل طاهرينش و با مدح و منقبت ائمه معصومين به خصوص امام حسين و مولا اميرالمؤ منين(صلوات الله عليهم اجمعين ) آغاز نموده و سپس به مرثيه خوانى و ذكر نوحه سرايىسقايى مى پردازند و با دعا و فاتحه خوانى مجلس را ختم مى نمايند، ولى آهنگ هاىخوانندگى آنها سنگين تر از آهنگ هاى سقايى كاشان است ، اما اشعار و آهنگ هاى سقايىكاشان روان تر و آسان تر و حماسه آفرين تر به نظر مى رسد.
ضمنا اشعار سقاهاى همدان اكثرا از شعراى همدانى مانند صابر و محجوب و فرخ و مسكينو امثالهم مى باشند و سنت آنها بر اين است كه در دهه عاشورا هر شبى به نام يكى ازشهداى كربلا مرثيه خوانى و نوحه سرايى مى نمايند.
عزا دارى سقايى تهران  
در تهران نيز مانند بسيارى از نقاط ديگر كشور، عزادارى سقايى خاصى در ماه محرممرسوم و رايج بوده و تا زمان ممانعت از عزادارى درعهد پهلوىاول اقامه مى گرديده و مورد علاقه عامه مردم ، حتى دستگاه حاكمه ، بوده و در تكيهدولت كه نمونه عزادارى هاى كشور در آن جا اجرا مى گرديده ، اين عزادارى نيز اجرا مىشده است .
تاريخ اجتماعى ايران ، تاليف چارلز جيمز و پلس انگليسى كه زمان قاجاريه در تهراناقامت و به شغل طبابت اشتغال داشته در صفحه 268 ترجمه سيد عبدالله راجع بهعزادارى مردم ايران و تكيه دولت نوشته بعد از پايين آمدن روضه خوان از منبر، چنددسته وارد تكيه مى شوند: اول يك دسته سقا هستند كه هر كدام مشكى بر دوش خود گذاردهو چون در ميان مردان و زنان مى رسند فريادهاى مخصوص مى كنند.
عزادارى سقايى در قم  
در شهر مذهبى قم اگر چه اكنون هيئت و عزادارى سقايى وجود ندارد، اما در قرون گذشتهكه ابتداى آن براى ما معلوم نيست ، اين عزادارى همه ساله در ايام عاشورا رايج بوده ورونق فراوان داشته است . از كيفيت عزادارى سقاهاى قديم و قرون گذشته آن اطلاع كاملىنداريم ، ولى در زمان حكومت پهلوى كه سال هاى آخر عمر اين عزادارى در قم بوده تاسال 1329 شمسى كه مرحوم حاج محمد فخيمى از معنونين و محترمين شهر و اعضاى معروفو مهم سقاهاى قم (رحمه الله عليه ) از دنيا رفته ، عزادارى سقايى در قم به اين كيفيتاجرا مى شده كه در پشت ديوار صحن حضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام بهسرپرستى و مديريت حاج ميرزا محمد فخيمى كه از عاشقان با اخلاص امام حسين عليهالسلام بوده ، خيمه بزرگى سراپا مى كرده اند كه داراى پنج تيرك و عمود بوده واطراف خيمه از جمله ديوار صحن را سياهپوش مى نموده اند و حدود بيست عدد سنگاپ ياطغار بزرگ سفالى كه آن روز موجود و مرسوم بوده ، روى چهار پايه هاى چوبىبزرگ درجلو چادر نصب مى نموده اند و در بعضى از آنها آب سرد و در بعضى ديگرشربت مى ريخته اند و روى هر سنگاب و طغار تخته اى نهاده و جام هاى متعدد آبخورى مىنهاده اند.
سقاهاى قم در ايام دهه عاشورا از صبح تا شام در زير اين چادر به مرثيه خوانى ونوحه سرايى سقايى مى پرداخته و به مردم آب و شربت مى داده اند. مردم شهر و زوارحضرت فاطمه معصومه عليهاالسلام نيز به خاطر علاقه اى كه به ذكر نوحه سرايىسقايى داشته اند، در زير اين خيمه اجتماع مى نموده و از مرثيه خوانى و نوحه سرايىسقاها بهره مند مى شده اند.
مداحان و نوحه سرايان خوشخوان و با تجربه ، قم نيز، همه ساله در اين مجلس و مراسمشركت داشته اند. هيئت سقاهاى قم در روزهاى تاسوعا و عاشورا به صورت دسته جمعى وسياه پوشيده با مشك و جام آب براى عزادارى سنتى از زير اين خيمه حركت مى نموده و بهمنزل مرحوم آيه الله آمير سيد محمد برقعى و مرحوم متولى باشى (توليت آستانه ) وحاج سيد محمد باقر و امام جمعه وقت قم مى رفته و به عزادارى مى پرداخته اند و مقارنظهر وارد صحن مطهر شده عزادارى را ختم مى نموده اند. تاريخ تكايا و عزادارى قم نيزدرباره هيئت و عزادارى سقايى قم مطالبى را ذكر نموده كه علاقه مندان براى استفادهبيشتر مى توانند به آن مراجعه نمايند.
عزادارى سقايى در اراك  
شهر اراك داراى دسته سقايى است و اسامى آنها از اين قرار است :
اول : هيئت سقاهاى ابوالفضل محله قلعه و حصار.
دوم : هيئت سقاهاى فاطميه .
سوم : هيئت سقاهاى حسينى محله عباس آباد.
ضمنا هيئت ابوالفضل عليه السلام قبل از آنها تاسيس شده و هيئت فاطميه و حسينى از هيئتابوالفضل عليه السلام جدا گرديده و تاسيس شده است ، و همه ساله هيئتابوالفضل روز پنجم ماه محرم و هيئت فاطميه روز چهارم و هيئت حسينى روز سوم رفتن بهبازار را آغاز نموده و تا روز يازدهم براى عزادارى سنتى به طرف بازار حركت مىنمايند.
هيئت سقاهاى ابوالفضل عليه السلام اراك  
هيئت سقاهاى ابوالفضل محله قلعه و حصار اراك درسال 1294 قمرى به همت جمعى از محترمين از جمله مرحوم سيد شكر الله عطار و مرحومحاج محمد حسن تمرچى و مرحوم حاج غلامحسين مسچى و مرحوم ملا رضا و شيخ تقى مسگركه همه كاشانى الاصل و ساكن اراك بوده اند، تاسيس شده است .
ضمنا پانزده سال است كه مسجد مرحوم حاج تقى خان جنب بازار اراك را مركز خود قرارداده اند و خوانندگان قديم آن عبارتند از مرحوم احمد توجه و ماشاء الله منصورى و علىشاه پناهى و طبع محمد حسن تمرچى و غير هم و خوانندگان فعلى آن حاج روح الله خليلىو آقا مهدى اصحابى و آقا محمد رضا ميرزائى و حاج محمد رضا حسين پور مى باشند.
عزادارى هيئت سقاهاى ابوالفضل عليه السلام در ليالى و ايام عاشورا
هيئت سقاهاى ابوالفضل عليه السلام سابقا از شباول ماه محرم تا آخر ماه صفر هر شب در منزل يكى از اعضاى هيئت اجتماع مى نموده و بهنوحه سرايى سقايى مى پرداخته اند، و از شب پنجم تا يازدهم و در شب اربعين درمجالس اراك دوره مى رفته و به نوحه سرايى سقايى مى پرداخته اند.
ضمنا در ايام دهه عاشورا اولين مجلس را در روز سوم ماه محرم درمنزل حاج محمد حسن تمرچى در محله قلعه منعقد مى نموده و در ساير روزها تا روز يازدهمدر منازل ساير اعضاى هيئت اجتماع مى نموده و به نوحه سرايى سقايى مى پرداخته اند واز روز پنجم ماه محرم تا يازدهم با لباس ‍ سياه و پرچم هاى عزا براى عزادارى سنتىبه طرف بازار حركت مى نموده اند در حالى كه عده اى از آنها به عنوان جلو خان هيئتدرجلو و عده اى با مشك و جام آب در وسط و عده اى هم باكشكول و جام آب در آخر هيئت قرار داشته اند و همگى به نوحه سرايى سقايى مىپرداخته اند و در آخر بازار خاتمه داده و در مراجعت اطعام مى كردند.
چند سالى است كه به علت اشكال تراشى بعضى از مسولان معروف در اراك بازار رفتناين هيئت و دستجات شبيه خوانى (تعزيه ) و برداشتننخل هاى اراك ترك شده و به جاى تشويق مردم و توسعه عزادارى و اجراى سفارش هاىامام خمينى (قدس سره ) بر حفظ عزادارى سنتى مردم را از اجراى اين مراسم باز داشته ومخالفان عزادارى را شاد و بهره مند نموده اند.
رفتن هيئت سقاهاى ابوالفضل عليه السلامبه منازل علماى اراك
هيئت سقاهاى ابوالفضل سابقا در ايام عاشورا كه براى عزادارى حركت مى كرده ، همهساله قبل از رفتن به بازار به منزل چند تن از علماى معروف اراك مانند مرحوم آيه اللهحاج آقا محسن اراكى و مرحوم آيه الله حاج آقا حسن فريد و به محضر مرحوم آيه الله حاجشيخ عبدالكريم حائرى (قدس ‍ سره ) در مدرسه آقا ضياء مى رفته و به عزادارى مىپرداخته و مورد تقدير و احترام قرار مى گرفتند.
هيئت سقاهاى ابوالفضل عليه السلام شهر قمبه منازل علمامى رفتند
در اوايل سلطنت پهلوى دوم مدت پانزده سال همه ساله با فرا رسيدن ايام شهادت حضرتامام رضا عليه السلام هيئت سقاهاى ابوالفضل اراك به صورت كاروان عزا به قم مىرفته و بعد از عزادارى در صحن مطهر حضرت معصومه عليهاالسلام بهمنزل مرحوم آيه الله حاج آقا حسين طباطبائى بروجردى (قدس سره ) و بهمنزل مرحوم آيه الله حاج شيخ عبدالنبى اراكى (اعلى الله مقامه ) مى رفته و به عزادارىمى پرداخته اند و مورد تقدير و احترام قرار مى گرفتند. سرپرست فعلى هيئت نامبردهحاج ابوالفضل تمرچى و قبلا پدرش حاج محمد تمرچى و حاج غلامحسين مسچى و قبلا سيدشكرالله عطار بوده است .
مجالس هفتگى هيئت سقاهاى ابوالفضل عليه السلام اراك  
هيئت سقاهاى ابوالفضل عليه السلام از زمان حكومت پهلوىاول تا به امروز در تمام شب هاى جمعه در منازل اعضاى هيئت مجلس هفتگى منعقد نموده و بعداز خواندن دعاى كميل و بيان مسائل شرعى و تلاوت قرآن و موعظه به نوحه سرايىسقايى مى پردازند.
ضمنا در بعضى از و فيات معصومين عليهم السلام نيز درمنازل كسانى كه هيئت را دعوت مى كنند به نوحه سرايى سقايى مى پردازند.
هيئت سقاهاى فاطميه اراك  
هيئت سقاهاى فاطميه محله قلعه اراك در سال 1300 قمرى به همت مرحوم مشهدى عبدالرحيمغفارى و مرحوم حاج رضا بلورچى و حاج شيخ كاظم ابو طالبى و على اكبر انورى وآسيد احمد راوندى در محله قلعه تاسيس شده است و خوانندگان معروف قبلى آن مرحوم احمدو حسين فخار و آقا ابراهيم ذهبى و حاج مهدى زاده و آقا حسين احمد زاده و غيره بوده وخوانندگان فعلى محمود خلط آبادى و آقاى ذهبى و حاج عباس ‍ مغازه اى هستند.
عزادارى هيئت سقاهاى فاطميه در ليالى و ايام عاشورا  
هيئت سقاهاى فاطميه سابقا همه ساله از شب اول ماه محرم تا آخر ماه سفر هر شب درمنزل يكى از اعضاى هيئت اجتماع مى نموده و به نوحه سرايى سقايى مى پرداخته اند و ازشب هفتم تا يازدهم براى عزادارى سنتى حركت نموده ، در مجالس روضه خوانى معروفشهر دوره مى رفتند و از روز چهارم تا يازدهم از محله قلعه به طرف بازار براىعزادارى سنتى حركت مى كردند، در حالى كه يك عده از آنها به عنوان جلوخان هيئت در جلو،و يك عده با مشك و جام آب در وسط و يك عده هم باكشكول و جام آب در آخر هيئت قرار داشتند و همگى به نوحه سرايى مى پرداختند.
ضمنا چند سال است عزادارى سنتى و بازار رفتن اين هيئت به علتاشكال تراشى بعضى از مسئولين معروف در اراك ترك شده است .
رفتن سقاهاى فاطميه به منازل علماى اراك  
هيئت سقاهاى فاطميه اراك ، سابقا در ايام عاشورا كه براى عزادارى حركت مى كرده است ،همه ساله قبل از رفتن به بازار، به منزل چند تن از علماى معروف اراك مانند مرحوم آيهالله حاج آقا محسن سجادى و مرحوم آيه الله حاج آقا حسن فريد و به محضر مرحوم آيهالله حاج شيخ عبدالكريم يزدى حائرى (قدس سره ) در مدرسه آقا ضياء مى رفته و بهعزادارى مى پرداخته ومورد تقدير و عنايات علما قرار مى گرفته اند.
هيئت سقاهاى حسينى اراك  
هيئت سقاهاى حسينى محله عباس آباد اراك در سال 1325 شمسى به همت و سرپرستىمرحوم ميرزا محمد غيابى و مرحوم حاج محمد آل ياسين و حاج ميرزا حسن امين و حاج محمد علىفخار در منزل حاج حيدر على قدوسى اراكى تاسيس شده است . از جمله خوانندگان اوليهآن مرحوم ميرزا محمد غياثى و ميرزا حسن امين بوده و از جمله خوانندگان فعلى آن حاجابراهيم وحدتى و ميرزا ابوالفضل و ميرزا محمد صابرى و قاسم نورى مى باشند.